Κριτική σκέψη και ευαισθησία

Τέλειωσαν και οι καταλήψεις…Το αποτέλεσμα; Εκτός από δημιουργικό παιγνίδι για τα παιδιά, που συμμετείχαν, μια τρυπά στο νερό. Πιστοί και στο φετινό ραντεβού για να διατηρηθεί το έθιμο. Επιστροφή στα θρανία, στα ίδια θρανία της αποχαύνωσης, στα ίδια θρανία που εδώ και πολλά χρόνια κρατούν τους νέους στην ημιμάθεια ή καλύτερα στην πολυμαθή ηλιθιότητα. Ενδιαφέρουσα η πρόταση του Νίκου Δήμου σε ένα παλαιότερο άρθρο του

Να καταργήσουμε την μάθηση (και φυσικά την απομνημόνευση) και να καλλιεργήσουμε δύο πράγματα: α) κριτική σκέψη (με μπόλικη αμφισβήτηση) και β) ευαισθησία (άνοιγμα στην τέχνη).

Για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου, η παιδεία δεν έχει κανένα λόγο να είναι μάθηση, δεδομένου ότι τα γνωστικά αντικείμενα είναι όλα συνεχώς παρόντα και θα αρκεί το πάτημα ενός κουμπιού (η και μία φραστική εντολή) για να πληροφορηθούμε το σημείο τήξεως του αργύρου ή την ημερομηνία της μάχης του Μάντζικερτ.
Η τεχνολογία έχει κάνει την πληροφορία προσιτή και φθηνή. Αν υπάρχει σήμερα κίνδυνος δεν είναι από έλλειψη γνώσεων αλλά αντίθετα, από τον υπερβολικό πληθωρισμό τους. Αυτό που προφανώς μας χρειάζεται είναι περισσότερη κρίση.
Στο σχολείο του 21ου αιώνα, ο δάσκαλος-εξουσία πρέπει να μετεξελιχθεί σε δάσκαλο-σύντροφο. Ο δάσκαλος-αυθεντία σε δάσκαλο-ερευνητή. Όταν ο κάθε μαθητής θα έχει στο θρανίο (ή στο χέρι του) του ένα τερματικό με πρόσβαση στο Internet, η απόκτηση γνώσεων θα είναι πανεύκολη. Αυτό που θα έχει σημασία θα είναι η επιλογή, αξιολόγηση, επεξεργασία και αξιοποίηση της πληροφορίας. Άρα ο δάσκαλος δεν θα είναι η πηγή αλλά το φίλτρο της γνώσης.
Σήμερα το σχολείο γεμίζει τα παιδιά γνώσεις, είτε άχρηστες - είτε άκαιρες, που το παιδί δεν είναι σε θέση να τις αφομοιώσει και να τις χρησιμοποιήσει. Πως θα ήταν αν, αντί για περιεχόμενο, το μαθαίναμε να αναζητά;
Τα σημερινά παιδιά - και μάλιστα τα προνομιούχα, αυτά που προέρχονται από οικογένειες με οικονομική άνεση - επιδίδονται σε ένα ανηλεή αγώνα μάθησης, σε ένα μαραθώνιο σχολικών και ιδιωτικών μαθημάτων, που δεν τους αφήνει χρόνο ούτε να σκεφθούν ούτε να έρθουν σε επαφή με την πραγματικότητα. Αν όμως το νέο παιδί δεν βρίσκει χρόνο να αποκτήσει εμπειρίες και να τις οργανώσει με την σκέψη του, όσα πτυχία και να αποκτήσει θα παραμείνει ένας πολυμαθής ηλίθιος . Την βασική πρόκληση της ζωής - την επίλυση προβλημάτων - δεν θα μπορεί να την αντιμετωπίσει.
“Life is problem solving” είχε γράψει ο Karl Popper. Στον Δαρβινικό αγώνα της ζωής η επιβίωση (των καλύτερων) γίνεται με την επίλυση των προβλημάτων και την προσαρμογή στις καταστάσεις. Όταν παρουσιαστεί το πρόβλημα δεν ωφελεί σε τίποτα να του παρουσιάσεις ένα πτυχίο…
Το βασικό χαρακτηριστικό της αυριανής κοινωνίας θα είναι ο ανοιχτός χαρακτήρας της. Ανοιχτός για το καλύτερο και για το χειρότερο. Οι παραδοσιακές δομές, οι κατεστημένες τάξεις, οι ιεραρχίες, θα ανατρέπονται και θα αναθεωρούνται κάθε στιγμή. Η βασική απαιτούμενη αρετή για την επιβίωση θα είναι η κινητικότητα. Όσοι μένουν ακίνητοι θα καταποντίζονται. Ήδη ζούμε αυτή την εξέλιξη.
Η ανοιχτή σκέψη είναι προϋπόθεση επιβίωσης στην ανοιχτή κοινωνία. (Ανοιχτή σκέψη: σκέψη χωρίς προϋποθέσεις, χωρίς παραδοχές, χωρίς δογματικές αγκυλώσεις).
Πρέπει να αντλήσουμε ένα νέο εκπαιδευτικό πρότυπο από την επιστήμη και την τέχνη, που συνεχώς πειραματίζονται, αμφισβητούν δημιουργούν και διορθώνουν. Το πρότυπο αυτό δεν θα βασίζεται στην μάθηση αλλά στην άσκηση της κριτικής και προσληπτικής ικανότητας. Δεν θα θεσπίζει κλειστά πλαίσια αλλά αντίθετα θα διευκολύνει το άνοιγμα νέων. Δεν θα είναι στατικό αλλά δυναμικό. Δεν θα εδράζεται στην βεβαιότητα αλλά θα κάνει ανεκτή την αβεβαιότητα. Θα ενθαρρύνει την αναζήτηση, την απορία, την αμφισβήτηση.
Μόνο ένα τέτοιο πρότυπο μπορεί να βοηθήσει τον νέον άνθρωπο να ανταπεξέλθει στις προκλήσεις της σημερινής και της αυριανής κοινωνίας.
Να κάνουμε καταλήψεις διεκδικώντας αυτό το πρότυπο. Να κλείσουνε τα σχολεία όχι για να ρίξουμε μερικές ντουφεκιές στον αέρα για την τιμή των όπλων στηρίζοντας το έθιμο. Να κλείσουν και να μην ανοίξουν ποτέ αν η επιστροφή στα θρανία επιτείνει το χρόνο παραμονής στη ζωή μιας ημιθανούς παιδείας…

