Το πραξικόπημα στην Παραγουάη Β' μέρος

Ποιοι κρύβονται πίσω από το πραξικόπημα .

1) Τα γεωστρατηγικά συμφέροντα των Γιάνκηδων στην περιοχή.

Η ανάληψη από το Λούγο της προεδρίας της Παραγουάης το 2008, ήταν κατά κάποιο τρόπο μια ακόμα επιβεβαίωση του μεγάλου κύματος της Λατινοαμερικάνικης απόδρασης προς την αξιοπρέπεια της «Patria Grande» που είχε ήδη ξεκινήσει σε μια σειρά χώρες της περιοχής με την γενικευμένη πτώση της πολιτικής επιρροής της Ουάσιγκτον στον πίσω κήπο της.

Αυτό, σε συνδυασμό με την είσοδο της Παραγουάης σε μια σειρά οργανισμούς και ενώσεις της περιοχής, όπως την  Mercosur (Mercado comun del Sur), την Unasur ( Unión de Naciones Sudamericanas) που φτιάχτηκε ως αντίβαρο στον ελεγχόμενο από τους Γιάνκηδες ΟΕΑ (Organizacion de estados Americanos), την CELAC ( Comunidad de estados Latinoamericanos y Caribeños) για την αμοιβαία συνεργασία και ανάπτυξη μεταξύ των κρατών της περιοχής με τη συμμετοχή και της Κούβας, την UruPaBol (συμμαχία για την αμοιβαία συνεργασία Ουρουγουάης, Παραγουάης και Βολιβίας), όπως και το Νοτιοαμερικάνικο Συμβούλιο για την Άμυνα (Consejo Suramericano de Defensa), έκανε τους Γιάνκηδες να ανησυχούν έντονα για τον δρόμο και τις επιλογές της χώρας που έθεταν σε κίνδυνο τα συμφέροντά τους.

Το 2005 η κυβέρνηση των ΗΠΑ υπέγραψε μια συμφωνία με την τότε δεξιά κυβέρνηση της Παραγουάης για τη δημιουργία μιας μεγάλης στρατιωτικής βάσης στην περιοχή Τσάκο, κοντά στα σύνορα με τη Βολιβία. Η περιοχή αυτή βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο της Νότιας Αμερικής, λίγα χιλιόμετρα από τα σύνορα της Βολιβίας και κοντά στο τριεθνές  μεταξύ Παραγουάης, Βραζιλίας και Αργεντινής. Στο υπέδαφος της έχει μερικά από τα μεγαλύτερα ανεκμετάλλευτα αποθέματα φυσικού αερίου και πετρελαίου, ενώ βρίσκεται πολύ κοντά στον υδροφόρο ορίζοντα του Guarani μια περιοχή με τα μεγαλύτερα αποθέματα γλυκού νερού στον πλανήτη που μπορεί να εγγυηθεί στον παρόντα παγκόσμιο πληθυσμό, για 180 χρόνια, 100 λίτρα νερού ανά άτομο.

Ο Λούγο με την εκλογή του ως πρόεδρος πάγωσε την συμφωνία που παρέμεινε ανενεργή όλα αυτά τα χρόνια, δεχόμενος αφόρητες πιέσεις από την αμερικάνικη διπλωματία και την ντόπια δεξιά να την επανενεργοποιήσει. Στην πρώτη σύνοδο του συμβούλιου Αμύνης  των Νοτιοαμερικανικών κρατών στο Μπουένος Άιρες, ο υπουργός Άμυνας της Παραγουάης Luis Bareiro Spaini κατηγόρησε ανοιχτά τις ΗΠΑ και την πρεσβεία τους στην Παραγουάη ότι προσπαθούν με παρεμβάσεις παντός τύπου να αποσταθεροποιήσουν και να επηρεάσουν τα εσωτερικά και τις αποφάσεις της χώρας, με την επιμονή τους να ενεργοποιήσουν την βάση. Η αλήθεια είναι ότι ο υπουργός Άμυνας είχε έρθει πολλές φορές σε έντονη αντιπαράθεση με την Αμερικάνικη Πρεσβεία και τις ραδιουργίες της. Αποτέλεσμα; Το 2010 η γερουσία και το κοινοβούλιο με μια κοινοβουλευτική δίκη εξπρές -με αφορμή τη μυστηριώδη κλοπή 3 τουφεκιών από ένα στρατόπεδο- τον παρέπεμψε για ελλιπή εκπλήρωση καθηκόντων, ζητώντας την αποπομπή του από τη θέση του Υπουργού Άμυνας, χωρίς προηγούμενη παραίτηση του ιδίου, κάτι που φυσικά έγινε, με την ίδια ακριβώς διαδικασία όπως και με τον πρόεδρο 2 χρόνια μετά.

Από το 2009 κιόλας σε κάποια μυστικά έγγραφα αλληλογραφίας μεταξύ της Αμερικανικής πρεσβείας και της Ουάσιγκτον που διέρρευσαν από το wikileaks με μορφή απορρήτου, έγραφε: Κυκλοφορούν φήμες ότι ο σκληρός εθνικιστικός πυρήνας του Partido Colorado με ηγέτη τον Lino Οviedo μαζί με τον πρώην πρόεδρο Nicanor Duarte Frutos, ψάχνουν τρόπους να οδηγήσουν τον Πρόεδρο Λούγο σε κοινοβουλευτική δίκη. Το σχέδιο έλεγε επίσης ότι ο Federico Franco θα αναλάμβανε την προεδρία και ότι η αντιπολίτευση περίμενε την κατάλληλη ευκαιρία και κάποιο στραβοπάτημα του Λούγο, που δεν θα αργούσε να έρθει, για να πραγματοποιήσουν εναντίον του πολιτική δίκη και να τον βγάλουν από την μέση.

Αν επιτυγχάνονταν το σχέδιο ο Franco θα αναλάμβανε την προεδρία με την αμέριστη βοήθεια του ανώτατου δικαστικού σώματος. Πιο καθαρό λοιπόν δεν μπορεί να γίνει ότι τα γεγονότα στις 22 Ιουνίου ήταν προσχεδιασμένα και καλά οργανωμένα από την αντίδραση και τους γιάνκηδες, περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή. Την ίδια ώρα λοιπόν που η γερουσία και το κοινοβούλιο παρέπεμπαν τον Λούγο για ελλιπή πλήρωση καθηκόντων, ο Jose Lopez Chavez, πρόεδρος της επιτροπής αμύνης του κοινοβουλίου, αναγνώριζε προκλητικά σε δηλώσεις του ότι είχε επαφές και διαπραγματεύσεις με στρατηγούς των  ΗΠΑ που μόλις είχαν φτάσει, σχετικά με την επανεγκαθίδρυση της αμερικάνικης στρατιωτικής βάσης κοντά στα σύνορα με την Βολιβία. Ο Chavez, από τους φανατικότερους οπαδούς παραπομπής του προέδρου, δήλωσε ότι οι επαφές ήταν γόνιμες, ότι η πιθανή συμφωνία των δυο πλευρών  συμπεριλαμβάνει και ανθρωπιστική βοήθεια από ειδικούς στρατιωτικούς στον τοπικό πληθυσμό και ότι σε 15 μέρες θα υπάρχουν νεότερα. Να σημειώσουμε ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ κατά την πραξικοπηματική αποπομπή του Λούγο, έκανε απλά έκκληση για ηρεμία, χωρίς καν να αναφερθεί στην νομιμότητα ή μη της νέας κυβέρνησης, ουσιαστικά αναγνωρίζοντάς την.

2) Οι πολυεθνικές

Μεγάλες πολυεθνικές, όπως η καναδική Rio Tinto Alcan και κυρίως η αμερικάνικη Μονσάντο που ήδη έχει εισαγάγει στην Παραγουάη τον μεταλλαγμένο σπόρο βαμβακιού Blgard bt για τις καλλιέργειές της, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο πραξικόπημα. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Καναδάς αμέσως αναγνώρισε την νέα κυβέρνηση, όπως και οι ΗΠΑ

Το 2011 το υπουργείο γεωργίας και κτηνοτροφίας με επικεφαλής τον φιλελεύθερο Εnzo Cardoso (και όχι Francescoli J), απελευθέρωσε παράνομα τον μεταλλαγμένο σπόρο Blgard bt της αμερικάνικης Μονσάντο για εμπορική χρήση στην Παραγουάη. Οι αντιδράσεις και διαδηλώσεις των αγροτών και των περιβαλλοντικών οργανώσεων δεν άργησαν να έρθουν .

Η εθνική υπηρεσία αγροτικής ποιότητας υγείας και σπόρων (SENAVE) του παραγουάνικου κράτους με επικεφαλής τον Manuel Lobera, δεν συμπεριέλαβε αυτόν τον σπόρο στην κατηγορία των καλλιεργήσιμων λαμβάνοντας υπόψη τις υποδείξεις του υπουργείου υγείας και της γραμματέως περιβάλλοντος σύμφωνα με τον νόμο.

Τους επομένους μήνες η Μονσάντο δια μέσου της Ένωσης των συνδέσμων των μεγάλων παραγωγών (UGP) και  μεγάλου δημοσιογραφικού οργανισμού που ελέγχουν, επιτέθηκαν στην SENAVE και τον πρόεδρό της για την απόρριψη του συγκεκριμένου σπόρου από τις καλλιέργειες της χώρας. Η αφορμή δόθηκε μέσα από την καταγγελία μιας ψευτοσυνδικαλίστριας της SENAVE που κατηγορούσε την υπηρεσία και τον πρόεδρό της Lobera ως διεφθαρμένους και χρηματιζόμενους. Την επόμενη μέρα η UGP με βάση τα δήθεν στοιχεία της ψευτοσυνδικαλίστριας δημοσίευσε 12 κατηγορίες εναντίον του προέδρου Lobera και τις παρουσίασε στον αντιπρόεδρο Federico Franco, που εκείνο το διάστημα ετοιμαζόταν για την πραξικοπηματική προεδρία, απόντος του Λούγο σε ταξίδι στην Ασία.

 Όλα αυτά σε συνδυασμό με δηλώσεις του υπουργού γεωργίας Enzo Cardoso ότι δήθεν επενδυτές από την Ινδία αρνήθηκαν να επενδύσουν στην Παραγουάη λόγω της υποτιθέμενης διαφθοράς που υπάρχει στην εθνική υπηρεσία αγροτικής υγείας και σπόρων SENAVE και του προέδρου της  Lobera.

Η Μονσάντο παρουσιάζει νέα ποικιλία σπόρων διπλά μεταταγμένων ενώ ο δημοσιογραφικός οργανισμός μέσω των μέσων του, κατηγορεί τώρα ανοικτά για διαφθορά την υπουργό υγείας και δυο τεχνικούς υπαλλήλους, ακριβώς αυτούς που δεν έδωσαν την συγκατάθεσή τους για τους σπόρους της Μονσάντο. Την ίδια ώρα το κοινοβούλιο ψηφίζει πρόταση νόμου για την βιοασφάλεια με την οποία δημιουργεί μια υπηρεσία βιοασφάλειας (μια νέα Senave δηλαδή) που θα υπάγεται όμως απευθείας στο υπουργείο γεωργίας με μεγάλη δικαιοδοσία στην έγκριση για χρήση καλλιέργειας μεταλλαγμένων σπόρων σόγιας, καλαμποκιού, ρυζιού, βαμβακιού και άλλων. Αυτό ακριβώς το σχέδιο νόμου έχει ως σκοπό την κατάργηση της παρούσας επιτροπής βιοασφάλειας (της παρούσας SENAVE) που αποτελείται από τεχνικούς του Παραγουάνικου κράτους. Παράλληλα η Ένωση των παραγωγών ετοιμάζει διαδηλώσεις με αγροτικά μηχανήματα και κόψιμο δρόμων  ενάντια στην κυβέρνηση, ζητώντας μεταξύ άλλων την αποπομπή του Μanuel Lobera από την SENAVE ως δήθεν διεφθαρμένου και την πλήρη απελευθέρωση όλων των μεταλλαγμένων σπόρων για αγροτική και εμπορική χρήση.

