ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Ο Πούτιν, αντίθετα με τη Δύση, ξέρει ακριβώς τι θέλει στην Ανατ. Ευρώπη

Του ΤΙΜΟΘΙ  ΓΚΑΡΤΟΝ  ΑΣ

Καθηγητή Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Καθώς ρωσικά στρατεύματα συγκεντρώνονται στα σύνορα με την Ουκρανία απειλώντας την Ευρώπη με τη μεγαλύτερη πολεμική σύρραξη από το 1945, όλος ο πλανήτης αναρωτιέται τι ακριβώς επιδιώκει ο Βλαντιμίρ Πούτιν. 

Το ερώτημα που θα έπρεπε να θέτουν, όμως, οι δημοκρατίες της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής είναι: ποιες είναι οι δικές μας επιδιώξεις;

Ο μακροπρόθεσμος στόχος του Πούτιν στην Ανατολική Ευρώπη υπήρξε ανέκαθεν ξεκάθαρος. Επιδιώκει να αποκαταστήσει όσο έχει απομείνει από τη σοβιετική αυτοκρατορία και το κύρος της Ρωσίας ως υπερδύναμης, που τόσο έχει μειωθεί τα τελευταία 30 χρόνια. Το μόνο ερώτημα αφορά την τακτική του. Μετά το 2008, όταν εκμεταλλεύθηκε τοπικό αυτονομιστικό κίνημα για να «ακρωτηριάσει» δύο τμήματα της Γεωργίας με τα όπλα, αλλά κυρίως μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, κατέστη πασιφανές ότι ο Πούτιν είναι έτοιμος να χρησιμοποιήσει κάθε μέσον, από τη διπλωματία και την παραπληροφόρηση μέχρι τις κυβερνοεπιθέσεις και την ένοπλη σύρραξη.

Η Δύση έχει συμβάλει από τη μεριά της στην κρίση επιδεικνύοντας αβεβαιότητα και αποκαλύπτοντας εσωτερικές διαφωνίες γύρω από τους στρατηγικούς της στόχους στην Ανατολική Ευρώπη. Τα κράτη της Δύσης σπατάλησαν τον χρόνο τους μετά το 2008 με την αδυναμία τους να αποφασίσουν μεταξύ δύο γεωστρατηγικών προτύπων για την Ευρασία, προβαίνοντας σε ατελέσφορες αποσπασματικές επιλογές. Ας ονομάσουμε τα δύο αυτά πρότυπα Ελσίνκι και Γιάλτα.

Θεωρητικά, όλη η Δύση συντάσσεται πίσω από το μοντέλο του Ελσίνκι. Μια Ευρώπη ισότιμων, κυρίαρχων, ανεξάρτητων δημοκρατικών κρατών, που σέβονται τις αρχές του κράτους δικαίου και είναι δεσμευμένα στην ειρηνική επίλυση κάθε διένεξης. Το πρότυπο αυτό προήλθε από τη Συμφωνία του Ελσίνκι το 1975 και αποκρυσταλλώθηκε από τον ΟΑΣΕ στη Χάρτα του Παρισιού για Μια Νέα Ευρώπη το 1990.

Το εναλλακτικό μοντέλο είναι αυτό της Γιάλτας. Η σύνοδος κορυφής του 1945 μεταξύ Στάλιν, Ρούζβελτ και Τσώρτσιλ στην Κριμαία (τι ειρωνεία!) έγινε συνώνυμο της διαίρεσης της Ευρώπης σε ζώνες επιρροής από τις μεγάλες δυνάμεις. Οι πρόσφατες μαξιμαλιστικές προτάσεις συμφωνιών από τη Ρωσία προς τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ αποτελούν αυτό που αναλυτές αποκάλεσαν «Γιάλτα 2». Μόνο λίγοι δήθεν ρεαλιστές στη Δύση υποστηρίζουν το μοντέλο αυτό, αλλά πολλοί άλλοι αποδέχονται κάποια εκδοχή σφαιρών επιρροής.

Επιδεικνύοντας σπάνια υποκρισία, η Δυτική Ευρώπη θεωρεί φυσικό η Ρωσία να διαθέτει δικαίωμα βέτο στις συμμαχίες της Ουκρανίας, αλλά εξοργίζεται όταν η Πολωνία θέλει να έχει λόγο για τις συμμαχίες της Γερμανίας. Δυτικοευρωπαίοι, που κραύγαζαν «φασισμός!» σε κάθε μνεία ύπαρξης δανικής μειονότητας στη βόρεια Γερμανία ή γερμανόφωνου πληθυσμού στη βόρεια Ιταλία, χαρακτηρίζουν «κατανοητές» τις ρωσικές διεκδικήσεις στην ανατολική Ουκρανία. Σε Βρυξέλλες και Παρίσι θα συναντήσει κανείς Μικρούς Ευρωπαίους (αντίστοιχους των οπαδών της μικρής Αγγλίας, Little Englanders), για τους οποίους η σημερινή Ε.Ε. έχει επεκταθεί υπερβολικά προς Ανατολάς.

Κάποιες φορές η Γιάλτα φορά τον μανδύα του Ελσίνκι. Αν βρεθείς αντιμέτωπος με αντίπαλο έτοιμο να χρησιμοποιήσει βία για να αποσταθεροποιήσει και να διαμελίσει ευρωπαϊκό κράτος και αρνείσαι να οπλίσεις την Ουκρανία αρκούμενος σε παρατηρητές του ΟΑΣΕ και διπλωματικές πρωτοβουλίες, έχεις ήδη ασπασθεί τη Γιάλτα, επικαλούμενος αφοσίωση στο Ελσίνκι. Οι Γερμανοί Σοσιαλδημοκράτες, πάλαι ποτέ εφευρέτες της ευφυώς κατευναστικής «Οστ πολιτίκ», επιδεικνύουν σήμερα δείγματα σύγχυσης, αυταπάτης και υποκρισίας. Αντιπροσωπεύουν το επονείδιστο πρόσωπο της Γιάλτας, μιας Γιάλτας που δεν τολμά να παραδεχθεί αυτό που πραγματικά είναι.

Η Δύση οφείλει επιτέλους να λάβει την αναγκαία στρατηγική απόφαση.  

Πρέπει...

 

ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Τι θα γίνει αν οι ΗΠΑ δεν επιστρέψουν ποτέ;

Μετά την ταπείνωση στο Βιετνάμ και την κατάρρευση της φήμης τους διεθνώς, οι ΗΠΑ, μέσα σε μία δεκαετία, επέστρεψαν. (Φωτ. A.P. Photo / Horst Faas)

 

 

ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ

Γράφει ο Τίμοθι Γκάρτον Ας 

Καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και ανώτερος συνεργάτης του Ινστιτούτου Χούβερ του Πανεπιστημίου Στάνφορντ. Αυτή την περίοδο γράφει μια προσωπική ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης. 

Twitter: @fromTGA

«Η Αμερική επέστρεψε», δήλωσε ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν νωρίτερα φέτος, και ολόκληρος ο δημοκρατικός κόσμος ανέπνευσε με ανακούφιση. 

Ομως, καθώς παρακολουθούμε την καταστροφική και χαοτική αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών από το Αφγανιστάν –η Καμπούλ ως δεύτερη Σαϊγκόν– μια μυστηριώδης φωνή μάς ψιθυρίζει: Και αν η Αμερική δεν έχει επιστρέψει; Και αν δεν επιστρέψει ποτέ; Τι θα συμβεί τότε; Ο κινεζικός αιώνας; Η Ευρώπη ως νέος ηγέτης του ελεύθερου κόσμου; Ή μήπως μια απλή διεθνής αναρχία;

Μακάρι να ήταν σαν τη Σαϊγκόν το 1975. Η ταπείνωση των ΗΠΑ στο Βιετνάμ, που ήρθε να προστεθεί στο Γουότεργκεϊτ, σηματοδότησε την κατάρρευση της φήμης της Αμερικής διεθνώς. Μέσα σε μια δεκαετία, όμως, οι ΗΠΑ επέστρεψαν. Μέχρι το 1995, φαινόταν να κυριαρχούν στον πλανήτη ως αδιαμφισβήτητη «υπερδύναμη».  

Ολοι γνωρίζουν ότι αυτή τη φορά είναι διαφορετικά.  

Τα εσωτερικά προβλήματα των Ηνωμένων Πολιτειών, τα οποία οι ίδιες προκάλεσαν, είναι δέκα φορές πιο βαθιά και δομικά από ό,τι ήταν στα μέσα της δεκαετίας του 1970 – εν μέρει επειδή, ακολουθώντας το πρότυπο των διεσταλμένων αυτοκρατοριών σε όλη την Ιστορία, ξόδεψαν τρισεκατομμύρια δολάρια σε μέρη όπως το Αφγανιστάν και το Ιράκ, αντί να προχωρήσουν σε μεγαλύτερη εθνική οικοδόμηση στο εσωτερικό τους. 

Στο εξωτερικό, δεν αντιμετωπίζει μια παρακμάζουσα λενινιστοκρατούμενη υπερδύναμη, τη Σοβιετική Ενωση, αλλά μια ανερχόμενη λενινιστοκρατούμενη υπερδύναμη, την Κίνα. Η κλιματική αλλαγή είναι η μόνη υπερδύναμη σήμερα.

