ΠΑΣΧΑ: Η υπέρβαση του θανάτου

Από τον  Νίκο Παπουτσόπουλο

Σε γοητευτικό αίνιγμα και μύθο είχαν μετατρέψει οι Ελληνες τους στοχασμούς για τη μετά τον θάνατο ζωή προκειμένου να λειάνουν την αγωνία και τους φόβους. Αρχέγονοι πολιτισμοί και θρησκείες αποτυπώνουν τη βαθύτατη επιθυμία της συμμετοχής στην αιωνιότητα μέσα από τα αισθητά όρια της θνητότητας: «Αν δεν μας παίδευαν οι ανησυχίες για τα ουράνια φαινόμενα και για τον θάνατο, μήπως έχουν κάποια σχέση με εμάς, αλλά και η αδυναμία να κατανοήσουμε τα όρια των επιθυμιών και του πόνου, τότε δεν θα μας ενδιέφερε η μελέτη της φύσης» έλεγε ο Επίκουρος.

Μεταξύ επιθυμιών και πόνου, σε έννοιες χώρου και χρόνου καθόλου απόλυτες και σταθερές, ο μύθος της θνητής ύπαρξης διαρκεί τόσο μόνον όσο μια φευγαλέα εντύπωση ενός έργου τέχνης, που ατελώς μιμείται τη φύση. «Του ανθρωπίνου βίου ο μεν χρόνος στιγμή, η δε ουσία ρέουσα η δε αίσθησις αμυδρά», σύμφωνα με τον Μάρκο Αυρήλιο. Ο ίδιος, εξάλλου, είχε υποστηρίξει πως όλα όσα συμβαίνουν, η γέννηση, ακόμα και ο θάνατος, προέρχονται από την ίδια νοερή πηγή, τη φύση, τον Θεό Λόγο.

Στον Θεό, μόνον, το τέλειο και αιώνιο ον, ανήκει η αιώνια ζωή, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη. Η επιμήκυνση των ορίων του θνητού βίου, ακόμη και η ανακάλυψη του ελιξίριου της αιώνιας ζωής, της αθανασίας, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή μέσα στα όρια της τραγικότητας, αποτέλεσε διαχρονικά, με εμπειρική προσέγγιση, το σημείο διαπραγμάτευσης της ελπίδας και της πίστης.

Υπόσχεση ζωής αιώνιας, όμοια με εκείνην που είχε προτείνει η Καλυψώ στον Οδυσσέα, όταν του πρόσφερε τη θεϊκή τροφή. Ο Οδυσσεύς αρνήθηκε να δοκιμάσει και προτίμησε να φτάσει στα όρια των κοινών αντοχών, να αποδεχθεί τη θνητότητά του, να ενσωματωθεί με αυτήν και να παραδεχθεί την ισχύ του φυσικού νόμου: για να αποκτήσει την αθανασία έπρεπε πρώτα να αντιμετωπίσει τον θάνατο και να τον υπερβεί.

Ο «θεϊκός» Αχιλλεύς, με διαβεβαιώσεις μεγαλύτερης διάρκειας βίου από τους υπολοίπους, υποκύπτει στη θνητή φύση, ενώ μοίρα τραγική τον υποχρεώνει να φτάσει στις πύλες του Αδη πολύ πιο σύντομα από άλλους θνητούς.  

Ο Διόνυσος από άνθρωπο ζητεί να του δείξει τον δρόμο για το βασίλειο του Κάτω Κόσμου και κατευθύνεται προς τον τάφο του γεμάτος ερωτική επιθυμία. 

Η Δήμητρα, θεά και αυτή, με μάτια απλής θνητής, θέλει να συναντήσει ξανά την κόρη της Περσεφόνη στο κτιστό φως, σε γνώριμες διαστάσεις, που ερμηνεύουν τις αποφάσεις της μοίρας, αφού για τη λογική παραμένει ασαφής η έννοια της αιωνιότητας.

«Αιωνιότητα και χρόνος είναι δύο διαφορετικές έννοιες» αναφέρει ο Πλωτίνος: η αιωνιότητα βρίσκεται ήδη σε πληρότητα ύπαρξης κάθε στιγμή, χωρίς καμία ανάγκη επιβεβαίωσης, ενώ ο χρόνος βρίσκει τη σύνθεση της πληρότητάς του στη βεβαιότητα του μέλλοντος. 

Ο Οδυσσεύς γνωρίζει τη σκληρότητα του θανάτου, ενώ ο Ηρακλής προκειμένου να αποθεωθεί σε έτερο παρόν του Ολύμπου κατέρχεται στον κόσμο των νεκρών, ώστε με τον θάνατό του να καταλύσει το κράτος του Αδη και να κατανικήσει τον θάνατο.