Από την άλλη η καναδική Rio Tinto Alcan είχε καταφέρει να διαιρέσει την κυβέρνηση με την πρόταση της να επενδύσει σε μεγάλες εγκαταστάσεις εξορύξεως μετάλλων. Απαιτούσε όμως πλήρη φοροαπαλλαγή και πολύ φθηνές τιμές ηλεκτρικής ενέργειας. Η Παραγουάη είναι μια από τις χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας λόγω των μεγάλων ποταμών που την περιβάλλουν. Απο την ενέργεια που παράγεται τα 4/5 εξάγονται και το 1/5 είναι για τις ανάγκες της χώρας. Η πολυεθνική απαιτούσε 1/5 για την ίδια σε πολύ χαμηλές τιμές, πιο χαμηλές από αυτές που πληρώνει η Βραζιλία. στην οποία εξάγεται το μεγαλύτερο ποσοστό, με τη δικαιολογία της ανάπτυξης που θα έφερνε και της δημιουργίας θέσεων εργασίας. Ο πρόεδρος Λούγο ήταν αρνητικός, σε αντίθεση με άλλα μέλη της κυβέρνησης, τον αντιπρόεδρο και άλλους  παράγοντες που ήταν θετικότατοι .

Το πραξικόπημα λοιπόν σίγουρα ευνοούσε τις δυο πολυεθνικές και άλλες που δρουν στην περιοχή με ταυτόσημες απαιτήσεις και συμφέροντα.

3) Η  ντόπια ελίτ άμεσα δεμένη με τα συμφέροντα των πολυεθνικών και το συντηρητικό κομμάτι της Καθολικής εκκλησίας.

Η Ένωση των συνδέσμων των μεγάλων παραγωγών της Παραγουάης UGP ήταν αυτή που ουσιαστικά βρίσκεται πίσω από τους πολιτικούς που έκαναν το συνταγματικό πραξικόπημα., αποτελούμενη από τους Μεγάλους Παραγωγούς Σόγιας, μεγαλοκτηνοτρόφους, κτηματίες, μεγαλέμπορους αγροτικών προϊόντων και τραπεζίτες. Αυτή η μικρή κάστα ολιγαρχών κρατάει στα χέρια της όλη την οικονομία της χώρας και το 85% της γης, όταν το 55% του πληθυσμού ζει στα όρια της φτώχιας και το 20% στην πλήρη εξαθλίωση. Δεν πληρώνουν σχεδόν κανέναν φόρο, δε σέβονται το περιβάλλον, καταπατούν ασύστολα τη δημόσια γη και ελέγχουν πλήρως γερουσία και κοινοβούλιο. Οι περισσότεροι από αυτούς έχουν στενές σχέσεις με τις πολυεθνικές, οι οποίες για τις υπηρεσίες τους, τους εξασφαλίζουν ρευστότητα, τους βοηθούν να βγάζουν το χρήμα στο εξωτερικό, κι ελέγχουν το πολιτικό σύστημα της χώρας με μεγάλες επιρροές και στις τρεις εξουσίες, αγκαλιά με τις πολυεθνικές, κυρίως του εμποροαγροτικού και χρηματιστηριακού τομέα.

Γι’ αυτούς λοιπόν ο Λούγο, παρ’ όλες τις αντιφάσεις του, και σε συνδυασμό με το τι συμβαίνει στις γειτονικές χώρες αποτελούσε μια απειλή. Απειλή όχι τόσο σαν πρόσωπο αλλά στο τι αντιπροσώπευε η εκλογή του. Την ελπίδα και την αισιοδοξία που γεννήθηκε στον απλό κόσμο ότι μετά από 61 χρόνια της δεξιάς, από τα οποία 39 βαριάς φασιστικής δικτατορίας υπό τον στυγνό δικτάτορα Stoessner, είχε έρθει η ώρα  για  δημοκρατικές αλλαγές και ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις που όλοι περίμεναν. Αυτήν η ελπίδα και η αισιοδοξία -αν και η κυβέρνηση λόγω των αδυναμιών της τις διέψευσε εκ της συστάσεως της σε σημαντικό βαθμό- διαμόρφωσε κλίμα και διεργασίες στην κοινωνική βάση. Οι αγρότες χωρίς γη άρχισαν να οργανώνονται και να καταλαμβάνουν λατιφούντια απαιτώντας αναδιανομή της γης, τα κοινωνικά κινήματα και οι οργανώσεις των ιθαγενών επίσης, ενώ η Αριστερά μέσα από το FRENTE GUASU (ευρύ μέτωπο στα guarani) άρχισε να αυξάνει το κύρος της και παρά τις τριβές στο εσωτερικό της, να ετοιμάζεται αυτόνομα να διεκδικήσει την προεδρία το 2013. Αυτές οι προοπτικές που διαφαίνονται, φοβίζουν τους ολιγάρχες, οι οποίοι δεν έχασαν σχεδόν τίποτα με τον Λούγο αλλά δεν θέλουν στο μέλλον να βρεθούν ενώπιον δυσάρεστων –για αυτούς- εξελίξεων από την διαφαινόμενη άνοδο του λαϊκού κινήματος.

Κάποια συμπεράσματα

Αναμφισβήτητα ο Λούγο μέχρι την στιγμή της πραξικοπηματικής του καθαίρεσης απολάμβανε μεγάλο ποσοστό αναγνωρισιμότητας από την κοινή γνώμη και τον λαό της Παραγουάης. Κατά τη διάρκεια της προεδρίας του, ο δείκτης εμπιστοσύνης του λαού προς την δημοκρατία της Παραγουάης και τις προσπάθειες εμβάθυνσης της είχε μεγαλώσει. Μιας υποτιθέμενης δημοκρατίας που είχε περάσει από σαράντα κύματα όλα αυτά τα χρόνια και που επί διακυβέρνησης Λούγο γνώρισε ουσιαστικά μια σχετική άνοιξη με τις προσπάθειες που έγιναν. Επίσης οι όποιες μεταρρυθμίσεις της κυβέρνησης, κυρίως στον κοινωνικό τομέα, εκτιμήθηκαν δεόντως από ένα λαό που ήταν εξαθλιωμένος όλα αυτά τα χρόνια. Δεν ήταν όμως αρκετές. Και δεν ήταν αρκετές γιατί ήταν μικρές ασπιρίνες στο χάος των προβλημάτων και στις ριζικές αλλαγές που απαιτούνταν, λόγω της ατολμίας και των αντιφάσεων που είχε η ίδια η κυβέρνηση του Λούγο και των αφύσικων συμμαχιών που είχε συνάψει προκειμένου να πάρει την εξουσία. Ο Λούγο πιστός στην κοινοβουλευτική αστική πρακτική άσκησης της εξουσίας υποτίμησε και δεν προσπάθησε να βάλει στις αποφάσεις και στις ενέργειες της κυβέρνησης τα κοινωνικά κινήματα και τις οργανώσεις βάσης που τον είχαν στηρίξει και έβλεπαν στο πρόσωπό του την αλλαγή. Δεν τα αξιοποίησε, δεν τους έδωσε ρόλο, δεν φρόντισε να έχουν λόγο, συχνά μάλιστα στράφηκε και εναντίον τους πιεζόμενος τόσο από την δεξιά αντιπολίτευση αλλά κυρίως από την δεξιά συμπολίτευση του PLRA  που είχε συμβάλει στο 60% περίπου των ψήφων για να εκλεγεί και είχε την μισή κυβέρνηση δική της.

                 

Από την άλλη η Πατριωτική συμμαχία για την αλλαγή από την οποία προέρχονταν ως ανένταχτος, η οποία μετονομάστηκε σε FRENTE GUASU το 2010, αποτελούμενη από μια πλειάδα μικρών και μεγαλύτερων κόμματων με διαφορετική ιδεολογική αναφορά το καθένα, μολονότι αύξησε την επιρροή της, δεν μπόρεσε  να αρθρώσει ενιαία πολιτική στρατηγική και τακτική προκειμένου να πιέσει τις καταστάσεις και να προωθήσει πιο αποφασιστικά τις αλλαγές που απαιτούνταν αλλά και να προετοιμάσει τις λαϊκές μάζες για οποιαδήποτε εκτροπή επιχειρούσε η αντίδραση.

Το βασικό συμπέρασμα όμως που βγαίνει κατά την εκτίμησή μου από τα γεγονότα στην Παραγουάη αλλά και από άλλες χώρες της περιοχής, όπως η Βολιβία που πρόσφατα επισκέφτηκα, είναι ότι το πάρσιμο της διακυβέρνησης μιας χώρας από τις προοδευτικές δυνάμεις, είναι αναμφισβήτητα μια θετική διεργασία. Θα πρέπει όμως να συνοδεύεται με ξεκάθαρο πολιτικό πλαίσιο για το τι θέλεις να κάνεις και που θέλεις να φτάσεις. Όταν δε συμβαίνει αυτό και κυρίως όταν συνοδεύεται από ατολμία  και δειλία στο χτύπημα και το πάρσιμο της πραγματικής εξουσίας, είναι καταδικασμένα σε αποτυχία, γεννούν απογοήτευση, σύγχυση, στασιμότητα και συχνά πισωγύρισμα. Η αντίδραση ξέρει και να περιμένει και να επιτίθεται όταν πρέπει, το λαϊκό κίνημα γιατί όχι;

Το μέλλον γαρ εγγύς και οι εξελίξεις τρέχουν. Ίδωμεν..!!!!

Το πραξικόπημα στην Παραγουάη - Α' μέρος

Ανταπόκριση του Sentic για το Σφυροδρέπανο

Σήμερα η κε του μπλοκ έχει την τιμή και την περηφάνια να φιλοξενεί μια πολύ καλή ανάλυση του συντρόφου Σέντικ από την Ουρουγουάη (οι παλιότεροι αναγνώστες του Γκράνμα θα θυμούνται τις παρεμβάσεις του), για τα πρόσφατα τεκταινόμενα στη γείτονα Παραγουάη. Λόγω της έκτασής του, το κείμενο δημοσιεύεται σε δύο μέρη. Καλή ανάγνωση.

Hasta los Golpes de Estado para siempre - Paraguay

Αν κοιτάξουμε πίσω στην ιστορία της Λατινικής Αμερικής και των κρατών της από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ανεξαρτησίας τους εδώ και περίπου 200 χρόνια, μπορούμε να φτιάξουμε μια μεγάλη λίστα από πραξικοπήματα που έλαβαν χώρα, με πιο πρόσφατα αλλά με λίγο διαφορετικά χαρακτηριστικά αυτό της Ονδούρας το 2009 και της Παραγουάης στις 22 Ιουνίου, με την πραξικοπηματική αποπομπή από τη Γερουσία και τη βουλή του νόμιμα εκλεγμένου προέδρου της Fernado Lugo.

Αν ανατρέξουμε λοιπόν σε όλες αυτές τις ανατροπές ή τις προσπάθειες που έγιναν με τρόπο, άλλοτε ευθύ και άλλοτε έμμεσο, εναντίον νόμιμα εκλεγμένων κυβερνήσεων και προέδρων, που συχνά είχαν σαν αποτέλεσμα και την δολοφονία τους, θα δούμε ότι σχεδόν πάντα από πίσω κρύβονταν τα οικονομικά, στρατιωτικά και πολιτικά συμφέροντα των ΗΠΑ σε συνδυασμό με τα συμφέροντα και τα προνόμια των τοπικών ελίτ, στην εκπλήρωση των οποίων οι ανατρεπόμενοι είτε έθεταν αμφισβητήσεις είτε αντιτίθονταν σθεναρά.

Η παρακάτω μικρή λίστα που παραθέτω για του λόγου το αληθές είναι ένα μόνο μικρό κομμάτι από τον μακρύ κατάλογο: Βενεζουέλα 2002, Παναμάς 1989 (εισβολή με 5000 περίπου νεκρούς), Γρανάδα 1983 (εισβολή), Χιλή 1973 (θάνατος του Αγιέντε και ανυπολόγιστος αριθμός νεκρών και αγνοουμένων), Ουρουγουάη 1973, Βραζιλία 1964, Δομινικάνικη Δημοκρατία 1961 (θάνατος του Δικτάτορα Leónida Trujillo) και 1965 (εισβολή με ανυπολόγιστο αριθμό νεκρών), Γουατεμάλα 1954, Παναμάς 1941, Αιτή 1915 (εισβολή), Νικαράγουα 1909 (στρατιωτική κατοχή) και φυσικά αν φύγουμε από την Αμερικάνική ήπειρο, Ινδονησία 1965, Βιετνάμ 1963, Ιράν 1953, Ελλάδα 1967 κ.ά .

Όλα λοιπόν τα παραπάνω θλιβερά γεγονότα και πολλά ακόμα που θα μπορούσαν να αναφερθούν και που έχουν ως αρχή μέση και τέλος το μακρύ χέρι των Γιάνκηδων, όντως κάνουν πολύ επιτυχημένη την ρήση που υπάρχει στην από εδώ πλευρά του ατλαντικού που λέει: « Στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν είχαν ποτέ πραξικοπήματα, επειδή ακριβώς δεν είχαν ποτέ πρεσβεία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής».