Τι θα κάνουμε σήμερα;

Φθινοπώριασε ήταν ο αρχικός τίτλος, μόνο που η αναφορά αφορούσε τις εποχές που γνωρίζαμε. Κοντεύει να τελειώσει το φθινόπωρο και η εποχή είναι απροσδιόριστη. Τις πρώτες πρωινές ώρες που συνήθως με βρίσκουν ξύπνιο, λογαριάζω αλλιώς τα πράγματα. Είμαι πιο ευάλωτος στο λάθος, πιο ανεκτικός στην ήττα, πιο αποτελεσματικός στο ακατόρθωτο. Ύστερα από μια μακρά συζήτηση, ατέρμονη ως συνήθως, το έχουμε εξαντλήσει το θέμα. Την επομένη δεν υπάρχει διάθεση για επανάληψη. Ότι είχαμε να πούμε το είπαμε και το ξαναείπαμε. Μετά απ‘ αυτή την κατάχρηση, η γοητευτικότερη λύση είναι να αφεθούμε στις σιωπές.
Δεν είμαι πολέμιος του διαλόγου, αρκεί οι λέξεις να αντιπροσωπεύουν ουσία, δυστυχώς τις περισσότερες φορές μου προκαλούν πονοκέφαλο, γιατί μπορεί να είναι ο λόγος η αρχή αρκεί κάποια στιγμή να δίνει τη σειρά του στην πραγματικότητα.
…………………………………………………………………………………………..
«Όταν η αναφορά στην αριστερά θα πάψει να είναι παρελθόν, τότε κάτι θα έχει αλλάξει, για την ώρα ο ορίζοντας δεν φαίνεται, είναι ακόμα καλυμμένος, από καταναλωτικά, δάνεια, άτοκες δόσεις διορισμούς στο δημόσιο. Είναι καλυμμένος από γκάλοπ, από τηλεοπτικά σκουπίδια, από πλήρη εξάρτηση στην προσπάθεια να ονειρευτούμε αμερικάνικα. Ο ορίζοντας είναι το ταβάνι του σπιτιού μας, η οθόνη της τηλεόρασης, ή ίδια μας η παλάμη, που μας κρύβει τα μάτια».
…………………………………………………………………………………………..
Το εξαντλήσαμε το θέμα ότι άλλο παραπάνω ειπωθεί, δεν αποτελεί απλώς περίσσευμα, αλλά εμπόδιο στην υλοποίηση.
Σύντροφοι σηκωθείτε από τα τραπέζια του διαλόγου και προχωρήστε στο δρόμο της εφαρμογής.

