"Κόμμα = Ομάς ανθρώπων, ειδότων ν' αναγιγνώσκωσι και ν' αρθογραφώσιν εχόντων χείρας και πόδας υγιείς, αλλά μισούντων πάσαν εργασίαν, οίτινες ενούμενοι υπο ένα οιονδήποτε αρχηγόν, ζητούσι ν' αναβιβάσωσιν αυτόν δια παντός μέσου εις την έδραν πρωθυπουργού, ίνα παρέχη αυτοίς τα μέσα να ζώσι χωρίς να σκάπτωσι"
Εμμανουήλ Ροΐδης , Έλληνας πεζογράφος και κριτικός (1836-1904)


Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα ΓΝΩΣΗ. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα ΓΝΩΣΗ. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

ΚΟΙΝΩΝΙΑ και ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ: Ο αλγόριθμος που «διαβάζει» το Διαδίκτυο

Toυ ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΛΙΟΥΡΗ

Το γλωσσικό μοντέλο Τεχνητής Νοημοσύνης GPT-3, άφησε ενεούς τους επιστήμονες όταν κατόρθωσε να συντάξει ολόκληρες παραγράφους, που να βγάζουν νόημα, χωρίς την ελάχιστη ανθρώπινη παρέμβαση. Και όχι μόνο, αφού το GPT-3 συμπλήρωνε αυτόματα υπολογιστικά φύλλα, ακόμα και γραμμές κώδικα. 
Ωστόσο, τα λάθη δεν έλειψαν, απόδειξη ότι ακόμα και η πιο προηγμένη μορφή Τεχνητής Νοημοσύνης υπολείπεται της επιδεξιότητας των ανθρώπινων νευρώνων, ένα δώρο της πολυετούς εξέλιξης του είδους μας.

Αν και τα γλωσσικά μοντέλα Τεχνητής Νοημοσύνης έχουν κάνει πραγματικά άλματα, παραμένουν απλώς εξαιρετικές μηχανές ανάγνωσης και μίμησης, με περιορισμένες, όμως, δυνατότητες κριτικής σκέψης. Αυτό είναι ένα σημαντικό πρόβλημα, εάν θέλουμε να έχουμε στην υπηρεσία μας μια αξιόπιστη μορφή Τεχνητής Νοημοσύνης. Και αυτό θέλει να δημιουργήσει η Diffbot, χάρη σε ένα λογισμικό που θα σαρώσει το περιεχόμενο του συνόλου του ίντερνετ, προκειμένου να γίνει τόσο «έξυπνο» όσο εμείς.

Γραφήματα γνώσης

Η Τεχνητή Νοημοσύνη της Diffbot θα διαβάσει κάθε σελίδα σε ολόκληρο τον δημόσιο ιστό, σε πολλές γλώσσες, και θα εξαγάγει όσα λογικά γεγονότα από αυτές τις σελίδες μπορεί
Οπως και το GPT-3, το σύστημα της Diffbot «μαθαίνει» με αυτή τη μέθοδο. Αλλά αντί να χρησιμοποιήσει αυτά τα δεδομένα για να εκπαιδεύσει ένα γλωσσικό μοντέλο, θα μετατρέπει αυτό που διαβάζει σε μια σειρά λογικών συνειρμών: Ο Ισαάκ Νεύτων διατύπωσε τους τρεις μνημειώδεις νόμους της κίνησης και τον νόμο της βαρύτητας. Σε αυτούς τους νόμους στηρίχθηκε η κλασική φυσική. Αρα, ο Ισαάκ Νεύτων είναι ο θεμελιωτής της κλασικής φυσικής.

Το συμπέρασμα αυτό μπορεί να προκύπτει αβίαστα ακόμα και για έναν μαθητή του Γυμνασίου, αλλά για έναν αλγόριθμο αποτελεί άλυτη σπαζοκεφαλιά. Και αυτό γιατί βρίσκεται ενώπιον μιας σύνθετης νοηματικής δομής, γνωστής ως γράφημα γνώσης.  
 
Τα γραφήματα γνώσης -«Knowledge Graphs»- δεν είναι νέα κατάκτηση. Αντίθετα, τα χρησιμοποιούν εδώ και χρόνια οι μηχανές αναζήτησης, ώστε οι αλγόριθμοι που τις τροφοδοτούν να απαντούν στα ποικίλα ερωτήματα των χρηστών με τέτοιο τρόπο που δείχνει ότι καταλαβαίνουν καλύτερα τι τους ζητείται. Ωστόσο τα γραφήματα γνώσης σχεδιάζονται «στο χέρι» από ανθρώπους. Με άλλα λόγια, η δύναμη των αλγορίθμων εξαρτάται από το πόσο καλός είναι ο προγραμματιστής που τους «γράφει».

Η Diffbot θέλει να το αλλάξει αυτό, αυτοματοποιώντας πλήρως τη διαδικασία κατασκευής γραφημάτων γνώσεως, δημιουργώντας το μεγαλύτερο γράφημα γνώσεων που δημιουργήθηκε ποτέ. Για να συλλέξει τα απαραίτητα δεδομένα, η Τεχνητή Νοημοσύνη της Diffbot «διαβάζει» τον ιστό όπως θα έκανε ένας άνθρωπος, αλλά προφανώς πολύ πιο γρήγορα.

Αρχικά σκανάρει κάθε ιστοσελίδα ως εικόνα, ακατέργαστα pixels, και χρησιμοποιεί αλγόριθμους αναγνώρισης εικόνας για να κατηγοριοποιήσει τη σελίδα ως έναν από είκοσι διαφορετικούς τύπους ανάρτησης: βίντεο, εικόνα, άρθρο, συμβάν, νήμα συζήτησης.  
Στη συνέχεια, εντοπίζει βασικά στοιχεία, όπως τίτλο, συγγραφέα, περιγραφή προϊόντος ή τιμή και χρησιμοποιεί τεχνικές NLP (Nευρο-Γλωσσικoύ Προγραμματισμού) για εξαγωγή «γεγονότων» από οποιοδήποτε κείμενο.

Η Diffbot εξάγει γεγονότα από σελίδες γραμμένες σε οποιαδήποτε γλώσσα, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να απαντήσει σε ερωτήσεις σχετικά με τον Ισαάκ Νεύτωνα, χρησιμοποιώντας γεγονότα που λαμβάνονται από άρθρα σε κινεζικά ή αραβικά, ακόμη και αν δεν περιέχουν τον όρο Ισαάκ Νεύτων στα ελληνικά.

Η περιήγηση στον ιστό σαν άνθρωπος επιτρέπει στη Diffbot να «βλέπει» τα γεγονότα όπως εμείς. Σημαίνει επίσης ότι πλοηγείται στον ιστό όπως εμείς. Μόνο που γνωρίζει τον ιστό με τρόπο που εμείς ποτέ δεν θα μπορέσουμε.

Η Diffbot ανιχνεύει τον ιστό ασταμάτητα και αναδημιουργεί νέα γραφήματα γνώσεων κάθε τέσσερις έως πέντε ημέρες. Ως αποτέλεσμα ο αλγόριθμος της εταιρείας προσθέτει 100 έως 150 εκατομμύρια «οντότητες» γνώσεων κάθε μήνα, καθώς εμφανίζονται νέοι άνθρωποι στο διαδίκτυο, δημιουργούνται εταιρείες, κυκλοφορούν προϊόντα και αναρτώνται ατελείωτες δημοσιεύσεις. Και όλα αυτά απολύτως νόμιμα, αφού το διαδίκτυο είναι ανοιχτό για όλους, ακόμα και για αλγόριθμους - ή μάλλον περισσότερο γι' αυτούς. Αλλωστε, δεν θα ήταν παράνομο για έναν άνθρωπο να διαβάσει και να απομνημονεύσει κάθε πληροφορία που έχει δημοσιευτεί ποτέ, αν φυσικά μπορούσε. Γιατί, λοιπόν, να μην το κάνει αυτό και μια μηχανή; 
 
Το αποτέλεσμα, πάντως, είναι ότι η Diffbot...
 

ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Ποια σχολεία; Ποιος Θανάσης; Ποια παιδεία; Η γνώση του μέλλοντος θα είναι ατομική!

Από τον Βασίλη Μπόνιο
 

 Μας έχει πρήξει αυτή η Κεραμέως και οι βλαμμένοι Συριζαίοι με το ανοιγοκλείσιμο των σχολείων όλων των ηλιθίων βαθμίδων. 

Εχουμε λοιπόν να πούμε τα εξής στους οξυδερκείς γονείς αλλά και τους εκάστοτε σατυροβαρκάρηδες πολιτικούς όλων των κομμάτων. Τα σχολεία δεν έχουν κανένα μέλλον στον βίαια μεταβαλλόμενο πλανήτη. Η γνώση που προσφέρεται μαζικά δεν έχει μέλλον.
 

Είναι αποδεδειγμένο από τα αδιέξοδα στα οποία έχει περιέλθει η παγκόσμια οικονομία ότι το μοντέλο της μαζικής (έστω βασικής) εκπαίδευσης δεν μπορεί να λειτουργήσει. Πολύ σύντομα η παγκόσμια κοινότητα θα αρχίσει να αμφισβητεί τη λειτουργία των σχολείων.

