O τίτλος "I stay my eneny" είναι από στίχο της Emily Dickinson. Το νόημα του στίχου, όπως εγώ το αντιλαμβάνομαι: Ο δρόμος για την κατάκτηση της αυτογνωσίας περνά μέσα από την ουσιαστικότερη και διαρκέστερη αντιπαλότητα τού κάθε ανθρώπου: Αυτήν με τον εαυτό του.
Πρέπει να υπάρξει πρώτα αυτή η εχθρότητα για να έλθει μετά η συμφιλίωση. Αν ποτέ έλθει.
Το πιο δύσκολο πράγμα στον κόσμο, αλήθεια, είναι να γίνει κανείς αυτό που πραγματικά είναι. Το είπαν, με διαχρονικότατη ισχύ. Ο Πίνδαρος: "Γένοιο οίος εισσί", ο Νίτσε: "Οφείλεις να γίνεις αυτός που είσαι", ο Ελύτης: "Λοιπόν, αυτός που γύρευα είμαι".
Το μέτρο της ανθρώπινης ευτυχίας είναι, ακριβώς, να έχεις αυτό που έχεις. Ό,τι ψάχνουμε το περιέχουμε.
Αναφέρει ο Πλούταρχος: "Ο δ΄ Ηράκλειτος ως μέγα τι και σεμνόν διαπεπραγμένος ΄εδιζησάμην΄ φησίν ΄εμεωυτόν΄ και των εν Δελφοίς γραμμάτων θειότατον εδόκει το ΄γνώθι σαυτόν΄ ".
Το "Γένοιο οίος εισσί" του Πινδάρου και το "εδιζησάμην εμεωυτόν" του Ηράκλειτου-ένας άξονας. Ένα τρίγωνο, αν προσθέσουμε και το δελφικό παράγγελμα, "γνώθι σεαυτόν", το οποίο έδωσε και το έναυσμα για τη Σωκρατική αναζήτηση τού "τι ο άνθρωπος εστί".
Το ρήμα δίζημαι είναι ερευνητικής εντάσεως σημαντικό και χρησιμοποιείται με τη σημασία του ζητώ να φτάσω κάπου, να βρω τη σημασία των πραγμάτων (βλ.λεξικό Σταματάκου). Εδώ εννοείται η αναζήτηση του εαυτού μας. Ο Ηράκλειτος μάς παραγγέλλει: Μην αναζητάς την αλήθεια στα μαντεία, αλλά ρώτησε, ψάξε τον εαυτό σου.
Απελευθερώσου από τα κάθε είδους δεσμά. Βρες τη ζωή που σου ταιριάζει και ζήσε την.
Διεισδυτική περαιτέρω επεξεργασία της παραπάνω φράσης: "Yπάρχει, μακριά πολύ, μεσ΄ στα κατάβαθα της ψυχής μας, ένα ελάχιστο ιδιωτικό μέρος που αποτελεί το ψυχικό δακτυλικό αποτύπωμα του καθενός, μια ιδιωτική έκδοση της αλήθειας που ο χρόνος αναγνωρίζει μονάχα το πρώτο της αντίτυπο".
Αφού, βέβαια, λάβει κανείς τον κόπο να υπακούσει και στην προτροπή του M. Αυρηλίου: "Ένδον σκέπε. Ενδον η πηγή του αγαθού και αεί αναβλύειν δυναμένη εάν αεί σκάπτης". "Ένδον σκάπτε", λοιπόν, ανάμεσα στα πολλά "δίζησθαι", ωσότου βρεθεί (αν βρεθεί) το λίγο. Το σκάψιμο πολύ και το χρυσάφι λίγο. Μιλάει ο Ηράκλειτος: "Χρυσόν γαρ οι διζήμενοι γην πολλήν ορύσσουσι και ευρίσκουσιν ολίγον".
Και ο Δημόκριτος έβλεπε την αλήθεια "εν βυθώ": "Εν βυθώ γαρ η αλήθεια". Στο αναπάντητο μέσα μας. Ίσως να μην είναι τυχαίο πως οι λέξεις βαθύς και βυθός συγγενεύουν γλωσσικά.
Πολύμοχθη η πορεία της αυτεπίγνωσης. Το χειρότερο που μπορεί να μας συμβεί: Καθώς πιστεύουμε ότι αυτό που είμαστε δεν θα αρέσει, πολλές φορές προθυμοποιούμαστε να δείξουμε αυτό που οι άλλοι θέλουν να δουν από εμάς, κάθε φορά: Το τι δεν είμαστε δηλαδή, αντί αυτού που είμαστε.
Τι σημασία έχει, όμως, να εξαπατήσουμε τους άλλους, αν πρώτα πρέπει να εξαπατήσουμε τους εαυτούς μας;
Τι αξίζει το φαίνεσθαι μπροστά στην εσωτερική μας ισορροπία;
Μόνο ό,τι νιώθουμε μέσα μας έχει αξία: "Αρμονίη αφανής, φανερής κρείσσων".
Κι όταν βρεις ποιος είσαι και μάθεις πως δεν είσαι το πάν, τότε συμπεριφέρεσαι σωστότερα. Κρατάς πάντα το κεφάλι ψηλά. Όμως όχι και πολύ ψηλά...:
"Όταν στην κλινική, όπου νοσηλευόταν, τού πήγαν ένα μικρό ραδιοφωνάκι για να ακούσει την επίσημη αναγγελία της έκδοσης του Συντακτικού της Νεοελληνικής και άκουσε τους σχετικούς επαίνους από τους βραβεύοντες, ο Τζάρτζανος -που ήξερε πως σχεδόν κανένας δεν ήταν σε θέση να παινέψει σωστά ή να κατακρίνει το έργο του-στράφηκε κάπως αμήχανος προς τους διπλανούς του και είπε σαλεύοντας το χέρι του: ΄Υπερβολικά πράγματα΄..."
Ομολογώ, ότι επεξεργάστηκα όλα τα παραπάνω για να καταλήξω σε τούτο: