Ο καπιταλισμός ή θα είναι καταπιεστικός κι εκμεταλλευτικός ή δε θα υπάρξει…

Δημοσιεύτηκε στην Κατιούσα

Αν η διάσπαση του ΚΚΕ το 68′ είχε διεθνή διάσταση, αυτή θα ήταν η εμφάνιση του ρεύματος του ευρωκομμουνισμού. Και για κάποιους, η “άνοιξη της Πράγας”. Ίσως κάποιοι “ανανεωτές” βρήκαν σε αυτήν το ιδεολογικό άλλοθι που χρειάζονταν, για να καλύψουν τη διαφωνία τους, ενώ θα είχαν άλλη άποψη αν είχαν κερδίσει την υποστήριξη των Σοβιετικών. Ακόμα κι έτσι ωστόσο δεν παύει να υπάρχει ένας βαθύτερος οργανικός δεσμός, έστω κι αν συνειδητοποιήθηκε αργότερα στην πορεία.
Το βασικό θεωρητικό ζήτημα που τέθηκε -σύμφωνα με τις δικές τους διακηρύξεις- είναι ο περιβόητος τρίτος δρόμος, το ερώτημα αν μπορούσε να οικοδομηθεί ένα διαφορετικό μοντέλο σοσιαλισμού, που θα μπορούσαμε να το παραφράσουμε (διακωμωδώντας το) κι ως εξής: είναι εφικτός ένας άλλος άλλος κόσμος;

Σε μια πρόσφατη έκδοση του ΔΟΛ για τα 50 χρόνια από τη διάσπαση του ΚΚΕ, ο Πρετεντέρης έγραφε πως το 68′ ήταν μια εμφατική αρνητική απάντηση στο παραπάνω ερώτημα: ο σοσιαλισμός και το κομμουνιστικό κίνημα ήταν καταδικασμένο να υπάρξουν με τη συγκεκριμένη μορφή κι ανίκανα να μεταρρυθμιστούν ή να εξελιχθούν. Κρατήθηκαν με αυτά τα χαρακτηριστικά για άλλα είκοσι χρόνια κι οδηγήθηκαν υποχρεωτικά -νομοτελειακά θα λέγαμε στη δική μας διάλεκτο- στη χρεοκοπία και την “κατάρρευση”.

Ο Πρετεντέρης μας σερβίρει το χρεοκοπημένο ιδεολόγημα περί τέλους της ιστορίας, φτιάχνοντας όμως ένα δίπολο με τις δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Αν δεν είσαι μαζί του και με το τέλος της ιστορίας, είσαι με τους ανανεωτές και τις ελπίδες για την άνοιξη της Πράγας. Αλλιώς ανήκεις στα χρεοκοπημένα “απολιθώματα” της ιστορίας. Είναι όντως έτσι;

Ο περίφημος τρίτος δρόμος κατέληξε σύντομα στην αγκαλιά του καπιταλισμού, τόσο στη δυτική όσο και στην “ανατολική” του εκδοχή. Στην Τσεχοσλοβακία έδειξε με είκοσι χρόνια απόσταση τι σήμαιναν στην πράξη οι ωραίες διακηρύξεις του για έναν καλύτερο σοσιαλισμό, με μια “βελούδινη” αντεπανάσταση που τον ανέτρεψε. Στη Δύση, ο ευρωκομμουνισμός έχασε σύντομα κάθε λόγο διακριτής ύπαρξης από τη σοσιαλδημοκρατία, ενώ σήμερα δείχνει επί τω έργω κι από κυβερνητικές θέσεις το είδος του “κομμουνισμού” και της Αριστεράς που πρεσβεύει.

Τα φληναφήματα για ένα σοσιαλισμό χωρίς δικτατορία του προλεταριάτου κατέληξαν στη δικτατορία της αστικής τάξης. Και η γλυκερή αυταπάτη ενός δημοκρατικού τρίτου δρόμου χωρίς επαναστατική βία -που είναι ενάντια στη “δημοκρατία”- οδήγησε στην ταχύτατη ενσωμάτωση στο σύστημα που θεωρητικά επιχειρούσαν να αλλάξουν από τα μέσα, με τα δικά του εργαλεία (πχ εκλογές). Αν αποδείχτηκε κάτι από όλα αυτά, δεν είναι η αδυναμία του σοσιαλισμού να εξελιχθεί, αλλά η ουτοπία ενός καπιταλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο και μιας αστικής τάξης που θα πειθόταν με δημοκρατικά μέσα να απαρνηθεί τα προνόμιά της και τη φύση της. Για να το θέσουμε παραφράζοντας ένα γνωστό σύνθημα των ευρωκομμουνιστών: “ο καπιταλισμός ή θα είναι εκμεταλλευτικός-καταπιεστικός ή δε θα υπάρξει…”

Κάτι ακόμα, σχετικά με αυτό το “από μέσα”. Ο σοσιαλισμός μπορούσε όντως να αλωθεί από μέσα, δηλαδή από τις γραμμές του Κομμουνιστικού Κόμματος, γιατί δεν επικρατεί αυτόματα-μηχανιστικά. Παλεύει με τις επιβιώσεις του παλιού, φέρνει στο προσκήνιο ως βασικό παράγοντα την πολιτική, δηλαδή τη συνειδητή δράση των υποκειμένων και σε αυτήν δεν είναι τίποτα δεδομένο, μια για πάντα. Ούτε καν ο επαναστατικός χαρακτήρας του κόμματος, της οργανωμένης πρωτοπορίας, που τελικά αλώθηκε από εχθρικά στο σοσιαλισμό στοιχεία, με προβιά κομμουνιστή και συνθήματα για έναν καλύτερο (ή περισσότερο) σοσιαλισμό.

Όπως ο καπιταλισμός δε νοείται χωρίς τα βασικά χαρακτηριστικά του, που είναι η εμπορευματική παραγωγή και το κυνήγι του κέρδους -ενώ το πολιτικό εποικοδόμημα μπορεί να ποικίλει- έτσι και ο σοσιαλισμός δεν υφίσταται χωρίς κάποιες δικές του βασικές προϋποθέσεις: την εξάλειψη των ιδιωτικών κεφαλαίων και του ιδιωτικού κέρδους, την κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και τη δικτατορία του προλεταριάτου, που είναι ευρέως συκοφαντημένη έννοια.