Τα δύο τελευταία όμως πραξικοπήματα ήταν λιγάκι διαφορετικά από όσα γνωρίσαμε στον 19ο και 20ο αιώνα. Είχαν σχεδιαστεί πιο επιτηδευμένα, πιο σοφιστικέ. Αν από την μία το πραξικόπημα στην Ονδούρα είχε κάποια από τα παλιά χαρακτηριστικά, υπήρχε και υπάρχει καταστολή των αντιφρονούντων, μιας και το έκανε ο στρατός, το πραξικόπημα στην Παραγουάη έγινε με ένα εντελώς βελούδινο τρόπο όπου δεν χρειάστηκε ούτε ο στρατός, ούτε συγκρούσεις και καταστολή, ούτε κλείσιμο της βουλής και άρση των πολιτικών δικαιωμάτων, ούτε κατάργηση των πολιτικών κόμματων και σύλληψη κομμουνιστών και δημοκρατικών πολιτών, ούτε εκτελέσεις.

Αυτό που συνέβη στις 22 του περασμένου Ιουνίου στην Παραγουάη ήταν ένα πραξικόπημα «συνταγματικό» ή «δικαστικό» αν θέλετε, όπου ο νόμιμα εκλεγμένος Πρόεδρος μέσα από μια δίκη παρωδία από την γερουσία και το κοινοβούλιο, με λακωνικές και επιδέξιες κατηγορίες και χωρίς την δυνατότητα υπεράσπισης εν μέσω της εχθρότητας που επικρατεί απέναντί του από τα δύο αυτά σώματα, καθαιρείται με το έτσι θέλω από το αξίωμά του. Ενός κοινοβουλίου και μιας γερουσίας όπου την απόλυτη κυριαρχία έχουν οι πιο αντιδραστικές δυνάμεις των Λατιφουντίστας, των μεγαλοκτηνοτρόφων, των αγροεπιχειρηματιών και των τραπεζιτών με την καλυμμένη υποστήριξη φυσικά του Λευκού Οίκου, τα συμφέροντα του οποίου στην περιοχή είναι τεράστια, αλλά πλήττονται καίρια κι ολοένα πιο συχνά τα τελευταία χρόνια, με τις πολιτικές αλλαγές που συντελούνται και την προσέγγιση μεταξύ τους των λατινοαμερικάνικων κρατών.

Μια μικρή αναδρομή

Το 2008 ο πρώην επίσκοπος και οπαδός της Θεολογίας της απελευθέρωσης Fernando Lugo, χωρίς να ανήκει σε κάποιο συγκεκριμένο κόμμα αλλά σαν ανεξάρτητος υποψήφιος, προτείνεται και στηρίζεται από τον συνασπισμό αριστερών και σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων «Πατριωτική Ένωση για την Αλλαγή» και κοινωνικές οργανώσεις κυρίως αγροτών, ως υποψήφιος πρόεδρος, για να βάλει τέλος στην κυριαρχία του Partido Colorado που κυβερνούσε την χώρα  για 61 συναπτά έτη και να εκδημοκρατικοποιήσει τους θεσμούς της πολύπαθης χώρας .

Η αναγνωρισημότητα του Λούγο και η απήχηση του στον κόσμο, έκανε από την άλλη  το συντηρητικό και εδραιωμένο στην πολιτική σκηνή του τόπου Partido Liberal Radical Auténtico (PLRA) να σκεφτεί ότι ήταν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να αναρριχηθεί στην κυβέρνηση για πρώτη φορά, γι αυτό και  στήριξε την υποψηφιότητα του, προτείνοντας φυσικά ως αντιπρόεδρο τον  Federico Franco (σημερινό πραξικοπηματικό πρόεδρο).

Ο Λούγο λοιπόν ως πρόεδρος κέρδισε τις εκλογές με το 41% περίπου των ψήφων. Η αρχιτεκτονική όμως του εκλογικού συστήματος της Παραγουάης προϋποθέτει δύο ψηφοδέλτια ξεχωριστά. Ένα για τον πρόεδρο και ένα για το κοινοβούλιο (Κογκρέσο). Αυτό και σε συνδυασμό με την έλλειψη κόμματος του Λούγο, από τη μια μεν έκανε τους ψηφοφόρους  να τον ψηφίσουν ως πρόεδρο, από την άλλη δε όλες αυτοί οι ψήφοι, όσον αφορά το κοινοβούλιο, δεν οδηγήθηκαν στα αριστερά κόμματα που τον στήριζαν, αλλά διαχύθηκαν παντού, με αποτέλεσμα το PLRA που τον στήριξε μεν, το Partido Colorado και το πιο μοντέρνο δεξιό Patria Querida (αγαπημένη πατρίδα) να έχουν την απόλυτη πλειοψηφία και στη γερουσία και στη Βουλή.

Έχουμε λοιπόν από την μία έναν «Αριστερό» πρόεδρο και από την άλλη μια γερουσία και ένα κοινοβούλιο, με πολλαπλές εξουσίες, αντιδραστικότατες. Αυτό σε συνδυασμό με την παρά φύσει συνεργασία με τους φιλελεύθερους προκειμένου να κερδηθεί η προεδρία, θα κάνει για τέσσερα χρόνια τη ζωή του Λούγο αφόρητη, που έκανε μεγάλες εκπτώσεις στο προεκλογικό πρόγραμμα αλλαγών, προσπαθώντας να ακροβατήσει μεταξύ των προεκλογικών του υποσχέσεων για αλλαγή και των προσδοκιών του λαού από τη μία και την αφόρητη πίεση της αντιδραστικής δεξιάς από την άλλη.

Η νέα κυβέρνηση λοιπόν ήταν πολύ ευάλωτη και διαιρεμένη, μην εκπληρώνοντας βασικά αιτήματα της προεκλογικής καμπάνιας, όπως η αγροτική μεταρρύθμιση και η αναδιανομή της γης (το 80% της γης ανήκει στο 3% του πληθυσμού), η επαρκής προστασία των μικροκαλλιεργητών από τους λατιφουντίστας και τις πολυεθνικές, η επιβολή φόρου ιδιοκτησίας στους μεγάλους κτηματίες που σκόνταψε στην βουλή και την γερουσία και μια σειρά άλλα κρίσιμα ζητήματα. Επίσης κάποια μέτρα που πήρε κάτω και από την πίεση της δεξιάς, όπως ο αντιτρομοκρατικός νόμος που οδήγησε στην  στρατιωτικοποίηση του βορρά στα πλαίσια δήθεν του αντιναρκωτικού αγώνα και κατά των εξεγέρσεων των αγροτών χωρίς γη, τον απομάκρυναν από τις κοινωνικές οργανώσεις κυρίως των αγροτών και την εκλογική του βάση στο εσωτερικό της χώρας δημιουργώντας απογοήτευση. Ο Λούγο προκειμένου να καθησυχάσει την δεξιά δεν άκουσε και δεν έδωσε ρόλο στα κοινωνικά κινήματα στρέφοντάς τα συχνά εναντίον του, ενώ επίσης δεν κατάφερε να αποχουντικοποιήσει την αστυνομία, με αποτέλεσμα να χρεώνεται προβοκάτσιες και καταστολή. Παρόλα αυτά πήρε και μια σειρά από θετικότατα μέτρα στο βαθμό που μπορούσε να τα περάσει όσον αφορά την υγεία και την υγειονομική κάλυψη όλου του πληθυσμού, την παιδεία, μέτρα για την βοήθεια των φτωχών οικογενειών και αυτών που βρίσκονταν σε απόλυτη φτώχεια, κοινωνικά προγράμματα στήριξης, προσπάθειες εκδημοκρατισμού των θεσμών,  δημιουργία εθνικού δικτύου τηλεόρασης κ.ά. Παράλληλα συνέσφιξε τις σχέσεις με τις υπόλοιπες προοδευτικές κυβερνήσεις της περιοχής που εδώ και κάποια χρόνια αναζητούν έναν δρόμο αυτόνομο και πιο ανεξάρτητο μέσα από την συνεργασία τους, και έξω από τον σφιχτό οικονομικό και πολιτικό εναγκαλισμό των ΗΠΑ που υπήρχε πριν.

Το 2010 το ΚΚ Παραγουάης με ανακοίνωσή του, αποσύρει την κριτική στήριξη που του παρείχε μέχρι τότε, διαπιστώνοντας δεξιά στροφή της κυβέρνησης και αθέτηση υποσχέσεων. Τον κατηγορεί για την ιδιωτικοποίηση δρόμων και αεροδρομίων, για την υπογραφή στρατιωτικής συμφωνίας στα πλαίσια του plan Colombia με τον ναρκοφασίστα πρόεδρο της Κολομβίας Uribe, για την χρησιμοποίηση πλευρών του πλάνου Umbral της USAID (United States Agency international Development), Aμερικανικό πρόγραμμα ανθρωπιστικής βοήθειας για την κοινωνική διαφάνεια, την τεχνολογική Ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό του κράτους και της οικονομίας (;;;;) (κάτι σαν σχέδιο Μάρσαλ που είχαν υπογράψει προηγούμενες κυβερνήσεις το 2005 με τους Γιάνκηδες). Τον κατηγόρησε επίσης για τις συζητήσεις εγκατάστασης της πολυεθνικής αλουμινίου Rio Tinto Alcan, για καταστολή απέναντι στους αγώνες των αγροτών και μια σειρά άλλα ζητήματα .Η ανακοίνωση έκλεινε καλώντας όλες τις δυνάμεις του λαϊκού κινήματος, τα συνδικάτα,τις κοινωνικές οργανώσεις και τα κινήματα, σε κινητοποιήσεις φόρουμ και συζητήσεις για την δημιουργία λαϊκών δημοκρατικών δομών που θα έχουν λόγο και θα απαιτούν τις υποσχόμενες αλλαγές, αντιπαρατιθέμενοι ειρηνικά και υγιώς με μια κυβέρνηση που δείχνει σημάδια αντίθετα σε σχέση με αυτά που είχε υποσχεθεί. Δήλωναν δε από την άλλη ότι θα στηρίξουν κάθε τι θετικό όπως επίσης και ότι σε περίπτωση πραξικοπήματος της δεξιάς ενάντια στον νόμιμα εκλεγμένο πρόεδρο θα είναι στο πλευρό του.

Έχουμε λοιπόν μια κυβέρνηση και έναν πρόεδρο για τέσσερα χρόνια δεμένους χειροπόδαρα (όπου  μάλιστα θέσεις κλειδιά κατέχουν φιλελεύθεροι του «σύμμαχου» κόμματος PLRA) και την εσωτερική δομή του κρατικού μηχανισμού αναλλοίωτη, αποτελούμενη από ανθρώπους του παλιού καθεστώτος των λατιφουντίστας και των μεγάλων αγροκτηματιών και κτηνοτρόφων. Τα δε ΜΜΕ  πλήρως χειραγωγούμενα και εχθρικά απέναντί της. Όλοι αυτοί εκμεταλλευόμενοι της αντιφάσεις και αδυναμίες της ίδιας, ψάχνουν την αφορμή να την αποσταθεροποιήσουν, αφορμή που δεν θα αργήσει να βρεθεί.

Τα γεγονότα  και  η πραξικοπηματική αποπομπή  του εκλεγμένου προέδρου.

Το Curuguaty είναι μια πόλη στα ανατολικά της Παραγουάης 200 χιλιόμετρα από την Ασουνσιόν, πρωτεύουσα της χώρας. Εκεί βρίσκεται το τσιφλίκι του μεγαλοκτηματία Blas Riquelme με πάνω από 70.000 εκτάρια καλλιεργήσιμης γης. Ο Riquelme προέρχεται μέσα από τα σπλάχνα της δικτατορίας του Stroessner (1954-1989) κατά την διάρκεια της οποίας έκανε τεράστια περιουσία .Σύμμαχος κατόπιν του στρατηγού Andrés Rodriguez που έριξε τον δικτάτορα με άλλο πραξικόπημα, ο Riquelme είχε χρηματίσει πρόεδρος του Partido Colorado και γερουσιαστής, ενώ έχει στην κατοχή του εκτός από γη, πολλά σουπερμάρκετ και κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις. Με διάφορες «νόμιμες» δολοπλοκίες καπηλεύτηκε 2000 εκτάρια που ανήκουν στο δημόσιο. Αυτό το κομμάτι καταλήφθηκε από τους αγρότες χωρίς γη, που ζητάνε από την κυβέρνηση του Λούγο την αναδιανομή της. Ένας δικαστής και μια εισαγγελέας διέταξαν την εκκένωση των αγροτών από τις ειδικές δυνάμεις επέμβασης και την αστυνομία που η πλειοψηφία τους είναι εκπαιδευμένες στην Κολομβία από την κυβέρνηση του Ουρίμπε, για «αντιτρομοκρατικές» ενέργειες.