Το μέλλον είναι η εξατομίκευση της γνώσης και όχι η μαζική παροχή της-ακόμη κι εάν αυτή αφορά μία φτωχή χώρα της Αφρικής. Μέλλον δεν μπορούν να έχουν ούτε τα σχολεία της ελίτ όπως είναι το Harvard ή το LSE για παράδειγμα. Η γνώση του μέλλοντος θα είναι ατομική. Θα πληρώνεις και θα επιλέγεις τη προσωπική γνώση που πιστεύεις ότι θα σου φανεί χρήσιμη για τη ζωή σου.

Την αρχική επιλογή “πακέτου” γνώσης θα κάνουν οι γονείς και στη συνέχεια τα παιδιά. Αλλά ο καθένας προσωπικά. 

Όσο αφορά την κατανομή της γνώσης παγκοσμίως αυτή θα ορίζεται από συγκεκριμένους αλγορίθμους οι οποίοι θα λαμβάνουν υπόψη τους τις ανάγκες της αγοράς ώστε να μην παρατηρούνται τα σημερινά φαινόμενα.

Το γεγονός ότι ο τρόπος που προσφέρεται η σημερινή γνώση είναι λάθος αυτό τεκμαίρεται από την κατάντια της παγκόσμιας οικονομίας αλλά και τη κατάντια της δημοκρατίας παγκοσμίως.

Κι εάν η Δικαιοσύνη είναι ένας από τους πυλώνες της Δημοκρατίας είναι φαληρισμένη από καιρό.  

Το να αγωνιούμε λοιπόν για το εάν θα ανοίξουν τα σχολεία ώστε οι οξυδερκείς γονείς να παρκάρουν τα καθ΄εικόνα και ομοίωση (τι φρίκη) οξυδερκή παιδάκια τους είναι...

 

ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Οι ελίτ της γνώσης

Toυ ΝΙΚΟΥ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΥ


Παρατηρώ συστηματικά τον κόσμο που κάθεται στα καφέ για να δω αν υπάρχει κάποιος που να διαβάζει εφημερίδα. Το ίδιο κάνω και στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Στο μετρό έχω δει να διαβάζουν βιβλία αλλά εφημερίδες όχι, ή μάλλον σπάνια. Πιθανόν να διαβάζουν κάποια εφημερίδα online ή κάποιο άρθρο, αλλά εφημερίδα, χάρτινη που ξεδιπλώνει, όχι και τόσο συχνά. 


Θα ξαναέρθει άραγε η εποχή που η εφημερίδα θα γίνει απαραίτητη συνήθεια για τους πολλούς; 


Μάλλον όχι. Στην εποχή της άμεσης πρόσβασης από όλους για όλα την ίδια στιγμή παντού και πάντοτε, η επιθυμία για ενημέρωση, για διάβασμα, για περισυλλογή δείχνει να κάμπτεται.  


Είναι ένα διεθνές φαινόμενο που συμβαδίζει με τις νέες διαχωριστικές τομές στον τρόπο με τον οποίον αντιλαμβάνεται κανείς την ίδια την ιδέα της δημοκρατίας, των ελίτ και της προσβασιμότητας.


Είναι σαφώς δύσκολο να μετρηθεί με ακρίβεια η αναγνωσιμότητα και κυρίως η επιδραστικότητα ενός καλού άρθρου ή ο ψυχικός δεσμός μιας μερίδας αναγνωστών με ένα ιστορικό έντυπο. Αυτό όμως που μπορεί κανείς να εξαγάγει ως συμπέρασμα είναι ότι πριν δεν υπήρχε άλλη εποχή, όπως η δική μας, με τόσο πολλούς ανθρώπους να «διαβάζουν» χωρίς να διαβάζουν.  


Οπως έχει διαχυθεί η συνήθεια της δίχως τέλος λήψης φωτογραφιών, έτσι έχει διαχυθεί η εικόνα του ανθρώπου που εκτίθεται στην ενημέρωση χωρίς να ενημερώνεται. 


Στην εποχή της τεράστιας προσβασιμότητας, έχει ήδη οργανωθεί το νέο ρήγμα ανάμεσα στις νέες ελίτ της γνώσης και στους μεγάλους αριθμούς των «αναγνωστών» χωρίς κείμενα.  


Είναι μία τομή ευδιάκριτη πλέον, ορατή και λειτουργική, που μέσα από τη φενάκη της λαϊκής προσβασιμότητας παντού και πάντα, οργανώνει τις νέες κοινωνίες.  


Το ρήγμα βαίνει αυξανόμενο, βαθαίνει και χωρίζει. 


Ο νέος κοινωνικός διχασμός διεθνώς είναι και θα είναι ακόμη περισσότερο όχι ανάμεσα σε όσους έχουν ή δεν έχουν πρόσβαση στην ενημέρωση αλλά...

ΚΟΙΝΩΝΙΑ και ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Μόνη διέξοδος ο «επαναστατικός πλούτος» της γνώσης



Το ζεύγος Άλβιν και Χάϊντι Τόφλερ κάθε άλλο παρά άγνωστο και τυχαίο είναι. Διάσημοι συγγραφείς του «Πρώτου και Δεύτερου Κύματος του Μέλλοντος», ο Άλβιν και η Χάϊντι δούλεψαν πέντε χρόνια σε εργοστάσια, έμειναν άνεργοι, έχασαν μετά από μακρά ασθένεια την μονάκριβη κόρη τους, αλλά ποτέ δεν το έβαλαν κάτω. Πάντα προσπαθούσαν να ανιχνεύσουν και να καταλαβαίνουν τον κόσμο μέσα στον οποίο ζουν και να προβλέπουν ποιες είναι οι πιθανές εξελίξεις και ανατροπές που θα τον σημαδέψουν.


Αυτό συμβαίνει και με το τελευταίο βιβλίο τους, «Ο Επαναστατικός Πλούτος» (Revolutionary Wealth), που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 2007 και έχει επανεκδοθεί και μεταφραστεί σε δέκα γλώσσες.


Αν και το βιβλίο εκδόθηκε την χρονιά αφετηρία της χρηματοοικονομικής κρίσης στις ΗΠΑ, εντούτοις κάνει λόγο γι αυτήν και εξηγεί ποιες είναι οι βαθειές μεταμορφώσεις του καπιταλισμού και οι συνέπειές τους. 


Ευθύς εξ αρχής δε, οι συγγραφείς εξηγούν πώς το σημερινό σύστημα παραγωγής πλούτου –με κύρια πρώτη ύλη του την γνώση και την άϋλη υπεραξία– θέτει υπό αμφισβήτηση την έννοια της ιδιοκτησίας και αυτού του ίδιου του καπιταλισμού.  


Δίνουν έτσι έμφαση στα άϋλα στοιχεία που όλο και περισσότερο συνδέονται με την υλική ιδιοκτησία και τονίζουν ότι η εξαΰλωση της τελευταίας επόμενον είναι να μεταβάλει και την φύση της.


«Ο κόσμος που το 2004 συνωστιζόταν για να αγοράσει μετοχές της Google, ήταν έτοιμος να επενδύσει σε μία επιχείρηση της οποίας οι δραστηριότητες και τα ιδιοκτησιακά της στοιχεία ήσαν άϋλα. Το ίδιο ισχύει και με αυτούς που επενδύουν στο λογισμικό της Oracle ή σε επιχειρήσεις ηλεκτρονικού εμπορίου. Στις περιπτώσεις αυτές, ούτε πρώτες ύλες υπάρχουν ούτε φούρνοι με κάρβουνο ούτε, βέβαια, φουγάρα εργοστασίων», γράφουν οι Άλβιν και Χάϊντι Τόφλερ. Για να επισημάνουν στην συνέχεια ότι, σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου Μπρούκινγκς, το 2005 το 68% του ενεργητικού των παραδοσιακών αμερικανικών επιχειρήσεων ήταν το προϊόν άϋλων στοιχείων. Επίσης, σήμερα, 80 στις 100 νεοϊδρυόμενες αμερικανικές επιχειρήσεις έχουν, σε ποσοστό 90%, άϋλα ενεργητικά στοιχεία, γεγονός που προδικάζει ότι σε βάθος χρόνου οι ΗΠΑ θα είναι εκ νέου πρωταγωνιστές της παγκόσμιας οικονομίας –αυτή δε την φορά θα τελούν και υπό καθεστώς πλήρους ενεργειακής ανεξαρτησίας.


Κατά κύριο λόγο, αυτή η προβλεπόμενη αμερικανική κυριαρχία θα οφείλεται στο ότι η χώρα διαχειρίζεται καλύτερα αυτά που τής προσφέρει η «δημοκρατία της πληροφορίας».  


Με άλλα λόγια, αξιοποιεί καλύτερα λογισμικά και υπηρεσίες του Διαδικτύου, που βοηθούν στο να εντοπίζει και να επεξεργάζεται κανείς πληροφορίες με τρόπο αδιανόητο πριν δέκα χρόνια. Κατ' επέκταση, αυτό το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται πλέον και στο επίπεδο της άντλησης και επεξεργασίας γνώσεων. Πρόκειται για έναν χώρο που παρέχει τεράστιες προοπτικές ανάπτυξης και άρα προσφέρει ευκαιρίες δημιουργικού πλούτου.