Η σοσιαλιστική εξουσία έχει ως σκοπό της το μετασχηματισμό του κόσμου και η λειτουργία της έχει αρκετά κοινά χαρακτηριστικά με την έννοια της καλλιέργειας. Για να αποδώσει καρπούς, δεν πρόκειται να αφήσει γενικά “όλα τα λουλούδια να ανθίσουν”, γιατί ανάμεσά τους υπάρχουν αγριόχορτα, παράσιτα και ζιζάνια, που πρέπει ασφαλώς να καταπολεμηθούν, με “διοικητικά” μέτρα.
Όταν η σοσιαλιστική εξουσία καλείται να λάβει δυναμικά μέσα αντιμετώπισης μιας κατάστασης, αυτά έχουν κυρίως αμυντικό χαρακτήρα, όπως ακριβώς το Τείχος του Βερολίνου. Δεν είναι μια δικτατορική επίδειξη δύναμης, αλλά μια “αδυναμία” έγκαιρης αντιμετώπισης των προβλημάτων, προληπτική αντιμετώπιση των αδυναμιών στις οποίες πατά η αντεπανάσταση για να εκδηλωθεί και να οξύνει τη λαϊκή δυσαρέσκεια.

Η δικτατορία του προλεταριάτου περιλαμβάνει αναπόφευκτα βίαια και κατασταλτικά μέτρα -αλλιώς δε θα ήταν δικτατορία- χωρίς όμως να εξαντλείται σε αυτά. Κι εδώ μπορούμε να θυμηθούμε μια αποστροφή των κλασικών που όριζαν την επανάσταση ως το πιο “βίαιο κι αυταρχικό” πράγμα που μπορεί να δει κανείς. Αλίμονο αν πιστεύει κανείς πως μπορούμε να κάνουμε χωρίς τέτοιες μεθόδους -ιδιαίτερα στις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες στις οποίες εμφανίστηκαν τα επαναστατικά εγχειρήματα του εικοστού αιώνα- ή ότι η πορεία της επανάστασης θα είναι εύκολη κι ανέμελη νίκη, σαν υγιεινός περίπατος στην εξοχή (στα λιβάδια, με ξέπλεκες κοτσίδες, όπως λέει το σχετικό κλισέ). Το πρόβλημα δεν είναι η ύπαρξη δικτατορίας, αλλά πως αυτή θα είναι όντως του προλεταριάτου, θα επιβεβαιώνει τη λειτουργία της ως όργανο κυριαρχίας μιας τάξης που αλλάζει επαναστατικά τον κόσμο και δε θα εκφυλιστεί, ούτε θα την οικειοποιηθούν ηγετικά στελέχη που θα βλέπουν το δικό τους ιδιωτικό συμφέρον.

Ο σοσιαλισμός είναι εξ ορισμού μια μεταβατική διαδικασία, μια διαρκής εξέλιξη, ένα προτσές, προς την αταξική κοινωνία του μέλλοντος. Δεν μπορεί να μείνει στάσιμος, γιατί αλλιώς θα υποχωρήσει -όπως περίπου έγινε και στις επαναστάσεις στην Ευρώπη. Διδάσκεται από την πείρα του, από τα ίδια τα λάθη και τις αντιφάσεις του. Θα γυρίσει στο ιστορικό προσκήνιο δριμύτερος και πιο σοφός, χωρίς τις αυταπάτες του παρελθόντος, όχι όμως χωρίς λάθη και άλλες αντιφάσεις -αλλιώς δε θα ήταν σοσιαλισμός και θα περνούσαμε κατευθείαν στον κομμουνισμό.

Ο σοσιαλισμός και οι κομμουνιστές μπορούν να αλλάξουν, να εξελίσσονται διαρκώς, αυτός είναι όρος της ύπαρξής τους -πολύ διαφορετικός από την “ανανέωση” που επαγγέλλονταν οι ευρωκομμουνιστές και τη σοσιαλδημοκρατική σκουριά στην οποία κατέληξαν. Αυτό που δε γίνεται όμως είναι να απολέσουν τα βασικά τους χαρακτηριστικά και να συνεχίσουν να είναι κομμουνιστές, να επιδιώκουν δηλαδή να αλλάξουν τον κόσμο και να τον απαλλάξουν από την εκμετάλλευση και την καταπίεση.


Με αυτήν -και μόνο με αυτήν- την έννοια, έχει δίκιο ο Πρετεντέρης. Οι κομμουνιστές μπορούσαν να υπάρξουν μόνο με αυτή τη συγκεκριμένη μορφή και όχι σα μια εκδοχή κυβερνώσας αριστεράς που ζούμε σήμερα -άσχετα αν ο ίδιος ο Πρετεντέρης και το ΔΟΛ κάνουν τα πάντα για να μας τους παρουσιάσουν ως “κομμουνιστές”.

Το ελληνικό 68′ και η 12η Ολομέλεια

Δημοσιεύτηκε στην Κατιούσα

Αυτές τις μέρες συμπληρώνονται πενήντα χρόνια από τη 12 Ολεμέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, και από τη διάσπαση του κόμματος. Αυτή η επέτειος φαίνεται να επισκιάζει, κατά μία έννοια, την επέτειο των 100 χρόνων από την ίδρυση του ΣΕΚΕ, που μετονομάστηκε σε ΚΚΕ στη συνέχεια, αλλά στην πραγματικότητα μάλλον την υπογραμμίζει, γιατί ήταν η προϋπόθεσή της. Χωρίς τη 12η Ολομέλεια, μπορεί να μην υπήρχε καν ΚΚΕ σήμερα, για να γιορτάσει τα 100 χρόνια δράσης και λειτουργίας του. Κι αυτή η καμπή ήταν κάτι σαν φάρος σε μια περίοδο όχι ιδιαίτερα ηρωική, με νωπό το χαστούκι από την επιβολή της δικτατορίας και την αδυναμία αξιόλογης οργανωμένης αντίδρασης, κυρίως εξαιτίας της καταστροφικής απόφασης που είχε προηγηθεί δέκα χρόνια πριν, για τη διάλυση των παράνομων κομματικών οργανώσεων. Κι αυτό ξέχωρα από τα όποια προβλήματα εντοπίζονται στην πολιτική γραμμή και τη στρατηγική της εποχής, στην πολιτική ουράς απέναντι στην Ένωση Κέντρου, και στις αυταπάτες πως δεν υπήρχε αντικειμενικά έδαφος για την ανάπτυξη σοσιαλδημοκρατικού μορφώματος στην Ελλάδα, τη στιγμή που αυτό κυοφορούνταν, ακόμα και μες στις γραμμές της ΕΔΑ εν μέρει.