Στη θυσιαστική πορεία του θεού του, εναποθέτει το γένος των θνητών την ελπίδα της εξαγοράς του από την κατάρα του φυσικού νόμου και από την ακατάληπτη θεϊκή διαδρομή, αναμένει την υπέρβαση και τη λύτρωση από τον «φοβερώτατον ζόφον του θανάτου». Με αυτήν την προσδοκία κατά τη διάρκεια της ετήσιας εορτής σε ανάμνηση του θανάτου και της ανάστασης του Αδώνιδος, «έστρωναν αργυρή κλίνη για το ξύλινο ομοίωμα του πολυέραστου θεού, και την κάλυπταν με σπόρους από φυτά που αναβλασταίνουν σύντομα μα και που σύντομα μαραίνονται, με κλαδιά δένδρων ιερών από τους κήπους του και με άνθη που διατηρούσαν σε πήλινα δοχεία», σύμφωνα με τον ποιητή Θεόκριτο.

Η θριαμβευτική διάβαση στην απέναντι όχθη, στην άλλη διάσταση, την ορθολογιστικά αναπάντητη, βρίσκεται εκτός πραγματικότητας, στα σύνορα του μύθου και της φαντασίας, στα όρια υπερφυσικών κατορθωμάτων γένους ηρώων, που χωρίς συναινέσεις και συμβιβασμούς υποτέλειας υπερέβη με θάρρος και πίστη όρια θνητού κι εφήμερου χώρου και χρόνου. Εκείνοι που διήλθαν «διά πυρός και ύδατος» τα όρια της σύμβασης παρέκαμψαν τα στεγανά του χρόνου και συνέτριψαν τις πύλες του Αδη, νίκησαν τον θάνατο, έγιναν σύμβολα, κατέκτησαν την αθανασία μέσα από μια θριαμβική ανάληψη και έμειναν ζωντανοί «εν ετέρα μορφή» στη μνήμη και την ποίηση.

Η θεϊκή φύση του Λόγου που υπερβαίνει τα όρια της θνητότητας αποτελεί...

25η ΜΑΡΤΙΟΥ: Συναισθηματική υπέρβαση σε επετείους αναφοράς

Η μακρά μαρτυρική πορεία ενός λαού προς την ελευθερία συνεχίζει να εμπνέει, να αποτελεί ύμνο στη ζωή και στον έρωτα

Από τον Νίκο Παπουτσόπουλο

Υπέρβαση των ορίων της θνητότητας είναι η αναίρεση της σύμβασης που διεκδικεί και θεμελιώνει τη συνεχή κατάφαση, η ενέργεια που προκαλεί την έκπληξη και τον θαυμασμό, καθώς «το θαύμα του κόσμου, η Επανάστασις των Ελλήνων δεν είναι δυνατόν να γραφή καθώς έγινε και τω όντι, διότι είναι τόσον ανώμαλος, ώστε ο πλέον ικανός και έξυπνος άνθρωπος δεν είναι δυνατόν να την διηγηθεί» γράφει ο αγωνιστής Φώτης Χρυσανθόπουλος (Φωτάκος).

Ο αγώνας για την ελευθερία του Γένους, την εποχή που επαναστατικές ιδέες και αντιλήψεις αναζητούν σε ιστορικό παρελθόν σταθερές αναφορές προκειμένου να θεμελιώσουν νέες ισορροπίες, ήταν μακρύς και άνισος.

«Υπέφεραν με υπομονήν και επιμονήν τους τραγικούς και πρωτοφανείς φόνους, τας αιχμαλωσίας, την κατοικίαν επάνω εις τους βράχους, μέσα εις τα σπήλαια και εις τους αγρίους και αβάτους τόπους των βουνών» αναφέρει ο Φωτάκος. «Επεσαν και επνίγησαν εις τας λίμνας, τους βάλτους και εις τους ποταμούς. Εφόνευσαν με τα ίδια των χέρια τα μικρά παιδιά των, εγκρεμίσθησαν κάτω από τους βράχους και απέθαναν».

Η μακρά μαρτυρική πορεία ενός λαού προς την ελευθερία ανέτρεψε συμβάσεις και όρια, υπερέβη τόπο και χρόνο, και, ως οικουμενικό γεγονός, συνεχίζει να εμπνέει, να αποτελεί ύμνο στη ζωή και στον έρωτα, να αφυπνίζει το ελεύθερο πνεύμα που καλεί και προσκαλεί σε αγώνες διαρκείς για την αποτίναξη των ζυγών δουλείας και την απεξάρτηση από τους φόβους της φθοράς και του θανάτου.

«Τούτη όλη είναι των ανθρώπων η σοφία/ να νιώσουν πως ένα τίποτε είναι των θνητών η φύση/ κι αυτή τη γνώση, που από τα βάσανα θα τα γλιτώσει/ κληρονομιά ν' αφήσεις στα παιδιά σου» (Λόρδος Βύρων).