Ρεαλιστικά, το μέγιστο που μπορεί κανείς να περιμένει είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες να «επιστρέψουν» ως η κορυφαία δύναμη της Δύσης στη διεθνή σκηνή, πρώτη μεταξύ ίσων σε ένα παγκόσμιο δίκτυο δημοκρατιών. Η δυσαρέσκεια για την έως πρότινος κακή αμερικανική συμπεριφορά σε διάφορα μέρη του κόσμου, μέχρι και για αυτή την τελευταία τραγωδία, δεν θα πρέπει να κάνει οποιονδήποτε δημοκράτη (μικρό δ) οπουδήποτε, να ξεχάσει το γεγονός ότι όλες οι πιθανές εναλλακτικές λύσεις σε αυτό το σενάριο είναι χειρότερες. Και η κυβέρνηση Μπάιντεν είναι η καλύτερη ευκαιρία που έχουμε για να τα καταφέρουμε.

Φανταστείτε, η θλιβερή, διεφθαρμένη, χρηματοδοτούμενη από τις ΗΠΑ κυβέρνηση του Αφγανιστάν και ο στρατός της, που υποτίθεται ότι έχει δύναμη (δηλαδή, αδυναμία) 300.000 ανδρών και έχει εκπαιδευθεί από τις ΗΠΑ, να είχαν αντέξει για λίγες εβδομάδες ακόμη και να είχε γίνει μια ομαλή αποχώρηση, χωρίς Σινούκ να πηγαινοέρχονται πάνω από την επίπεδη στέγη μιας πρεσβείας – αυτή η εικόνα είναι πιο ισχυρή από ένα εκατομμύριο λέξεις. Θα υπήρχε μεγάλη δυσαρέσκεια, σίγουρα, και μια αίσθηση αποτυχίας. Αλλά θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ότι ο έμπειρος πρόεδρος των ΗΠΑ εκτελούσε με νηφαλιότητα ένα σκληρό σχέδιο για να επαναφέρει την Αμερική διεθνώς σε μια στρατηγική θέση καταλληλότερη για να αντιμετωπίσει την πρόκληση των 3 K που έχει επισημάνει η κυβέρνησή του: Κόβιντ, Κλίμα, Κίνα. 

Η πιθανότητα να επανέλθουν οι ΗΠΑ σε αυτή την τροχιά είναι ακόμη ορατή. Τα γεγονότα, όπως και τα αντικείμενα, μεγεθύνονται πάντα από κοντά. Αυτές οι σκηνές από το αεροδρόμιο της Καμπούλ δεν θα ξεχαστούν ποτέ, αλλά με τον καιρό θα ξεθωριάσουν υπό μια νέα προοπτική.

Παρ’ όλα αυτά, είναι η κατάλληλη στιγμή να αναλογιστούμε την εναλλακτική λύση: οι ΗΠΑ να μην καταφέρουν ποτέ να «επιστρέψουν» σε μια θέση διεθνούς ηγεμονίας. Τι θα συμβεί τότε;  

Η Κίνα θα γίνει σχεδόν σίγουρα μια δεσπόζουσα δύναμη στην Ασία, αλλά όχι η κυρίαρχη. Η Ιαπωνία, η Ινδία και η Αυστραλία και φυσικά οι Ηνωμένες Πολιτείες που εξακολουθούν να είναι παρούσες στον Ινδο-Ειρηνικό, θα προσπαθήσουν να το αποφύγουν αυτό. Στην Κίνα, οι αντιφάσεις μεταξύ ενός όλο και περισσότερο λενινιστικού πολιτικού συστήματος, με την εξουσία συγκεντρωμένη στα χέρια όχι μόνο ενός κόμματος, αλλά και ενός ανθρώπου, και μιας πολύπλοκης, ανεπτυγμένης καπιταλιστικής οικονομίας και κοινωνίας, θα προκαλέσουν, αργά ή γρήγορα, τη δική της εσωτερική κρίση. Η αναζήτηση ενισχυμένης εθνικιστικής νομιμοποίησης μέσω εκστρατειών στο εξωτερικό μπορεί να είναι το άμεσο αποτέλεσμα: τον νου σου, Ταϊβάν.

Αλλά αυτό δεν είναι μια φόρμουλα για έναν «κινεζικό αιώνα» όπως εύλογα θα μιλούσε κάποιος για έναν «αμερικανικό αιώνα» –ή τουλάχιστον για μια αμερικανική 20ετία, μεταξύ 1989 και 2009– και, πριν από αυτό, για έναν «βρετανικό αιώνα». Η Κίνα ασκεί ήδη μεγάλη επιρροή σε ορισμένα ευρωπαϊκά κράτη, αλλά δεν πρόκειται να γίνει η ηγετική δύναμη στην Ευρώπη. Πολύ λιγότερο η Ρωσία, παρόλο που ο Βλαντιμίρ Πούτιν, όπως και ο Σι Τζινπίνγκ, αναμφίβολα θα χαίρονται με αυτή την τελευταία αμερικανική αποτυχία.

Ορίστε, λοιπόν, ένα πιο αισιόδοξο σενάριο, που θα κάνει τις γαλλικές καρδιές να σκιρτήσουν. Μήπως να αναλάβει δράση η Ευρώπη; Η Ε.Ε. θα γίνει ηγέτις του ελεύθερου κόσμου! Αντιστρέφοντας τη διάσημη ρήση ενός πρώην Βρετανού υπουργού Εξωτερικών, του Τζορτζ Κάνινγκ, καλούμε τον παλιό κόσμο να αποκαταστήσει την ισορροπία του νέου. Είναι μια σπουδαία ιδέα. Ως Αγγλος Ευρωπαίος, θα ήθελα πολύ να δω κάτι τέτοιο να συμβαίνει. Μάλιστα, με φίλους από όλη την ήπειρό μας, έχω περάσει αρκετό χρόνο δουλεύοντας σε μια δικτυωμένη οργάνωση που ονομάζεται Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων, ακριβώς για να προωθήσω μια πιο συνεκτική, αποτελεσματική ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική. Αλλά δεν φαίνονται καλά τα πράγματα. 

Ενας Ευρωπαίος ηγέτης, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, διαθέτει το όραμα αλλά όχι τα μέσα. 

Οι πιθανοί Γερμανοί διάδοχοι της καγκελαρίου Αγκελα Μέρκελ, μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου, έχουν τα μέσα αλλά όχι το όραμα.  

Η Βρετανία μόλις έφυγε από το κλαμπ, και τώρα οι κορυφαίοι Βρετανοί Συντηρητικοί διαμαρτύρονται έντονα για τις ΗΠΑ που μας άφησαν στην τύχη μας στο Αφγανιστάν.  

Αυτά ελάχιστα συνιστούν ιδανική συνταγή για παγκόσμια ηγεσία. Ρεαλιστικά, το καλύτερο που μπορούμε να ελπίζουμε είναι μια Ευρώπη ικανή να υπερασπιστεί τους ανθρώπους, τα συμφέροντα και τις αξίες της στο εσωτερικό και στο εγγύς εξωτερικό.

Αυτό αφήνει περιθώριο για μια τρίτη παγκόσμια εναλλακτική λύση: τη διεθνή αναρχία. 

Ανταγωνιζόμενες μεγάλες δυνάμεις, φυλές και συμφέροντα.  

Ενας κόσμος...

 

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ και ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Η καταπολέμηση των ψευδών ειδήσεων

Γράφει ο Timothy Garton Ash 

Καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, όπου είναι υπεύθυνος του σχεδίου freespeechdebate.com και συνεργάτης του Hoover Institution του Πανεπιστημίου Στάνφορντ. Το τελευταίο του βιβλίο έχει τίτλο «Ελευθερία του Λόγου: Δέκα Αρχές για Εναν Δικτυωμένο Κόσμο».

Στην εποχή του Διαδικτύου, τίποτε δεν διαδίδεται πιο γρήγορα από ένα κλισέ που είναι της μόδας. Καμία ομιλία δεν θεωρείται ολοκληρωμένη εάν δεν περιλαμβάνει κάποια αναφορά στην εποχή που η αλήθεια δεν έχει πλέον σημασία (post-truth). Λες και μέχρι χθες πήγαζε αδιάκοπα το καθαρό νερό της αλήθειας από τα χείλη πολιτικών και δημοσιογράφων. Για να μην αναφέρω τον Γιόζεφ Γκέμπελς, τον Ιωσήφ Στάλιν και τα μεγάλα ψέματα των ολοκληρωτικών καθεστώτων που αποκάλυψαν οι Αλεξάντερ Σολζενίτσιν και Τζορτζ Οργουελ.
 
 

Τη νέα απειλή περιγράφει καλύτερα το ταπεινό επίθετο «post-fact» (σ.σ.: σύμφωνα με το λεξικό της Οξφόρδης, το επίθετο post-fact ορίζει κάτι ή κάποιον που έχει σχέση ή υποδηλώνει καταστάσεις στις οποίες τα αντικειμενικά γεγονότα δεν επηρεάζουν τόσο πολύ την κοινή γνώμη όσο τα συναισθήματα και οι προσωπικές πεποιθήσεις»). 

Η ουσία της απειλής που συνιστά προς τη δημοκρατία η επικράτηση του post-fact είναι πως τελείως ψευδείς ισχυρισμοί (ο Πάπας υποστηρίζει την υποψηφιότητα Τραμπ, ο Μπαράκ Ομπάμα δεν είχε γεννηθεί στις ΗΠΑ) συμπληρώνονται με ιστορίες που συγκινούν τον κόσμο και μεγεθύνονται συνεχώς στο Διαδίκτυο και αποκτούν τη δύναμη να επηρεάζουν σημαντικό τμήμα των ψηφοφόρων. Μια καλή ιστορία επικρατεί των ψυχρών στοιχείων, το αίσθημα επικρατεί της λογικής. Ακόμη και όταν ο κ. Ομπάμα είχε δώσει στη δημοσιότητα το πιστοποιητικό γέννησής του, ο υποψήφιος Τραμπ είχε διακηρύξει πως «πολλοί άνθρωποι αισθάνονται ότι δεν είναι κανονικό το πιστοποιητικό».