Ας δούμε κάποια βασικά χαρακτηριστικά της 12ης Ολομέλειας. Καταρχάς, το ρήγμα είχε επέλθει ουσιαστικά νωρίτερα (κυρίως στη 10η Ολομέλεια) κι απλώς πιστοποιήθηκε κι εκδηλώθηκε ανοιχτά κατά τη διάρκεια της 12ης, οι εργασίες της οποίας αναλώθηκαν πολύ σε τεχνικές λεπτομέρειες, πχ για το ποιος είχε δικαίωμα συμμετοχής, είχαν όμως καθαρά πολιτικό υπόβαθρο. Κι αυτό δεν ήταν γεωγραφικό, όπως υπονοούσε η προβοκατόρικη ονομασία “ΚΚΕ εσωτερικού”, αν δηλαδή το κίνημα θα καθοδηγούνταν από την ηγεσία που διαμόρφωνε τη γραμμή από το εξωτερικό ή από τα στελέχη που δρούσαν στην Ελλάδα και είχαν πιο σφαιρική αντίληψη της κατάστασης. Το υπόβαθρο της αντιπαράθεσης ήταν καθαρά πολιτικό, όπως έδειξε τόσο η εξέλιξη του “ΚΚΕ εσ.” όσο και η διαμόρφση του ρεύματος του ευρωκομμουνισμού διεθνώς, με καταλύτη το 1968, αν και η διάσπαση του ΚΚΕ προηγήθηκε τόσο του Παρισινού Μάη, όσο και των γεγονότων που ονομάστηκαν “Άνοιξη της Πράγας”.

Τι βρισκόταν στην πολιτική ουσία του πράγματος; Ακούγεται λίγο απαξιωτικά ειπωμένο ίσως από κάποιον άκαπνο γραφιά που τοποθετείται από τη βολή του πληκτρολογίου του, αλλά η ουσία είναι αυτή και δε γίνεται να διατυπωθεί διαφορετικά: η επαναστατική αναδίπλωση, η κούραση από την αντάρτικη δράση που τη διαδέχτηκε η μακρόχρονη, σκληρή παρανομία, η αναζήτηση -έστω και μιας αστικής, κουτσουρεμένης- νομιμότητας, της “ομαλότητας”, μιας ευκαιρίας-ανάγκης να ζήσουν κανονικά, όπως θα είχε ο καθένας δικαίωμα, κι όπως έβλεπαν να γίνεται παραδίπλα, με τους κομμουνιστές συντρόφους στην Ιταλία και τη Γαλλία. Η απαξίωση και η απόρριψη όσων μας “στέρησαν” την ευκαιρία αυτή: το δεύτερο αντάρτικο, που ήταν “τυχοδιωκτισμός”, τα Δεκεμβριανά, που ήταν “μπανανόφλουδα” που την πατήσαμε πρόθυμα, ο Ζαχαριάδης -πάνω απ’ όλα αυτός- που είχε καθαιρεθεί παραπάνω από μια δεκαετία πριν, αλλά στοίχειωνε τη σκέψη τους και τον έβλεπαν παντού παρόντα: ακόμα και στον Κολιγιάννη…

Η πολιτική προέκταση των παραπάνω ήταν η απόρριψη της δικτατορίας του προλεταριάτου -και κάθε δικτατορίας, που δεν μπορεί να συσπειρώσει τις μάζες που διψάνε για δημοκρατία. Με άλλα λόγια, η απόρριψη της “καχεκτικής δημοκρατίας” και της δικτατορίας στην Ελλάδα, επεκτεινόταν στην απόρριψη κάθε δικτατορίας γενικά, ακόμα και του προλεταριάτου, και οδηγούσε στην αγκαλιά της αστικής δημοκρατίας και τα προνόμια που απολαμβάνουμε σε αυτήν…

Η άμεση οργανωτική προέκταση ήταν η απόρριψη του κόμματος, του Κομμουνιστικού Κόμματος ως πρωτοπορίας, που η ηγεσία “απέξω” επέμενε ανεδαφικά για την ανάληψη δράσεων για τη νομιμοποίησή του. Τι τα χρειαζόμαστε όλα αυτά όμως, από τη στιγμή που έχουμε τον “υπαρκτό φορέα”, την ΕΔΑ που λειτουργούσε νόμιμα -κι ας διωκόταν σαν σχεδόν παράνομο κόμμα- και μετεξελισσόταν σε ενιαίο κόμμα, καλύπτοντας -κατά το δικό τους σκεπτικό- όλες τις απαραίτητες πλευρές, που χρειάζονταν οι κομμουνιστές.

Για να το κάνουμε λιανά, η ουσία ήταν: τα “καλά” της αστικής δημοκρατίας, μιας “ομαλής” ζωής, που σήμαινε όμως σε αντάλλαγμα και την παραίτηση από την ιδιότητα του επαναστάτη-κομμουνιστή. Αναθεώρηση -και όχι κάποιος εκσυγχρονισμός-ανανέωση- των βασικών αρχών του μαρξισμού-λενινισμού. Οτιδήποτε διαφορετικό βαφτιζόταν “τυχοδιωκτισμός” και θεωρούνταν πως έδινε πάτημα για όξυνση των κατασταλτικών μέτρων, ακόμα-ακόμα και για τη δικτατορία των συνταγματαρχών -στη λογική ότι φταίει το θύμα που προκαλεί και οφείλει να μην αντιστέκεται. Τόσο ξύλινα και απλά…

Το δεύτερο βασικό στοιχείο που επισημαίνεται συχνά σε αναλύσεις των αναθεωρητών είναι το βάρος του διεθνούς κέντρου και ο καταλυτικός ρόλος που έπαιξε για την επικράτηση του “ορθόδοξου” ΚΚ με την επιρροή του και τη σαφή προτίμηση που έδειξε στο ΚΚΕ. Παρεμπιπτόντως, αυτό το κέντρο ήταν που είχε πάρει την πρωτοβουλία για την καθαίρεση του Ζαχαριάδη από την ΚΕ του ΚΚΕ, αλλά “όλως παραδόξως” αυτό σπανίως επισημαίνεται σε αυτές τις αναλύσεις ως αρνητικό παράδειγμα.
Ας σημειώσουμε σχετικά τα εξής: η κριτική αυτή είναι λίγο υπο-κριτική στην ουσία της, καθώς οι αναθεωρητές αρχικά επιδίωξαν και αυτοί την εύνοιά του -ή έστω μια πιο θετική μεταχείριση του δικού τους “ΚΚ”. Τα υπόλοιπα και η “αποστασιοποίηση” από διάφορες επιλογές ήρθαν μάλλον κατόπιν εορτής, μαζί με τη διακριτή συγκρότηση του ευρωκομμουνισμού και της πολεμικής του ενάντια στη Σοβιετική Ένωση. Και είναι δείγμα -για την ΕΣΣΔ και το πολιτικό ποιόν του υπαρκτού της εποχής- πως παρά τα δικά τους πολιτικά-στρατηγικά προβλήματα, οι σοβιετικοί δεν ήταν και δεν έγιναν ποτέ -όχι μέχρι τον Γκόρμπι τουλάχιστον- ευρωκομμουνιστές. Οι ευρωκομμουνιστές θεωρούσαν πχ την περίοδο του Μπρέζνιεφ μια αναβίωση του Στάλιν (χωρίς αίματα και μουστάκι), και άρχισαν να νιώωθουν δικαιωμένοι στην περίοδο Γκορμπατσόφ με την κριτική της “περιόδου της στασιμότητας”.

Αλλά αν το ΚΚΕ επικράτησε τότε, ιδεολογικά και πολιτικά, απλά και μόνο επειδή πήρε το χρίσμα του διεθνούς κέντρου, πώς κατάφερε να υπάρχει μέχρι σήμερα; Πώς κατόρθωσε να βγει ζωντανό από την παγκόσμια κρίση του κομμουνιστικού κινήματος, μετά το 91′, όταν έπαψε να υφίσταται και τυπικά αυτό το παγκόσμιο διεθνές κέντρο που βάρυνε -υποτίθεται- στις εν Ελλάδι εξελίξεις με την εύνοια που του έδειξε; Πώς εξηγούνται όλα αυτά, αν ήταν απλώς ένα παράρτημα, μια αντιπροσωπία, όπως συνηθίζουν να το παρουσιάζουν, εν είδει καρικατούρας;

Μια τελευταία παράμετρος είναι η ίδια η εξέλιξη του λεγόμενου ΚΚΕ εσωτερικού, το οποίο δεν ήταν κομμουνιστικό και σε ένα βάθος χρόνου, απέβαλε και τον προσδιορισμό, γιατί δεν τον χρειαζόταν, δεν τον ήθελε. Το “εσωτερικού” ήταν ΠΑΣΟΚ που ήταν όμως υπέρ της ΕΕ -και πριν από τη ‘μετάλλαξη’ του ΠΑΣΟΚ- και της ΕΑΔΕ, στην εναγώνια προσπάθειά του να βρει ρήγματα και νόμιμα παραθυράκια, ακόμα και στην προσπάθεια της χούντας να μακιγιάρει το αυταρχικό της προφίλ.

Το “ΚΚΕ εσωτερικού” ήταν Συνασπισμός, αλλά και κάποιοι που αντιτάχθηκαν στον Ενιαίο Συνασπισμό, γιατί δεν ήθελαν συνεργασία με το ΚΚΕ, και θεωρούσαν λάθος ακόμα και την πρόσκαιρη εκλογική συμμαχία της Ενωμένης Αριστεράς, το 74′. Ήταν κι ο Νίκος Μπίστης, του “προχωρώντας και αναθεωρώντας”. Η Αριστερά του Σαλονιού. Ο σημερινός Σύριζα -που δικαιώνει τον ευρωκομμουνιστικό αγώνα, για την κατάληψη της κυβέρνησης σε ένα σύγχρονο πόλεμο θέσεων. Είναι αναθεωρητισμός, ακόμα και για τα δεδομένα του εξωκοινοβουλευτικού χώρου, με τη Β’ Πανελλαδική, τις Συσπειρώσεις, το Μηλιό και άλλους…

Δεν είναι πάντα ασφαλές κριτήριο να εκτιμάμε εκ του αποτελέσματος κάποια φαινόμενα, αλλά εν προκειμένω, ήταν μια φυσικά κατάληξη και η τελική του συνέπεια.


Αν θέλει να δει κανείς τι ήταν ο αναθεωρητισμός του “ΚΚΕ εσωτερικού”, μπορεί να ρίξει μια ματιά στη ΔΗΜΑΡ και το σημερινό Σύριζα.
Κι αν θέλει να δει κανείς τη μήτρα της σημερινής κριτικής για τους “παρωχημένους κομμουνιστές που έχουν μείνει πίσω από τις εξελίξεις”, που “είναι σεχταριστές, άκαμπτοι, δογματικοί, σταλινικοί”, που “τα παραπέμπουν όλα στο σοσιαλισμό και την επανάσταση”, μπορεί να μελετήσει τον πολιτικό λόγο των αναθεωρητών, που δεν κατάφεραν ποτέ να ξεφύγουν από το πολιτικό περιθώριο, αλλά ηγεμόνευσαν “γκραμσιανά” (που και σε αυτόν του άλλαξαν τα φώτα με τις ρεφορμιστικές αναγνώσεις τους) σε ένα ευρύτερο φάσμα και δάνεισαν τα επιχειρήματά τους και τον -κατά βάση- αντικομμουνισμό τους και σε άλλους χώρους, διαχρονικά.

Dream of ΠΑΣΟΚification

Η τρίτη μέρα κατά τας γραφάς ξεκίνησε με την πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση στο Σύνταγμα, είχε πολύ κόσμο, όπως και οι προηγούμενες, άσπρα μπαλόνια (στην plaza del mayo) αλλά και μια συγκαλυμμένη βιασύνη (ακόμα και στη συναυλία στο τέλος κανείς δεν είπε πάνω από ένα τραγούδι), για να έχουν περισσότερη ώρα να ξεκουραστούν οι σύντροφοι. Γιατί η κούραση του τριημέρου άγγιζε επίπεδα φεστιβάλ, με τη διαφορά πως εκεί έχεις κίνητρο και λες να μην τελειώσει, ενώ εδώ μας τελειώνουν, και θες απλά να ξεσπάσεις τα νεύρα σου σε κάποιον Συριζαίο, να τον πλακώσεις στο ξύλο (χωρίς γιατί, το ξέρει μόνος του).