Στην σύγκρουση που έγινε σκοτώθηκαν 6 αστυνομικοί και 11 αγρότες ενώ τραυματίστηκαν άλλοι 50. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ελεγχόμενα από τους ολιγάρχες κυκλοφόρησαν ότι υπήρχε ενέδρα που είχε στηθεί από τους αγρότες  για τους αστυνομικούς που αναγκάστηκαν να απαντήσουν στα πυρά. Πώς είναι δυνατόν όμως ομάδες ειδικών δυνάμεων με τόσο άρτια εκπαίδευση να πέσουν σε μια υποτιθέμενη παγίδα απλών αγροτών; Και από τη άλλη η χρησιμοποίηση όπλων τελευταίας τεχνολογίας και ο θάνατος 6 αστυνομικών από ελεύθερους σκοπευτές  οι οποίοι υποτίθεται ήταν αγρότες; Το σκηνικό λοιπόν από ό,τι φαίνεται ήταν καλά στημένο μέσα από την αστυνομία σε συνεργασία με την εισαγγελέα, για να υπάρξει ακριβώς αιματοχυσία και να κατηγορηθεί το αγροτικό κίνημα. Ένας από τους αστυνομικούς που σκοτώθηκε ήταν ο αδελφός του υπεύθυνου ασφαλείας του προέδρου Λούγο, σαν να ‘ταν προειδοποίηση ότι έρχεται και η σειρά του. Το σχέδιο λοιπόν είχε σκοπό να φτιάξει κλίμα ενάντια στους αγρότες και στους αγώνες τους για γη. Να χαρακτηριστούν τρομοκράτες και εγκληματίες, να ποινικοποιήσει  τους αγώνες τους, να γεννήσει το μίσος απέναντι τους και σιγά-σιγά να τους εκδιώξει από την γη χρησιμοποιώντας την μόνο για μεταλλαγμένα γεννήματα και βιοκαύσιμα.

Προκειμένου να καλμάρει τους ολιγάρχες ο Λούγο έβγαλε από υπουργό εσωτερικών τον Σοσιαλδημοκράτη Carlos Filizzola και έβαλε τον δεξιό προερχόμενο από το Partido Colorado Ruben Cantia, ο οποίος το πρώτο που δήλωσε αναλαμβάνοντας, ήταν ότι αποκλείει κάθε διάλογο και θα καταστείλει χωρίς οίκτο αγρότες που εισβάλλουν σε ιδιοκτησίες. Η αφορμή όμως που περίμενε η αντιδραστική δεξιά για να οδηγήσει τον πρόεδρο σε κοινοβουλευτική δίκη είχε ήδη φτάσει και αυτός φυσικά ήταν το θύμα της όλης υπόθεσης.

Το σύνταγμα της Παραγουάης στο άρθρο 225 σχετικά με την πολιτική δίκη λέει ότι ο πρόεδρος μπορεί να οδηγηθεί σε πολιτική δίκη στις περιπτώσεις κακής άσκησης των καθηκόντων του, αδικημάτων πραγματοποιηθέντων κατά την διάρκεια της άσκησης των καθηκόντων του και κοινών αδικημάτων. Το status λοιπόν είναι πολύ ασαφές και μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά το δοκούν κάθε φορά. Επίσης ο πρόεδρος που οδηγείται σε αυτήν τη διαδικασία έχει το δικαίωμα της υπεράσπισης και τον απαραίτητο χρόνο που απαιτείται για να την προετοιμάσει.

Μετά τα γεγονότα του Curuguaty στις 15 Ιουνίου και με αφορμή αυτά, στις 22 Ιουνίου, το PLRA, το Partido Colorado και άλλα μικρότερα σύμμαχα με αυτά κόμματα όπως το δεξιό Patria Querida και το Partido Socialdemocrata Progresista, που τον είχε στηρίξει το 08’, πραγματοποιούν την πολιτική δίκη εξπρές του προέδρου και καθαιρούν τον Λούγο, μη δίνοντας του την δυνατότητα ούτε καν να υπερασπιστεί τον εαυτό του. 39 γερουσιαστές και 76 βουλευτές καθαίρεσαν με το έτσι θέλω αυτόν που είχε νόμιμα εκλεγεί με το 41% των ψήφων του Παραγουάνικου λαού. Σε όσους γερουσιαστές προσπάθησαν να αντιδράσουν και να πάρουν τον λόγο, τους ειπώθηκε ότι είχε τελειώσει ο χρόνος των τοποθετήσεων. Στην θέση του Λούγο όρισαν ως πρόεδρο τον Federico Franco, μέχρι τότε αντιπρόεδρο, που προέρχονταν από το PLRA και με τον οποίο είχαν έρθει πολλές φορές σε σύγκρουση. Ο Franco στις αυθόρμητες συγκεντρώσεις του κόσμου για την υπεράσπιση του νόμιμα εκλεγμένου προέδρου, απάντησε ότι απλά εφαρμόστηκε το σύνταγμα και ότι οι συγκεντρωμένοι δεν αντιπροσωπεύουν τον Παραγουάνικο λαό. Ο Λούγο από την πλευρά του χαρακτήρισε συνταγματικό πραξικόπημα τη διαδικασία, κατέθεσε ένσταση στο ανώτερο δικαστικό σώμα ότι δεν του δόθηκε ο χρόνος να οργανώσει την υπεράσπισή του, (η οποία φυσικά και απορρίφθηκε) αλλά δεν αντέδρασε στην απόφαση, για να μη δημιουργήσει συγκρούσεις των οπαδών του, τους οποίους κάλεσε να διαδηλώσουν ειρηνικά χωρίς έκτροπα.

Η είδηση θορύβησε όλη την Ήπειρο και οι πρώτες αντιδράσεις ήρθαν από την Πρόεδρο της Αργεντινής και κατόπιν από όλες τις υπόλοιπες χώρες που χαρακτήρισαν την ενέργεια συνταγματική εκτροπή και δήλωσαν ξεκάθαρα ότι δεν αναγνωρίζουν τη δοτή κυβέρνηση.

Από την άλλη η Κολομβία, δεμένη στενά στο άρμα των γιάνκηδων, σχολίασε ότι δεν υπάρχει εκτροπή από την δημοκρατία, οι ΗΠΑ κάλεσαν σε ηρεμία αναγνωρίζοντας ουσιαστικά τη νέα κυβέρνηση όπως και ο Καναδάς, ενώ η Ισπανία δια στόματος Ραχόι ήταν από τους πρώτους που έτρεξε να στηρίξει τον Φράνκο δηλώνοντας ότι η Ισπανία σέβεται το δημοκρατικό σύνταγμα της Παραγουάης και όσα αυτό προβλέπει. Το Βατικανό επίσης αναγνώρισε το νέο καθεστώς.

-Αύριο το δεύτερο μέρος, για τις δυνάμεις που βρίσκονται πίσω από το πραξικόπημα, και κάποια συμπεράσματα

Υγ: αγνοήστε τις υπογραμμίσεις με το λευκό φόντο. Κάποιες μορφοποιήσεις της blogspot είναι απλώς αήττητες..

Με το χέρι στην καρδιά

Η κε του μπλοκ εγκαινιάζει σήμερα τη θερινή στήλη «βιβλία για το καλοκαίρι» με μια δάνεια ανάρτηση από το σύμμαχο ιστολόγιο Left Nerd, του Κ.Μ. Πρόκειται για το βιβλίο του Μπάμπη Ιωάννου «ΕΣΣΔ, με το χέρι στην καρδιά, 1968-1993», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από το εκδοτικό της σύγχρονης εποχής. Αρχικά θα βρείτε ένα μικρό κομμάτι από την εισαγωγή του Κ.Μ. και στη συνέχεια μερικά ενδεικτικά αποσπάσματα, όπως τα σταχυολόγησε ο ίδιος. Καλή ανάγνωση.

«Η ιστορία διδάσκει και εμπνέει» λέει μια σοφή φράση. Ας εμπνευστούμε λοιπόν, από το παρελθόν για το παρόν και το μέλλον. Από ποιό παρελθόν όμως; Από το παρελθόν αυτό που αποτέλεσε το πιο εξελιγμένο παράδειγμα. Από αυτό όπου οι κατακτήσεις του μπορούν και πρέπει να ξαναγίνουν φάρος της ανθρωπότητας. Ας δούμε μερικές κατακτήσεις από μια χώρα με αχανείς εκτάσεις, που κάλυπτε το 1/6 της στερεάς γης.

Όταν κάποιος τελειώσει τις σπουδές, μαζί με το δίπλωμα παίρνει και το διορισμό του. Η δουλειά του τον περιμένει απ' την άλλη μέρα κιόλας. (σελ 8)

Χωρίς να το πολυσκεφτούμε, μπαίνουμε μέσα και πράγματι ήταν ένα μεγάλο μαγειρείο με πολύ κόσμο που έτρωγε αυτή την ώρα. Ευκαιρία για μας να πάρουμε και την πρώτη μας γεύση απ' τη ρωσική κουζίνα. Βλέπαμε τους άλλους που κρεμούσανε πρώτα τα παλτά τους, πλένανε τα χέρια και ύστερα παίρνανε το δίσκο και περιμένανε στη σειρά να πάρουν το φαγητό τους. Μπήκαμε και μεις στη σειρά και περιμέναμε χαζεύοντας τους άλλους γύρω. Μας έκανε εντύπωση που βλέπαμε τους άλλους να γεμίζουν τα πιάτα με τα κρέατα και πολλοί να βάζουν δίπλα και από ένα κομμάτι κόκκινο ψάρι. Χώρια οι σούπες και τα σαλατικά. Αμέριμνοι γεμίζανε τα πιάτα τους χωρίς να νοιάζονται για το πορτοφόλι τους. Μας φάνηκε περίεργο, σαν να 'ταν τσάμπα όλα. Όλοι ήταν καλοντυμένοι. Ιδιαίτερα οι γυναίκες, στολισμένες με χρυσά περιδέραια και πανάκριβα δαχτυλίδια. (σελ 58)

-Παράπονα; Φυσικά και έχω τα παράπονά μου. Να, εγώ για παράδειγμα, οικονομικά τώρα βολεύομαι. Δε σ' αφήνουν όμως εδώ ν' αγιάσεις. Όλοι σου λέει πρέπει να δουλεύουν κάπου. Αλλιώς έρχονται και σε ρωτούν γιατί δε δουλεύεις. Τους λέω «είμαι άρρωστος». Ζητούν ιατρική βεβαίωση. Ή λες «δε μ' αρέσει το εργοστάσιο». Τότε πήγαινε στις οικοδομές. Δε σ' αρέσουν ούτε οι οικοδομές; Τότε πιο ελαφριά δουλειά είναι οδοκαθαριστής. Θα σκουπίζεις κάποιο δρόμο τρεις ώρες την ημέρα. Θα ξυπνάς από τις νύχτες, έτσι που όταν αρχίσει η κυκλοφορία, εσύ να έχεις τελειώσει. Αφού είσαι μπουμπούνας και δε θέλεις να μάθεις γράμματα, τι να σου κάνουμε εμείς; Μόνο δεν μπορείς να κάθεσαι και να ζεις σε βάρος των άλλων.  (σελ 65)

Μα εσάς εδώ δε σας νοιάζει τι θα γίνει αύριο, που μπορείτε ξαφνικά να μείνετε άνεργοι. Ούτε και έχετε την αγωνία να ξεπληρώσετε κάποιο χρέος, που αν δεν το κάνετε έγκαιρα θ' αρχίσουν να ανεβαίνουν οι τόκοι και μπορεί να σας το κατασχέσουν στο τέλος. (σελ 95)