«Ενώ η πληροφορία θέλει να είναι ελεύθερη, η γνώση προσκολλάται πιο εύκολα –είναι πιο δύσκολα μεταβιβάσιμη, πιο υποκειμενική, λιγότερο ευπροσδιόριστη. Για παράδειγμα, η γνώση που αποκτάς κατά τη διάρκεια της καριέρας σου –η εμπειρική γνώση, όχι αυτή που βρίσκεις σε βιβλία ή εγχειρίδια– καθορίζει την αξία που έχεις για τον οργανισμό στον οποίο εργάζεσαι. Η ικανότητά σου να συνθέτεις την γνώση σου με αυτή των συναδέλφων σου, των συνεργατών σου και των πελατών σου, μπορεί να κάνει την διαφορά ανάμεσα στην επιτυχία και στην αποτυχία –για σένα και για τον εργοδότη σου. Και όμως, σήμερα, ακόμη και το να εντοπίσεις πηγές γνώσεις μέσα σε πολύπλοκους οργανισμούς μπορεί να είναι εκφοβιστικό. Ωστόσο, όσο το λογισμικό γίνεται πιο έξυπνο και ικανό να αναλύει τον τρόπο με τον οποίον οι άνθρωποι σκέφτονται και εργάζονται, αρχίζει να τους βοηθάει να συνθέτουν και να διαχειρίζονται ακόμη και την γνώση», αναφέρουν οι Τόφλερ και διανθίζουν την αναφορά τους αυτή με αρκετά και εύγλωττα πρακτικά παραδείγματα.


Από τα τελευταία, όμως, προκύπτει κάτι ιδιαίτερα σημαντικό:

ΚΟΙΝΩΝΙΑ - ΑΝΘΡΩΠΟΣ: Κοινωνικές ιεραρχίες

Του ΣΑΚΗ ΜΑΛΑΒΑΚΗ

«Θεωρούμε αυτές τις αλήθειες αυταπόδεικτες, ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν δημιουργηθεί ίσοι», δήλωναν οι αμερικανοί εθνοπατέρες στη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ, αλλά ενδεχομένως ο Τόμας Τζέφερσον, όντας ο ίδιος ιδιοκτήτης δούλων, ίσως να μη θεωρούσε απαραίτητο το συγκεκριμένο γεγονός. 

Στην πραγματικότητα, αν υπάρχει ένα χαρακτηριστικό που μοιράζονται σχεδόν όλες οι ανθρώπινες κοινωνίες, αυτό είναι η ανισότητα ή καλύτερα η ύπαρξη κοινωνικών ιεραρχιών. Ζούμε στο εσωτερικό πολύπλοκων, πολυεπίπεδων και επικαλυπτόμενων ιεραρχιών και παρόλο που κάποιοι ακόμη ονειρεύονται κοινωνίες ουτοπικές στις οποίες κανένας δεν έχει περισσότερη εξουσία ή σημασία από τον άλλον, οι κοινωνικές ιεραρχίες συνεχίζουν να διέπουν τις ζωές μας.

Πρόκειται όμως για έναν νόμο της Φύσης; 

Σε πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο έγκριτο «Journal of Theoretical Biology», ο οικονομολόγος Τάμας Ντέιβιντ Μπάρετ από το Κολέγιο Μπίρμπεκ του Λονδίνου και ο ανθρωπολόγος Ρόμπιν Ντάνμπαρ από τo Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, ισχυρίζονται πως ναι. 

Σύμφωνα με τις έρευνές τους, η ύπαρξη κάποιας μορφής ιεραρχίας στο εσωτερικό των ανθρώπινων κοινωνιών ενδέχεται να αποτελεί μια προσαρμοστική στρατηγική η οποία συμβάλλει στην αποδοτικότερη λειτουργία τους. Αυτό συμβαίνει γιατί η ιεραρχία προσφέρει στο κάθε άτομο τη δυνατότητα απόκτησης χρήσιμων και έγκυρων πληροφοριών - πού να βρει φαγητό, πού να βρει έναν καλό γιατρό ή ακόμη και έναν υδραυλικό - δίχως να είναι απαραίτητο να ρωτήσει το κάθε μέλος της κοινωνίας ξεχωριστά. Η σημασία της ιεραρχίας έγκειται στο γεγονός ότι εκφράζεται και αποκτά το νόημά της στο εσωτερικό αλληλένδετων δικτύων μέσα στα οποία οι άνθρωποι αναπτύσσουν και διατηρούν κοινωνικούς δεσμούς.

Σύμφωνα με τους βρετανούς επιστήμονες, τα κοινωνικά ιεραρχικά δίκτυα συμβάλλουν στη γρηγορότερη διάδοση των πληροφοριών. Αν όλα τα μέλη ενός δικτύου είναι ισότιμα μεταξύ τους, τότε η πληροφορία διαχέεται πολύ γρήγορα. Αν όμως υπάρχει ένα άτομο στην κορυφή της ιεραρχίας, τότε η διάδοση της πληροφορίας εξαρτάται κυρίως από εκείνο. Στην περίπτωση που η πληροφορία που κατέχει είναι σωστή, τότε διαχέεται ταχύτατα και η ιεραρχία ισχυροποιείται. Σε περίπτωση που είναι λάθος, τότε η πληροφορία αργεί να φτάσει στον προορισμό της και η όποια ιεραρχία διαρρηγνύεται. 

 Ομως, το σημαντικό στην έρευνα των Βρετανών δεν αφορά τόσο την ιεραρχική δομή των σύγχρονων κοινωνιών αλλά την πληροφορία και κυρίως το κόστος διάδοσής της. 

Ζώντας στην εποχή της πληροφόρησης, κάποιος θα μπορούσε να υποθέσει ότι το χαμηλό κόστος επικοινωνίας θα διευκόλυνε την ανταλλαγή πληροφοριών και θα περιόριζε την κοινωνική ιεραρχία. 

Οι ερευνητές όμως διαπίστωσαν ότι σε περίπτωση που υφίσταται μια αρχική ανισότητα στον τρόπο που διαχέεται κάποια πληροφορία, παραδόξως...

ΚΟΙΝΩΝΙΑ και ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ: Διαδίκτυο και δίχτυ...

Της ΛΙΑΝΑΣ ΚΑΝΕΛΛΗ
(Απο το "ΠΑΤΡΙΔΟΓΝΩΜΟΝΙΟ" του "ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ")


Η εκπαίδευση είναι σύστημα πρωτίστως πολιτικό. Η παιδεία είναι κοινωνικό και πολιτισμικό διαχρονικό άθροισμα ανθρωπίνων σχέσεων και προσβάσεων σε πηγές, ερμηνείες, εμπειρίες και κυρίως επίπεδο συμπεριφοράς ομάδων και όχι αγέλης. Ως τελικό αποτέλεσμα είναι όσμωση της Ιστορίας με την εκάστοτε χρονική πραγματικότητα. 


Η υπόθεση ότι υψηλής παιδείας κοινωνίες παράγουν και υψηλού επιπέδου εκπαιδευτικό σύστημα είναι αυθαίρετη σε συνθήκες ελεύθερης αγοράς, από την ώρα που η αξία των αναπαραγόμενων προτύπων και κοινών γνώσεων ανάγεται σε εμπόρευμα , κεφαλαιοποιείται και εμπλουτίζει το καπιταλιστικό οπλοστάσιο στη χειραγώγηση των μαζών. Η παιδεία παράγει ελευθερία και καθορίζει και το τίμημα των επιλογών.  


Η σύγχρονη αντίληψη περί εκπαίδευσης τη θέλει σύστημα ελεγχόμενων γνώσεων, με ταξικά κριτήρια παρεχομένων, που αναπαράγει τη συναινετική δουλεία σε μια κλίμακα αξιών η οποία απαξιώνει το πρόσωπο, κατηγοριοποιεί το άτομο, υπαγορεύει ανάγκες και ιεραρχήσεις και καταλήγει στη μαζοποίηση καταναλωτικών κοινωνιών.


Από τα τέλη της δεκαετίας του ' 90, η εκπαίδευση και όχι, όπως διατείνονται οι διαφεντευτές της, αυτοί οι ίδιοι που μετονόμασαν τον προσωπάρχη σε ...διευθυντή ανθρωπίνων πόρων, η παιδεία, είναι στόχος του βίαια παγκοσμιοποιημένου μεγάλου κεφαλαίου. 


Θεωρούμενη ως ανάγκη σύμφυτη του ανθρώπινου γένους, η παιδεία έχει αναχθεί σε επενδυτικό πεδίο δράσης τέτοιο και τόσο μεγάλο που δεν υπολογίζει την απώλεια ανθρώπινων ζωών. Με την εκπληκτική εξέλιξη της επικοινωνιακής τεχνολογίας, η επίθεση εναντίον του παγκόσμιου πολιτισμού έγινε ευκολότερη και φθηνότερη από ποτέ για την κυρίαρχη τάξη, αλλά συνάμα και εξαιρετικά προσοδοφόρα ιμπεριαλιστική εκστρατεία σ' έναν πραγματικό και καθόλου τεχνητό καινοφανή χωρόχρονο. Το επιτακτικό ζήτημα τίθεται εδώ και δυο τουλάχιστον δεκαετίες σε κλειστούς χώρους, ακαδημαϊκούς ή οικονομικούς και πολιτικούς και δεν ανοίγεται στην κοινωνία για την παραγωγή της νέας εκείνης πολιτικής που απαιτεί το παρόν και το μέλλον. Μια ανάλυση της πολιτικής παιδείας των κοινωνιών, των μαζών κι εν τέλει των προσώπων κι όχι των ατόμων, είναι κατά την ταπεινή μου γνώμη σύντροφοι, καθήκον όσων πιστεύουν κι αγωνίζονται για τα νιάτα του μη εκμεταλλευτικού κόσμου.