Γένος σκλάβων, που με τους αγώνες και τα μαρτύριά του, μέσα από τα ερείπια και τις στάχτες του, διεκδίκησε μια θέση σ' έναν νέο κόσμο που ανακαλύπτει τις αρχετυπικές μορφές των συλλήψεων και των αξιών.

Γενιά αγωνιστών, «άγνωστων» κι ανώνυμων, που αναζήτησε με πείσμα διέξοδο διαφυγής από την υποτέλεια και τη δουλεία, και που με ηρωισμό και πίστη και αυταπάρνηση άγγιξε χώρους ιδανικούς, εκεί όπου παροξύνονται αισθήσεις και συναισθήματα. Εκεί, όπου η πραγματικότητα συναντά τον θρύλο: αυτόν που έχουν ανάγκη τα έθνη για να επαναπροσδιορίζουν την πνευματική πορεία τους στον αιώνα.

Ο μύθος, που συνοδεύει πιστά την πορεία του βίου, «κρύπτει νουν αληθείας», αλλά παράλληλα διαμορφώνει συνειδήσεις, ήθη και συμπεριφορές και λειαίνει τις πνευματικές ανησυχίες, προσκαλεί σε διαδρομές συναισθημάτων και μνήμης, όπου είναι η συνδρομή των διαμεσολαβητών και εμβριθών σχολιαστών του βίου.

«Αλλά κατά δυστυχίαν, το σημερινόν πνεύμα των Ελλήνων και μάλιστα των διδασκάλων αρέσκονται να αναγινώσκουν λέξεις καλογραμμένας και γλαφυράς. Εις την σημερινήν γενεάν ευρίσκομεν το ασυλλόγιστον και το άκριτον. Επιθυμεί κανείς», σύμφωνα με τον Φωτάκο, «να ακούη και να πιστεύη λόγια εβγαλμένα από το στόμα ανθρώπου γνωστού της ημέρας (ο δείνα στρατηγός, ο δείνα γερουσιαστής, ο δείνα βουλευτής)».

«Αναθρεμμένος από παιδί με τους θρύλους του 1821στην πατρίδα μου», γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης, «μ' αγάπη ακονισμένη όχι από διαβάσματα ψυχρά, αλλά από Σουλιώτισσες γυναίκες, σπίτια Σουλιώτικα, θυμήματα, λόγια πονεμένα, άρματα άνεργα στους τοίχους κρεμασμένα, αστραφτερά, το κάστρο του Επάχτου γεμάτο από Σουλιώτες γέρους, ντόπιους αγωνιστές, κανόνια σκόρπια γύρω στο λιμάνι σκουριασμένα, γλέντια, καυγάδες και παληκαριές ανάμεσα ντόπιους και Σουλιώτες, σαράι τούρκικο γεμάτο φαντασίες, τζάμια και χρυσώματα, άδειους σταύλους, έρημα σαλόνια με ταβάνια ολόχρυσα, μουσάντρες άδειες και χαγιάτια απανωτά ν' αγναντεύουν οι Τουρκάλες τη θάλασσα και να πίνουν τα σερμπέτια τους».

Αγώνες, πορείες και όνειρα που ανέγγιχτα άφησαν οι φιλαυτίες κι οι μικρόνοιες, οι αγωνίες και οι ενστάσεις του εφήμερου ευδαιμονισμού μεταφέρουν σε μέλλοντα χρόνο, σε επόμενες γενιές, σκιρτήματα ελπίδας και νέας ζωής: «εαρινό ξημέρωμα», γράφει ο Κώστας Ουράνης, και «ο ουρανός παίρνει ασύλληπτα χρώματα ρόδινα, πορτοκαλιά κι αλαφρά μενεξεδένια.

Υπάρχει μια τέτοια μαγεία και μια τέτοια παραδεισιακή γαλήνη στο ελληνικό ξημέρωμα, που...

 

ΓΛΩΣΣΑ - ΠΑΙΔΕΙΑ - ΥΠΑΡΚΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ: Αγώνες για την Παιδεία και την εθνική αφύπνιση

Οταν ο «σοφότερος των Ελλήνων κατά τους μετά την Αλωσιν αιώνας ιεροδιάκονος Ευγένιος Βούλγαρις» ανέλαβε τη διεύθυνση της Πατριαρχικής Σχολής, στα 1759, εγκαινίασε νέα εποχή στην ιστορία της Παιδείας

Aπό τον Νίκο Παπουτσόπουλο

Ο Νικόλαος Γύζης (1842-1901) αποτύπωσε τα οράματά του σε αλληγορικές σκηνές, που προσκαλούν σε μια συναισθηματική προσέγγιση στον χρόνο και στην Ιστορία. Οι επιρροές του από την αρχαιότητα θεμελιώνουν γέφυρες ανάμεσα στο απώτερο παρελθόν και στα πρόσφατα ιστορικά γεγονότα, τα οποία προκαλούν συγκίνηση καθώς συνδέονται με μύθους και παραδόσεις, και διατηρούν τις μνήμες ζωντανές. Από τα πολύ γνωστά έργα του, το «Κρυφό Σχολειό» συμβολίζει τη δυσχερή κατάσταση της εκπαίδευσης των Ελλήνων στην περίοδο της δουλείας και ταυτόχρονα το πάθος για την ελευθερία με οδηγό τη γνώση. 

Νεωτεριστικές αντιλήψεις και ερμηνείες χλεύασαν την παραβολική εικαστική διήγηση του «Σχολείου» στους σκοτεινούς αιώνες της Τουρκοκρατίας και λοιδόρησαν έντεχνα τη συμβολή της «εθναρχούσης» Εκκλησίας στην Παιδεία και στον διαφωτισμό του Γένους, ιδιαίτερα κατά την πρώτη μετά την Αλωση περίοδο.

Ηγετικές φυσιογνωμίες, εκπρόσωποι των γραμμάτων είχαν ήδη, προ της Αλώσεως, μετοικήσει στη Δύση και ήταν εμφανής η ένδεια στελεχών για να καλύψουν επαρκώς τις άμεσες ανάγκες του οικουμενικού θρόνου και να προασπίσουν τα στοιχειώδη δικαιώματα του Γένους. Την Αλωση και την καταστροφή της Βασιλεύουσας ακολούθησε περίοδος ερημίας, εγκατάλειψης και παρακμής. Η αποσάθρωση των θεμελίων των κοινωνικών και πολιτικών θεσμών και η κάθετη πτώση του πνευματικού επιπέδου είχαν επιφέρει διάρρηξη των συνεκτικών κρίκων με το ιστορικό παρελθόν και τη μακραίωνη παράδοση. Το Γένος, στα όρια της αλλοφροσύνης, προσπαθούσε να επιβιώσει κάτω από ζυγό σκληρής δουλείας.

Ο κατακτητής είχε περιορίσει τη διδασκαλία στα «αναγκαία και απαραίτητα» για την εκκλησιαστική επιμόρφωση των κληρικών, ενώ όποια θεσμική υπόσταση στα «κοινά» ή στα «ανώτερα» σχολεία ήταν ανύπαρκτη. 

Πρόδρομοι της εθνικής αφύπνισης, λόγιοι που είχαν παραμείνει στις περιοχές του υπόδουλου Γένους συνέχισαν να διδάσκουν, παρά τις κατά τόπους και περιόδους απαγορεύσεις και τους διωγμούς, μεταφέροντας το φιλελεύθερο πνεύμα.

«Η διδασκαλία εγένετο επί ψάθης, προβεάς ή τάπητος των μαθητών καθημένων μετά μαθητριών, πρώτος δ' εισήγαγεν εν Βλαχία θρανία ο διδάσκαλος του Γένους Γ. Γεννάδιος» αναφέρει ο Τρύφων Ευαγγελίδης («Η Παιδεία επί Τουρκοκρατίας»). Τα «κοινά» σχολεία «ήσαν μικρά και ταπεινά. Εν μεν ταις μεγαλουπόλεσι παρά τοις μητροπολιτικοίς μεγάροις, εν δε ταις κωμοπόλεσι και τοις χωρίοις παρά τοις ιεροίς ναοίς και ταις παρακειμέναις μοναίς. Τα σχολεία ταύτα διευθύνοντο υπό ιερέων ή μοναχών» (St. Gerlach και M. Crusius).

Ο Πατριάρχης Ιερεμίας Β΄, η μορφή του οποίου δεσπόζει στο τελευταίο τέταρτο του 16ου αιώνα, είχε...

ΧΡΟΝΟΣ και ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Στιγμές στα ίχνη του Ετους

Από τον Νίκο Παπουτσόπουλο

Η σφαίρα αιωρείται στο άκρο επιμήκους νήματος, στηριγμένου στον τρούλο του χοροστασίου, και γράφει τις πλατιές ταλαντώσεις με ισόχρονη μεγαλοπρέπεια. Και ο χρόνος του ταξιδιού από τον έναν πόλο στον άλλον είναι αποτέλεσμα μιας μυστηριώδους συνωμοσίας των πιο άχρονων μέτρων, της μοναδικότητας του σημείου εξάρτησης, της δυαδικότητας μιας αφηρημένης διάστασης, της τριαδικής φύσης του αριθμού «π», του μυστικού τετραγώνου της ρίζας, της τελειότητας του κύκλου.

Ενας μαγνητικός μηχανισμός στέλνει τις επικλήσεις του σε έναν κύλινδρο κρυμμένο στο κέντρο της σφαίρας για να εξασφαλίζει τη συνέχεια της κίνησης. Και η χάλκινη σφαίρα αναδίδει χλομές λάμψεις, που μεταβάλλονται καθώς τη χτυπούν οι τελευταίες ακτίνες του ήλιου που γλιστρούν από τα υαλοστάσια.

Αν, όπως άλλοτε, έφθανε να χαϊδέψει με την ακίδα της ένα στρώμα υγρής άμμου που είχαν απλώσει στο δάπεδο του χοροστασίου, θα χάραζε με κάθε ταλάντωση ένα αχνό αυλάκι στο χώμα, και το αυλάκι, καθώς κάθε στιγμή θα άλλαζε κατεύθυνση, θα πλάταινε όλο και περισσότερο με μορφή ρήγματος, κοιλότητας, και θα επέτρεπε να γίνει εμφανής μια ακτινοειδής συμμετρία, μια ιστορία, ένα ίχνος, μια μορφή στον χρόνο, στην αιωνιότητα με μια αέναη κίνηση.  

Αυτήν ακριβώς την αργόσυρτη ακολουθία μετακινήσεων του κόσμου στον χρόνο καταγράφει το «Εκκρεμές του Φουκό» στο Μουσείο Τεχνών και Επιτηδευμάτων (Arts et Metiers), στο Παρίσι, όπως περιγράφει και ο Ουμπέρτο Εκο στο ομώνυμο μυθιστόρημα: «Το βλέμμα μου δεν στρεφόταν στη γη, αλλά εκεί ψηλά, όπου δοξαζόταν το μυστήριο της απόλυτης ακινησίας. Το Εκκρεμές μού έλεγε ότι, μολονότι όλα κινούνταν, η υδρόγειος σφαίρα, το ηλιακό σύστημα, τα νεφελώματα, οι μαύρες τρύπες και όλα τα τέκνα της κοσμικής εκπόρευσης, από τα πρώτα θεία όντα ως την πιο ιξώδη ύλη, ένα μοναδικό σημείο παρέμενε ιδεατός πείρος, σφήνα, γάντζος, και άφηνε το σύμπαν να κινείται γύρω του».

«Ο χρόνος είναι γρήγορος ίσκιος πουλιών», σύμφωνα με τον Οδυσσέα Ελύτη, ή μια...

ΥΠΑΡΚΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ: Το «αινιγματώδες μεγαλομάρμαρον»

Στα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος, όσα παραμένουν ακόμη επισκέψιμα εξαιτίας της οικονομικής κρίσης και της πνευματικής χρεοκοπίας, θρηνεί μυστικά η γλαυξ του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη

Από τον  Νίκο Παπουτσόπουλο

«Τις ημύνθη περί πάτρης; Και τι πταίει η γλαυξ, η θρηνωδούσα επί των ερειπίων; Πταίουν οι πλάσαντες τα ερείπια. Και τα ερείπια τα έπλασαν οι κακοί κυβερνήται της Ελλάδος».  

Στα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος, όσα παραμένουν ακόμη επισκέψιμα εξαιτίας της οικονομικής κρίσης και της πνευματικής χρεοκοπίας, θρηνεί μυστικά η γλαυξ του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, ανακαλεί με νοσταλγία μύθους και ιστορίες, και αποτυπώνει ατμόσφαιρα εποχών που άφησαν ανεξίτηλα ίχνη.  

«Αλλοι ερειπιώνες στέκουν βουβοί, δεν φανερώνουν παρά τις μπόρες που πέρασαν τις κλεψιές των Ρωμαίων, τις επιδρομές των πρώτων χριστιανών που σπάσανε με φανατισμό τ' αγάλματα, τις πυρκαγιές των Ούννων, την καταστροφή του Χρόνου, που έχει μαχαιρώσει ως και τους στύλους. Τη δυνατή ζωή που έζησαν με τους Αγώνες δεν την αλλάζουν, προτιμούν να σβήσουν, να μην απομείνει απ' αυτά παρά το “μια φορά κ' έναν καιρό...”» περιέγραφε την Αρχαία Ολυμπία ο Χ. Ζαλοκώστας.

Μνημεία και τόποι που, παρά την εγκατάλειψη, την αδιαφορία και την απαξίωση, διατηρούν τη λάμψη και προβάλλουν τις αξίες του ελληνικού πολιτισμού: την καταξίωση του ανθρώπου, την πίστη στην ελευθερία, τη συνείδηση της ευθύνης του στον κόσμο, την παραδοχή της ισότιμης και δημοκρατικής συμμετοχής στα κοινά. Τα θραύσματα αγαλμάτων ηρώων και θεών αποτύπωσαν και διατηρούν ορατή την εικόνα της θεότητας, που είναι ο ίδιος ο άνθρωπος, επειδή οι θεοί των Ελλήνων έχουν όλα τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου σε ιδεατή μορφή. «Αγγλος ή Γερμανός ή Γάλλος δύναται να είναι κοσμοπολίτης ή αναρχικός ή άθεος ή οτιδήποτε» αναφέρει ο Παπαδιαμάντης. 