Από την άλλη μέρα κιόλας μπήκα στους ρυθμούς της Τασκένδης και άνετα πια κυκλοφορούσα στους δρόμους. Από τη λέσχη περνούσα συχνά, γιατί εκτός που περίμενα να 'χω κάτι νεότερο για το ζήτημά μου, απέκτησα καινούργιες γνωριμίες όχι μόνο με Έλληνες αλλά και με ντόπιους. Μου έκανε πολύ εντύπωση και το πρόσεξα ιδιαίτερα, πως οι άνθρωποι εδώ γίνονται αμέσως φίλοι και σου ανοίγουν την καρδιά τους χωρίς να νοιάζονται ποιος είσαι και από πού κρατάει η σκούφια σου. Διαφορετικές οι ανθρώπινες σχέσεις και διαφορετικός ο τρόπος σκέψης. Και βλέπεις σε μια παρέα που τρώνε και πίνουν μαζί να είναι τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους και με τόσο διαφορετικά επαγγέλματα! Εκεί που ο ένας είναι γιατρός, δίπλα του κάθεται ο οικοδόμος, παράμερα κάποιος στρατιωτικός να πίνει και να κουβεντιάζει με έναν εργάτη τορναδόρο! (σελ 131 – 132)

Απ' την άλλη μέρα κιόλας άρχισε ένας αγώνας αγωνίας για μένα, να μη με διώξουν και να μου εγκρίνουν την παραμονή.  Στο ειδικό τμήμα για τους ξένους του Υπουργείου Εσωτερικών  συγκεντρώθηκαν κάπου είκοσι άτομα και απαιτούσαν να μου  δοθεί μόνιμη παραμονή σαν κυνηγημένος απ' τη χούντα. Δεν το περίμενα αυτό και με συγκίνησε η συμπαράσταση και η κατανόηση που δείξανε απέναντι μου αυτοί οι άνθρωποι χωρίς να με γνωρίζουν και που με έβλεπαν για πρώτη φορά ανάμεσά  τους. (σελ 140)

Κοντεύω δύο χρόνια που βρίσκομαι στην ΕΣΣΔ και ακόμα δεν μπόρεσα να εξηγήσω αυτή τη νοοτροπία του σοβιετικού πολίτη να αδιαφορεί τι θα γίνει αύριο και όλα τα λεφτά του να τα ξοδεύει στα φαγοπότια με τους φίλους του χωρίς καμιά αποταμίευση! Μα τουλάχιστον, έλεγα του Φώντα, πρέπει ο άνθρωπος να 'χει κάποια λεφτά στην άκρη για να κάνει κάποιες καλές διακοπές, να πάει στη θάλασσα ή όπου αλλού του αρέσει.

- Εσύ πάλι το βιολί σου, μου έβαλε τις φωνές ο Φώντας. Πότε επιτέλους θα ξεχωρίσεις αυτά τα δυο αταίριαστα πράματα. Άλλο σοσιαλιστική κοινωνία και άλλο καπιταλιστική. Μα εδώ ο εργάτης εκεί που δουλεύει είναι εξασφαλισμένος. Υπάρχουν τα σπίτια ανάπαυσης. Σου δίνει το συνδικάτο εκεί που δουλεύεις μια πουτιόφκα, δηλαδή το φύλλο πορείας, για να σε δεχτούν στα σανατόρια δωρεάν. Θέλεις θάλασσα, θέλεις δάση. Κατάλαβέ το επιτέλους εδώ όλα λειτουργούν για να 'χει ο λαός τις ανέσεις του. Είχαμε πάει ένα καλοκαίρι με τον Κόκκινο στο Ισιντουκί του Καυκάσου. Κάπου ένα μήνα, όλο δάση και ποτάμια γύρω. Φαγητό, χορό τα βράδια και γλέντια. Ξοδέψαμε και κάποια λεφτά. Μηδαμινά όμως. Εάν θέλεις να αποταμιεύεις τα λεφτά σου μπορείς. Θα σε φάει όμως η μιζέρια και η κακομοιριά. Όπως τον Τάκη. (σελ 257)

Το απογευματάκι περπατούσαμε με δύο συμφοιτητές μου κοντά σ' ένα παζαράκι, όταν πήρε το μάτι μας κάποια φασαρία δίπλα σ' ένα βαρέλι που έπινε ο κόσμος την μπίρα του. Δυο απ' τους θαμώνες της υπαίθριας μπιραρίας, φωνασκούσαν σαν να βρίζονταν μεταξύ τους, επεμβαίνει γρήγορα ένας αστυνομικός και προσπάθησε να επιβάλει την τάξη. Όπως τραβούσε απ' τον αγκώνα του έναν απ' τους δυο πιωμένους, δεν τα κατάφερνε, γιατί ο κατηγορούμενος ήταν ένας άντρας που κόντευε τα δυο μέτρα!

Μάταια αγωνιζόταν ο αδυνατούλης ο αστυνομικός να ξεκολλήσει απ' τη θέση του τον ένοχο για να τον πάει προφανώς στο αστυνομικό τμήμα. Κάποια στιγμή, αγρίεψε ο πιωμένος άντρας, έδωσε με δύναμη μια σπρωξιά με τον αγκώνα και το δυστυχισμένο όργανο της τάξης σωριάστηκε σε κάτι σανίδια! Σηκώθηκε όμως γρήγορα και άρχισε τώρα να σφυρίζει καλώντας την αστυνομία να συλλάβουν τους ενόχους! Μέσα σε κείνη τη φασαρία, οι μεθυσμένοι το 'βαλαν στα πόδια! Ο κόσμος διασκέδαζε με το θέαμα αυτό!

-Εδώ βρε βλάκα, μην πας από κει. Να, χώσου εκεί μέσα σ' εκείνη την πόρτα! Επενέβη τώρα ο φίλος μου ο Γκένα και έδειξε στον πιωμένο άντρα πού να κρυφτεί. Εγώ τα 'βλεπα όλα αυτά, χάζευα και δεν ήξερα τι μου γίνεται!...

-Μα αυτό που έγινε τώρα θεωρείται αντίσταση κατά της αρχής, είπα στους φίλους μου όταν απομακρυνθήκαμε. Αυτό στην Ελλάδα, τους είπα, πάει δικαστήριο και κάμποσα χρόνια φυλακή. Τι γίνεται εδώ μ' εσάς;

-Μα δεν έκανε τίποτα ο άνθρωπος, απλώς κουβέντιαζε με το φίλο του, ήπιαν λίγο παραπάνω και λέγανε τα δικά τους. Και ποιος δε βρίζει όταν πίνει; Και πρέπει γι' αυτό να τους κλείσουν μέσα; Είναι κρίμα γιατί αν τον πήγαινε στο τμήμα θα τον κλείναν στο κρατητήριο για κάνα δυο εικοσιτετράωρα.

 Απορούσα με αυτά που μου έλεγαν οι φίλοι μου. Δεν είχα τίποτα να προσθέσω. Σταμάτησε εδώ την κουβέντα. Και που είναι τα τόσο σκληρά μέτρα που διατυμπανίζονται απ' την αντι-σοβιετική προπαγάνδα πως στη Σοβιετική Ένωση, όποιος πει κουβέντα ενάντια στην εξουσία τον εξαφανίζουν; (σελ 282-283)

Η Τασκένδη είχε τεράστια εργοστασιακά συγκροτήματα με δεκάδες χιλιάδες εργάτες. Το υφαντουργικό σύμπλεγμα μόνο ξεπερνούσε τους τριάντα χιλιάδες. Υπήρχαν τα εργοστάσια βαμβακοσυλλεκτικών μηχανών που απασχολούσαν πάνω από δύο χιλιάδες εργάτες. Τεράστια ήταν και τα εργοστάσια παραγωγής επιβατικών αεροσκαφών και άλλα που παρήγαγαν διάφορα είδη βαριάς βιομηχανίας. Όλα αυτά ήταν αυτάρκη, άριστα οργανωμένα, αυτοδύναμα, με εκατοντάδες ειδικούς επιστήμονες διαφόρων κλάδων. Τα εργοστάσια αυτά διατηρούσαν επαγγελματικές σχολές, παιδικά ιδρύματα, νοσοκομεία πρώτων βοηθειών, καλλιτεχνικά και αθλητικά συγκροτήματα.

Ένα απ' αυτά επισκέφτηκα ένα βροχερό απογευματάκι, έδειξα μια κάρτα δημοσιογράφου που είχα εφοδιαστεί απ' την εφημερίδα και πέρασα στην κεντρική είσοδο. Τεράστιος χώρος και στο βάθος δεξιά η είσοδος ενός εργοστασιακού συγκροτήματος που ούτε μπόρεσα να προσδιορίσω από πού άρχιζε και πού τελείωνε. Με πλησίασε ένας ευγενικός άντρας με τη φόρμα της δουλειάς και με πήγε σ' ένα ευρύ γραφείο να κουβεντιάσουμε. Ο ίδιος ήταν, όπως μου είπε μηχανολόγος σχεδιαστής και είχε αρκετούς Έλληνες υπό την επίβλεψή του. Εκφράστηκε γι' αυτούς με τα καλύτερα λόγια. Πολλών οι φωτογραφίες ήταν αναρτημένες στον πίνακα της τιμής, που σημαίνει πως εκπλήρωναν το πλάνο τους πριν την προθεσμία.

-Και τι γίνεται μ' αυτούς τους πρωτοπόρους εργάτες; τον διέκοψα για να ρωτήσω κάτι που με ενδιέφερε περισσότερο. Γι' αυτούς που είναι καλύτεροι και στην ποιότητα και στην ποσότητα και τι το ιδιαίτερο προσφέρει το εργοστάσιο σ' αυτούς;

-Αυτοί οι εργάτες, μου εξήγησε, εκτός που είναι βραβευμένοι και είναι συνέχεια στον Πίνακα της Τιμής, έχουν επιπλέον οικονομικές αμοιβές και πολλοί απ' αυτούς αναπαύονται τα καλοκαίρια στα καλύτερα σανατόρια της Μαύρης θάλασσας.

Οι μισθοί ήταν αυτοί που ήξερα απ' τις αφηγήσεις πολλών γνωστών μου. Ξεκινούσαν από τα εκατόν πενήντα ρούβλια και φτάναν διακόσια και διακόσια πενήντα. Ανάλογα με τα χρόνια και την προϋπηρεσία. Επάνω στην κουβέντα που κάναμε, αφού κράτησα τα απαραίτητα στοιχεία για κάποιους Έλληνες που ζήτησα, με ρώτησε στο τέλος ποιος είμαι και τι πανεπιστήμιο έχω τελειώσει. Όταν του είπα ότι είμαι πρωτοετής στο θεατρικό Ινστιτούτο, με σταμάτησε με ιδιαίτερη χαρά.

-Καλά που μου το 'πες. Ευκαιρία να δεις σήμερα τον οίκο του πολιτισμού που έχει το εργοστάσιο μας. Εκεί θα καταλάβεις πολύ περισσότερα πράματα μια και είσαι γνώστης στον πολιτιστικό χώρο.

-Δεν το πολυκαταλαβαίνω, του είπα. Οι εργάτες που δουλεύουν στον τόρνο και άλλοι που λιώνουν το ατσάλι στα χυτήρια, τι κάνουν αυτοί στον οίκο πολιτισμού; Εξήγησέ μου, σε παρακαλώ, του είπα. Τι οίκος είναι αυτός;

-Δε θα σου πω τώρα τίποτα, μου είπε χαμογελώντας. Θα σου βάλλω να πιεις ένα τσάι και σε μισή ώρα που τελειώνει κάποια βάρδια αρχίζουν και λειτουργούν οι καλλιτεχνικοί όμιλοι του εργοστάσιου. Ήταν ευκαιρία να δω από κοντά, εκτός απ' τη δουλειά τους στο εργοστάσιο, τι άλλη κλίση και ποια άλλη αγάπη μπορεί να έχει ένας εργάτης της βαριάς βιομηχανίας εκτός από το να πάει πιο γρήγορα στο σπίτι του να δει λίγη τηλεόραση και να κοιμηθεί; Να τα παράξενα και ανεξήγητα για κάποιον που γνωρίζεται για πρώτη φορά με τα φαινόμενα αυτά της σοβιετικής πραγματικότητας!

Δεν πέρασε ένα εικοσάλεπτο, με πήρε ο ευγενικός συνομιλητής μου και με πήγε έξω, δίπλα απ' το εργοστάσιο, σ' ένα πανέμορφο κτήριο με κολόνες. Ένα παλάτι του πολιτισμού! Με γνώρισε με τη διευθύντρια αυτού του οίκου, που καθοδηγούσε τα τμήματα όλων των καλλιτεχνικών ομίλων. Μεγάλες ευρύχωρες αίθουσες με ωραίους φωτιστικούς πολυέλαιους που σε θάμπωναν με το αισθητικό τους γούστο και σε ταξίδευαν σε έναν άλλο κόσμο! Απ' το βάθος ακούγονταν κάποιο πιάνο και κάποια μελωδική φωνή τενόρου που σιγοτραγουδούσε! Υπήρχαν αίθουσες χορού, θεάτρου, ζωγραφικής, μουσικής, ιδιαίτερος χώρος για σκάκι. Τα 'βλεπα όλα αυτά γεμάτος περιέργεια και ακόμα δεν μπορούσα να συλλάβω το βαθύτερο νόημα και το σκοπό τους.

-Αυτός ο χώρος είναι ιδιαίτερα αγαπητός στους εργαζόμενους μου εξήγησε η διευθύντρια όταν περπατήσαμε στο μεγάλο διάδρομο στρωμένο μ' ένα μεγάλο πολύχρωμο χαλί. Εδώ περνούν ευχάριστα τις ώρες τους και επιδίδονται ο καθένας ανάλογα με την κλίση που έχει ο καθένας. Έρχονται και τους κάνουν μαθήματα πεπειραμένοι δάσκαλοι σε όλους τους κλάδους. Έχουμε και περιπτώσεις που μέσα απ' τους ομίλους αυτούς, ξεπετάχτηκαν τέτοια ταλέντα, απ' τους εργάτες, που αμέσως το εργοστάσιο τους έστειλε να σπουδάσουν σε ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Μέσα στους χιλιάδες αυτούς εργάτες ούτε μπορείτε να φανταστείτε τι ταλέντα κρύβουν αυτοί οι άνθρωποι! Υπάρχει ένας πολύ νέος στην ηλικία, οξυγονοκολλητής που όταν τον ακούσεις να παίζει βιολί μένεις με το στόμα ανοιχτό ! Τον φώναξαν στη διεύθυνση και του πρότειναν αν θέλει να τον στείλουν στο ωδείο. Για την ώρα δε μου χρειάζεται τους είπε, αφού υπάρχει ο οίκος του πολιτισμού μου φτάνει. Αργότερα ίσως να πάω. (σελ 276-278)

Όταν μπήκαμε στο σπίτι της Βέρα, φιλενάδα της Βάριενκα, όλοι ήταν στρωμένοι στο τραπέζι, καμιά δεκαπενταριά άτομα, και μόνο εμάς περίμεναν. Όλα ήταν πανέμορφα. Το τραπέζι ήταν φίσκα από τα φαγητά, τα ποτά και τους μεζέδες. Μου έκανε εντύπωση, γιατί δε θυμάμαι, κανένα σπίτι, καμιά γιορτή που ετοιμάζουν αυτοί οι άνθρωποι, που να θύμιζε κάποια φτώχεια. Βέβαια ήξερα πως οι σοβιετικοί άνθρωποι ό,τι είχαν τα βάζαν πάνω στο τραπέζι. Δεν τους ένοιαζε καθόλου τι θα γίνει το αύριο. Θα περάσουν χρόνια ώσπου να αφομοιώσω αυτή τη δυσκολονόητη σοβιετική πραγματικότητα. Πέταξε φευγαλέα για λίγο ο νους μου στην καταραμένη σοφίτα της Φρανκφούρτης όταν μαζευόμαστε τα βράδια κάποιες παρέες να γιορτάσουμε και μεις κάποια μικρή γιορτή. Πώς να συγκρίνω όμως εκείνα τα τραπέζια μ' αυτά εδώ των σοβιετικών που νομίζαμε ότι πεινάνε; Και εκεί είχα φίλους ευκατάστατους που είχαν μαγαζιά και εμπορεύονταν. Έπρεπε να κάνουν όμως σκληρή οικονομία για να αποταμιεύουν κάποια λεφτά γιατί το αύριο ήταν άγνωστο.

-Πρόποση, θέλουμε ο Έλληνας να κάνει πρόποση, άρχισαν όλοι να φωνάζουν τριγύρω μου.

Πήρα το ποτήρι με τη βότκα και σηκώθηκα.

-Και βεβαίως θα πιω αυτό το ποτήρι για την υγεία της Βέρα, που είναι η καλύτερη φίλη της Βάριενκά μου. Πίνω όμως και για τη δική σας την υγεία φίλοι μου, που γνωριζόμαστε απόψε σ' αυτή την πανέμορφη βραδιά με αυτό το πλούσιο τραπέζι που μας ετοίμασε η φίλη μας η Βέρα. Να είστε πάντα ωραίοι και ανοιχτόκαρδοι και ποτέ να μη σας λείπει το χαμόγελο. Όπως τώρα, αυτή τη στιγμή που βλεπόμαστε στα μάτια. Όταν μετά από λίγο έπαιξε η μουσική και χορεύαμε με τη Βάριενκα, μου ψιθύρισε κάποια στιγμή.

-Γιατί το είπες αυτό πως η Βέρα μας ετοίμασε πλούσιο τραπέζι; Θα νομίσει ότι την κοροϊδεύεις. Όταν της είπα ότι θα 'ρθω στα γενέθλιά της με το φίλο μου τον Έλληνα, ξέρεις τι γύρισε και μου είπε; Ελάτε, μόνο μην ντροπιαστούμε στα μάτια του γιατί αυτός είναι Ευρωπαίος και αυτοί εκεί να ξέρεις είναι μαθημένοι στα πλούτη. (σελ 304-305)

  Η αγάπη και η φιλία που δημιουργούνται σ' ένα τέτοιο ζεστό περιβάλλον δεν ξεχνιούνται σ' όλη τη μετέπειτα ζωή.( Σελ 425)

Όμορφη πόλη

Όταν έρχεσαι να ζήσεις στην πρωτεύουσα συναντάς τις πρώτες μέρες στο δρόμο ή στο μετρό ανθρώπους που κυκλοφορούν με ακουστικά και απομονώνονται από το περιβάλλον. Κι ως γνήσιος «επαρχιώτης» το θεωρείς ως έσχατο σημάδι αποξένωσης και σημείο των καιρών της αλλοτρίωσης που ζούμε. 

Ώσπου αρχίζουν να σε καταβάλλουν οι θόρυβοι και οι ρυθμοί της πόλης, που τρέχει χωρίς να κοιτά τις δικές σου ευαισθησίες και χωρίς να γνωρίζει που ακριβώς πηγαίνει. Και τότε αναθεωρείς και αρχίζεις να βλέπεις τα ακουστικά ως σύμβολο αντίστασης, έσχατο μέσο άμυνας του οργανισμού που προσπαθεί να περιφρουρήσει την ηρεμία του, να διαφυλάξει την ακεραιότητά του, πριν γίνει χίλια κομμάτια για να τα προφτάσει όλα. Προστασία από ένα περιβάλλον που το αντιλαμβάνεται πλέον καθαρά ως εχθρικό και προσπαθεί απεγνωσμένα να διαπραγματευτεί μαζί του κάποια όρια , να οριοθετήσει κάποιες δικές του προσωπικές νησίδες, αποκλειστικά για τον εαυτό του. Σαν ένα ιδιότυπο προστατευτικό τείχος του βερολίνου. Αλλά η λογική των νησίδων είναι καθαρή ουτοπία κι η (επανα)διαπραγμάτευση καθαρή απάτη – όπως ακριβώς και με το μνημόνιο.

Αυτήν ακριβώς τη λογική της νησίδας προβάλλουν με τη δράση τους διάφορες αναρχικές ομάδες. Που μπορεί να απεχθάνονται γενικά τα τείχη ή το τείχος του βερολίνου ειδικότερα, αλλά χτίζουν ένα αόρατο τείχος προστασίας γύρω από τους δικούς τους κατειλημμένους χώρους, για να τους κρατήσουν άσπιλους κι αμόλυντους από τα αστικά ήθη και τη σαπίλα τους. Αυτά όμως τρυπάν τα τείχη μας σαν υγρασία, φωλιάζουν στη δύναμη της συνήθειας, βιάζουν παρθένα ιδανικά και δηλητηριάζουν θανάσιμα τον πιο ρομαντικό ιδεαλισμό. Κι όπως έλεγε ο κάρολος κριτικάροντας το μοντέλο του προυντόν με τις μικρές κομμούνες και την ομοσπονδία τους, όταν αυτές οι μικρές νησίδες αφήσουν πίσω τα τείχη και τα περιορισμένα τους όρια επιχειρώντας να εξαπλωθούν εξαϋλώνονται σαν να μην υπήρξαν ποτέ.

Το βασικό πρόβλημα ωστόσο δε βρίσκεται στον ουτοπικό χαρακτήρα των αναρχικών νησίδων, αλλά στον αναρχικό που κρύβει και καλλιεργεί ο καθένας μέσα του, θέλοντας  να ανταποδώσει τα «σκατά» που ζούμε καθημερινά με τα αναρχικά συνθήματα για σκατά σε όλη την κοινωνία. Φάτε σκατά κερνάει το κράτος, όπως λέει και ένα σύνθημα στους τοίχους.

Καθένας μας έχει μια ροπή στον ιδρυματισμό και προσπαθεί να βρει καταφύγιο για τις ανησυχίες και την ανασφάλειά του σε ένα γνώριμο περιβάλλον, μια συλλογικότητα, μια σχέση, γνωστούς, φίλους και συντρόφους ερωτικής και πολιτικής φύσης. Μια τάση αναδίπλωσης σε αυτά που ξέρουμε και εμπιστευόμαστε, σε αυτά που αγαπάμε, με το άγχος της αναπαραγωγής τους μπροστά στον κίνδυνο εξάλειψης τους. Πχ μια επιστροφή στο παρελθόν, που όλα ήταν καλύτερα ή στα παιδικά μας χρόνια που είναι η μόνης μας πατρίδα όπως λέει ένα ακόμα σύνθημα της αναρχίας. Ένα απολύτως κατανοητό κι ανθρώπινο κλείσιμο στα ημέτερα – για όσο ακόμα υπάρχουν- τη στιγμή που η συγκυρία απαιτεί το ακριβώς αντίθετο. Ένα μαζικό και επιθετικό άνοιγμα στον κόσμο που είναι έξω από το μικρόκοσμό μας, έξω από τα δικά μας συνήθη όρια. Αλλά ψάχνεται και μας θεωρεί κάτι εξωγήινο, όπως εμείς κι αυτόν εξάλλου.

Κι αυτή είναι η μεγάλη επιτυχία του συστήματος. Κι η μεγάλη αντίφαση κάθε συντρόφου, που πρέπει να κλειστεί στον εαυτό του για να αντέξει, αλλά να ανοιχτεί στις μάζες για να τις κάνει συλλογικό υποκείμενο και να γίνουν οι ιδέες μας υλική δύναμη. Σε βαθμό που σε κάνει να αναρωτιέσαι αν όλα αυτά έχουν προβλεφθεί ιδιοφυώς μέχρι τελικής λεπτομέρειας από τα επιτελεία του ταξικού εχθρού. Ή είναι απλώς τυχαία, παράπλευρα αποτελέσματα, που το σύστημα ενσωματώνει παρεμπιπτόντως στην φαρέτρα του.

Ενώ δηλαδή η συγκυρία απαιτεί μια «γραμμή μαζών» ή αλλιώς μια μεγάλη «πορεία προς τις μάζες», για να μιλήσουμε με σύγχρονους ευρωμαοικούς όρους, η αυθόρμητη αντίδρασή μας στο εχθρικό πεδίο που έχουμε να αντιμετωπίσουμε, είναι ο «αναχωρητισμός» και το κλείσιμο στο καβούκι μας.

Αν υπάρχει παρόλα αυτά κάποιος λογικός πυρήνας στις δοξασίες και την πρακτική των αναρχικών, πέρα από την άμεση ανάγκη του κόσμου να απορρίψει τη μίζερη πραγματικότητα που βιώνει και να ζήσει διαφορετικά εδώ και τώρα, αυτός μπορεί να διακριθεί σε δύο βασικά σημεία.

Το πρώτο σημείο μπορεί να συνοψιστεί στο – ω ναι, ένα ακόμα!- αναρχικό σύνθημα «επιστροφή στη φύση». Με το οποίο δεν υπονοώ να γίνουμε τεχνοφοβικοί ή να επιστρέψουμε σε κάποια παλιότερη μορφή κοινωνικής οργάνωσης που όλα ήταν αρμονικά με τη φύση, ή ακόμα χειρότερα στην εποχή των πρωτόγονων, που δεν υπήρχε καμία μορφή κοινωνικής οργάνωσης και ο άνθρωπος ήταν ένα με τη φύση και τα θηρία. Ο κάρολος όμως έλεγε ότι η φύση είναι το ανόργανο σώμα του ανθρώπου. Κι από αυτήν την άποψη οι περισσότερες σύγχρονες (ελληνικές) πόλεις, με τη σημερινή τους μορφή, αποξενώνουν το ανθρώπινο είδος από το σώμα του, από ένα κομμάτι του εαυτού του, αλλάζοντας τους βιορυθμούς του (τον εξορίζουν από τον εξ ορισμού ανθρωποκεντρικό πυρήνα της κοινωνίας και τον κάνουν τρελό ηλεκτρόνιο που τρέχει και δε φτάνει) ή τις φυσικές του λειτουργίες, όπως πχ την όραση. (Η μυωπία για παράδειγμα θεωρείται κατ’ εξοχήν ασθένεια της πόλης, καθώς το μάτι δεν ασκείται σε μακρινές αποστάσεις και δεν ξεκουράζεται.)