Το πιο χαοτικό και υπερσυσσωρευμένο κεφάλαιο στον 21ο αιώνα είναι αυτό των πληροφοριών. Προσοχή, όταν εδώ, ας πούμε στο επίπεδο του διαδικτύου γενικώς, ομιλεί κανείς περί «πληροφορίας», περιλαμβάνει τα πάντα στο επίπεδο της γραπτής, ηχητικής και κυρίως οπτικοποιημένης γνώσης. Δεν εννοώ και δεν αναφέρομαι στην κοινότοπη αντίληψη ότι διαδίκτυο είναι τα λεγόμενα πεδία κοινωνικής δικτύωσης, τα μπλογκς κλπ. Μιλάω για το σύνολο των τηλεμεταφερόμενων ποσοτήτων επεξεργασμένων και ανεπεξέργαστων δεδομένων. Απ΄ την μέτρηση, π.χ. της κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος και τη λογιστικοποίησή του, απ΄ τα καταγεγραμμένα προϊόντα στο μπακάλικο, ως τα εγχειρίδια κατασκευής πυρηνικής βόμβας, το μεταφρασμένο σε διακόσιες γλώσσες κοράνι και την αναπαραγωγή και συστηματικοποίηση σε «θέση», της γνώμης και της άποψης μυριάδων «εκφραστών» έναντι και υπέρ οποιουδήποτε και οτιδήποτε. 


Αυτή λοιπόν η χαοτική διακίνηση πληροφορίας, διαχέει στην ένσαρκη, τη ρεαλιστική πραγματικότητα, μέσα σε κάθε συλλογική αλλά και ατομική «κοινότητα» επιλογών, σε κάθε σταθερή ή και συνεχώς διαφοροποιούμενη, ενίοτε και τυχαία συγκροτούμενη ομάδα, μιαν άλλη από τις ως τώρα γνωστές ως προϊόντα παιδείας και εκπαίδευσης, μέθοδο σκέψης. Καλλιεργεί μια ψευδαισθησιακή αλλά λειτουργική και προσωρινώς άκρως αποτελεσματική αίσθηση απόκτησης τμήματος αυτού του τεράστιου, μαθηματικώς ανυπολόγιστου πληροφοριακού και παιδευτικού εν τέλει κεφαλαίου. Τόσοι πολλοί νομίζουν ότι γνωρίζουν τόσα πολλά για τόσους πολλούς και τόσα πολλά απέραντα γνωσιολογικά πεδία, αναπαράγουν εκτός διαδικτύου τόσην πολλήν συμπυκνωμένη «γνώση» που θριαμβεύει η απώλεια ελέγχου στη λήψη αποφάσεων. Είναι δε χαρακτηριστικό πως τέλος σε αυτό το πανηγύρι ψευδαισθησιακής εύκολης ελευθερίας, όπως έχει αποδειχτεί μέχρι τώρα τουλάχιστον, θέτει μόνον η ωμή και συνήθως καθεστωτική βία στις ρεαλιστικές κι όχι τις διαδικτυακές κοινωνίες. Μια ματιά στην εξέλιξη των πυροδοτημένων και πολυδιαφημισμένων εξεγέρσεων και επαναστάσεων με οδηγό, μούσα, συντονιστή και καθοδηγητή το διαδίκτυο, ( ποιος ξεχνά τον ήρωα του φέισμπουκ στην Αίγυπτο,) εκπνέουν και εκβαρβαρίζονται από άνοιξη σε βαρυχειμωνιά, αλά πλατεία Ταχρίρ και άγνωστο Μπαχρέιν...


Το διαδίκτυο είναι υπέροχο πράγμα. Κατάκτηση του ανθρώπινου μυαλού και της παγκόσμιας συλλογικής επιστημονικής και εμπειρικής γνώσης. Είναι κορυφαίο παιδευτικό εργαλείο και οικονομικός πακτωλός ως άυλος τίτλος της παγκόσμιας παραγωγής πλούτου. Η ανάλυσή του όμως, πόρρω απέχει από τις επιστήμες. Εχει αφεθεί στην ανοησία «του τέλους της Ιστορίας» κι άλλων τέτοιων εντυπωσιοθηρικών μηντιακών κατασκευασμάτων. Ως μέσον όμως το διαδίκτυο, μέσο παραγωγής και διακίνησης ορατών τε και αοράτων προϊόντων και αξιών, δεν έχει διεθνώς αποτελέσει αντικείμενο μελέτης και ανάλυσης της μαρξιστικής σκέψης στο επίπεδο του σύνθετου και ταχύτατα συσσωρευόμενου «κεφαλαίου» που απαιτεί η φύση του και οι καιροί.


Η έννοια της πόλης, του πολίτη, των κριτηρίων διαμόρφωσης και λήψης αποφάσεων, η συγκρότηση ομάδων κοινών συμφερόντων, το επίπεδο ταξικής συνείδησης στην εποχή του διαδικτύου, είναι σαν να μελετάς μια ομάδα αγνώστων σκεπτομένων όντων χωρίς να λαμβάνεις υπ' όψιν σου ότι κάθε μέλος της μπορεί ανά πάσα στιγμή:  

ΚΟΙΝΩΝΙΑ και ΠΟΛΙΤΙΚΗ: H δικτατορία των αμαθών - H "άχρηστη" γνώση και ο πολιτικός της ρόλος



Δεν χωρά καμμία αμφιβολία ότι ζούμε στην εποχή της πληροφορίας. Ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία τόσοι πολλοί άνθρωποι δεν είχαν πρόσβαση σε απίστευτες μάζες πληροφοριών και γνώσεων. Ποτέ η επικοινωνία δεν υπήρξε τόσο άφθονη και γρήγορη, ώστε να είναι πανταχού παρούσα. Δεν εκπλήσσει έτσι το γεγονός ότι, υπό αυτές τις συνθήκες, πολλοί στοχαστές κάνουν λόγο για έναν νέο πολιτισμό, κεντρικό στοιχείο του οποίου είναι η πληροφορία. 


 Μία πληροφορία, όμως, η οποία όλο και περισσότερο παραμορφώνεται, κυρίως από αυτούς που την αντλούν και την διακινούν, ενώ την ίδια στιγμή την αποφεύγουν αυτοί που θα έπρεπε να την δεχτούν. Με άλλα λόγια, στην εποχή της υπερπληροφόρησης, παρατηρείται σημαντική αντίσταση στην πληροφόρηση και ευρεία παραχάραξή της.



Έτσι, όπως θα έλεγαν οι Ανρί Μπεργκσόν και Καρλ Πόππερ, αντί οι ανοικτές κοινωνίες να είναι ορθολογικότερες, περισσότερο καταρτισμένες και όσο ποτέ άλλοτε ενημερωμένες, μπορούμε να πούμε ότι συμβαίνει το αντίθετο. Όταν έχει την επιλογή, ο σημερινός άνθρωπος δεν είναι ούτε πιο ορθολογικός ούτε πιο έντιμος πνευματικά από τον αντίστοιχο της προ-επιστημονικής εποχής. Ακόμα χειρότερα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ασυναρτησία και η πνευματική ανεντιμότητα έχουν προσλάβει διαστάσεις τέτοιες που μόνον ανησυχία και ζοφερές σκέψεις προκαλούν.



Όπως πολλά πολιτικά και πνευματικά φαινόμενα δείχνουν, στην παρούσα φάση εκρήξεως της επικοινωνίας και ταχύτατης μεταφοράς και διάδοσης γνώσεων και πληροφοριών, ο κόσμος μας άγεται και φέρεται σε μεγάλο βαθμό από την αποκαλούμενη δικτατορία των αμαθών.  


Καθοριστικά αρνητικός, από την άποψη αυτή, είναι ο ρόλος των μέσων μαζικής επικοινωνίας (ΜΜΕ), αλλού περισσότερο και αλλού λιγότερο. Μπροστά στην πολυπλοκότητα του κόσμου μας και τις νέες πολυσύνθετες προκλήσεις που αντιμετωπίζει, αντί τα ΜΜΕ να προσπαθούν να συμβάλλουν στην κατανόηση του εξωτερικού κόσμου, αντιθέτως, κάνουν ό,τι μπορούν για να εγκλείσουν τους καταναλωτές πληροφοριών σε χώρους λαθεμένων βεβαιοτήτων. Παραφράζοντας τον Βιτγκεστάϊν θα λέγαμε ότι η «φιλοσοφία» πολλών ΜΜΕ είναι να «μαγέψουν το πνεύμα με λέξεις και εικόνες, ώστε να το αποκόψουν από την σκέψη…». Έτσι, αξιοποιούν την έμφυτη διανοητική οκνηρία των ατόμων για να τα απομονώσουν από τα μονοπάτια της ευφυΐας.