Παρ’ όλα αυτά, δεν υπάρχει λόγος να απελπιζόμαστε. Αν οι Οργουελ και Σολζενίτσιν κατάφεραν να μην παραδοθούν αντιμέτωποι με την απειλή του Γκέμπελς και του Στάλιν, εμείς θα ήμασταν αξιοθρήνητοι εάν παραδινόμασταν. Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την απειλή του post-fact και αξίζει να αφιερώσουμε το 2017 σε αυτόν τον σκοπό.  

Η διασταύρωση των στοιχείων κατέχει ήδη εξέχοντα ρόλο στη μετάδοση των πολιτικών ειδήσεων και στην καθημερινή πρακτική του Διαδικτύου. Είχα αναμεταδώσει πρόσφατα μέσω Twitter δύο φωτογραφίες που υποτίθεται ότι έδειχναν τη Βουλή των Κοινοτήτων να είναι κατάμεστη σε μια συνεδρίαση για τον μισθό των βουλευτών και σχεδόν άδεια σε μια συνεδρίαση με θέμα την τρομακτική κατάσταση στο Χαλέπι. Μέσα σε λίγα λεπτά είχα λάβει μηνύματα από ανθρώπους που με πληροφορούσαν ότι η είδηση ήταν τελείως ψευδής και στη συνέχεια είχα μεταδώσει τη διόρθωση από τον λογαριασμό μου στο Twitter.  

Η γνώση για τον τρόπο λειτουργίας του Διαδικτύου, ο οποίος ενθαρρύνει τον ταχύ και αποτελεσματικό αντίλογο, θα πρέπει να διδάσκεται στα σχολεία. Υπάρχουν φιλανθρωπικά ιδρύματα που χρηματοδοτούν σοβαρές ερευνητικές-δημοσιογραφικές προσπάθειες και ίσως να χρειαστούμε ακόμη περισσότερα δεδομένου πως αποτελεί μέρος του προβλήματος η αποτυχία του επιχειρηματικού μοντέλου των περισσότερων εφημερίδων. Καθιερωμένες έντυπα όπως οι New York Times, οι Financial Times και το περιοδικό Der Spiegel έχουν καταφέρει να διατηρήσουν την αξιοπιστία τους στο Διαδίκτυο. Οι χώρες που διαθέτουν δημόσια τηλεόραση πρέπει να τη διαφυλάξουν και οι τεχνολογικές εταιρείες μπορούν και πρέπει να εντοπίζουν και να διαγράφουν ειδήσεις που είναι σαφώς ψευδείς και να μην επιτρέπουν τη μαζική διάδοσή τους από ρομπότ που κατευθύνονται από τον κ. Βλαντιμίρ Πούτιν ή από ιστοσελίδες που ειδικεύονται στη διασπορά ψευδών ειδήσεων με στόχο την αποκόμιση κέρδους από διαφημίσεις.

 

Χάρη στη θεαματική δυνατότητα που έχει το Διαδίκτυο να ενισχύει τη γνώση, στην πραγματικότητα είναι πιο εύκολο από ποτέ, για όποιον το θέλει, να εξακριβώσει τα γεγονότα στην πλειονότητα των περιπτώσεων. Για τους δημοσιογράφους η πραγματική πρόκληση είναι να καταφέρουν να μεταδώσουν τα γεγονότα σε ανθρώπους που έχουν πέσει θύμα αυτών των συναισθηματικά θελκτικών ιστοριών και οι οποίοι μάλιστα ενδέχεται να μην ενδιαφέρονται ιδιαίτερα να πληροφορηθούν τη βαρετή αλήθεια. Θα έπρεπε να δοθεί βραβείο Οργουελ σε οποιονδήποτε βρει τρόπο να καταστήσει τα γεγονότα προσβάσιμα και ενδιαφέροντα στο πλαίσιο μιας εφημερίδας ταμπλόιντ ή στο Facebook και στο YouTube.  

Εξίσου σημαντικό είναι να επισημανθεί η ευθύνη που έχουν οι εταιρείες που αποκαλώ «υπερδυνάμεις του ιδιωτικού τομέα», δηλαδή οι Google, Facebook και Twitter. 

Ο αλγόριθμος που χρησιμοποιεί το Facebook καθορίζει την επιλογή των ειδήσεων που βλέπουν καθημερινά εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι. Πρόκειται για ασυνήθιστα μεγάλη εξουσία. Σύμφωνα με έρευνα του κ. Φιλίπο Μέντσερ του Πανεπιστημίου της Ιντιάνα, μια παραπλανητική πληροφορία είναι εξίσου πιθανό να διαδοθεί ευρέως με μια ακριβή πληροφορία. Οπότε, αν το βασικό κριτήριο που χρησιμοποιεί ο αλγόριθμος είναι «τι αρέσει στους φίλους σου», αυτή η επιλογή δεν συμβάλλει στην καταπολέμηση των ψευδών ειδήσεων. 

 Μέχρι πρόσφατα οι γίγαντες του Διαδικτύου δεν ήταν ιδιαίτερα πρόθυμοι να αναλάβουν αυτή την ευθύνη. Προτιμούσαν να παρουσιάζονται ως ουδέτεροι ενδιάμεσοι, αφοσιωμένοι απλώς στο να προσφέρουν την καλύτερη «εμπειρία» στην «κοινότητά» τους. Ευτυχώς η κατάσταση έχει αρχίσει να αλλάζει: 

ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ - BREXIT - E.E.: «Για μένα, έναν δια βίου Άγγλο Ευρωπαίο, αυτή είναι η μεγαλύτερη ήττα της πολιτικής μου ζωής.»

Toυ Timothy Garton Ash/ The Guardian

Ιστορικού και συγγραφέα, καθηγητή σύγχρονης Ευρωπαϊκής Ιστορίας στην Οξφόρδη

Η Βρετανία δεν μπορεί να φύγει από την Ευρώπη όπως το Piccadilly Circus δεν μπορεί να φύγει από το Λονδίνο. Η Ευρώπη είναι το μέρος που βρισκόμαστε, και όπου θα παραμείνουμε. Η Βρετανία ήταν πάντα μια ευρωπαϊκή χώρα, η μοίρα της είναι άρρηκτα συνυφασμένη με εκείνη της ηπείρου και πάντα θα είναι. Αλλά φεύγει από την Ευρωπαϊκή Ένωση. 

Γιατί;

Μια καθολική αλήθεια: κανείς δεν ξέρει τι πρόκειται να συμβεί, αλλά ο καθένας μπορεί να το ερμηνεύσει αφού συμβεί. Εάν μόνο το 3% των άνω των 33 εκατομμυρίων Βρετανών που ψήφισαν σε αυτό το δημοψήφισμα είχε πάει με την άλλη πλευρά, τώρα θα διαβάζατε ατελείωτα άρθρα που θα εξηγούσαν πως ήταν πάνω από όλα «η οικονομία, ηλίθιε», πως ο βρετανικός πραγματισμός κέρδισε τελικά κ.λ.π. Οπότε προσέξτε τις αυταπάτες του αναδρομικού ντετερμινισμού. Είναι πάντα μυστήριο το πώς αποφασίζουν εκατομμύρια ψηφοφόροι. Είναι το μυστήριο της δημοκρατίας.

Το αποτέλεσμα αυτό ήταν κάθε άλλο παρά αναπόφευκτο - μόνο ο θάνατος είναι. Πολλά τηλεοπτικά προγράμματα κατά τη διάρκεια της εκστρατείας για το δημοψήφισμα παρουσίαζαν παρατεταμένα εναέρια πλάνα από τα λευκά βράχια του Ντόβερ (ό,τι πρέπει για την τοπική αγορά ελικοπτέρων). Ναι, το να είσαι νησί κάνει τη διαφορά, αλλά η γεωγραφία δεν είναι πεπρωμένο. Για αιώνες μετά την νορμανδική εισβολή, οι κυβερνήτες της Αγγλίας την έβλεπαν ως μια πολιτεία πέρα από το κανάλι της Μάγχης, μαζί με τις κτήσεις τους στη Γαλλία. Όπως και στις προσωπικές σχέσεις, μπορεί κάποιοι να είναι μαζί, αλλά χώρια - ή χώρια, αλλά ακόμα μαζί.

Η Ιστορία έχει μεγαλύτερη σημασία. Όταν οι Βρετανοί δυσανασχετούν με την υπερίσχυση των ευρωπαϊκών νόμων επί των αγγλικών, υπάρχει μια ηχώ ενός νόμου του Ερίκου VIII το 1533, ο οποίος δήλωνε: «αυτό το βασίλειο της Αγγλίας είναι αυτοκρατορία». Χθες, η Ρώμη, σήμερα οι Βρυξέλλες. 

Όταν ένας Βρετανός καταστηματάρχης μου λέει «θα πρέπει να κυβερνάμε τον εαυτό μας», βασίζεται σε μια παράδοση της κοινοβουλευτικής κυριαρχίας που φτάνει πίσω στην Αγγλική επανάσταση του 17ου αιώνα και όχι μόνο. Αυτό είναι κάτι διαφορετικό από, ας πούμε, τη Γερμανία, η οποία από την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και μετά έχει συνηθίσει σε πολλαπλά στρώματα διοίκησης, από τη μεσαιωνική πόλη με τους δικούς της νόμους μέχρι ένα Ράιχ με πολλά κρατίδια.

Η Ιστορία επηρρεάζει αλλά δεν καθορίζει το πώς θα δράσουμε σήμερα. Όταν Γερμανοί ιστορικοί προσπάθησαν να ανακαλύψουν γιατί η Γερμανία ακολούθησε την καταστροφική «ειδική διαδρομή» της, το Sonderweg, στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα, την σύγκριναν με τη Βρετανία. Η Βρετανία, σε αυτή τη σύγκριση, ήταν το μοντέλο της ευρωπαϊκής ομαλότητας.