Βλέπαμε παρεμπιπτόντως στο ντοκιμαντέρ για τη σφαγή των ανθρακωρύχων στο Λάντλοου (ΗΠΑ, 1914, Λούης Τίκας) τους εργάτες που αποφάσιζαν να σκοτώσουν τους μπράβους και τα τσιράκια της εργοδοσίας και ο σύντροφος δίπλα μου ενθουσιάστηκε: μπράβο, αυτές είναι αποφάσεις σωματείων! Ανυπομονώντας να τις υλοποιήσει και με το δικό του. Η μέρα εκείνη δε θα αργήσει κυνηγημένο μου πουλί...

Από την κεντρική ομιλία του Πέρρου κράτησα το ξεκίνημα που θύμιζε Σικάγο (όχι δεν εννοώ αυτό) με τα τελευταία λόγια του εργάτη, πριν καταλήξει στην κρεμάλα και τη φράση για την απεργοσπασία που πήγε γόνατο από τους εργατοπατέρες, που τέτοιοι ήταν και τέτοιοι θα 'ναι.

Αλλά η είδηση της χρονιάς ήταν η (επαν)εμφάνιση της ΓΣΕΕ, που είχε χαθεί σαν τους αγνοούμενους στα αμπελαλέ, ετοίμαζε όμως αναιμικό come-back χτες. Μπορείτε να βοηθήσετε; Φυσικά μπορούσαν και το έκαναν, η ΛαΕ, άλλοι Συριζαίοι με πολιτικά κι ανάμεσά τους κάποιοι με το πανό: stop the coup, δηλ "σταματήστε το πραξικόπημα" -εναντίον τίνος; Που σε κάνει να θυμάσαι το αγνό κι άδολο τρολάρισμα στους Σεκίτες με τη Συμμαχία: Σταματήστε να κατέβω.

Τρίτη (ανεξάρτητη, ταξική ή άλλα συνώνυμα) πορεία με αναρχία κι εξωκοινοβούλιο, πιθανότατα δεν έγινε ποτέ. Αλλά όσοι λίγοι μαζεύτηκαν, περιφρούρησαν την απεργία στα μαγαζιά της Ερμού κι αυτό ήταν ίσως ό,τι καλύτερο έκαναν μες στο τριήμερο.

Για το απόγευμα υπήρχαν διάφορα (υποθετικά και μη) καλέσματα, από vegeterian μέχρι την Παναγιωταρέα στο τουίτερ και τους μένουμε Ευρώπη, που τους ανακάλυψαν κάποιοι Συριζαίοι, για να βρουν άλλοθι και να μην κατέβουν στο δρόμο (στις πλατείες βλέπεις ήταν αλλιώς). Δεν ξέρω πόσοι το έκαναν τελικά, αλλά ένας από αυτούς (Σιδερόπουλος) έφαγε και ξύλο. Και δεν ξέρω πόσοι καλούσαν πραγματικά, αλλά στην Αμαλίας βρέθηκαν οι γνωστές φυλές του αριστεροχωριού, που μαραζώνει όπως όλη η επαρχία, αλλά χτες είχε κάπως καλύτερη παρουσία, χωρίς να είναι ακριβώς αξιοπρεπής (πχ όπως οι συντάξεις των 380 ευρώ). Ενώ κάποιοι της ΛαΕ και της Ροσινάντε (ο οποίος καλούσε μεταξύ άλλων σε αγώνα για... την ισότητα!), πιθανότατα της κατάληψης του City Plaza, έφαγαν -λέει- ξύλο και χημικά, για να καταλήξουν κερατάδες και δαρμένοι, ένεκα της ψυχολογίας του απατημένου εραστή, μετά από το δημοψήφισμα.

Αλλά η πιο ενδιαφέρουσα συγκέντρωση-εκδήλωση στο ύψος της πλατείας ήταν μακράν αυτή που διοργάνωσαν οι ρωσόφωνοι Ουκρανοί εν όψει της σημερινής επετείου της Αντιφασιστικής Νίκης, με χορούς, χορωδία, επαναστατικά τραγούδια, πλακάτ με ήρωες και συγγενείς, και ένα βιβλίο για τους Έλληνες που πολέμησαν στο μεγάλο πατριωτικό πόλεμο. Να βλέπεις τις κόκκινες σημαίες με το σφυροδρέπανο, φόντο τη Βουλή και ηχητικό φόντο τραγούδια για το Στάλιν! Αξία ανεκτίμητη...

Σοβιετία γίναμε!

Η δική μας συγκέντρωση ήταν μία από τα ίδια. Μαζική και με παλμό, η μόνη που έσωζε βασικά τα προσχήματα για το μαζικό κίνημα. Προβλέψιμα πράγματα...

Οι τρεις προσυγκεντρώσεις (εκτός κι αν ξεχνάω καμιά) ενώθηκαν σταδιακά σε ένα μεγάλο φιδάκι, που ξεδιπλώθηκε από τη Φιλελλήνων στο Σύνταγμα, παρέμεινε συγκροτημένο, όταν έπεσαν τα πρώτα μπαμ-μπουμ (και κουμπουριές) και διαλύθηκε αυτοβούλως (κι όχι γιατί το διέλυσαν) προς το μετρό της Ακρόπολης. Η τελική αίσθηση είναι ότι παίξαμε μπάλα μόνοι μας -κινηματικά μιλώντας- και μένει η απορία αν έπρεπε να ανεβάσουμε το τέμπο, αν και το θέαμα ήταν χορταστικό, σε κάθε περίπτωση. Ο συσχετισμός δύναμης όμως δεν είναι τέτοιος -ακόμα- για να κυνηγήσουμε με αξιώσεις μια στρατηγική νίκη.

Την ίδια στιγμή, στο κτίριο της Βουλής, η συγκίνησε χτύπησε στο κόκκινο, όχι από τα δακρυγόνα, αλλά γιατί οι υπουργοί κι ο ΠτΒ θυμόντουσαν ένας-ένας τις αριστερές του καταβολές. Ο Βούτσης την ιστορία του "κκε εσωτερικού" (ελπίδα τώρα όλου του λαού), ο Παππάς την κηδεία του Παλαμά και το Σικελιανό κι ο (ταξικός κομμουνιστής; εε.. όχι, αποστάτης του κομμουνισμού; μμ... ούτε. Α ναι, αποστάτης της τάξης του, κομμουνιστής) Κατρούγκαλος το Ζαχαριάδη και τον αληθινό Παλαμά.

Και μετά φτιάξαμε καινούριο συκώτι με το αστείο του για το Califonication των Red Hot Chili Peppers και το σεφερλίδικο (Dream of) Πασοκification. Που είναι να μην ταυτιστείς με τη ΝΔ, όπως το αυθεντικό ΠαΣοΚ, αλλά να συνεργαστείς με την αριστερά, όπως το ΠαΣοΚ της Πορτογαλίας. Για τέτοιο αγεφύρωτο χάσμα μιλάμε...