Όπως γράφαμε και παλαιότερα, η ευφυΐα είναι πρωτίστως η ικανότητα συλλογής και χρήσεως γνώσεων. Με άλλα λόγια, αν χρησιμοποιήσουμε οικονομικούς όρους, μπορούμε να πούμε ότι η ευφυΐα λειτουργεί όταν κανείς μπορεί να διαχειριστεί κάποιες ποσότητες γνώσεων. Όσο δε πιο αποτελεσματικά μπορεί να οργανώσει αυτή την διαχείριση, τόσο περισσότερο προβάλλονται οι διάφορες διαστάσεις της. 


Καθοριστικός είναι, συνεπώς, ο ρόλος των πηγών τροφοδοσίας της ευφυΐας, αλλά και της ποιότητάς της.



Σημαντικό είναι επίσης και το επίπεδο του αποδέκτη γνώσεων και πληροφοριών. Αν είναι προσανατολισμένος προς την λογική, την κριτική αντιμετώπιση και την αναζήτηση της επαλήθευσης, τότε η ευφυΐα αποκτά μεγαλύτερη ισχύ και μπορεί να ξεπεράσει το πάθος ή την μεταφυσική. Σε κάθε διαφορετική περίπτωση, αποδυναμώνεται και καταλήγει στην μη εκδήλωσή της. Έτσι, το άτομο χάνει κάθε πνευματική τάση για δράση και αδρανοποιείται κοινωνικά. Επειδή δε, λόγω διανοητικής οκνηρίας, ο άνθρωπος ελάχιστα ενδιαφέρεται για πνευματική γυμναστική, ένα εκπληκτικό φαινόμενο που παρατηρείται στην εποχή μας είναι αυτό του σχηματισμού «κοινωνιών άγνοιας», στις οποίες καλλιεργούνται συστηματικά χαμηλού επιπέδου συναισθηματικές αντιδράσεις.



Κορυφώνεται έτσι η δικτατορία των αμαθών –η οποία στην Ελλάδα αποτελεί και κυρίαρχο στοιχείο της καθημερινής μας ζωής. Δεν εκπλήσσει έτσι το γεγονός ότι...

KOINΩΝΙΑ: Δεν ξέρουμε τι μας γίνεται!


Πριν από λίγο καιρό, δοκίμασα να αρχίσω να δουλεύω όρθιος. Το έκανα μόνο μέσα στο σπίτι (επειδή ντρεπόμουν), τοποθετώντας το λάπτοπ πάνω σε ένα τραπεζάκι από αυτά που σου φέρνουν πρωινό στο κρεβάτι, κι αυτό πάνω σε ένα κανονικό τραπέζι. Κι έγραφα όρθιος. Όχι για πολλή ώρα, όσο άντεχα. Το έκανα επειδή ένα σωρό δημοσιεύματα έγραφαν πως έρευνες υποστηρίζουν ότι το καθισιό σκοτώνει. Όσο περισσότερη ώρα καθόμαστε, έλεγαν οι έρευνες, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να πάθουμε καρδιακές παθήσεις, και μάλιστα οι καταστροφικές συνέπειες του καθισιού δεν είναι αναστρέψιμες με περισσότερη άσκηση. Είναι τελεσίδικες και σωρευτικές, σα τη ραδιενέργεια. Μην κάθεστε, έλεγαν οι επιστήμονες, το καθισιό είναι θάνατος. Και έτσι σιγά σιγά άρχισαν να εμφανίζονται γραφεία ορθίων σε startups, και το ΙΚΕΑ έβγαλε αντίστοιχο έπιπλο. Ακόμα κι εγώ το πίστεψα και το δοκίμασα. Βεβαίως το δοκίμασα μόνο για λίγο, είδα πώς ήταν, και αποφάσισα ότι υπάρχουν μερικοί συμβιβασμοί που δεν χρειάζεται να γίνονται, και ότι από κάποια πράγματα ακόμα κι ο θάνατος είναι προτιμότερος.

Τέλος πάντων, από ό,τι αποδεικνύεται τώρα, με νέα, μεγαλύτερη έρευνα, το καθισιό δεν προκαλεί θάνατο τελικά ή, τουλάχιστο, δεν προκαλεί περισσότερο θάνατο από οποιαδήποτε άλλη μορφή ακινησίας. (1)

Είναι χρήσιμο να θυμόμαστε μερικές φορές ότι δεν ξέρουμε τι μας γίνεται, ακόμα κι αν το νομίζουμε, και επίσης ότι η επιστήμη υπάρχει ακριβώς επειδή δεν έχουν ανακαλυφθεί ακόμα όλα, και ότι είναι απολύτως φυσιολογικό ενίοτε να κάνει λάθος.

Η Μάργκαρετ Μηντ, ας πούμε, ήταν μια ανθρωπολόγος που έγινε διάσημη στις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Μελετώντας διάφορους πρωτόγονους πολιτισμούς στις αρχές του αιώνα, είχε διατυπώσει κάποια συμπεράσματα για την ανθρώπινη συμπεριφορά που ταίριαζαν απόλυτα με τις ιδέες των 60s, και έτσι έγινε πολύ δημοφιλής στα κινήματα των νέων που κύρησσαν την αγάπη, τη συναδέλφωση, το ελεύθερο σεξ και άλλα τέτοια γλυκά και ουτοπικά. Η Μηντ βρήκε, ας πούμε, ότι στη Σαμόα οι άνθρωποι έκαναν ελεύθερο σεξ και γι' αυτό ήταν ήρεμοι, δεν υπήρχαν αντιζηλίες ή κτητικότητα στις σχέσεις, και η κοινωνία τους δεν είχε καθόλου εγκληματικότητα. Στη φυλή των Τσαμπούλι ανακάλυψε την απόλυτη ισότητα των δύο φύλων, με τους άντρες να είναι αυτοί που φοράνε μέικ απ.

Βεβαίως, πολύ σύντομα αποδείχτηκε ότι σχεδόν όλα τα συμπεράσματα της Μηντ ήταν λανθασμένα, και ότι στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είχε καταλάβει τι έβλεπε. Στη Σαμόα, ας πούμε, οι βιασμοί ήταν συχνοί και τα εγκλήματα ζήλιας και εκδίκησης κοινότοπα. Οι δε Τσαμπούλι παραδοσιακά ξυλοφόρτωναν τις γυναίκες τους και θεωρούσαν την ανθρωποκτονία σημαντικό στάδιο της ωρίμανσης των αγοριών, τα οποία στη συνέχεια αποκτούσαν το δικαίωμα να φοράνε τις μπογιές στο πρόσωπο που η Μηντ θεώρησε μέικ απ. (2)  

Τα παραδείγματα τέτοιων λαθών είναι πάρα πολλά, και κάποια είχαν και τραγικές συνέπειες.

Αλλά και στις περιπτώσεις που η επιστήμη δεν κάνει λάθος, το λάθος μπορεί να γίνει παρακάτω στην αλυσίδα διάχυσης της πληροφορίας. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είναι επιστήμονες, και εισπράττουν τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας ως κάπως αφασικός όχλος, με αποτέλεσμα συχνά οι επιστημονικές αλήθειες να διαστρεβλώνονται, να γίνονται δοξασίες.

Όταν ήμουν μικρότερος, στις απαρχές του ίντερνετ, κάπου είχα διαβάσει ένα στοιχείο που μου άρεσε πολύ: Λόγω της ραγδαίας, εκθετικής αύξησης του πληθυσμού του πλανήτη, οι άνθρωποι που ζουν σήμερα (ή, έστω, τότε) είναι περισσότεροι σε αριθμό από τους ανθρώπους που έχουν πεθάνει ποτέ. Το πίστεψα και το επανέλαβα ως πολύ ενδιαφέρον και αξιοσημείωτο στοιχείο σε πάρα πολλούς ανθρώπους εκείνα τα παλιά χρόνια. Φυσικά, δεν ισχύει. Οι άνθρωποι που έχουν πεθάνει είναι 14 φορές περισσότεροι από αυτούς που ζουν σήμερα (2). Τους οφείλω μια πολύ καθυστερημένη συγγνώμη.