Οπότε δεν είμαστε μοναδικοί στο να είμαστε μοναδικοί. Δεν υπάρχει μια ξεχωριστή Βρετανία εδώ και ένας σωρός σχεδόν πανομοιότυπων ευρωπαϊκών χωρών από εκεί. Η Βρετανία, με το κράτος πρόνοιας και το Εθνικό Σύστημα Υγείας της, είναι από πολλές απόψεις μια τυπική μεταπολεμική ευρωπαϊκή χώρα. Κάθε άλλη ευρωπαϊκή χώρα έχει τη δικές της περίπλοκες και μερικές φορές τεταμένες σχέσεις με την ιδέα της Ευρώπης και την κατά πολύ όχι τέλεια πραγματικότητα της ΕΕ.

Είναι αλήθεια, όμως, ότι σε αντίθεση με τις περισσότερες άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η Βρετανία (με εξαίρεση τα νησιά της Μάγχης) δεν έζησε στην επικράτειά της τις διαμορφωτικές εμπειρίες του 20ου αιώνα: τον πόλεμο, την ήττα, την κατοχή και τη φασιστική ή την κομμουνιστική δικτατορία. Όταν το Ηνωμένο Βασίλειο προσχώρησε στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα στις αρχές του 1970, ήταν κυρίως μια αντίδραση σε μια σχετική οικονομική και πολιτική παρακμή. Η σχέση της με αυτό που είναι τώρα η ΕΕ σε γενικές γραμμές ήταν περισσότερο σχέση συναλλαγών, και εξαρτιόταν από την καλή οικονομική κατάσταση της ηπείρου. Η Βρετανία είχε γίνει, για να το θέσω λίγο σκληρά, ένας φίλος μόνο στα καλά.

Πιο σημαντική από τα λευκά βράχια, τον Ερίκο VIII ή τα 70s, είναι η Μάργκαρετ Θάτσερ. Όχι η Θάτσερ που φορούσε ένα πουλόβερ με σημαίες και τη φράση «Ευρώπη ή χρεοκοπία» πάνω του, όταν έκανε εκστρατεία για τη Βρετανία να παραμείνει, στο δημοψήφισμα του 1975, ούτε η πρωθυπουργός της δεκαετίας του 80 η οποία προώθησε την ενιαία αγορά - χωρίς την οποία δεν θα μπορούσε ποτέ να υπάρξει ένα ενιαίο νόμισμα που πήγε τόσο καταστροφικά στραβά στην εποχή μας. Όχι, είναι η μεταγενέστερη Θάτσερ - «μετανοιωμένος αγοραστής» που με συναισθηματική αντιπάθεια έγραψε στα απομνημονεύματά της για τις «βαθύτατα μη αγγλικές προοπτικές» που εμφάνιζε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα, παραθέτοντας το ποίημα του Rudyard Kipling σχετικά με τους Νορμανδούς και τους Σάξονες: «Όταν στέκεται σαν βόδι στο αυλάκι, με βλοσυρό βλέμμα και τα μάτια του να κοιτάζουν τα δικά σου, / Και γκρινιάζει, “αυτό δεν είναι δίκαιη αντιμετώπιση”, τότε γιέ μου, άσε τον Σάξονα ήσυχο.»

Αυτή είναι η Θάτσερ που είδα σε μια αξέχαστη συνάντηση που συγκάλεσε για να συζητήσει την ενοποίηση της Γερμανίας στο Chequers το 1990, με το μυαλό της παγιδευμένο στην εικόνα της ηπείρου του 1940 (κακή Γερμανία, αδύναμη Γαλλία) και τη δυσαρέσκεια της για την «τσαντιά» του Χέλμουτ Κολ, να σιγοκαίει. Και μετά στο λυκόφως της που, σύμφωνα με το βιογράφο της Charles Moore, ήταν υπέρ της εξόδου της Βρετανίας από την ΕΕ.

Η κληρονομιά της έχει διαμορφώσει δύο γενιές ευρωσκεπτικιστών πολιτικών και δημοσιογράφων, στο κλειστό κύκλωμα του Westminster. 

Μερικοί είναι δημοσιογράφοι που έγιναν πολιτικοί: Μάικλ Γκοβ, Μπόρις Τζόνσον. Ένας φίλος, μού είπε κάποτε μια ιστορία για τον Τζόνσον, όταν ήταν ο ανταποκριτής στις Βρυξέλλες της Daily Telegraph, να μπουκάρει αργοπορημένος σε μια συνέντευξη Τύπου και να καγχάζει: «ΟΚ, πείτε μου τι συμβαίνει και γιατί είναι κακό για τη Βρετανία.» Πάντα κυνικός, βλέπετε. Αλλά κάποτε πίστευα ότι ήταν διασκεδαστικό.

Άλλοι, είναι οι δημοσιογράφοι που συμπεριφέρονται σαν πολιτικοί, σερβίροντας μισές αλήθειες και ολόκληρα ψέματα. Ο βαθμός του κομματισμού και της παραμόρφωσης στο βρετανικό Τύπο - από τον τίτλο της Sun: «Η Βασίλισσα υποστηρίζει το Brexit» μέχρι το πρωτοσέλιδο της Express που ανακοίνωσε ότι «η ΕΕ θα απαγορεύσει τους βρετανικούς βραστήρες», δεν έχει αντίπαλο οπουδήποτε αλλού στην Ευρώπη. Και είναι τόσο ισχυρός, διότι έχει δομηθεί, μέρα με τη μέρα, χρόνο με το χρόνο, πάνω σε μια συναισθηματικά ελκυστική αφήγηση του θαρραλέου νησιού που αγαπά την ελευθερία και έγινε μια πανίσχυρη αυτοκρατορία.

Δηλώνοντας την υποστήριξή του για την έξοδο πριν από τρεις μήνες, αφού τριγύρισε σαν «καροτσάκι για ψώνια», προσπαθώντας να αποφασίσει ποια πλευρά τον σύμφερε καλύτερα, ο Τζόνσον έγραψε: «είχαμε τη μεγαλύτερη αυτοκρατορία που έχει δει ποτέ ο κόσμος ... είμαστε όντως ανίκανοι να κάνουμε εμπορικές συμφωνίες;»

Ο Γκοβ, ένας εξίσου ταλαντούχος συγγραφέας και ρήτορας, μιλούσε στον ίδιο τόνο. Αυτή η νοσταλγική αισιοδοξία είναι το κάλεσμα των Σειρήνων των υποστηρικτών του Brexit: Ήμασταν κάποτε σπουδαίοι μόνοι μας, μπορούμε να είμαστε και πάλι. 

Είναι μια εντελώς μη-λογική πρόταση φυσικά («Η Καρχηδόνα κάποτε ήταν μεγάλη, άρα μπορεί να είναι και πάλι»), αλλά πανίσχυρα σαγηνευτική.

Θα ήταν όμως μεγάλο λάθος να τους κατηγορήσουμε για όλα. Κοιτάξτε στον καθρέφτη και πείτε μαζί μου: «Φταίμε κι εμείς». 

 Πώς εμείς, ως εκπαιδευτικοί, επιτρέψαμε μια τέτοια απλοϊκή αφήγηση να περάσει χωρίς να αμφισβητηθεί από την ορθή Ιστορία και την πολιτική αγωγή που διδάσκεται στο σχολείο και το πανεπιστήμιο; 

Πώς εμείς, οι δημοσιογράφοι, επιτρέψαμε στον ευρωσκεπτικιστικό Τύπο να ξεφύγει, καθορίζοντας και την ημερήσια ατζέντα ειδήσεων για το ραδιόφωνο και την τηλεόραση; 

Πώς μπορέσαμε οι Ευρωπαϊστές να υποτιμήσουμε το οδυνηρό αίσθημα της απώλειας του εξευρωπαϊσμού που αντιμετώπισα στις πόρτες όταν έκανα εκστρατεία για ψήφο υπέρ της παραμονής και το οποίο τώρα φωνάζει μέσα από την ψήφο του άλλου μισού της Αγγλίας; («Μίλα για σένα», μπορεί να μου πεις. Το κάνω, αδελφέ, το κάνω.)

Και γιατί γενεές γενεών Βρετανών πολιτικών έχουν αποτύχει να θέσουν θετικά το σχέδιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης που ονομάζουμε εν συντομία «Ευρώπη»; 

 Ο Τόνι Μπλερ έχει κάνει μερικές ωραίες φιλοευρωπαϊκές ομιλίες - στην Πολωνία, τη Γερμανία ή το Βέλγιο. Όταν έκανε μια στην Οξφόρδη, τον παρακάλεσα να εκφράσει δημόσια την ιδιωτική κριτική του για τον ευρωσκεπτικιστικό Τύπο. Αυτό που πέρασε από τους λογογράφους του ήταν μια σύντομη παράγραφος, τόσο πονηρά ασαφής που θα έφερνε σε δύσκολη θέση ακόμα και μια νυφίτσα που σέβεται τον εαυτό της. (Οι πρώην πρωθυπουργοί μιλάνε θαρραλέα, αλλά μόνο όταν γίνουν πρώην.)

Ωστόσο, η προέλευση αυτής της παταγώδους αποτυχίας είναι τόσο ευρωπαϊκή όσο και βρετανική. Όπως συμβαίνει συχνά, οι σπόροι της καταστροφής σπάρθηκαν τη στιγμή του θριάμβου - της Νέμεσης κατά την προηγούμενη Ύβρι.  

Θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι ένα τείχος θα υψωθεί στο Ντόβερ, επειδή ένα τείχος έπεσε στο Βερολίνο, οστόσω υπάρχει μια σύνδεση. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν τρεις συνδέσεις. Το τίμημα για την υποστήριξη της γερμανικής ενοποίησης, που απαίτησαν η Γαλλία και η Ιταλία ήταν να δεσμεύσουν τη Γερμανία σε ένα χρονοδιάγραμμα για μια εσπευσμένη, κακώς σχεδιασμένη και υπερευρεία ευρωπαϊκή νομισματική ένωση. Ως αποτέλεσμα της απελευθέρωσής τους από το σοβιετικό κομμουνιστικό έλεγχο, πολλές φτωχότερες χώρες της ανατολικής Ευρώπης τέθηκαν σε τροχιά ένταξης στην ΕΕ, ένταξη η οποία περιελάμβανε και την κεντρική για την Ένωση ελευθερία κινήσεων. Και το 1989 άνοιξε την πόρτα στην παγκοσμιοποίηση, με εντυπωσιακούς νικητές και πολυάριθμους χαμένους.

Όλα τα παραπάνω έπαιξαν ρόλο στο δημοψήφισμα της Βρετανίας. Δεδομένου ότι η οικονομική κρίση αποκάλυψε τις διαρθρωτικές αδυναμίες της ευρωζώνης, η οικονομική αδυναμία της ηπείρου αποτέλεσε βασικό επιχείρημα για το Brexit, όπως ακριβώς και η οικονομική ισχύς της ηπείρου ήταν ένα βασικό επιχείρημα για την παραμονή στο δημοψήφισμα του 1975, όταν η Θάτσερ φόρεσε εκείνο το πουλόβερ.

«Όσο για τις 19 χώρες που έχουν εγκλωβιστεί στο καταστροφικό, -ένα μέγεθος για όλους- ενιαίο νόμισμα», έγραφε η Daily Mail την ημέρα του δημοψηφίσματος, προτρέποντας τους αναγνώστες της να ψηφίσουν την έξοδο, «ρωτήστε τους άνεργους νέους στην Ελλάδα, την Ισπανία ή τη Γαλλία, αν το ευρώ έχει εξασφαλίσει την ευημερία τους.»

Η διεύρυνση της ΕΕ το 2004 προς την ανατολή, ακολουθήθηκε από μια μεγάλη μετακίνηση ανθρώπων προς τη δύση και, λόγω της γεναιόδωρης, λάθος υπολογισμένης πολιτικής ανοικτών θυρών του Μπλερ, περίπου 2 εκατομμύρια από αυτούς ήρθαν στη Βρετανία. Πρόσφατα τους ακολούθησαν όσοι αναζητούν εργασία από την Ελλάδα ή την Ισπανία που έχουν πληγεί από το ευρώ. Ακριβώς επειδή, παρά το Θατσερισμό, η Βρετανία εξακολουθεί να είναι βασικά ένα ευρωπαϊκό κοινωνικό κράτος, με γενναιόδωρες κοινωνικές παροχές, ένα εύκολα προσβάσιμο δωρεάν Σύστημα Υγείας και δωρεάν δημόσια εκπαίδευση για όλους, οι πιέσεις σε αυτές τις δημόσιες υπηρεσίες - και στις διαθέσιμες κατοικίες σε μια χώρα που για δεκαετίες χτίζει πάρα πολύ λίγα νέα σπίτια - έχουν γίνει έντονα αισθητές από τους λιγότερο ευκατάστατους. 

Αυτό άκουσα στις πόρτες των σπιτιών από την ηλικιωμένη λευκή γυναίκα της εργατικής τάξης και την Ασιάτισα Βρετανή κομμώτρια, καθώς και τη Σύρια ιδιοκτήτρια πιτσαρίας. 

Είναι λάθος να κατηγορούμε αυτούς τους ανθρώπους ως ρατσιστές. Οι ανησυχίες τους είναι ευρέως διαδεδομένες, γνήσιες και δεν πρέπει να τις απορρίπτουμε. Δυστυχώς, λαϊκιστές ξενοφοβικοί όπως ο Νάιτζελ Φάρατζ εκμεταλλεύονται αυτά τα συναισθήματα, συνδέοντάς τα με τον υπόγειο αγγλικό εθνικισμό και μιλώντας, όπως έκανε τη στιγμή της νίκης, για το θριάμβο των «αληθινών ανθρώπων, των απλών άνθρωπων, των αξιοπρεπών ανθρώπων». Η γλώσσα του Όργουελ αιχμαλωτισμένη για τους σκοπούς ενός Poujade (σ.μ. Γάλλος λαικιστής πολιτικός).

Ο συνδυασμός και η μεγέθυνση αυτών των δυσαρεσκειών είναι μια ευρύτερη αντίδραση ενάντια στις συνέπειες της παγκοσμιοποίησης – της οποίας η ΕΕ είναι ένα μοναδικά συμπυκνωμένο παράδειγμα. Αναστατωμένοι με την ταχεία δημογραφική και πολιτιστική αλλαγή, καθώς και την κοινωνική και οικονομική φιλελευθεροποίηση, αισθανόμενοι (δικαίως) ότι η ανισότητες έχουν αυξηθεί καθώς κάποιοι επωφελούνται θεαματικά της παγκοσμιοποίησης ενώ άλλοι - λιγότερο μορφωμένοι, ευέλικτοι και προσαρμοστικοί - χάνουν, αυτοί οι απλοί άνθρωποι κραυγάζουν: «δεν αναγνωρίζω την ίδια τη χώρα μου». 

Δεν είναι δύσκολο να πειστούν ότι για τα προβλήματά τους φταίνε σκιερές, μακρυνές, κοσμοπολίτικες και γραφειοκρατικές «ελίτ». (Άνθρωποι σαν εμένα, για παράδειγμα. Όταν έγραψα στο τουίτερ ότι είχα ψηφίσει υπέρ της παραμονής την Πέμπτη, κάποιος που ονομάζεται Andy Keech απάντησε: «Ποτέ δεν έζησες σε διαμέρισμα του δήμου, ποτέ δεν ανησύχησες για το λογαριασμό του φυσικού αερίου #voteleave». Ο Μπόρις Τζόνσον είναι, φυσικά, ένα κλασικό προϊόν της ελίτ (Eton, Oxford), αλλά εκτελεί την λαϊκιστική πιρουέτα τού να γίνεται μια αντι-ελιτίστικη ελίτ, ο άνθρωπος του λαού που πήγε στο Eton.

Όχι, όλο αυτό δεν είναι μόνο βρετανική αίσθηση ιδιαιτερότητας. Αντίθετα, είναι η βρετανική παραλλαγή ενός πανευρωπαϊκού και κατά κάποιο τρόπο πανδυτικού φαινομένου. Αυτοί που έκαναν εκστρατεία υπέρ του Brexit επαναλάμβαναν το σύνθημά τους «να ξαναπάρουμε τον έλεγχο», πιο συχνά από ό, τι τα Daleks έλεγαν με τη μεταλλική φωνή τους «exterminate» - και αυτό γιατί ήταν θανάσιμα αποτελεσματικό. «Πάρτε πίσω τον έλεγχο» είναι η κραυγή της Marine Le Pen, του Geert Wilders, του εθνικιστικού κόμματος του Νόμου και της Δικαιοσύνης στην Πολωνία - και του Donald Trump. Κατάσταση Trump αλά ευρωπαϊκά.

Για μένα, έναν δια βίου Άγγλο Ευρωπαίο, αυτή είναι η μεγαλύτερη ήττα της πολιτικής μου ζωής. Είναι σχεδόν τόσο κακή ημέρα, όσο η ημέρα της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου ήταν καλή. Πιστεύω ότι θα σημάνει το τέλος του Ηνωμένου Βασιλείου. Η πλειοψηφία των Άγγλων και των Ουαλών βγάζουν τη Σκωτία από μια ευρωπαϊκή κοινότητα στην οποία οι περισσότεροι Σκωτσέζοι επιθυμούν σαφώς να παραμείνουν. Κανείς δεν θα πρέπει να εκπλαγεί αν η Σκωτία ψηφίσει τώρα για την ανεξαρτησία της μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το αποτέλεσμα αυτό θα απειλήσει την δύσκολα κερδισμένη ειρήνη και πρόοδο στην Ιρλανδία. Τι θα συμβεί σε αυτά τα 300 μίλια ανοικτών συνόρων μεταξύ της Ιρλανδίας και της Βόρειας Ιρλανδίας;

Η δική μου πατρίδα, η Αγγλία, αποκαλύπτεται ως ένα διαιρεμένο σπίτι: το Λονδίνο και οι υπόλοιποι, οι πλούσιοι και οι φτωχοί, οι νέοι και οι ηλικιωμένοι. (Περίπου το 75% κάτω των 25 ετών ψήφισαν υπέρ της παραμονής.)

Ήταν μια Μαύρη Παρασκευή για το μισό της Αγγλίας, μια Ημέρα Ανεξαρτησίας για το άλλο μισό. Θα πληρώνουμε το οικονομικό τίμημα για χρόνια. Το κόστος πιθανότατα θα πέσει περισσότερο στους λιγότερο εύπορους Άγγλους που ψήφισαν Brexit. Τώρα έχουμε έναν αγώνα στα χέρια μας, να διασφαλίσουμε ότι η Αγγλία - αυτή η γη των αγαπημένων ψυχών, αυτή η αγαπητή χώρα - δεν θα γίνει ένας κακός, σκοτεινός, ανέμπνευστος τόπος.