«Εκαμε το πατριωτικόν χρέος του, έκτισε μεγάλην πατρίδα. Τώρα είναι ελεύθερος να επαγγέλλεται, χάριν πολυτελείας, την απιστίαν και την απαισιοδοξίαν. Αλλά Γραικύλος τής σήμερον, όστις θέλει να κάμη δημοσία τον άθεον ή τον κοσμοπολίτην, ομοιάζει με νάνον ανορθούμενον επ' άκρων ονύχων και τανυόμενον να φθάση εις ύψος και φανή και αυτός γίγας. Το ελληνικόν έθνος, το δούλον, αλλ' ουδέν ήττον και το ελεύθερον, έχει και θα έχη διά παντός ανάγκην της θρησκείας του. Μεταξύ όλων των επαγγελμάτων, εις όλον το Γένος, περνά εξόχως το επάγγελμα της θρησκείας, καθώς και του πατριωτισμού». Τα ερείπια και το φυσικό περιβάλλον γίνονται αντιληπτά με τις αισθήσεις, εκπέμπουν μηνύματα και αποτελούν μέρος της πραγματικότητας, επειδή συνδέονται άμεσα με ατομικές και κοινωνικές καταστάσεις.

Η σχέση με τα υλικά κατάλοιπα της τέχνης και του πολιτισμού εκπέμπουν πολλαπλά μηνύματα, που έχουν ιστορικές, κοινωνικές, πολιτικές και υπαρξιακές διαστάσεις. Οι ασήμαντες αρχαίες πέτρες, που έρχονται στην επιφάνεια με τις ανασκαφές, αφηγούνται και αποκαλύπτουν τα μυστικά τους σε εκείνους που τις προσεγγίζουν με ενδιαφέρον και ευαισθησία. Ωστόσο, άγνωστος και αναξιοποίητος παραμένει ο πραγματικός πολιτισμικός θησαυρός της χώρας, αφού η παιδεία του λαού είναι ελλιπής έως ανύπαρκτη: ως εκ τούτου, η υιοθέτηση άλλων μορφών ανάπτυξης, εχθρικών προς το φυσικό περιβάλλον, επίπονων και χρονοβόρων, απέδειξε την απουσία σοβαρού σχεδιασμού αλλά και την αδεξιότητα διαχείρισης. Οι ιστορικοί τόποι και τα μνημεία, το ακαταμάχητο κάλλος της φύσης και η ποικίλη γεωμορφολογία αποτελούν τον ανεξάντλητο χρυσοφόρο ορίζοντα της χώρας, το αδιαμφισβήτητο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.

Οι ασήμαντες πέτρες και τα ερείπια που έχει αφομοιώσει αρμονικά η φύση διατηρούν την ιερότητα της Ιστορίας και αποτελούν τους συνδετικούς κρίκους με τις εποχές της ακμής. Μικρά ερπετά παραμένουν σταθερά οι μόνοι επισκέπτες των ερειπιώνων, που φόβοι απαλλοτρίωσης ή απώλειας χρησικτησίας καταδίκασαν σε ερημία και σιγή. Επιγραφές με οδηγίες και αναφορές σε πολιτείες του μύθου οδηγούν σε αδιέξοδα και τενάγη απελπισίας, καθώς προσκρούουν σε συμφέροντα μικροϊδιοκτησίας. «Ο,τι είταν άλλοτε τείχη, κίονες, στοές, μετόπες, εξέδρες, ναοί και αγάλματα, δεν είναι πια σήμερα παρά χαώδης σωρός από πελεκητές πέτρες, φαγωμένες από τον καιρό και μαυρισμένες από τις πυρκαϊές. Πρέπει να 'ναι κανείς αρχαιολόγος, για να μπορέσει να κατατοπισθεί μέσα σ' αυτό τον δαίδαλο από άμορφους ογκόλιθους, που είναι σκορπισμένοι όπως-όπως, σαν να τους είχε κατρακυλήσει κανένας ορμητικός χείμαρρος, και είναι πνιγμένοι μέσα στ' άγρια χορτάρια», σύμφωνα με τον Κ. Ουράνη.

Ο κίνδυνος της εξαφάνισης των ιστορικών καταλοίπων της χώρας είναι άμεσος και μόνη η γνώση είναι ανεπαρκής προκειμένου να καθοδηγήσει στην αυτογνωσία, την προστασία και την ανάδειξη των μνημείων της φύσης και του ανθρώπου, που συνδέουν απόλυτα το παρόν με την ιστορική διαδρομή του λαού. Ευθύνη φέρει κυρίως η Πολιτεία, αφού...