Μια συγγνώμη -μαζί με πολλούς άλλους- οφείλω και για το θέμα των $75.000, που επίσης έχω διαδώσει σε πολλούς ανθρώπους, επίσης λανθασμένα. Μια έρευνα, λέει, την οποία κανένας προφανώς δεν είχε διαβάσει, αλλά για την οποία άπειρα άρθρα είχαν γραφτεί, υποστήριζε πως υπάρχει ένα όριο ετήσιου εισοδήματος πάνω από το οποίο η ευτυχία του ανθρώπου που το εισπράττει δεν αυξάνεται. Η έρευνα υποτίθεται ότι τοποθετούσε το όριο στις $75.000 για τα δεδομένα των ΗΠΑ: Όσα λεφτά κι αν βγάζει κανείς πάνω από τα $75.000 το χρόνο, δε γίνεται πιο ευτυχισμένος. Αυτό το συμπέρασμα έχει αναπαραχθεί ευρύτατα, ακόμα και σε τηλεοπτικές σειρές έχει εμφανιστεί, μπορεί να το έχετε ακούσει κι εσείς. Μπορεί να σας το έχω πει εγώ.
Ε. Δεν ισχύει. (3)

Διάβασα την έρευνα (4) με αφορμή την απονομή του βραβείου Νόμπελ και στον δεύτερο εκ των επιστημόνων που την έκαναν το 2010, τον Άνγκους Ντίτον (ο πρώτος ήταν ο Ντάνιελ Κάνεμαν), και στην πραγματικότητα λέει κάτι άλλο
Η “συναισθηματική ευεξία” των ανθρώπων πράγματι δεν αυξάνεται όσο αυξάνεται το εισόδημα πάνω από τα $75.000, αλλά αυτός είναι μόνο ένας δείκτης της διάθεσης τη δεδομένη στιγμή, και όχι ικανοποιητική μονάδα μέτρησης της γενικότερης ευτυχίας. Αντίθετα, μετρώντας μια καλύτερη μονάδα μέτρησης της ευτυχίας -το βαθμό ικανοποίησης των ερωτηθέντων από τη ζωή τους-, οι ερευνητές βρήκαν ότι η ευτυχία αυξάνεται όσο περισσότερα λεφτά βγάζει κανείς, χωρίς να υπάρχει ανώτατο όριο.

Άλλες φορές, δε, η επιστημονική αλήθεια δεν φτάνει ποτέ στα αυτιά του αφασικού όχλου, με αποτέλεσμα καλά τεκμηριωμένες πλάνες να είναι ευρέως άγνωστες.
Ξέρατε, ας πούμε ότι :

ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Περί εξειδίκευσης, επαϊόντων και έμμονων ιδεών


Μεταξύ των πολλών αντιφάσεων του δημοσίου διαλόγου είναι η εξής: άνθρωποι κατηγορούνται ότι ασχολούνται «με όλα» χωρίς να είναι ειδήμονες· παραλλήλως, επειδή οι επιστήμονες έχουν συγκεκριμένο γνωστικό πεδίο (ανεξαρτήτως αν αυτό είναι γνωστό στο ευρύ κοινό), κατηγορούνται ότι διέπονται από έμμονες ιδέες.


Ως προς το πρώτο στοιχείο, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι πολλοί άνθρωποι είναι, με κάποιον τρόπο ειδικοί, χωρίς να κραδαίνουν σημαίες επιστημοσύνης. Φαντάζομαι ότι όλες οι σπουδές και οι ενασχολήσεις μπορούν να επαληθευτούν στο Ίντερνετ – μολονότι, πάντοτε πρέπει να διατηρούμε επιφυλάξεις. Ωστόσο, για να κατηγορηθεί κάποιος ότι δεν νομιμοποιείται να έχει λόγο σε διάφορα επιστημονικά θέματα, πρέπει πρώτα να εξακριβώσουμε την απύθμενη άγνοιά του.



Δεν διαφωνώ ότι υπάρχουν όντως πολλά θέματα στα οποία ο μη ειδικός οφείλει να δείχνει ταπεινότητα – να ακούει όλες τις απόψεις και να αποφασίζει με βάση τη λογική και τις προτιμήσεις του. Αλλά είναι δύσκολο να μετρηθεί τόσο η γνώση όσο και η άγνοια. Όντως, στην Ελλάδα πολλοί παριστάνουν τους ειδήμονες. Ακόμα περισσότεροι είναι ειδήμονες μιας παλιότερης εποχής: οι αλλαγές στον κόσμο μας είναι καταιγιστικές – συχνά μένουμε πίσω, προσκολλημένοι σε ξεπερασμένες σπουδές, σε επιστημονικές ιδέες που έχουν διαψευστεί.



Ωστόσο, ειδήμονες υπάρχουν. Εξάλλου, δεν είναι όλοι οι άνθρωποι ίδιοι: δεν βαραίνουν το ίδιο όλες οι απόψεις, εφόσον, δικαίως, κάποιες βασίζονται σε γνώση και εμπειρία, ενώ άλλες είναι μετέωρες. Επικρατεί, από τη μια πλευρά, ισοπέδωση μέσω μιας διεστραμμένης ιδέας περί ισότητας· από την άλλη πλευρά, καλούμαστε να σιωπούμε μπροστά στους ειδήμονες.



Το πρόβλημα είναι ηθικής φύσεως: Πώς νομιμοποιείται ο ειδήμων; Ποια στάση πρέπει να διατηρεί ο μη ειδήμων; Πώς διακρίνουμε τον ειδήμονα από τον μη ειδήμονα; Είσαι, τελικά, ό,τι δηλώνεις; Και πάει λέγοντας. 


Η σωκρατική άποψη παραμένει έγκυρη, πλην όμως ο σύγχρονος κόσμος έχει επιφέρει ριζικές αλλαγές και στο πρόβλημα της γνώσης. Κατηγορούμε λοιπόν ανθρώπους, των οποίων τις αποσκευές αγνοούμε, ότι «ασχολούνται με όλα» σαν τον Πίκο ντε λα Μιράντολα. Την ίδια στιγμή, όταν αντιλαμβανόμαστε πως, τελικά, δεν ασχολούνται «με όλα», αλλά εκφέρουν γνώμη σε μερικά, τους ταξινομούμε στους εμμονικούς.



Εξηγώ αμέσως με ένα παράδειγμα: 


Οταν ένας ιστορικός ειδικευμένος στο Βυζάντιο γράφει ξανά και ξανά περί Βυζαντίου, θα χαρακτηριστεί άραγε «εμμονικός» του Βυζαντίου; Το Βυζάντιο –και, στις περισσότερες περιπτώσεις, μια περίοδος ή ένα και μοναδικό φαινόμενο της βυζαντινής ιστορίας– είναι το γνωστικό του αντικείμενο, όχι η εμμονή του. Έτσι, στο δημόσιο διάλογο, παρά τα φαινόμενα, οι περισσότεροι επιστήμονες επανέρχονται, στην ουσία, στα ίδια ζητήματα, εκείνα με τα οποία έχουν ασχοληθεί και εκείνα που, κατά κάποιον τρόπο, γνωρίζουν. Η αντικειμενική γνώση είναι απέραντη, η υποκειμενική είναι σχετική. Μόλις γίνουν ορατά αυτά τα συγκεκριμένα ζητήματα, ιδιαιτέρως αν είναι αμφιλεγόμενα ή αν ο χειρισμός τους θεωρείται ρηξικέλευθος, ο επιστήμων δέχεται επίθεση: από τη μια πλευρά μέσω της νοοτροπίας «δεν θα μας πεις εσύ!», από την άλλη μέσω μιας πρωτόγονης ψυχανάλυσης η οποία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο άνθρωπος έχει «εμμονές».



Η πραγματικότητα είναι απλούστερη: 

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ και ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Οι νέοι κανόνες και το κλειδί για να μπει κανείς στην "Μεσαία Τάξη" ενός κόσμου που συνεχώς αλλάζει

Του Thomas L. Friedman / The New York Times

Το περιοδικό "Wired" έγραψε την περασμένη εβδομάδα ότι τα δημόσια σχολεία της Εσθονίας καθιερώνουν ένα πρόγραμμα για να διδάσκονται τα παιδιά από νωρίς προγραμματισμό ηλεκτρονικών υπολογιστών. Το μάθημα αυτό καθιερώθηκε επειδή οι εταιρείες της χώρας δυσκολεύονται να προσλάβουν προγραμματιστές. Και η θέση αυτή έχει μεγάλη σημασία λόγω της επιτυχίας του Skype, το οποίο αναπτύχθηκε στην Εσθονία το 2003. 

Οι ειδήσεις από την Εσθονία έκαναν τον «Γκάρντιαν» του Λονδίνου να δημοσιεύσει στην ιστοσελίδα του το εξής ερώτημα προς τους αναγνώστες: «Αν οι μαθητές 7 ώς 16 ετών στην Εσθονία μαθαίνουν τα συστήματα κωδικοποίησης των ηλεκτρονικών υπολογιστών, μήπως πρέπει να εισαχθεί και στη διδακτέα ύλη της Βρετανίας το αντίστοιχο μάθημα;»
Ολα αυτά τα διάβασα ενόσω βρισκόμουν στη Σαγκάη, που τα δημόσια σχολεία της κατέκτησαν το 2010 την πρώτη θέση στην κατάταξη της PISA στα μαθηματικά, στην ανάγνωση και στις επιστήμες. Κι αυτό με έκανε να αναρωτηθώ κατά πόσο είναι σωστή η φράση που πρωτοδιατύπωσε ο Κλίντον το 1992 και επαναλαμβάνει σήμερα ο Ομπάμα: ότι αν εργαστείς σκληρά και ακολουθήσεις τους κανόνες, το αμερικανικό σύστημα θα σε ανταμείψει με μια καλή ζωή και θα δώσει την ευκαιρία στα παιδιά σου να κάνουν μια ζωή ακόμη καλύτερη.
Ομορφη φράση αλλά ξεπερασμένη. 
Η αλήθεια είναι πως αν θέλεις μια αξιοπρεπή δουλειά πρέπει να δουλέψεις πιο σκληρά απ' ό,τι στο παρελθόν, να επανεφευρίσκεις συνεχώς τον εαυτό σου, να ακολουθήσεις ένα είδος μεταπτυχιακής εκπαίδευσης, να μη σταματάς να μαθαίνεις και να ακολουθήσεις τους κανόνες. Διότι όταν ο Κλίντον διατύπωσε εκείνη τη φράση, το 1992, το Ιντερνετ μόλις ερχόταν στο προσκήνιο, κανείς δεν είχε email και ο Ψυχρός Πόλεμος μόλις είχε τελειώσει. Ηταν ένας κόσμος πριν από την παγκοσμιοποίηση και την επανάσταση της τεχνολογίας, ένας κόσμος όπου τα συνδικάτα ήταν ακόμη ισχυρά και όπου η Αμερική εξακολουθούσε να μπορεί να γράφει τους κανόνες στους οποίους οι άνθρωποι έπρεπε να υπακούουν. 
Ο κόσμος αυτός ανήκει στο παρελθόν. Η διά βίου μάθηση είναι πλέον το κλειδί για να εντάσσεται κανείς στη μεσαία τάξη, και να παραμένει εκεί.

Ο εξευτελισμός της γνώσης

Γράφει ο Ναπολέων Μαραβέγιας 
Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

Σ' όλες τις εποχές, από την Αρχαιότητα, τον Μεσαίωνα μέχρι και τη Νεωτερική Εποχή, η Γνώση αποτελεί κρίσιμο παράγοντα ύπαρξης και ανάπτυξης μιας κοινωνίας και συνεπώς παραγωγοί και φορείς της Γνώσης αξιολογούνταν και αμείβονταν αναλόγως. 

Σήμερα, σ' όλες τις χώρες του κόσμου οι καθηγητές Πανεπιστημίου, ως κατεξοχήν φορείς και παραγωγοί Γνώσης, έχουν ειδική μεταχείριση ως προς τις αμοιβές τους.

Η ειδική αυτή μεταχείριση των Καθηγητών δεν είναι μόνο αποτέλεσμα μακροχρόνιων σπουδών και συνεχών αξιολογήσεων, αλλά οφείλεται και στο γεγονός ότι είναι αυτοί που «παράγουν» το επιστημονικό δυναμικό μιας χώρας και στελεχώνουν τις απαιτητικότερες σε Γνώση θέσεις του κρατικού μηχανισμού.  

Επιπλέον, σε δύσκολες στιγμές για την επιβίωση ενός έθνους, οι καθηγητές Πανεπιστημίου, ως κάτοχοι της Γνώσης που απαιτείται για το ξεπέρασμα μιας κρίσιμης κατάστασης, καλούνται να αναλάβουν και τη διακυβέρνηση της χώρας (βλ. πρόσφατα, κυβέρνηση Μόντι στην Ιταλία, υπηρεσιακή κυβέρνηση στην Ελλάδα κ.α.).


ΚΟΣΜΟΣ: Ο εκδημοκρατισμός της γνώσης


Είναι αλήθεια ότι οι συνθήκες στην Ελλάδα είναι ειδικές και δεν επιτρέπουν ασφαλή και μακροπρόθεσμα συμπεράσματα. Το γεγονός όμως ότι ένας στους τρεις Ελληνες ηλικίας 18-34 ετών ψήφισε ΣΥΡΙΖΑ αποτέλεσε χωρίς αμφιβολία ένα ξάφνιασμα. Είναι η οργή και η απογοήτευση, είναι η ανασφάλεια, η ψευδαίσθηση και η ελπίδα, είναι με άλλα λόγια η φωνή μιας γενιάς καινούργιας, ριζοσπαστικής, μαχητικής, που ανησυχεί για το μέλλον της, διαβάζει λίγο αλλά «παίζει» πολύ με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δυσπιστεί, χλευάζει, ενθουσιάζεται, δοκιμάζει.
Ο γάλλος φιλόσοφος Μισέλ Σερ, ο οποίος ανήκει στο άλλο άκρο της ηλικιακής κλίμακας αφού είναι γεννημένος το 1930, ονομάζει αυτή τη γενιά «Κοντορεβιθούλα» (Petite Poucette). Ετσι τιτλοφορείται και το τελευταίο του βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Le Pommier.  
Μετά την εφεύρεση της γραφής και της τυπογραφίας - λέει σε συνέντευξή του στο περιοδικό «Le Point» - η μετάλλαξη που παρακολουθούμε αποτελεί την τρίτη ανθρωπολογική ρήξη στην ιστορία του ανθρώπου. Τα βασικά της στοιχεία είναι γνωστά: δημογραφική ανάπτυξη, πτώση του μεριδίου της γεωργίας στην παραγωγική δραστηριότητα, επέκταση της πόλης, αύξηση του προσδόκιμου ζωής, πρόοδος της ιατρικής, έκρηξη των νέων τεχνολογιών. Ολα αυτά άλλαξαν ριζικά τη σχέση μας με τη γέννηση και με τον θάνατο. Πριν από μερικές γενιές, οι νεόνυμφοι ορκίζονταν πίστη για καμιά δεκαριά χρόνια. Σήμερα, όταν παντρεύονται δυο φοιτητές του, έχουν ως ορίζοντα 65 χρόνια κοινής ζωής!
Ο Σερ δεν συγκαταλέγεται σε αυτούς που θεωρούν ανησυχητική την εξαφάνιση των ιεραρχιών μαθητής/δάσκαλος, αναγνώστης/συγγραφέας, ασθενής/γιατρός

ΚΟΣΜΟΣ - ΠΑΙΔΕΙΑ: Παγκόσμια επανάσταση στην ανώτατη εκπαίδευση

Ο καθηγητής Σεμπάστιαν Θραν, επικεφαλής του κορυφαίου ερευνητικού εργαστηρίου της Google, είναι ό,τι πλησιέστερο σ’ έναν ροκ σταρ έχει η επιστήμη των ηλεκτρονικών υπολογιστών.  

Τώρα, χάρη σε μια εκπαιδευτική επανάσταση που βρίσκεται στην αρχή της, μπορεί να απευθύνεται σ’ ένα γιγαντιαίο κοινό νέων.
 
Πέρυσι διέθεσε δωρεάν στο Ιντερνετ το πτυχιακό μάθημα που δίδαξε στο Στάνφορντ, ένα πανεπιστήμιο που χρεώνει δίδακτρα 53.400 δολάρια τον χρόνο για ένα προπτυχιακό δίπλωμα.
 
Ο καθηγητής ανακοίνωσε το πρόγραμμα μ’ ένα και μόνο email και 160.000 άνθρωποι από 190 χώρες γράφτηκαν σ’ αυτό. «Θα ήταν περισσότεροι», λέει, «όμως το Στάνφορντ έκλεισε τη διαδικασία των αιτήσεων». Απ’ αυτούς έγιναν δεκτοί περισσότεροι από 23.000 φοιτητές – ένα πλήθος που ο καθηγητής Θραν θα χρειαζόταν περισσότερο από έναν αιώνα για να διδάξει προσωπικά.

Ο καθηγητής παρομοιάζει την εμπειρία του με ταινία επιστημονικής φαντασίας στην οποία ο πρωταγωνιστής αντιλαμβάνεται ξαφνικά την ύπαρξη ενός θαυμαστού νέου κόσμου.
«Μπορείς να πάρεις το μπλε χάπι και να επιστρέψεις στην αίθουσα διδασκαλίας σου και να διδάξεις τους 20 φοιτητές σου», λέει. «Ομως εγώ πήρα το κόκκινο χάπι και είδα τη Χώρα των Θαυμάτων».

Για τον καθηγητή Θραν, η Χώρα των Θαυμάτων είναι ο κόσμος των «μαζικών ανοικτών ονλάιν μαθημάτων», τα οποία είναι δυνατό να επαναπροσδιορίσουν την ανώτατη παιδεία, καθώς τα πανεπιστήμια - μέλη του περίφημου Αϊβι Λιγκ επιδιώκουν να αγκαλιάσουν τώρα το Διαδίκτυο. Το Χάρβαρντ και το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (MIT) δέσμευσαν πρόσφατα 60 εκατ. δολάρια για την παραγωγή δωρεάν διδασκαλίας ονλάιν. Η Coursera, μια νέα εταιρεία με συνεταίρους το Στάνφορντ, το Πρίνστον, το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν και το Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια, θα προσφέρει σύντομα δωρεάν μαθήματα σε τομείς όπως τα μαθηματικά και η ποίηση, πολλά από τα οποία θα διδάσκονται από κορυφαίους καθηγητές.
Οι φοιτητές της Coursera θα συναντιούνται ονλάιν για τη διδασκαλία και θα έχουν εργασίες για το σπίτι, ωστόσο δεν θα παίρνουν διπλώματα από τα πανεπιστήμια - εταίρους του προγράμματος, αλλά πιστοποιητικά, τα οποία αρχίζουν να αποκτούν κύρος μεταξύ των εργοδοτών.
 