Ωστόσο, ακόμη χειρότερες μπορεί να είναι οι επιπτώσεις για την Ευρώπη:

ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ - ΛΑΘΡΟΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ - ΓΕΡΜΑΝΙΑ: Πόσους ισλαμομαχμούτηδες μπορεί να αντέξει η χώρα-κέντρο της Ευρώπης?

Toυ TIMOTHY GARTON ASH

Kαθηγητή Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

«Γιατί ήρθες στη Γερμανία και όχι στην Ιταλία;», ρωτάω τον 16χρονο Τζαβάντ, έναν Αφγανό με λαμπερά μάτια που στέκεται έξω από το αντίσκηνο της οικογένειάς του, σε κλειστό γυμναστήριο του Ανατολικού Βερολίνου. 

Πριν από έξι μήνες δεν ήξερε λέξη γερμανικά, αλλά τώρα απαντάει χωρίς δισταγμό «Italien hat kein Geld!» – Η Ιταλία δεν έχει λεφτά! 

Τα είπε όλα με μία φράση. Η άφιξη ενός εκατομμυρίου «Τζαβάντ» σε ένα χρόνο τάραξε τη Γερμανία σε τέτοιο βαθμό, ώστε το ξενοφοβικό αντιμεταναστευτικό AfD να αποσπάσει το ένα τέταρτο των ψήφων στις εκλογές ενός ανατολικογερμανικού κρατιδίου. Το ερώτημα τώρα είναι: Θα αντέξει το ευρωπαϊκό κέντρο;

Πολιτικά και οικονομικά, η Γερμανία είναι το κέντρο της Ευρώπης, ο «μεγάλος συνασπισμός» Χριστιανοδημοκρατών και Σοσιαλδημοκρατών είναι το κέντρο της Γερμανίας και η Αγκελα Μέρκελ είναι το κέντρο αυτής της κεντρώας κυβέρνησης. Η Μέρκελ είναι πραγματικά το κέντρο της Ευρώπης.

Τα άσχημα εκλογικά αποτελέσματα φαινομενικά δεν την κλόνισαν ούτε την απομάκρυναν από την ευρωτουρκική στρατηγική. Ηταν ο γνωστός επίμονος πραγματισμός, στον οποίο οφείλει την αξιοπιστία της, ή μήπως ήταν εκδήλωση της ύβρεως που νομοτελειακά κυριαρχεί όταν ένας ηγέτης μένει πάνω από μία δεκαετία στο αξίωμά του; 

Μέχρι στιγμής, το κέντρο της γερμανικής πολιτικής αντέχει, αλλά «φαγώνεται» στα άκρα σαν φουσκωτό ψωμί παπαντάμ. Ο δημοσιογράφος Στέφαν Κορνέλιους λέει ότι ο άξονας της γερμανικής πολιτικής μετατοπίζεται από το δίπολο «αριστερά-δεξιά» στο δίπολο «κέντρο-περιθώριο».

Η εκλογική επιτυχία του AfD έγινε πρωτοσέλιδη είδηση σε όλο τον κόσμο, ενώ κάποιοι από τους υποψηφίους του έχουν πει φρικτά πράγματα, όπως ότι «για τον πρόσφυγα σίγουρα δεν έχει καμία διαφορά εάν θα πεθάνει στα ελληνικά ή στα γερμανικά σύνορα». Τέτοιου είδους σχόλια, που προσεγγίζουν τη ρητορική της ακροδεξιάς ξενοφοβικής Pegida, ίσως αποκρύπτουν την πραγματική πρόκληση. Ολοι οι συνομιλητές μου στη διάρκεια μιας πολύ έντονης εβδομάδας στο Βερολίνο συμφώνησαν πως ένα από τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά του AfD είναι η υποστήριξη που απολαμβάνει στους κόλπους μορφωμένων μεσαίων στρωμάτων:καθηγητών, γιατρών, επιχειρηματιών, δικηγόρων.

Για να αντιμετωπίσει αυτή τη ριζοσπαστικοποίηση, το κέντρο πρέπει να κάνει δύο πολύ δύσκολα πράγματα: 

ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Η Ουκρανία βρίσκεται στο χείλος της αβύσσου, και η Ευρώπη πρέπει να την φέρει πίσω.

Toυ Timothy Gordon Ash / The Guardian

 

 Aυτή δεν είναι μια βελούδινη επανάσταση, ούτε μια εξέγερση φασιστών Κοζάκων, ούτε ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος με την Ρωσία. Η Ευρώπη πρέπει να παρέμβει από την πλευρά της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Η Ουκρανία δεν έχει πεθάνει ακόμη - όπως λέει και ο εθνικός ύμνος της χώρας. Αλλά το πρόσωπο της Ουκρανίας σήμερα είναι αυτό του ματωμένου, σημαδεμένου ακτιβιστή της αντιπολίτευσης Ντμίτρο Μπουλάτοφ. Οι συγκρίσεις με την Βοσνία είναι παρατραβηγμένες, αλλά σκεφτείτε το σαν ένα πολιτικό Τσερνόμπιλ

Δεν έχω ιδέα για το τι θα συμβεί στην Ουκρανία αύριο, πόσο μάλλον την επόμενη εβδομάδα. Αλλά ξέρω τι θα έπρεπε να θέλουν όλοι οι Ευρωπαίοι να συμβεί το επόμενο έτος και τις επόμενες δεκαετίες:   

 

Τον Φεβρουάριο του 2015, στην 70ή επέτειο της συμφωνίας της Γιάλτας, η Ουκρανία θα πρέπει να είναι και πάλι ένα λειτουργικό κράτος. Θα πρέπει να έχει υπογράψει συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ, αλλά και να διατηρεί στενούς δεσμούς με τη Ρωσία.  

 

Τον Φεβρουάριο του 2045, στην 100ή επέτειο της συμφωνίας της Γιάλτας, θα πρέπει να είναι ένα φιλελεύθερο δημοκρατικό κράτος δικαίου, που θα είναι μέλος της ΕΕ, αλλά θα έχει μια ιδιαίτερη σχέση με μια δημοκρατική Ρωσία

Αυτό το αποτέλεσμα θα είναι προφανώς καλό για την Ουκρανία. Με λιγότερο προφανή τρόπο, θα είναι επίσης καλό για την Ευρώπη. Κοιτάξτε την μετατόπιση στην ισορροπία της παγκόσμιας δύναμης, και τις δημογραφικές προβλέψεις για τη γήρανση του πληθυσμού της δυτικής Ευρώπης. Θα χρειαστούμε αυτούς τους νεαρούς Ουκρανούς νωρίτερα από ό, τι νομίζετε, αν θέλουμε να πληρώνουμε τις συντάξεις μας, να διατηρήσουμε την οικονομική ανάπτυξη και να υπερασπιστούμε τον τρόπο ζωής μας σε έναν μετα-δυτικό κόσμο. Με τρόπο ακόμη λιγότερο προφανή, μια τέτοια εξέλιξη θα έκανε καλό και στη Ρωσία

Η Ρωσία έχει χάσει μια αυτοκρατορία, αλλά δεν έχει βρει ακόμη έναν ρόλο. Η αβέβαιη αίσθηση που έχει για τον εαυτό της είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την βαθιά σύγχυσή της για την Ουκρανία, το λίκνο της ρωσικής ιστορίας που πολλοί Ρώσοι εξακολουθούν να θεωρούν ότι τους ανήκει.

Σύμφωνοι, είναι δύσκολο να δούμε πώς μπορούμε να κάνουμε μεγάλη διαφορά σε σύντομο χρονικό διάστημα. Αυτό δεν είναι πλέον μια βελούδινη επανάσταση, όπως ήταν η Πορτοκαλί Επανάσταση του 2004. Ξεκίνησε ως μια διαμαρτυρία ενάντια στην ξαφνική άρνηση του (ελεύθερα και σε μεγάλο βαθμό δίκαια εκλεγμένου) προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς να υπογράψει μια συμφωνία σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ενωση

Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η πλειοψηφία των Ουκρανών είναι υπέρ της μεγαλύτερης ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η καρδιά της διαμαρτυρίας στην πλατεία Ανεξαρτησίας στο Κίεβο εξακολουθεί να λέγεται Euromaidan (Ευρω-Πλατεία).  

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ και ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Σ' έναν κόσμο γιγάντων είναι καλό να είσαι γίγαντας . Θα το καταλάβει αυτό η Ευρώπη?

Tου Timothy Garton Ash / ΤΗΕ NEW YORK TIMES   

 Ποιος κέρδισε τα περισσότερα μετάλλια στους Ολυμπιακούς Αγώνες; Η Ευρώπη.  
Ποιος έχει τη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο; Η Ευρώπη.  

Και πού θέλουν να πάνε οι περισσότεροι άνθρωποι για διακοπές; Στην Ευρώπη, ασφαλώς. 

 Σε πολλές μετρήσεις δύναμης η Ευρωπαϊκή Ενωση ανήκει μαζί με τις ΗΠΑ και την Κίνα στους Τρεις Μεγάλους παγκοσμίως. Και όμως, πείτε κάτι τέτοιο σε αξιωματούχους στο Πεκίνο, στην Ουάσιγκτον ή οποιαδήποτε άλλη πρωτεύουσα του πλανήτη σήμερα και θα γελάσουν. Αυτή η πιθανή υπερδύναμη θεωρείται ευρέως ο ασθενής του αναπτυγμένου κόσμου.

Γιατί; 

 Το ελαττωματικό σχέδιο της ευρωζώνης έκανε την ύφεση στην Ευρώπη πιο έντονη από ό,τι στην Αμερική. Η κατάρρευση της ευρωζώνης θα παρέσερνε την υπόλοιπη παγκόσμια οικονομία μαζί της.  