Αντί επιλόγου για τα της Πρωτομαγιάς, πατήστε αυτόν το σύνδεσμο για να δείτε το κουράγιο και τις θαυμαστές δυνάμεις ενός μεγάλου συντρόφου (σε ηλικία, αλλά όχι μόνο) από τα καταπράσινα Χανιά (πολιτικά μιλώντας). Την πηγή του Pasocification. Αλλά και τους ηρωικούς Γαλάτες που συνεχίζουν να αντιστέκονται.

Σύριζα εσωτερικού

Δε θυμάμαι ποιος σφος είχε σχολιάσει σε μια κουβέντα (ή μήπως κάπου στο διαδίκτυο;) πως το σήμα και τα χρώματα της Λαφαζανικής Ενότητας του φέρνουν κάπως σε Κκε εσωτερικού, (οι πράσινες) οι κόκκινες, οι θαλασσιές οι χάντρες, με το κόκκινο να μπαίνει για ξεκάρφωμα και το γαλάζιο να υποδηλώνει τις τοπικές ιδιαιτερότητες και τον εθνικό δρόμο κάθε κόμματος προς το σοσιαλισμό. Όπως σημειώνει εύστοχα όμως κι ο Κώστας Σκολαρίκος στη μελέτη του για τον «ευρωκομμουνισμό», αυτές οι ιδιαιτερότητες και η σχετική αυτονόμηση εξαφανίζονταν ως δια μαγείας μπροστά στο στόχο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Θυμάμαι παρεμπιπτόντως και μια άλλη πετυχεσιά ενός φιλοκυβερνητικού διαδικτυακού παράγοντα, που υποστήριζε την παραμονή της χώρας στην ΕΕ, με το σκεπτικό πως είναι απαραίτητο να υπάρχει κάποια μορφή ολοκλήρωσης, οπότε ελλείψει άλλης εναλλακτικής ας βολευτούμε με αυτή που έχουμε. Κι είναι φοβερό πως αυτού του είδους οι «αριστεροί» -που δε θέλουν να γίνουν παρένθεση, για αυτό και μπαίνουν σε εισαγωγικά- πέρασαν κάποτε και δεν ακούμπησαν από το κόμμα κι από το έργο του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό, με το οποίο μπορεί να συντάχτηκαν προσωρινά, πιθανότατα με τη λογική πως είναι απαραίτητο να υπάρχει μια μορφή... «ολοκληρωτισμού» και διάλεξαν μία στην τύχη.

Προσωπικά, τα χρώματα της ΛαΕ με το αστεράκι μου θυμίζουν πιο πολύ τη σημαία της Χιλής, που παραπέμπει ευθέως στην Unidad Popular και την πικρή αλήθεια της –που τελικά δεν έγινε μάθημα σε πάρα πολλούς. Ο Μπερλίνγκουερ και το Ιταλικό ΚΚ πχ (κι όχι ΚΚ Ιταλίας, για να μην παραπέμπει στα εθνικά τμήματα-μέλη της Κομιντέρν και σε τζιζ, απαγορευμένες αναμνήσεις) αξιοποίησε τη χιλιάνικη πείρα, για να φτάσει στο έτοιμο πολιτικό συμπέρασμα πως χρειάζεται ακόμα πιο πλατιά ενότητα, που σύντομα θα οδηγούσε στην ιδέα και την πολιτική του ιστορικού συμβιβασμού (με την αστική τάξη).

Σε κάθε περίπτωση πάντως, ο παραλληλισμός της ΛαΕ και του Εσ. Παρουσιάζει ενδιαφέρον κι ιντριγκαδόρικες ομοιότητες.

Αφενός η ραγδαία μνημονιακή «μετάλλαξη» -που μπαίνει σε εισαγωγικά, γιατί το ρηχό, αντιμνημονιακό μέτωπο είναι απλώς η άλλη όψη του ίδιου (εθνικού) νομίσματος, που εξακολουθεί να πρεσβεύει ο Λαφαζάνης- του Σύριζα τον κατέστησε οργανικό τμήμα της τρόικας εσωτερικού και μάλλον κάτι σα Σύριζα εξωτερικού, που παίρνει γραμμή από το Βερολίνο και το διεθνές κέντρο. Κι έτσι για τη ΛαΕ μένει ο ρόλος του Σύριζα εσ. που χαράζει το δικό του εθνικό δρόμο, εκτός ευρωζώνης, όχι όμως κι εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ούτε με ευρώ, ούτε και ΕΕ, κάτι σαν τον τρίτο δρόμο και τις αυταπάτες του. Μπορεί να ιδρύσει επίσης και το κίνημα των Αδεσμεύτων ευρωσκεπτικιστών, που είναι μεν σκεπτικοί, αλλά όχι και τελείως αρνητικοί, μάλλον αναποφάσιστοι. Να μείνουμε, να φύγουμε... να μείνουμε, να φύγουμε... Στο κάτω-κάτω της γραφής, κάποια μορφή ολοκλήρωσης είναι απαραίτητη...

Και την ίδια ώρα μαδάνε σα μαργαρίτες τα δικαιώματα των λαών της Ευρώπης.

Αφετέρου γιατί η διάσπαση του 68’, από την οποία προήλθε το λεγόμενο εσωτερικού, παρουσιάζει πολλά κοινά σημεία με τη διάσπαση του 91’, από την οποία προέκυψε το αριστερό ρεύμα κι ο πολιτικός του απόγονος, η ΛαΕ. Κι αν είναι κάπως δύσκολο να παρακολουθήσει κανείς το σκεπτικό και την πολιτική σχιζοφρένεια όσων έζησαν το 68’ και υποστήριξαν τη 12^η ολομέλεια, για να μετανιώσουν ουσιαστικά στο 13^ο συνέδριο, με 23 χρόνια καθυστέρηση (χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Φαράκος, που στους «Στοχασμούς» του απολογείται αναδρομικά για τη στάση του και νομιμοποιεί ουσιαστικά τις θέσεις του Εσ.), είναι πιο εύκολο να προσδιορίσει κανείς την πολιτική γεωγραφία των δύο διασπάσεων με βάση το σημερινό, πολιτικό σκηνικό και τη θέση των πολιτικών τους απογόνων. Το 68’ ήταν ΔημΑρ, το 91’ ήταν ΛαΕ. Πρόκειται στην ουσία για το ίδιο πολιτικό στίγμα, που το υποστήριξαν από κοινού επί χρόνια, στα πλαίσια της ειρηνικής τους συνύπαρξης στο Συνασπισμό, και για διαφορά φάσης. Πχ την (αμελητέα) διαφορά μεταξύ «αριστερού» και «δεξιού» ευρωκομμουνισμού, ή τη διαφορά μεταξύ των κινηματογραφικών συνεχειών μιας ταινίας, πχ Rocky I και Rocky IV. Μόνο το πρώτο βραβεύτηκε με Όσκαρ, αλλά το 4 ήταν χυδαίος αντικομμουνισμός, στην πιο προλεκάλτ, χυδαία και φαιδρή εκδοχή του, και γι’ αυτό πήρε το Όσκαρ στις καρδιές μας. Κι αυτή η μαγική μελωδία της (κινηματικής) παρακμής, του 60’ και του 80’...