Ας πάμε μπροστά, ακόμα κι αν ο ορίζοντας είναι θολός και αβέβαιο το μέλλον. Ότι χάθηκε, χάθηκε, δεν ωφελεί να το μνημονεύουμε. Μια ματιά πίσω μπορεί να φέρει ανταρσία, να ξεσηκωθεί η καρδιά και να γυρέψει τα δίκια της και τότε θα φάμε δίκιο.
Ο πόλεμος, δεν ωφελεί ούτε τους νικητές. Δεν περισσεύουν οι δυνάμεις, για να σπαταλιόνται σε στείρες αντιπαραθέσεις
…………………………………………………………………………………………..
Είναι γνωστή η αφορμή για τα παραπάνω…

Τα χειρόγραφα του φθινοπώρου

Πάντα είναι καιρός για ποιητές, λέει σε μια συνέντευξη του ο Γιώργος Χρονάς, πόσο μάλλον σήμερα, που ο χειμώνας μας τρομάζει.
Δεν μπορώ να φανταστώ το κόσμο χωρίς τους ποιητές. Τι να γράψω εγώ για τον Τάσο Λειβαδίτη; Μόνο να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου.
“Τώρα μαθαίνουμε την υπομονή, πρόσωπα γεμάτα ρήγματα, όπου χωρούσαν λογιών κατατρεγμοί,
κι άλλοτε παλιοί μύθοι έστεκαν στο δρόμο και μας γύριζαν πίσω, λεηλασίες , πανικός , ερήμωση. Όμως είναι στιγμές που στη μνήμη κάποιου περνάει άξαφνα, μια αχνή σκηνή απ’ τ’ αλλοτινά τα μεγάλα, και τότε οι ζητιάνοι μαζεύουνε το χέρι τους,
σαν νάναι αρκετό, για σήμερα, το κέρδος”
Τάσος Λειβαδίτης Ποίηση ( Τομος 2)
TA XEIPOΓPAΦA TOY ΦΘINOΠΩPOY 1990 (εκδόθηκε μετά το θάνατό του ποιητή)
…η σιωπή κάνει τον κόσμο πιο μεγάλο, η θλίψη πιο δίκαιο
…κι ο έρωτας είναι η τρέλα μας μπροστά στο ανέφικτο να γνωρίσει ο ένας τον άλλο…
Ολόκληρη η ζωή μου δεν ήταν παρά η ανάμνηση ενός ονείρου μέσα σε ένα άλλο όνειρο.
Kι ίσως θα πρέπει να χαθείς ολότελα για να μάθεις κάποτε ποιος είσαι…
Φιλοδοξίες, έρωτες, ενοχές, πανάρχαια χρέη σπατάλησαν τη ζωή σου, τι έμεινε;
Tα ρολόγια σημαίνουν τις χαμένες ώρες, αλλά κανείς δεν τα πιστεύει…
…οι ερωτευμένοι παντρεύτηκαν και τώρα γερνάνε πλάι σε ανθρώπους ξένους…
…κι η παιδικότητα: ένα ουράνιο σχόλιο στο αίνιγμα να υπάρχουμε.
…ω μα γιατί άφησα να μεγαλώσω, πώς ξεγελάστηκα…
…καιρό τώρα μιλάς μια γλώσσα ξένη για τους άλλους…
O κόσμος μόνο όταν τον μοιράζεσαι υπάρχει…
…πήραμε τους μεγάλους δρόμους που δεν βγάζουν πουθενά…
Κάποτε θα μας πνίξουν τόσα ανείπωτα λόγια.
…κορίτσια που βγάζουν το φουστάνι τους για να μπουν στον ουρανό…
…στη φευγαλέα στιγμή που έζησε ένας άνθρωπος ζώντας μια ολόκληρη ζωή…
Eκεί που τελειώνουν τα όνειρα, εκεί αρχίζει η ζωή μας…
…α πόσο ανυποψίαστα ζήσαμε…
…ζήσαμε το απέραντο σε μικρές σκοτεινές κάμαρες και το τίποτα στις μεγάλες σελίδες της Ιστορίας…
O κόσμος είναι μια περίπτωση εντελώς προσωπική
H συμπόνια είναι το μόνο ελαφρυντικό στο έγκλημα να υπάρχουμε.
H ελπίδα που κάνει ακόμα πιο αβέβαιο τον κόσμο.
…κάποτε χρειαζόμαστε όλον τον ουρανό για να διαβούμε κι ένα μόνο δρόμο.
T’ άστρα ήταν το πρώτο μας αναγνωστικό.
Συλλογιέμαι τα τραίνα που τρέχουν προς το τίποτα
τη θάλασσα που αιώνια επιστρέφει…
…δεν έζησα: έχοντας να μεριμνήσω για τόσα φύλλα την άνοιξη.