Γιατί όμως οι Ευρωπαίοι δεν έχουν δείξει την πολιτική θέληση να σώσουν την ευρωζώνη μετακινούμενοι πιο κοντά στη δημοσιονομική και πολιτική ένωση; 

Οι πέντε μεγάλοι οδηγοί της ευρωπαϊκής ενοποίησης μετά το 1950 ούτε έχουν εξαφανισθεί ούτε έχουν χάσει την ενέργειά τους. 

Πρώτον και κύριο, ήταν η προσωπική μνήμη του πολέμου και το σύνθημα «Ποτέ ξανά» που κινητοποίησε τρεις γενιές Ευρωπαίων μετά το 1945. Η τελευταία γενιά όμως που βίωσε τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο φεύγει και η συλλογική μνήμη αδυνατίζει.

Δεύτερον, η σοβιετική απειλή παρείχε ένα ισχυρό κίνητρο για τους Δυτικοευρωπαίους προκειμένου να ενωθούν κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. 

Τρίτον, έως τη δεκαετία του '90 η μηχανή της ευρωπαϊκής ενοποίησης ήταν η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, με τη Γαλλία στο τιμόνι. Τώρα όμως που ο εθνικός στόχος της Γερμανίας, η γερμανική επανένωση, έχει επιτευχθεί, η Γερμανία δεν δίνει χρήματα κάθε φορά που το ζητεί η Ευρώπη.

Τέταρτον, οι κάποτε δέσμιες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης δεν αισθάνονται πλέον συλλογικά παθιασμένες για την ΕΕ, αν και οι πολίτες τους έχουν πιο πρόσφατες αναμνήσεις δικτατορίας, προβλημάτων και πολέμου. 

Τέλος, η διαδεδομένη άποψη ότι η «Ευρώπη» σημαίνει άνοδο του βιοτικού επιπέδου και κοινωνική ασφάλεια για όλους τους Ευρωπαίους έχει τρωθεί από τη συσσώρευση του χρέους, τη γήρανση του πληθυσμού, τον διεθνή ανταγωνισμό και την κρίση στην ευρωζώνη. Οι νεαροί Ελληνες και Ισπανοί δεν μπορούν πλέον να δουν τα οφέλη.

Παρ' όλα αυτά, είναι κατανοητό ότι καλύτερα να ανήκεις σε μια αγορά 500 εκατομμυρίων καταναλωτών, αντί να εξαρτάσαι από την εσωτερική των 50 ή των 10 εκατομμυρίων - το μέγεθος σχεδόν των μισών μελών της ΕΕ τώρα.

Και εδώ αρχίζει η νέα υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Η ανάγκη εμείς οι Ευρωπαίοι να δούμε την κατάσταση υπό κλίμακα είναι το κλειδί για το κοινό μας μέλλον. Ο κόσμος του 21ου αιώνα θα είναι ένας κόσμος γιγάντων: αποκαμωμένοι παλαιοί, όπως οι ΗΠΑ και η Ρωσία, και διψασμένοι καινούργιοι, όπως η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία και η Νότια Αφρική. Σε έναν τέτοιο κόσμο ακόμη και η Γερμανία θα είναι μια μικρή προς μεσαία δύναμη.

Εάν οι Ευρωπαίοι θέλουν να διατηρήσουν τον σημαντικό συνδυασμό ευημερίας, ειρήνης, σχετικής κοινωνικής ασφάλειας και ποιότητας ζωής, τον οποίο έχουν επιτύχει τα τελευταία 60 χρόνια, χρειάζονται το ειδικό βάρος που μόνο η ΕΕ παρέχει. Σ' έναν κόσμο γιγάντων είναι καλό να είσαι γίγαντας: μια εμπορική συμφωνία μεταξύ Κίνας και ΕΕ είναι μια συζήτηση μεταξύ ίσων. Μια εμπορική συμφωνία μεταξύ Κίνας και Γαλλίας είναι άνιση υπόθεση.

ΣΥΡΙΑ: Ο Ασαντ και η Μόσχα

Του TIMOTHY GORTON ASH

Kαθηγητή Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Ελπίζω ότι κάποια ημέρα ο πρώην πρόεδρος Μπασάρ αλ Ασαντ θα παρουσιαστεί ενώπιον του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου του ΟΗΕ κατηγορούμενος για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Η βία που χρησιμοποιούν άλλες δυνάμεις στον εμφύλιο της Συρίας δεν μπορεί να σβήσει τη δική του πρωταρχική ευθύνη.

Θυμηθείτε ότι όλα αυτά άρχισαν σαν ένα κύμα μη βίαιων διαδηλώσεων, όπως αλλού στην Αραβική Ανοιξη . Ο Ασαντ είχε την επιλογή να ανταποκριθεί με σημαντικές μεταρρυθμίσεις, ιδέα με την οποία φλέρταρε για λίγο. Θα μπορούσε να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις ή να επιτρέψει μια ειρηνική μετάβαση, με μια αξιοπρεπή και άνετη έξοδο για τον ίδιο και την οικογένειά του.

Αντ' αυτών, επέλεξε να αγκιστρωθεί στην εξουσία με κτηνώδη καταστολή, όπως έκανε ο πατέρας του στο παρελθόν, βομβαρδίζοντας αδιακρίτως αμάχους. Ενώ η κομψή, σπουδαγμένη στη Βρετανία σύζυγός του, Ασμα, περπατούσε σε μαρμάρινα δάπεδα φορώντας ψηλά τακούνια, οι στρατιώτες και οι πολιτοφύλακές του κακοποιούσαν στους χωματόδρομους αθώες γυναίκες και παιδιά.

Η αντιπολίτευση ακολούθησε την αρχή της μη βίας για ένα διάστημα, εν μέσω ακραίας καταστολής, αλλά μετά την έχασε . Με αποσκιρτήσεις από τον στρατό και όπλα από το εξωτερικό, έγινε πρώτα μια ένοπλη εξέγερση και μετά ένας εμφύλιος πόλεμος - με ένα κατατροπωμένο καθεστώς, μια πολυδιασπασμένη αντιπολίτευση, αλεβίτες, σουνίτες και εξωτερικούς υποστηρικτές να εμπλέκονται όλοι σε μια περίπλοκη, συχνά σκοτεινή, σύγκρουση. 

Εκτός από τις σφαγές αμάχων, μαθαίνουμε τώρα, με φρίκη, ότι ο στρατός και οι πολιτοφύλακες χρησιμοποιούν παιδιά σαν ανθρώπινες ασπίδες. Κάποιοι αντάρτες επίσης φέρονται να στρατολογούν ανηλίκους. Αλλά, όπως είπε ο Ασαντ σε μια τηλεοπτική συνέντευξη προτού αρχίσουν όλα αυτά, η ευθύνη για ό,τι συμβαίνει στη Συρία επιστρέφει στον ίδιο.

Αν δεν είχε διαλέξει τον δρόμο της καταστολής, η χώρα του δεν θα είχε βυθιστεί στον εμφύλιο πόλεμο . Ισως έκλαψε γι' αυτό σε προσωπικές στιγμές, στον αρωματισμένο ώμο της Ασμα - μου φαίνεται σαν ένας αδύναμος άνθρωπος που προσπαθεί να φανεί δυνατός. Αλλά, όπως έγραψε κάποτε ο ποιητής Γ. Χ. Οντεν, αντιστρέφοντας έναν διάσημο στίχο: «Και όταν έκλαψε, τα μικρά παιδιά πέθαναν στους δρόμους».

Καταλαβαίνει κανείς γιατί ακούμε όλο και περισσότερες εκκλήσεις για στρατιωτική επέμβαση προκειμένου να σταματήσει η αιματοχυσία. Αν η κλίμακα των θανάτων και των τραυματισμών αθώων πολιτών ήταν η μοναδική αναγκαία προϋπόθεση για μια ανθρωπιστική παρέμβαση, η Συρία έχει φθάσει σε αυτό το σημείο.

Υπάρχουν επιπλοκές και κίνδυνοι σε κάθε παρέμβαση, αλλά οι περισσότεροι ειδικοί στη Συρία, στην περιοχή και στην ευρύτερη γεωπολιτική της, κάνουν λόγο για σημαντικά μεγαλύτερες δυσκολίες απ' ό,τι στη Βοσνία, στο Κοσσυφοπέδιο, στη Σιέρα Λεόνε ή στη Λιβύη.

Υπάρχει επίσης η άμεση εμπλοκή περιφερειακών και παγκοσμίων δυνάμεων, οι οποίες υποστηρίζουν, ανοιχτά ή συγκεκαλυμμένα, διαφορετικές πλευρές στον εμφύλιο πόλεμο . Είναι φανερό ότι το σιιτικό Ιράν και η Ρωσία του Πούτιν στηρίζουν με άμεσο τρόπο το καθεστώς του σιίτη Ασαντ, ενώ σουνιτικές δυνάμεις, όπως η Σαουδική Αραβία και το Κατάρ, φέρονται να δίνουν χρήματα για να αγοράζουν όπλα οι αντάρτες.

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Η Ευρωπαϊκή Ενωση των ελίτ

ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ

Του Timothy Garton Ash

Αυτή την εβδομάδα μίλησα σε ένα ακροατήριο από κυρίως νέους Ευρωπαίους σε μια αρχαία και μαγευτική πόλη της Ολλανδίας που αρχίζει να ανησυχεί λιγάκι για τη θέση της στα βιβλία της Ιστορίας. Λέγεται Μάαστριχτ. Κοιτάζοντας πίσω, στον τρόπο με τον οποίο έγιναν οι διαπραγματεύσεις για τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, η οποία οδήγησε στην ευρωζώνη τού σήμερα, βρίσκω ένα μάθημα ζωτικής σημασίας.