Τα μαθήματα που μπορεί να παρακολουθήσει κανείς είναι τα παρακάτω:

ΚΟΣΜΟΣ: Η «ακαδημαϊκή άνοιξη» φέρνει ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ
 
Ενας από τους μεγαλύτερους χρηματοδότες επιστημονικών ερευνών στον κόσμο, το ίδρυμα Wellcome Trust, υποστηρίζει μια διευρυνόμενη εκστρατεία για να σπάσει το μονοπώλιο των ακαδημαϊκών επιθεωρήσεων και να μπορούν όλοι οι ενδιαφερόμενοι να έχουν πρόσβαση στις επιστημονικές έρευνες online.
 
Σχεδόν 9.000 ερευνητές έχουν ήδη υπογράψει υπόμνημα με το οποίο ζητούν μποϊκοτάζ των επιστημονικών επιθεωρήσεων που περιορίζουν την ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση, γράφει η βρετανική «Γκάρντιαν». Η εκστρατεία τους έχει αποκληθεί «ακαδημαϊκή άνοιξη» από τους υποστηρικτές της, καθώς μπορεί να αποτελέσει επανάσταση στη διάδοση της γνώσης. Τώρα η παρέμβαση του Wellcome Trust, του μεγαλύτερου μη κυβερνητικού χρηματοδότη της επιστημονικής έρευνας μετά το Ιδρυμα Γκέιτς, αναμένεται ότι θα ενισχύσει σημαντικά το κίνημα υποχρεώνοντας τους ακαδημαϊκούς τους οποίους χρηματοδοτεί να δημοσιεύουν σε online επιθεωρήσεις, η πρόσβαση στις οποίες είναι ανοικτή.
 
Ο σερ Μαρκ Ουόλπορτ, ο διευθυντής του Wellcome Trust, δήλωσε ότι η οργάνωσή του βρίσκεται στα τελευταία στάδια της δημιουργίας μιας επιστημονικής επιθεώρησης με την ονομασία «eLife», που θα ανταγωνιστεί κορυφαίες εκδόσεις όπως οι «Nature» και «Science». Ωστόσο, αντίθετα από τις παραδοσιακές επιθεωρήσεις, η πρόσβαση στις οποίες κοστίζει στα βρετανικά πανεπιστήμια εκατοντάδες εκατομμύρια στερλίνες τον χρόνο, η πρόσβαση στα άρθρα της «eLife» θα είναι δωρεάν.
 
Ο Ουόλπορτ δήλωσε επίσης ότι το Wellcome Trust, το οποίο δαπανά πάνω από 600 εκατ. στερλίνες τον χρόνο σε επιστημονική έρευνα, θα υιοθετήσει σύντομα μια πιο αυστηρή στάση έναντι των επιστημόνων που χρηματοδοτεί ώστε να εξασφαλίσει ότι τα αποτελέσματα των ερευνών τους θα είναι διαθέσιμα στο κοινό μέσα σε έξι μήνες από την πρώτη δημοσίευσή τους. Οι ερευνητές που δεν θα προσφέρουν ανοικτή online πρόσβαση στο έργο τους, σύμφωνα με την πολιτική του Wellcome Trust, μπορεί να αποκλείονται από μελλοντικές δωρεές του ιδρύματος.

Ο Ουόλπορτ, ο οποίος είναι μέλος της Βασιλικής Εταιρείας, της σημαντικότερης επιστημονικής ακαδημίας της Βρετανίας, δήλωσε ότι τα αποτελέσματα των επιστημονικών ερευνών που χρηματοδοτούνται από το Δημόσιο ή από φιλανθρωπικές οργανώσεις (όπως το Wellcome Trust) θα πρέπει να είναι δωρεάν διαθέσιμα σε όποιον θέλει να τα διαβάσει. Τα σχόλιά του απηχούν τις εντεινόμενες ανησυχίες επιστημόνων για το αυξανόμενο κόστος των ακαδημαϊκών επιθεωρήσεων, ιδιαίτερα σε μια εποχή όπου οι προϋπολογισμοί των πανεπιστημίων συρρικνώνονται.
 
Το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας επιστημονικής έρευνας, που υπολογίζεται σε περίπου ενάμισι εκατομμύριο νέα άρθρα κάθε χρόνο, δημοσιεύεται σε επιθεωρήσεις που ανήκουν σε μικρό αριθμό μεγάλων εκδοτικών εταιρειών, ανάμεσα στις οποίες οι Elsevier, Springer και Wiley. Οι επιστήμονες υποβάλλουν χειρόγραφα στις επιθεωρήσεις, τα οποία στέλνονται για να εκτιμηθούν από άλλους επιστήμονες προτού δημοσιευτούν. Η εργασία γίνεται τότε διαθέσιμη σε άλλους ερευνητές με συνδρομή, συνήθως μέσω των βιβλιοθηκών τους. Οι εκδότες των ακαδημαϊκών επιθεωρήσεων, η πρόσβαση σε καθεμιά από τις οποίες κοστίζει στα πανεπιστήμια έως και 20.000 ευρώ ετησίως, υποστηρίζουν ότι η υψηλή τιμή είναι απαραίτητη ώστε να διατηρήσουν μια υψηλής ποιότητας εκτίμηση των εργασιών από ομοτίμους του ερευνητή - πρόκειται για τη λεγόμενη διαδικασία peer review.
 

Το πραγματικό κεφάλαιο είναι η γνώση και η δημιουργία

ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ
Γράφει ο ΓΙΩΡΓΟΣ Θ. ΜΙΧΑΗΛ
Αρχιτέκτων, βιομηχανικός σχεδιαστής
georgiosmichail@gmail.com

Θα ήταν ίσως κοινότοπο να παρατηρήσει κανείς ότι η έννοια «έχω και κατέχω» είναι αντιστρόφως ανάλογη της έννοιας «δημιουργώ». Μ' άλλα λόγια, όσο πιο πολύ δημιουργείς τόσο λιγότερο θέλεις να κατέχεις. Και το αντίστροφο.

Οσο λιγότερο δημιουργείς τόσο μεγαλώνει η ανάγκη να αγοράσεις, να καταναλώσεις όσο το δυνατόν περισσότερα αγαθά. Σαν όλα αυτά τα αγαθά να αποτελούν το υποκατάστατο της βαθιάς ανάγκης για δημιουργία που έχει το ανθρώπινο ον.

Κάποτε στην Πατησίων, ανάμεσα στα γνωστά και καθημερινά αυτοκίνητα, παρκάρισε και μια κατακόκκινη πανέμορφη Φεράρι 348. Ολων τα μάτια στράφηκαν προς την Ιταλίδα καλλονή. Ανάμεσα σ' όλους τους θαυμαστές κι εγώ, ξεπέζεψα από το μηχανάκι μου και βάλθηκα να θαυμάζω το υπέροχο ανθρώπινο δημιούργημα, ζηλεύοντας όχι τόσο τον τυχερό ιδιοκτήτη όσο εκείνη τη θαυμάσια ομάδα των σχεδιαστών και των μηχανικών, που αποτέλεσμα της κοινής τους προσπάθειας ήταν αυτό το αριστούργημα της μηχανολογίας. Στ' αλήθεια, πόσο πιο σπάνιο και μοναδικό φαντάζει να πει κανείς σ' αυτούς που θα τον ρωτήσουν, όταν τον δουν να μπαίνει στο εξωτικό αυτοκίνητο, ότι ανήκει στην ομάδα σχεδίασης και κατασκευής του αυτοκινήτου, και δεν είναι απλά ένας κοινός λεφτάς (από μεγαλοεργολάβος μέχρι μεγαλοπροαγωγός) που απλά αγόρασε το αυτοκίνητο. Είναι ακριβώς το αντίστοιχο, του να σε θαυμάζουν που κυκλοφορείς με μια σπουδαία γυναίκα που όλοι ξέρουν ότι σ' αγαπάει. Ενώ κανείς δεν θα έδινε σημασία αν ήξεραν ότι αυτή η γυναίκα είναι μια πληρωμένη πόρνη.

Ολα τα ανθρώπινα δημιουργήματα, όλα όσα αξίζει να αγοραστούν σ' αυτό τον κόσμο, δεν θα υπήρχαν εάν δεν υπήρχε η ελευθερία του ανθρώπινου πνεύματος που κάνει τον άνθρωπο να οραματίζεται και κατόπιν να σχεδιάζει και να δημιουργεί από Παρθενώνες μέχρι αυτοκίνητα και στερεοφωνικά. Ολα αυτά τα υπέροχα που κατακλύζουν τις φωτισμένες βιτρίνες των σύγχρονων μεγαλουπόλεων δεν θα υπήρχαν, χωρίς τον οραματισμό εκείνων των λίγων δημιουργικών ανθρώπων που χτίζουν το καινούργιο, το διαφορετικό. Πίσω από κείνο το λαμπερό αντικείμενο που ερεθίζει το καταναλωτικό μας ένστικτο βρίσκεται η έμπνευση και ο μόχθος πολλών συνανθρώπων μας που μόχθησαν για να το δημιουργήσουν. Μ' άλλα λόγια, ποια θα ήταν στ' αλήθεια η σημασία του χρήματος αν δεν υπήρχαν όλα αυτά τα γεννήματα του ανθρώπινου πνεύματος...