ΥΠΑΡΚΤΟΣ ΣΥΡΙΖΟΠΛΗΚΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ: Πολιτικές υποτέλειας και συμβιβασμών

Από τον Νίκο Παπουτσόπουλο

Πολιτικές υποτέλειας και συμβιβασμών συνθλίβουν έναν λαό ανάμεσα σε πολυνομοσχέδια και βίαιες ανατροπές του κοινωνικού βίου, σε αμφισβητήσεις εθνικής κυριαρχίας, παραβιάσεις ατομικών δικαιωμάτων και εκχωρήσεις μιας μακράς πολιτιστικής κληρονομιάς. Το νέο περιβάλλον οικονομικής ανάπτυξης και πολιτισμικής προόδου, που προωθεί το πολυνομοσχέδιο για την ολοκλήρωση των προαπαιτουμένων της τρίτης αξιολόγησης, διαμορφώνουν με την ψήφο τους οι εκλεκτοί του λαού, στη σκιά του ζητήματος της ονομασίας της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. «Αντιμετωπίσαμε το θέμα των Σκοπίων με δειλία και ωσάν να είμεθα εμείς οι ένοχοι και οι πλαστογράφοι της Ιστορίας» είχε υποστηρίξει ο Μανόλης Ανδρόνικος.

 

Παράλληλα με τα πρόσθετα φορολογικά βάρη, την αναδιανομή της πενίας και τους ηλεκτρονικούς πλειστηριασμούς, τις κατασχέσεις κινητών και ακίνητων περιουσιακών στοιχείων, οι εκλεκτοί του λαού προτάσσουν με αναίδεια τις παραχαράξεις της Ιστορίας, παραχωρούν εθνικά δικαιώματα -που απειλούν τη σταθερότητα της ευρύτερης περιοχής-, καλλιεργούν κλίμα τρόμου και προοιωνίζονται νέες περιπέτειες σε ορίζοντα θολό.

 

Η διασπορά τρόμου αποτελεί πάγια τακτική της εξουσίας προκειμένου να διαμορφώνει παθητική αγέλη πολιτών, σε απόλυτη σιγή, υποταγή και πειθαρχία, για να συντρίβει εύκολα κάθε μορφή διαμαρτυρίας ή αντίδρασης, ώστε να είναι επιτυχής η άμεση εφαρμογή των συστημικών στόχων.

 

Για τη χειραγώγηση και τον επηρεασμό της κοινής γνώμης, τον εφησυχασμό και την εκτόνωση του λαού, η εξουσία καταφεύγει στη συστηματική προσπάθεια διάδοσης των πολιτικών αποφάσεων από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Μέσα από μια πλημμύρα πληροφοριών -για την «ορθή» και «πολυφωνική» ενημέρωση του πολίτη-, παρεισφρέουν με φιλική διάθεση, ηπιότητα και σωτηριολογικά μηνύματα ψευδείς ειδήσεις και πλάνες πολιτικές υποσχέσεις περί απονομής δικαιοσύνης, επανόρθωσης προηγούμενων αδικιών και λαθών, απόδοσης ευθυνών, διαβεβαιώσεις για λήψη μέτρων για την ανακούφιση των αδυνάτων.

 

Οι φόβοι της ελληνικής κοινωνίας για το μέλλον της, για τη βίαιη προσαρμογή σε μια πρωτόγνωρη τάξη πραγμάτων και καταστάσεων, δημιουργούν ζοφερό συναίσθημα αστάθειας και διστακτικότητας απέναντι στη ζωή και στον κόσμο.  

Η μετανάστευση της παραγωγικής ηλικίας και η μετοικεσία των επιχειρηματιών έχουν επιφέρει πλήγμα στη χώρα, που προσπαθεί ακόμη να βρει διέξοδο από τα θλιβερά προγράμματα επιτήρησης. Οι συνεχείς οικονομικές θυσίες έχουν εξαντλήσει και τα έσχατα αποθέματα της κοινωνίας, ενώ η πρόθυμη εκποίηση των θησαυρών της χώρας, η απαξίωση και η λοιδορία της πολιτιστικής κληρονομιάς, η παθητική αποδοχή της ανάληψης ευθύνης για τη διαφθορά και την εξαθλίωση, η υποχωρητικότητα στις απαιτήσεις των δανειστών και στις αιτιάσεις όμορων λαών καταδεικνύουν ασφαλώς την πολιτική επιλογή της υποτέλειας «μέσα στο ευρώ και στην Ευρωπαϊκή Ενωση».

 

Με αυτές τις επιλογές οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας πέτυχαν την «αυτοκάθαρση» και με συνοπτικές διαδικασίες διέσπειραν τις ενοχές στην κοινωνία. Και επειδή η ηθική οδύνη είναι πιο βασανιστική από εκείνην που προξενεί η απώλεια των υλικών μέσων, η κοινωνία με «αριστερού τύπου» ιδεολογικά φληναφήματα παρακολουθεί άφωνη τις εξελίξεις, ανίκανη να αντιδράσει.