Ένα κοινό χαρακτηριστικό των χώρων που γεννήθηκαν απ’ αυτές τις κρίσεις, είναι πως εξακολουθούσαν να τις κατατρύχουν και να πλανώνται πάνω από τη δράση τους τα φαντάσματα του παρελθόντος, που τους εξώθησαν θεωρητικά στη ρήξη και τη διάσπαση. Κάποιοι σφοι του Αριστερού Ρεύματος στο Συνασπισμό, για παράδειγμα, έβρισκαν το Λαφαζάνη νεοσταλινικό κι αντιευρωπαϊστή, δηλ πολέμιο του Μάαστριχτ και της Ένωσης, (σε στιλ δελτίου ειδήσεων του Αντ-1)· ίσως η πιο άδικη από τις πολλές κατηγορίες που θα μπορούσε να του προσάψει κανείς.

Στο Κκε εσ. αντίστοιχα ήταν συχνές οι σπόντες για επιβίωση του πνεύματος του δογματισμού και κατάλοιπα του ανώμαλου παρελθόντος, στα πλαίσια των εσω-οργανωτικών τους προστριβών. Ενώ το πιο διασκεδαστικό είναι πως διαμορφώθηκαν σύντομα δύο κέντρα, η Κε και το Γραφείο Εσωτερικού που αντιπαρατέθηκαν μεταξύ τους, αναπαράγοντας εν πολλοίς αυτούσιο το σχήμα της διάσπασης του 68’: η ηγεσία που αποφασίζει από το εξωτερικό, κι οι επικεφαλής στο εσωτερικό, που διεκδικούν πιο ενεργό ρόλο και βασικά την ηγεσία για το λογαριασμό τους.

Κοινή συνισταμένη σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, ο αδιάπτωτος φραξιονισμός που οδήγησε νομοτελειακά στην ανυποληψία και την περιθωριοποίηση τους οπορτουνιστικούς πόλους (το εσ. και το Συν αντίστοιχα).

Η βασική ομοιότητα όμως των δύο διασπάσεων αφορά τα αριθμητικά δεδομένα και τους συσχετισμούς που διαμορφώθηκαν πριν, κατά τη διάρκεια και κυρίως μετά απ’ αυτές. Τόσο οι αναθεωρητές του 68’ όσο κι οι ανανεωτές του 91’ πίστευαν πως διαθέτουν άνετη πλειοψηφία στο στελεχικό δυναμικό του κόμματος. Κι αν αυτό τίθεται υπό αμφισβήτηση στην περίπτωση της 12^ης ολομέλειας, ήταν αρκετά σαφές στο δρόμο για το 13^ο συνέδριο, όταν πχ ο «πιο αριστερός» στη σύνθεση της Επιτροπής Προγράμματος ήταν ο Λαφαζάνης. Παρόλα αυτά, και τις δύο φορές η μεγάλη πλειοψηφία της κομματικής βάσης ακολούθησε το κουκουέδικο Κουκουέ και όχι τα ερζάτς υποκατάστατά του ή όσους φιλοδοξούσαν να το διαλύσουν. Κι αν στη διάσπαση του 68’, οι αναθεωρητές παρηγοριόντουσαν επικαλούμενοι τη στήριξη των σοβιετικών και του διεθνούς παράγοντα, για να δικαιολογήσουν την ήττα τους (αναγνωρίζοντας, ακόμα κι αυτοί, ωστόσο το σημαντικό ρόλο του Χαρίλαου στην «εσωτερικοποίηση» του Κκε, για να γείρει υπέρ του η πλάστιγγα), το 91’ αυτή η δικαιολογία δεν ευσταθούσε, καθώς το διεθνές κέντρο βρισκόταν κατ’ ουσίαν υπό διάλυση και στο βαθμό που υπήρχε και μπορούσε να επηρεάσει πράγματα και καταστάσεις, υποστήριζε τις δικές του απόψεις.

Αυτό που διαφεύγουν συστηματικά πάντως από την ιστορική θεώρηση των εκάστοτε ανανεωτών είναι: η στήριξη της δικής τους πλευράς από τμήματα του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, είτε από την ορθόδοξη πτέρυγα (επί Νικήτα, που «έλιωναν οι πάγοι», ή επί «Περεστρόικα» με το Γκορμπατσόφ), είτε όχι (με το ευρωκομμουνιστικό ρεύμα). Ο βούρκος του αδιάκοπου φραξιονισμού που γέννησε αλλά και βούλιαξε τα εγχειρήατά τους, καταδικάζοντάς τα σε φθορά διαρκείας. Κι η οργανική σύνδεση του ΚΚ Ελλάδας με τις λαϊκές μάζες, οι βαθιές ρίζες του στον ελληνικό λαό, που έχει πάντα τον τελευταίο και καθοριστικό λόγο, είτε με τη δράση του είτε δια της απουσίας του.

Αλλά αυτά μπορεί να τα δούμε αναλυτικά σε κάποια προσεχή ανάρτηση...

Το ελληνικό 68’

Παραλείπω σκόπιμα την εισαγωγική παράγραφο και μπαίνουμε κατευθείαν στο ψητό της ανάρτησης και την παρακάτω αιχμηρή κριτική στο Κόμμα.