Αφιέρωμα στον ποιητή Τάσο Λειβαδίτη, με αφορμή τη συμπλήρωση είκοσι χρόνων από το θάνατό του,
Την επιλογή έκανε η Κυρία Ρίτσα Μασούρα

Πίσω ολοταχώς

Δύσκολες μέρες και όσο χειμωνιάζει ακόμα δυσκολότερες. Θα τα καταφέρουμε άλλωστε δεν ήρθε και η συντέλεια του κόσμου και στο μάθημα της λιτότητας έχουμε κάνει ουκ ολίγες επαναλήψεις. Τέρμα τα εορτοδάνεια, στο συρτάρι ή μάλλον στη πυρά οι πιστωτικές και από την αρχή το μέτρημα ένα και ένα κάνουν δύο και όχι έντεκα. Η εικονική πραγματικότητα σκάλωσε στο τραπεζικό αλησβερίσι. Πίσω ολοταχώς στις πραγματικότητα που ξέραμε για να τρώμε απ’ αυτά που έχουμε όχι απ’ αυτά που μας λένε ότι έχουμε.
Όσο προχωράμε στη ζωή, υποστηρίζει ο Φερνάντο Πεσόα τόσο πειθόμαστε για δύο αλήθειες, που ωστόσο είναι αντικρουόμενες. Η πρώτη είναι ότι μπροστά στην πραγματικότητα της ζωής φαίνονται χλομές όλες οι μυθοπλασίες της λογοτεχνίας και της τέχνης. Η δεύτερη αλήθεια είναι ότι κάθε ευγενική ψυχή επιθυμεί να διατρέξει τη ζωή εξ ολοκλήρου, να αποκτήσει την εμπειρία όλων των πραγμάτων, όλων των τόπων και όλων των συναισθημάτων, και επειδή αυτό είναι αδύνατον, η ζωή μόνο μέσα από την άρνηση της μπορεί να την βιώσει κανείς στην απόλυτη ουσία της.
Οι δύο αυτές αλήθειες δεν συνδυάζονται, ούτε μπορούμε να απορρίψουμε την μία ή την άλλη, θα πρέπει ωστόσο να ακολουθήσουμε τη μία νοσταλγώντας εκείνη που απορρίψαμε. Ή να απορρίψουμε και τις δύο και να υψωθούμε πάνω από τον εαυτό μας σε μια προσωπική νιρβάνα.
Τα αναφέρω αυτά γιατί ο χειμώνας θα είναι πιο βαρύς απ’ αυτόν που υποψιαζόμαστε και χρειάζονται ιδιαίτερες ασκήσεις θάρρους για να τον βιώσουμε. Ο μεγάλος στοχαστής εντοπίζει την ευτυχία στα πλέον προσπελάσιμα σημεία.
«Μακάριος είναι αυτός που δεν απαιτεί από τη ζωή περισσότερα απ’ όσα αυτή του δίνει αυθόρμητα, καθοδηγούμενος από το ένστικτο της γάτας, που αναζητεί τον ήλιο όταν υπάρχει ήλιος, και όταν δεν υπάρχει, τη ζέστη, όπου κι αν αυτή βρίσκεται, Μακάριος είναι αυτός που παραιτείται από την προσωπικότητα του μέσω της φαντασίας του. Μακάριος τέλος αυτός που παραιτείται από τα πάντα και από τον οποίο, δεν μπορεί κανείς να πάρει ούτε να στερήσει κάτι. Ο χωρικός, ο αναγνώστης μυθιστορημάτων και ο απόλυτος ασκητής, αυτοί οι τρεις είναι οι μακάριοι της ζωής. Δεν μπορώ να είμαι τίποτα, ούτε τα πάντα: είμαι το γεφύρι που ενώνει αυτό που δεν έχω και αυτό που δεν θέλω».
Ελάχιστοι ανήκουν σε αυτές τις τρεις ομάδες οι υπόλοιποι αναζητούμε την απόλυτη ευτυχία σε άλλες διαδρομές και επειδή δεν θα την βρούμε ας οπλιστούμε με θάρρος κρατώντας για πισινή αυτά που αναφέρει ο Πεσόα.

Στη στεριά δε ζει το ψάρι

Μπορεί η παγκοσμιοποίηση στις μέρες μας να σαρώνει τα πάντα, τα
δέντρα όπως παραμένουν όρθια. Και ο ουρανός όσο και αν προσπαθούν δεν θα ξεχάσει το γαλάζιο. Στο τέλος ούτε και άνθρωποι να μου το θυμηθείτε…
Είναι κάποιος που κάνει συλλογή από άμμο. Υποστηρίζει ο Ιταλο Καλβίνο, ταξιδεύει στον κόσμο, και όταν φτάνει σε μια θαλάσσια ακτή, στις όχθες ενός ποταμού ή μιας λίμνης, σε μια έρημο, σε έναν ρεικότοπο, μαζεύει μια χούφτα άμμου και την παίρνει μαζί του. Στην επιστροφή, τον περιμένουν τοποθετημένα στη σειρά σε μεγάλα ράφια εκατοντάδες γυάλινα μπουκαλάκια, μέσα στα οποία η λεπτή γκρίζα άμμος της λίμνης Μπάλατον, η πάλλευκη του Κόλπου του Σιάμ, ή εκείνη η κόκκινη που η ροή του Γκάμπια αποθέτει χαμηλά στη Σενεγάλη, ξεδιπλώνουν την όχι μεγάλη γκάμα των ξεθωριασμένων χρωμάτων τους, αποκαλύπτουν μια ομοιογένεια που θυμίζει την επιφάνεια της σελήνης, παρά τις διαφορές του μεγέθους των κόκκων και της υφής τους, από τη λευκή ή μαύρη χαλικοειδή πυκνότητα της άμμου της Κασπίας που λες και είναι ακόμα βουτηγμένη σε αλατισμένο νερό, ως τις επίσης λευκές και μαύρες μικροσκοπικές πετρούλες της Μαρατέα, ή το λεπτό κατάλευκο αλεύρι με τα βιολετιά στίγματα του Κόλπου της Χελώνας, κοντά στο Μαλίντι της Κένυας.
Ιδού που επιστρέφοντας από ένα ταξίδι, προσθέτει καινούργια μπουκαλάκια δίπλα στα άλλα, και ξαφνικά συνειδητοποιεί πως, χωρίς το λουλακί της θάλασσας, η λάμψη εκείνης της γεμάτης θραύσματα κογχυλιών παραλίας έχει χαθεί, πως από την υγρή ζέστα των ξεροπόταμων της ερήμου δεν έμεινε τίποτα στη συλλεχθείσα άμμο, πως, μακριά από το Μεξικό, η ανακατεμένη με λάβα άμμος του ηφαιστείου Παρικουτίν, είναι απλώς μια μαύρη σκόνη που μοιάζει να βγήκε από τζάκι. Προσπαθεί να ξαναφέρει στη μνήμη της την αίσθηση εκείνης της παραλίας, εκείνη τη μυρωδιά του δάσους, εκείνη τη λάβρα, αλλά είναι σαν να κουνάει απλώς λίγη από εκείνη την άμμο στο βάθος της ετικεταρισμένης μπουκάλας.
Παλαιά στα παραμύθια που μας έλεγαν υπήρχε πάντοτε κάποιος κεντρικός ήρωας που τον θαυμάζαμε και τον αγαπούσαμε. Ήταν ένα πρόσωπο κι ας ήταν βγαλμένο από τα παραμύθια. Είχε όνομα. Τα σύγχρονα παραμύθια έχουν ήρωες χωρίς όνομα μιας και η λέξη οικονομικό συμφέρον είναι τόσο ψυχρή για να συγκινήσει την καρδιά ενός μικρού παιδιού. Απ’ ό,τι φαίνεται η παγκοσμιοποίηση δεν θα μπορέσει να ισχύσει για τον κόσμο των παιδιών που θέλουν όνομα για τους ήρωες των παραμυθιών τους. Κι αυτό είναι μια ελπίδα. Αρκεί να υπάρξουν πολλά παιδιά στο μέλλον. Πιο πολλά από τον παιδικό πληθυσμό όλης της γης.