 

Ο Βίκτορ Ουγκό υποστήριζε ότι ο άνθρωπος «ζει ασφαλέστερα με τη βεβαιότητα παρά με το ψωμί», ενώ ο Αρνολντ Χάουζερ αναφέρει πως «σε προηγούμενες εποχές ο κόσμος ατένιζε με τρομάρα την αστασία της Τύχης, την αστάθεια και την αβεβαιότητα της μοίρας. Μια γενική λαχτάρα υπήρχε για ειρήνη και ασφάλεια, για τη μονοτονία και την ανία της ειρήνης».

 

Η αποκοπή και η απομάκρυνση από το γνώριμο και οικείο περιβάλλον, την ασφάλεια του κοινωνικού περίγυρου και τις συνήθειες, ταυτόχρονα με την αδυναμία εκδήλωσης μιας αντίστασης (εξέγερσης ή επανάστασης από «κάποιον αόριστο ηγέτη») στα οριζόντια, μαρτυρικά και αδικαιολόγητα μέτρα που εξακολουθεί να επιβάλλει το σύστημα, οδηγούν στην απομόνωση και στον καταθλιπτικό λήθαργο της χαύνωσης.

 

Οι συνεχείς αόριστες κινδυνολογίες, τις οποίες προτάσσει η πολιτική τάξη, η διασπορά φόβου και ανησυχιών καταβάλλουν, μειώνουν ηθικά και εξουθενώνουν τους πολίτες, οι οποίοι αντιδρούν παρορμητικά με συναισθήματα αγανάκτησης και μίσους. Ακόμη πιο οδυνηρή, ωστόσο, είναι η ταλαιπωρία του άγχους -ασυνείδητη για τους περισσότερους- για την πορεία προς το άγνωστο, που βαραίνει κάθε στιγμή την προσωπική μοίρα τους: Πρόκειται για ακαθόριστο, ενστικτώδη φόβο, που μεταδίδεται και εξαπλώνεται ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεων και υποδαυλίζεται από τους δόκιμους σχολιαστές, οι οποίοι λειτουργούν στις παρυφές των κέντρων λήψης αποφάσεων. Ανάλογες οι πρακτικές διασποράς τρόμου, με τα καταστροφολογικά κηρύγματα των ηθικολόγων και των θρησκευτικών ηγετών, με την παρερμηνεία των σημείων των καιρών και την έξαρση της εσχατολογίας.

 

Η απουσία επαφής με την πραγματικότητα αναπτύσσει σταδιακά το συναίσθημα της απαξίωσης και της εγκατάλειψης. Οσο παρατείνεται ο χρόνος αναμονής, όσο οι κυβερνητικές ακροβασίες και οι αοριστολογίες αποκαλύπτουν ένα μέλλον ζοφερό και δυσοίωνο τόσο οι πολίτες αισθάνονται ευπρόσβλητοι σε ακαθόριστους κινδύνους, καθώς προσκαλούνται να αντιμετωπίσουν συνθήκες άγνωστες για να επιβιώσουν σε περιβάλλον εχθρικό, σε μια εντελώς διαφορετική ατμόσφαιρα που φαντάζει τρομακτική.

 

Η διασπορά τρόμου, η αδιάκοπη κινδυνολογία και ο ψυχαναγκασμός συνιστούν τις πλέον οδυνηρές πηγές αγχώδους σύγκρουσης και παραίτησης από την προσωπικότητα. Ο έντονος ψυχικός κλονισμός, αποτέλεσμα της συνεχούς και σκόπιμης διοχέτευσης ετερόκλητων μηνυμάτων, αποτελεί τη βασική πηγή ανάπτυξης ψυχονευρωτικών αντιδράσεων. Οι σύγχρονες τεχνικές διαχείρισης της κοινής γνώμης ελαχιστοποιούν ή εκμηδενίζουν την ικανότητα της ορθής κρίσης και επιλογής, ιδιαίτερα όταν εφαρμόζονται σε ομάδες πολιτών χαμηλής παιδείας και ανύπαρκτου πολιτισμικού ερείσματος (χαμηλή αυτοεκτίμηση).

 

Το άγχος του πανικού, όμοιο με το ενστικτώδες άγχος του θανάτου, απορρυθμίζει τη λογική και καθοδηγεί τη σκέψη και τη φαντασία σε διαδρομές παραμορφωτικές και εξωπραγματικές. Οι πολίτες αποδέχονται πρόθυμα κάθε πληροφορία, από όπου και αν προέρχεται, επειδή αδυνατούν πλέον να εκλογικεύσουν ή να αφομοιώσουν οποιοδήποτε μήνυμα. Οταν τα ερεθίσματα και τα αίτια που τρέφουν, συντηρούν και ανανεώνουν τη συνείδηση εκλείψουν, τότε παρατηρείται πλήρης απώλεια συνείδησης.
 

Η σύγχρονη κοινωνία...