Το πλαίσιο της οικονομικής πολιτικής της Ευρώπης έχει αλλάξει θεμελιωδώς τα τελευταία 20 χρόνια, αλλά δεν έχει αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο αποφασίζεται αυτή η πολιτική.  

Τώρα, όπως τότε, για τις κρίσιμες συμφωνίες αποφασίζουν λίγοι εθνικοί ηγέτες από χώρες-κλειδιά και οι σύμβουλοί τους πίσω από κλειστές πόρτες, συχνά σε δείπνα με καλό φαγητό και καλό κρασί.

Τότε ήταν ο Φρανσουά Μιτεράν της Γαλλίας και ο Χέλμουτ Κολ της Γερμανίας. Σημαντικό ρόλο έπαιξε και ο πρωθυπουργός της Ιταλίας Τζούλιο Αντρεότι. Την ερχόμενη εβδομάδα θα είναι ο Φρανσουά Ολάντ, ο πρώτος Σοσιαλιστής πρόεδρος της Γαλλίας μετά τον Μιτεράν, που θα κάνει το πρώτο μετεκλογικό προσκύνημα στην Ανγκελα Μέρκελ στο Βερολίνο. Από Φρανσουά σε Φρανσουά: όλα αλλάζουν και όλα μένουν ίδια.

Σήμερα, με δημοσιευμένα έγγραφα ενισχυμένα από τη δημοσιογραφική έρευνα, μπορούμε να δούμε ακριβώς πώς μαγειρεύθηκε η Συνθήκη του Μάαστριχτ. Ή μάλλον πώς μισοψήθηκε: δηλαδή, πώς έγινε η νομισματική ένωση χωρίς τη δημοσιονομική ένωση που είναι απαραίτητη για τη διατήρησή της.

Εδώ, για παράδειγμα, είναι ο Μιτεράν που γράφει στον Κολ τον Δεκέμβριο του 1989: «Επί ιρλανδικής και ιταλικής προεδρίας οι υπουργοί Οικονομίας και Οικονομικών μπορούν να βελτιώσουν τις προτάσεις για τον συντονισμό των προϋπολογισμών».  

Συντονισμό των εθνικών προϋπολογισμών! Κρατήστε τα πλευρά σας και γελάστε δυνατά, αλλιώς θα πρέπει να κλάψετε.

Και τώρα ρίξτε μια ματιά σε αυτές τις δύο γριές αλεπούδες, τον Αντρεότι και τον Μιτεράν, που συναντώνται σε ένα ξενοδοχείο έξω από το Μάαστριχτ το βράδυ πριν από τη σύνοδο του Δεκεμβρίου του 1991 για να συνεννοηθούν, στο δείπνο, για το πώς θα πείσουν τον Κολ για το χρονοδιάγραμμα της νομισματικής ένωσης που ήταν σαφές ότι είχε στόχο να δεσμεύσει μια προσφάτως (και γι' αυτούς ανησυχητικά) επανενωμένη Γερμανία σε ένα πιο σφιχτό ευρωπαϊκό πλαίσιο.

Απάντηση:  

ΤΟΥΡΚΙΑ: Η Άγκυρα θα κρίνει την τύχη της Συρίας!

Του Timothy Garton Ash

Την ημέρα που έφθασα στην Κωνσταντινούπολη τελούνταν η κηδεία της τελευταίας Οθωμανής. Η Αυτής Εξοχότης Φατμά Νεσλισάχ Σουλτάνα είχε γεννηθεί σε παλάτι στον Βόσπορο, όταν ακόμη ο παππούς της κυβερνούσε στα απομεινάρια μιας τεράστιας διηπειρωτικής αυτοκρατορίας. Την ημέρα που έφευγα, πυροβολισμοί στρατιωτών του σύρου προέδρου Μπασάρ αλ Ασαντ σκότωναν αρκετά άτομα εντός της Τουρκίας. Τα πυρά τους διέσχισαν ένα σύνορο που δεν υπήρχε πριν από τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Εκ πρώτης όψεως, αυτά τα δύο γεγονότα μοιάζουν ασύνδετα: το πρώτο αποτελεί μια ιστορική σύμπτωση και το δεύτερο μία από τις πιο επείγουσες πολιτικές και ανθρωπιστικές προκλήσεις. Περισσότερα από 9.000 άτομα έχουν σκοτωθεί, δεκάδες χιλιάδες έχουν τραυματιστεί και ως και 1 εκατομμύριο έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τις εστίες τους.

Η εφαρμογή της εκεχειρίας που είχε προταθεί από τον ΟΗΕ έχει ξεκινήσει, όμως οι πιθανότητες αυτή να είναι αποτελεσματική και διαρκής είναι ελάχιστες. Αν μοναδικό κριτήριο μιας ανθρωπιστικής επέμβασης ήταν η κλίμακα των μαζικών σκοτωμών πολιτών, θα έπρεπε να την είχαμε πραγματοποιήσει εδώ και εβδομάδες. Σε σύγκριση με αυτές τις απώλειες, ποιος νοιάζεται για τον θάνατο μιας γριάς σουλτάνας;

Κι όμως, αυτά τα δύο συνδέονται πιο στενά από ό,τι μπορεί να νομίζει κανείς. 

Για την Τουρκία έχει μεγάλη σημασία το γεγονός ότι η περιοχή που τώρα αποκαλείται Συρία ως τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτή η ιστορική συνείδηση είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη μετριοπαθή ισλαμιστική κυβέρνηση της Τουρκίας, ο αντιπρόεδρος της οποίας παρέστη στην κηδεία της τελευταίας εγγονής του τελευταίου σουλτάνου. Το τουρκικό δόγμα του «στρατηγικού βάθους» βλέπει την Τουρκία ως τοπική δύναμη, με επιρροή στην Ευρώπη, στη Μέση Ανατολή και στην Κεντρική Ασία.

ΑΓΓΛΙΑ: Ο Ιησούς, ο Μωάμεθ και η σάτιρα

Του Timothy Garton Ash

Τα απλά πράγματα μπορεί να είναι τόσο δύσκολα. Πάρτε την ισότητα για παράδειγμα. Η Βρετανία τώρα έχει κάτι που ονομάζεται Νόμος για την Ισότητα, για να προωθήσουμε αυτό το καλό πράγμα. Αλλά μόλις αρχίσεις να εξετάζεις τι σημαίνει στην πραγματικότητα, το ζήτημα περιπλέκεται ακόμη περισσότερο.

Το σκεφτόμουν αυτό εξαιτίας της αντίδρασης των μέσων ενημέρωσης σε μία συζήτηση που είχα πρόσφατα με τον Μαρκ Τόμπσον, τον γενικό διευθυντή του BBC, γύρω από μία δράση για τον ελεύθερο διάλογο στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Αφού μιλήσαμε για τη μετάδοση του «Τζέρι Σπρίνγκερ: Η Οπερα» από το BBC, που προκάλεσε οργισμένες αντιδράσεις από ευαγγελικούς χριστιανούς επειδή το σατιρικό μιούζικαλ παρουσίασε τον Ιησού σαν ένα οξύθυμο υπερτροφικό μωρό με πάνα, του είπα ότι το BBC ούτε που θα σκεφτόταν να παρουσιάσει κάτι αντίστοιχο με τον προφήτη Μωάμεθ.

«Πιστεύω ότι η απάντηση σε αυτό είναι κατά βάση "ναι"» αποκρίθηκε. Αυτό έγινε θέμα πρώτα από την «Daily Mail», έπειτα από την «Daily Telegraph», το «Spectator» και τουλάχιστον από μία χριστιανική ιστοσελίδα, με επικεφαλίδες όπως «Ο γενικός διευθυντής του BBC παραδέχεται ότι ο Χριστιανισμός υφίσταται πιο σκληρή μεταχείριση» («Telegraph») και «Μήπως θα έπρεπε οι χριστιανοί να δολοφονήσουν τον Μαρκ Τόμπσον;» («Spectator»). Στη Mail οnline, μάλιστα, μία αναγνώστρια με το ψευδώνυμο D. Acres of Balls Cross, ανάρτησε το ακόλουθο σχόλιο: «Αυτός ο άνθρωπος είναι αηδιαστικός. Πρέπει να τον σταυρώσουν. Αυτό θα του μάθει να μη δείχνει ασέβεια προς αυτή τη χώρα και τη χριστιανική πίστη».

Είπα στον Τόμπσον ότι αυτή η ασυμμετρία μεταξύ του τρόπου που τα μέσα ενημέρωσης (όχι μόνο το BBC και όχι μόνο στη Βρετανία) αντιμετωπίζουν το Ισλάμ και τα υπόλοιπα συστήματα πίστης ήταν αποτέλεσμα της απειλής βίας από μουσουλμάνους εξτρεμιστές. Απάντησε: «Είναι εμφανές ότι το να "διαμαρτύρομαι με τον καλύτερο δυνατόν τρόπο" είναι διαφορετικό από το να "διαμαρτύρομαι με τον καλύτερο δυνατόν τρόπο εν όσω παράλληλα γεμίζω το Καλάσνικόφ μου"».

Πρόκειται για μία ειλικρινή αναγνώριση μιας από τις μεγαλύτερες απειλές που αντιμετωπίζει η ελευθερία του λόγου στον κόσμο σήμερα. Οφείλουμε να αντισταθούμε σε τέτοιου είδους βίαιους εκφοβισμούς. Αν υποκύπτουμε ενθαρρύνουμε κι άλλους να προβούν σε χρήση βίας. Αν εμείς οι αθεϊστές, οι χριστιανοί, οι σιχ ή οι εβραίοι πείθαμε ότι γεμίζουμε το όπλο μας, τότε ίσως μυστηριωδώς ακολουθούσε μεγαλύτερος «σεβασμός».