Το βασικό ερώτημα είναι εάν οι πόλεις μπορούν να εξανθρωπιστούν ή είναι συνυφασμένες με την απάνθρωπη φύση και τη βαρβαρότητα του καπιταλισμού – όπως το τέρας της αντιπαροχής στην ελλάδα είναι διαλεκτικά δεμένο με το μεταπολεμικό μοντέλο «ανάπτυξης» και τις αρπαχτές των εργολάβων. Όσοι σύντροφοι ασχολούνται με τον αστικό σχεδιασμό θα έχουν σίγουρα πολλά και ενδιαφέροντα να προτείνουν. Η υλοποίησή τους απαιτεί κεντρικό σχεδιασμό και στα σημερινά πλαίσια μάλλον μόνο θεωρητικά μπορεί να είναι.

Αν το πρώτο σημείο έχει να κάνει με την αποξένωση του ανθρώπου από τη φύση, το δεύτερο σημείο είναι η αποξένωσή του από τους συνανθρώπους του, δηλαδή από το ίδιο του το είδος. Ο κόσμος περπατά στο δρόμο, άγνωστος μεταξύ αγνώστων, προσπερνά τους άλλους αδιάφορα και συνηθίζει να αδιαφορεί για ό,τι συμβαίνει γύρω του. Γεμάτη η πόλη, ποιοι είναι αυτοί όλοι; Και στη δουλειά μαζί με γνωστούς- άγνωστους κι απρόσωπες τυπικές σχέσεις μεταξύ «συναδέλφων». Είμαι το νούμερο οκτώ, με ξέρουν όλοι με αυτό. Πώς να σπάσεις αυτόν τον ψυχρό φόβο; Πώς να βρεις γείτονες και συναδέλφους, να τους μιλήσεις ουσιαστικά και να τους τραβήξεις σε μια συνέλευση ή στο στήσιμο μιας επιτροπής αγώνα; Ίσως οι πλατείες να ήταν για έναν κόσμο μια προσπάθεια κοινωνικοποίησης για να αντιμετωπίσουν αυτήν ακριβώς την αποξένωση. Αλλά δια της συλλογικής εκτόνωσης οδήγησαν μάλλον στο αντίθετο αποτέλεσμα.

Ο καπιταλισμός μαζί με τα δεσμά της φεουδαρχίας σπάει και τους ανθρώπινους δεσμούς. Κι ο άνθρωπος μην ξέροντας τι να κάνει την ελευθερία του κλείνεται φοβισμένος στο καβούκι του ή την υποτάσσει σε χώρους που του προσφέρουν μια ψευδαίσθηση συλλογικότητας. Κι αυτή είναι χονδρικά η ερμηνεία που έδωσε ο έριχ φρομ για την άνοδο του φασισμού στην πατρίδα του (γερμανία).

Τι μου έλειψε από την προεκλογική περίοδο

Είδαμε πολλά κι ακούσαμε διάφορα σε αυτές τις εκλογές, δεν έχω παράπονο. Αυτό που έλειψε όμως ήταν μια επιστολή διαμαρτυρίας δυσαρεστημένων μελών και στελεχών του σύριζα –τι, μόνο εμείς θα έχουμε τέτοιους; Η οποία θα μπορούσε να είναι κάπως έτσι.

Αναγκαζόμαστε να γράψουμε αυτή την ανοιχτή επιστολή, θορυβημένοι από τη σταθερή, σταδιακή -πλην όμως ραγδαία επιταχυνόμενη μετά τις εκλογές της 6ης μάη- διολίσθηση του μετωπικού μας σχήματος σε θέσεις συστημικές και διαχειριστικές, υπεύθυνης αντιπολίτευσης που δίνει εξετάσεις και ζητά διαπιστευτήρια, όχι από το λαό που της έδωσε δύναμη, αλλά από το κατεστημένο και τις δυνάμεις του, που έβαλαν το λαό στη γωνία και μας έφεραν ως εδώ.

Αναγκαζόμαστε επίσης να μην υπογράψουμε επώνυμα αυτή την επιστολή εξαιτίας ενός ιδιότυπου συγκεντρωτισμού σταλινικού τύπου που επικρατεί εσχάτως στις τάξεις του σύριζα και στοχοποιεί κάθε «παρεκκλίνουσα» διαφορετική άποψη, διότι παίζει τάχα το παιχνίδι του αντιπάλου και της αντίδρασης. Επισείει το μπαμπούλα της δεξιάς για να καταπνίξει κάθε κριτική στάση απέναντι στις κεντρικές πολιτικές κινήσεις κι επιλογές της ηγεσίας, θυμίζοντας πρακτικές του παρελθόντος, βγαλμένες κατευθείαν από το χρονοντούλαπο της ιστορίας.

Απευθυνόμαστε ανοιχτά σε κάθε προοδευτικό πολίτη, κάθε σκεπτόμενο αριστερό και ριζοσπάστη, κομμουνιστή ή δημοκράτη που ανησυχεί για τις εξελίξεις και την αρνητική τροπή των πραγμάτων. Χτυπάμε καμπανάκι κινδύνου και προειδοποιούμε:

-για την ταχεία σοσιαλδημοκρατική μετάλλαξη του σύριζα, και την απόπειρα μετεξέλιξής του στο δεύτερο πυλώνα του νέου διπολισμού στο πολιτικό σύστημα.

-το παιχνίδι με τον ομπάμα και τα αμερικανικά συμφέροντα. Τα πολιτικά εγκώμια στον ολάντ και το νέο άνεμο αλλαγής που πνέει στην ευρώπη. Τον εξωραϊσμό της ευρωζώνης και την επιμονή στο "ευρωπαϊκό κεκτημένο", όπως καθορίστηκε από τη συνθήκη του μάαστριχτ. Την επικίνδυνη τακτική του μικρότερου κακού, της επιλογής του «καλού ιμπεριαλιστή», του σοσιαλφιλελεύθερου προέδρου έναντι του κλασικού νεοφιλελεύθερου, κτλ.

-για την επιχειρούμενη εσπευσμένη μετατροπή του μετωπικού σχήματος σε ενιαίο κόμμα, από τα πάνω, χωρίς ουσιαστική συζήτηση και δημοκρατικές διαδικασίες βάσης, η οποία επιφέρει ένα καίριο πλήγμα στη δημοκρατική πολυφωνία και τον εξ ορισμού πολυτασικό χαρακτήρα του συνασπισμού της ριζοσπαστικής αριστεράς.

-για τις σταλινικές μεθόδους εναντίον των πάλαι ποτέ σταλινικών της κοε, με το φωτομοντάζ της σημαίας με το σφυροδρέπανο, στο πρωτοσέλιδο της αυγής, που έρχεται προς επίρρωση όσων λέγαμε παραπάνω.

Την ίδια στιγμή ωστόσο αυξάνονται και πληθύνονται εντός του σύριζα οι ορφανές, πασοκογενείς φωνές, που βρήκαν καταφύγιο στις γραμμές μας και δίνουν τον τόνο στον επίσημο πολιτικό λόγο μας, βρίσκοντας δυστυχώς πάτημα στη συνεχιζόμενη ασάφεια της πολιτικής και των εξαγγελιών μας για το μνημόνιο, τις κρατικοποιήσεις, το χρέος κτλ. Οι αλλοπρόσαλλες και άκρως αντιφατικές τοποθετήσεις των εκπροσώπων μας επί μιας σειράς θεμάτων, χωρίς διευκρινίσεις και διορθωτικές δηλώσεις, δίνουν το ελεύθερο σε συντηρητικές μεσοβέζικες απόψεις, να παρουσιάζονται συνολικά ως θέσεις του μετωπικού σχήματος, χωρίς να λογοδοτούν σε κανέναν.

Αυτή η εκδοχή της αριστεράς καταλήγει να δυσφημεί τον όρο, με τον ίδιο τρόπο που το κάνει και η δημοκρατική αριστερά του κουβέλη. Πηγαίνοντας πίσω από τα συνθήματα του πασόκ του ανδρέα, αλλά κρατώντας ακέραια τη δημαγωγία του, που είναι πρότυπο για κάποια ηγετικά μας στελέχη, και τις ανέξοδες επικλήσεις στην αριστερά, για να ψαρεύουν ψήφους από τη μεγάλη δεξαμενή της, ή στην ενότητά της, που με δική μας πολλές φορές ευθύνη δεν έχει πιάσει ρίζες στην κοινωνία, στο συνδικαλιστικό κίνημα, στην αυτοδιοίκηση –με πιο χαρακτηριστικό το παράδειγμα της ικαρίας και την υπογραφή μειωμένων συλλογικών συμβάσεων από δυνάμεις μας στο εργατικό κίνημα.

Ο ρεαλισμός του εφικτού σκοτώνει το ρεαλισμό της επιδίωξης του αδύνατου για τον οποίο μιλούσε στην εποχή του ο τσε γκεβάρα. Εμείς όμως, όλοι όσοι παλεύουμε μέσα από τις γραμμές του σύριζα και της ριζοσπαστικής αριστεράς, αγωνιζόμαστε για να αλλάξουμε την κοινωνία και την ζωή μας, αλλάζοντας κοινωνικό σύστημα, και όχι για να αλλάξουμε το σύστημα και να το εξανθρωπίσουμε με μικρές μεταρρυθμίσεις και διαφοροποιήσεις χωρίς ουσία.

Παρόλα όσα επιμένουμε αριστερά. Καλούμε σε κριτική εκλογική στήριξη του σύριζα στις 17 ιούνη, για να προχωρήσει στα απαραίτητα μέτρα σωτηρίας του λαού και των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων και τη σύγκρουση με τα μεγάλα συμφέροντα. Ή αλλιώς να κυβερνήσει ως ένα ακόμα αστικό κόμμα και να φανεί μία από τα ίδια, χάνοντας την εμπιστοσύνη του κυρίαρχου ελληνικού λαού, για να χάσει κι αυτός με τη σειρά του τις δικές του αυταπάτες, σύμφωνα με το ακαταμάχητο σκεπτικό του συντρόφου αθερίδη.

Καλούμε τον ελληνικό λαό να βρεθεί στις επάλξεις, αμέσως μετά τις εκλογές, αφενός για να βάλει φρένο στις χειρότερες μέρες που έρχονται, κι αφετέρου για να πάρει την κατάσταση στα χέρια του και να «τιμωρήσει» τη διγλωσσία και τον οπορτουνισμό της ηγεσίας του σύριζα, τις καταστροφικές επιλογές της και το εμπόριο ελπίδας, με αντάλλαγμα τις καρέκλες της εξουσίας.

Εντάξει, χρειάζεται λίγη δουλειά ακόμα, ένα χτένισμα του κειμένου, εντρύφηση στα εσωτερικά του σύριζα (που αντικειμενικά δεν έχουν τόσο ενδιαφέρον) και μερικές φράσεις ακόμα, σήμα-κατατεθέν του χώρου, αλλά το βασικό κορμό τον έχουμε. Το μόνο που λείπει είναι να ανοίξουμε ένα λογαριασμό στη γκουγκλ κι ένα καινούριο ιστολόγιο, κι έδεσε το γλυκό.

Στην πραγματική ζωή βέβαια δύσκολα θα δούμε τέτοια επιστολή. Αφενός γιατί στο σύριζα μπορεί να λέει ο καθένας το μακρύ του και το κοντό του με το αζημίωτο. Αφετέρου όμως (κι αυτό είναι πιο σημαντικό) γιατί η γλίτσα του κυβερνητισμού είναι η πιο στέρεα, συγκολλητική ουσία που μπορεί να καταστήσει συμπαγή και μονολιθικό ακόμα και τον πολιτικό χυλό του συνασπισμού.

Το πάθος για την εξουσία είναι δυνατότερο από τη διαφωνία.

Για τις κατακτήσεις στον καπιταλισμό

Μια εναλλακτική εκδοχή του γνωστού αρκτικόλεξου PIGS είναι αυτή με την ιταλία στη θέση της ιρλανδίας, η οποία μας δίνει έναν ενιαίο και συνασπισμένο ευρωπαϊκό νότο, έτοιμο για όλα. Μια εκδοχή με ποδοσφαιρική σημειολογία και πολιτικές προεκτάσεις εντός της εε. Η νασιοναλ μανσαφτ της μερκέλ μπορεί αρχικά να τα κατάφερε απέναντι στην πορτογαλία στους ομίλους και την ελλάδα, που δέχτηκαν το μνημόνιο και έμειναν εκτός Euro, αλλά έφαγε τα μούτρα της με τους ιταλούς και τους είδε χτες να διεκδικούν τον ευρωπαϊκό θρόνο στη σύνοδο κορυφής του κιέβου με τους ισπανούς.

Οι ισπανοί ήθελαν να γίνουν οι απόλυτοι κονκισταδόρες του σύγχρονου ποδοσφαίρου με τρεις σερί κατακτήσεις μεγάλων διοργανώσεων και τα κατάφεραν. Την ίδια στιγμή στην ελλάδα κάποιοι προβάλλουν ως ανάγκη των καιρών το αντικονκισταδορικό μέτωπο ενάντια στην κατοχή της τρόικα κι επαινούν το ραχόι για την κρατικοποίηση των τραπεζών που κινδύνευαν με πτώχευση και την «πολιτική κατάκτηση» της ισπανικής κυβέρνησης για την «εξασφάλιση δανείων χωρίς μνημόνιο». Παράλληλα, βάλλουν κατά όσων έχουν «ιδιοκτησιακή αντίληψη» για το κίνημα, αλλά οι ίδιοι φιλοδοξούν να κάνουν το δικό τους «αριστερό» πόλο μονοπώλιο και ονειρεύονται πολλές μικρές νίκες εντός του συστήματος (από το ευρωομόλογο μέχρι τις κρατικοποιήσεις που λέγαμε), πετώντας από κορυφή σε κορυφή, μέχρι την έφοδο στον ουρανό και την κατάκτηση του ολύμπου.

Υπάρχει όμως δυνατότητα να αποσπάσει σήμερα κατακτήσεις το κίνημα, εντός του συστήματος, χωρίς να έχει τεθεί στην «ημερήσια διάταξη» από τη ζωή το θέμα της εξουσίας; Και γιατί λένε οι κομμουνιστές ότι ο καπιταλισμός δεν έχει πλέον περιθώρια για παραχωρήσεις, όπως παλιότερα, σε άλλες δεκαετίες; Μήπως αυτό είναι σημάδι μοιρολατρίας και ηττοπάθειας;

Κατά πρώτον, ηττοπαθείς εξ ορισμού είναι εκείνες οι αναλύσεις που απαρνούνται εξ αρχής ως ενδεχόμενο την επανάσταση και τη δυνατότητά της να νικήσει, παραπέμποντας αυτή τη νίκη στη δευτέρα παρουσία. Κατά δεύτερον, η εκτίμηση ότι ο καπιταλισμός δεν είναι σε θέση να κάνει παραχωρήσεις, επειδή βαθαίνει η κρίση του, είναι συγκεκριμένη ανάλυση της πραγματικότητας κι όχι ηττοπάθεια. Ο σύγχρονος καπιταλισμός έχει λιγότερα περιθώρια για παροχές, γι’ αυτό και σπάει παραδοσιακές συμμαχίες του με μεσαία και προνομιούχα στρώματα, διακινδυνεύοντας τη συστημική του σταθερότητα. Η εκτίμηση αυτή δε μπαίνει από θέση αρχής, ως άρνηση γενικά κάθε δυνατότητας επιμέρους κατακτήσεων, αλλά ως εκτίμηση για την τρέχουσα συγκυρία, ανιχνεύει τη γενική τάση και δεν αναιρείται από εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα.

Πότε μπορεί να προχωρήσει σε παραχωρήσεις το σύστημα; Όταν νιώσει να απειλείται η ύπαρξή του και η επιθανάτια αγωνία του το μετατρέψει σε «ηθικό και φιλεύσπλαχνο» για να αναχαιτίσει τις ριζοσπαστικές διαθέσεις, έως ότου αναλάβει, μπουκώνοντας στόματα και συνειδήσεις με υλικά αγαθά και προνόμια. Το κεφάλαιο μπορεί να κάνει παραχωρήσεις όταν βρεθεί με το πιστόλι στον κρόταφο και φοβηθεί ότι μπορεί να χάσει τα πάντα.

Αλλά αν βρεθούμε στο σημείο να μπορούμε να το «εκβιάζουμε» και να αποσπάμε κατακτήσεις, γιατί να μείνουμε εκεί και να μην το σκοτώσουμε; Διαφορετικά, θα πάρει πίσω σε πρώτη ευκαιρία ό,τι μας έδωσε και εμείς θα μείνουμε με το πιστόλι στο χέρι να μας σημαδεύει, εν είδει πολιτικής αυτοκτονίας.

Αυτή είναι η κριτική αποτίμηση που γίνεται και στο αργεντινάσο –που πριν από μερικούς μήνες είχε τη δέκατη επέτειό του. Ναι μεν είχε τη δύναμη να ρίχνει τις αστικές κυβερνήσεις τη μία μετά την άλλη, αλλά έμεινε χωρίς στόχευση και με άσφαιρα πυρά. Και θα είναι «έγκλημα ασυγχώρητο» για την επαναστατική υπόθεση να φτάσουμε στην πηγή, αλλά να μην απλώσουμε το χέρι για να πιούμε νερό. Να έχουμε δύναμη, να την επιβάλουμε στην τάξη των αστών, αλλά να μην την καταστήσουμε εξουσία, δηλαδή ισχύ κατοχυρωμένη.

Από αυτή την άποψη οι αγώνες και τα «κινήματα» που αναπτύχθηκαν στην ελλάδα το τελευταίο διάστημα δεν ήταν μάταιοι ή χαμένοι από χέρι, αλλά αποδείχτηκαν ανεπαρκείς, καταλήγοντας να επαναδιαπραγματεύονται (βλέπε παζαρεύουν) την ελάφρυνση των συνεπειών του μνημονίου και πόσα θα χάσουμε. Και το βασικό ζητούμενο που τους έλειψε ήταν η πολιτική στόχευση.

Κάποιοι λένε βέβαια ότι η ταξική πάλη έχει διακριτά βάθρα, με σχετική αυτονομία το καθένα, και συνάγουν από τα παραπάνω ότι είναι λάθος να υποτιμάμε τη σημασία του οικονομικού αγώνα και να προβάλλουμε μονότονα κι «αντιδιαλεκτικά» το στόχο της πολιτικοποίησης του κινήματος. Δεν υπάρχει όμως κάποια σοβαρή οργανωμένη πολιτική δύναμη που να αποκηρύσσει τον οικονομικό αγώνα. Ίσα-ίσα που στο κόμμα έχει ασκηθεί κατά καιρούς κριτική από διάφορους χώρους –που δεν είναι ακριβώς σοβαροί, ούτε οργανωμένοι, πόσο μάλλον δύναμη- ότι μένει στάσιμο στα ρηχά νερά του «οικονομισμού» και των μισθολογικών διεκδικήσεων, χωρίς να ζυμώνει πολιτικά, μεταβατικά, δημοκρατικά αιτήματα – το κάθε επίθετο ανάλογα με τον χώρο προέλευσης της εκάστοτε κριτικής.

Το πρόβλημα ωστόσο δεν είναι η αναγνώριση της σημασίας οικονομικής πάλης, αλλά το πώς αυτή υποτάσσεται στην πολιτική πάλη. Το ζήτημα δεν είναι αυτά καθαυτά τα τακτικά αιτήματα, αλλά σε ποια στρατηγική εντάσσονται και πώς θα την υπηρετούν. Κανένας δεν υποτιμά τη σημασία των οικονομικών κατακτήσεων. Οι μικρές νίκες είναι ευπρόσδεκτες, δείχνουν το δρόμο της διεκδίκησης και τονώνουν την ταξική αυτοπεποίθηση των εργαζομένων. Πρέπει όμως να τις διασφαλίσουμε με συνολικές νίκες για να μη σκορπίσουμε απογοήτευση σε βάθος χρόνου. Κι αυτό δεν είναι κήρυγμα ηττοπάθειας, αλλά μια υπεύθυνη προειδοποίηση ουσίας, ότι ο αγώνας θα είναι μακρόχρονος και δύσκολος, ότι δεν υπάρχουν εύκολες, μαγικές λύσεις –και σίγουρα όχι εντός του συστήματος.

Σήμερα η συγκυρία απαιτεί συνολικές λύσεις και ζητά απάντηση στο ερώτημα: πώς θα μπορούσαν να κυλήσουν αλλιώς τα πράγματα στην παραγωγή και την οικονομία; Ποια εναλλακτική πρόταση έχετε; Ο σοσιαλισμός μπαίνει στην ημερήσια διάταξη όχι βάση κάποιων δικών μας επαναστατικών ονειρώξεων, αλλά αντικειμενικά, ως μοναδική διέξοδος απ’ την κρίση, γιατί δεν μπορεί να υπάρξει καμία άλλη λύση υπέρ του λαού στα πλαίσια του καπιταλισμού όπου η αστική τάξη μετακυλύει το κόστος της κρίσης στους εργαζόμενους.

Αυτά δε λέγονται για να επικρατήσει ηττοπάθεια και να μη δοθούν οικονομικοί αγώνες. Ίσα-ίσα που τώρα όλο το βάρος δίνεται στη μάχη για να υπογραφούν ευνοϊκές συλλογικές συμβάσεις, να μην περάσει η τρομοκρατία των επιχειρησιακών και των ατομικών συμβάσεων, η κατάργηση της μετενέργειας κλπ.  Το γενικό αναδεικνύεται από το επιμέρους αλλά δεν μπορεί και δεν πρέπει να κρύβεται πίσω απ’ αυτό. Η τακτική πρέπει να ευνοεί τη στρατηγική και η τελευταία να ζυμώνεται στις μάζες και να κερδίζει συνεχώς έδαφος στο εργατικό κίνημα. Κι αυτός πρέπει να είναι ο ρόλος της πρωτοπορίας, για να μη μείνουν στη μέση του δρόμου οι αγώνες και οι λαϊκές συνειδήσεις που αρχίζουν να ριζοσπαστικοποιούνται.

Και μια τελευταία σημείωση για τη σύνδεση υποκειμενικού κι αντικειμενικού παράγοντα.

Υπάρχει μια αντίληψη που απολυτοποιεί τον υποκειμενικό παράγοντα, το πεδίο δράσης του και τις δυνατότητες που έχει. Οι μισθοί, λέει, δεν κόβονται εξαιτίας της κρίσης αλλά εξαιτίας του χαμηλού επιπέδου των αντιστάσεων. Με άλλα λόγια οι καπιταλιστές βρίσκουν και κάνουν. Κάτι που ισχύει κατά βάση, αλλά αντιστρέφει τη σχέση αιτίου- αιτιατού. Ή ακόμα χειρότερα, η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος, που ισχυρίζεται πως η κρίση προκαλείται ακριβώς εξαιτίας των διάφορων εργατικών αντιστάσεων και των μικρών «σαμποτάζ» όσων αντιστέκονται στο χώρο παραγωγής –φτύνοντας πχ στον καφέ του αφεντικού του με μίσος ταξικό, ή δουλεύοντας παθητικά, κτλ.

Αυτό που αγνοούν οι παραπάνω αναλύσεις είναι η αντικειμενική συγκυρία, οι δυσμενείς συνθήκες σε παγκόσμιο επίπεδο κι οι αρνητικοί διεθνείς συσχετισμοί που διαμορφώθηκαν αντικειμενικά την τελευταία εικοσαετία μετά τις ανατροπές στο ανατολικό μπλοκ. Το κοινωνικό κράτος των δυτικών κοινωνιών ήταν ουσιαστικά η απάντηση στο αντίπαλο δέος και την ελκτική δύναμη της χώρας του οκτώβρη. Από τη στιγμή που εξέλιψε όμως αυτό το δέος, άρχισαν να ξηλώνονται κι οι κατακτήσεις του κοινωνικού κράτους σε όλη την ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο. Αυτή είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα. Κι όποιος τυφλώνεται από αντισοβιετισμό κι αρνείται να τη δει ή θέλει σώνει και καλά να επιρρίψει τη βασική ευθύνη στον υποκειμενικό παράγοντα (κόμματα, συνδικάτα, κτλ) για τη σημερινή κατάσταση, πάσχει από πολιτική μυωπία κι είναι άξιος της μοίρας του.