Η δογματική νοοτροπία καθηλώνει το κίνημα σε μια στείρα άρνηση στον πολιτικό τομέα, στο όνομα δήθεν της επαναστατικής αδιαλλαξίας, απορρίπτει γενικά σαν «οπορτουνιστική» την τακτική της προώθησης του κινήματος προς τους τελικούς του σκοπούς, μέσω διαδοχικών βαθμίδων και σταθμών και με την άσκηση μιας θετικής πολιτικής στα πλαίσια μιας γενικότερης προσπάθειας, σταθερής απομόνωσης και εξουδετέρωσης των πιο επικίνδνων κάθε φορά εξτρεμιστικών αντιδραστικών δυνάμεων. Με βάση αυτήν την αντίληψη, που εκφράζει στην πράξη την τυχοδιωκτική αρχή «ή όλα ή τίποτε», η δογματική νοοτροπία ήταν και είναι βαθύτατα εχθρική προς την αρχή της ιστοτιμίας στις συμμαχίες, πράγμα που οδηγεί στην άρνηση της ίδιας της αναγκαιότητας των πραγματικών συμμαχιών. Η δογματική νοοτροπία καταδικάζει, έτσι, το κίνημα στην παθητική αναμονή μιας «ευκαιρίας» που θα κάνει δήθεν δυνατή την ποθητή έφοδο προς την εξουσία, ενώ το αφήνει στην πράξη ανέτοιμο, απροσάρμοστο και ανήμπρο να αντιδράσει αποτελεσματικά στις ενδεχόμενες απότμες στροφές της κατάστασης. Αντιλαμβάνεται την επανάσταση σαν πραξικόπημα, τις συμμαχίες σαν ελιγμό τακτικής για να ξεγελάσουμε, να «ξεσκεπάσουμε» και να απογυμνώσουμε προς όφελός μας τους ενδεχόμενους συμμάχους, το ίδιο το πολιτικό κόμμα της εργατικής τάξης το καταλαβαίνει σαν ομάδα συνωμοτών, χωρίς εσωτερική δημοκρατική ζωή, απαραίτητη για την ύπαρξη ορθής πολιτικής γραμμής και συνειδητής αγωνιστικής πειθαρχίας. Δεν πιστεύει στην αξία των δημοκρατικών ελευθεριών και των δημοκρατικών θεσμών, των ηθικών και ανθρωπιστικών αρχών και θεωρεί τις σχετικές διακηρύξεις σα χρήσιμη μόνο φρασεολογία, σα μέσο για να τραβηχτούν οι μάζες προς την Αριστερά. Στη θέση της αλήθειας στην πολιτική, ο δογματισμός τοποθετεί το ψέμα, στη θέση της επιστημονικής μελέτης τον αυτοσχεδιασμό και την προχειρότητα, μισεί την κριτική σκέψη και εκθειάζει την αμάθεια, διακηρύσσει την αρχή της εμπιστοσύνης προς τις μάζες –τους «δημιουργούς της ιστορίας»-, ενώ στην πράξη τις περιφρονεί βαθύτατα και θεοποιεί τις κάθε φορά «αλάθητες ηγεσίες», καλλιεργεί μια μόνιμη διάσταση ανάμεσα στα λόγια και τα έργα, στις διακηρύξεις και στην πράξη, διαπαιδαγωγεί το κίνημα στη μακιαβελική αρχή «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Ο δογματισμός συνυφαίνεται έτσι οργανικά, με τον πολιτικό τυχοδιωκτισμό, με μια βαθιά γραφειοκρατική παραμόρφωση του πολιτικού κόμματος της εργατικής τάξης.

Είναι αδύνατο να κατανοήσει και να εξηγήσει κανείς σωστά τις αποτυχίες και τις σοβαρές μέχρι σήμερα ήττες του κινήματος, μα επίσης και τη σημερινή κρίση και διάσπαση του κόμματος, αν δεν πάρει υπόψη τη βαρύτατη κληρονομιά που δημιούργησε η μακρόνη επικράτηση του δογματισμού στο ΚΚΕ. Αν δεν υπολογίσει την τεράστια καθυστέρηση που προκάλεσε στην ανάπτυξη της θεωρητικής και πολιτικής σκέψης στο ΚΚΕ, την αιμορραγία και τη φθορά στο στελεχικό του δυναμικό, τη μακρόχρονη διαστρέβλωση των κριτηρίων στην ανάδειξη της ηγεσίας του.

Οι πιο μυημένοι μπορεί να πρόσεξαν κάποιες φράσεις-κλειδιά που προδίδουν την «πολιτική καταγωγή» του κειμένου και την περίοδο στην οποία γράφτηκε. Η αλήθεια όμως είναι πως θα μπορούσε κάλλιστα να το περάσει κανείς και για συγκαιρινό μας, χωρίς να καταλάβει πως είναι γραμμένο το 1970 από στελέχη του λεγόμενου Κκε εσ. (δημοσιεύτηκε παράνομα στην Αθήνα, σαν έκδοση της επιτροπής Διαφώτισης της δικής τους Κοα κι αναδημοσιεύτηκε στη δική τους Κομμουνιστική Επιθεώρηση, την ίδια χρονιά). Όπως λέει κι ο Τάκης Μπενάς, που το παραθέτει σχεδόν 40 χρόνια μετά στο δικό του βιβλίο «δεν μπορεί να αποφύγει κανείς τη σκέψη ότι πολλά από αυτά εξακολουθούν να ισχύουν και σήμερα με την εφαρμοζόμενη πολιτική του Περισσού». Για την ακρίβεια, δεν μπορεί να αποφύγει κανείς τη σκέψη πως τα επιχειρήματα των αντίπαλων, οπορτουνιστικών δυνάμεων δεν έχουν ανανεωθεί ιδιαίτερα από τα χρόνια που ήταν της μόδας η «ανανέωση» του κομμουνισμού (που σήμερα βαφτίζεται πχ επαναθεμελίωση ή όπως αλλιώς).

Μετά από το κεφάλαιο «Κοε και μαοϊκοί» (και μια μικρή σειρά σχετικών αναρτήσεων, όπου εκκρεμεί και ένα καταληκτικό κείμενο της κε του μπλοκ με κάποια συμπεράσματα), η επόμενη (λαϊκή) ενότητα είναι ο ευρωκομμουνισμός, που μπορεί να ξεκινήσει με την πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη του Κ. Σκολαρίκου, από τις νέες κυκλοφορίες της Σύγχρονης Εποχής. Παράλληλα η κε του μπλοκ διαβάζει και «το ελληνικό 68’» του Τάκη Μπενά, για τα πρώτα χρόνια του λεγόμενου Κκε Εσωτερικού, στο οποίο βρήκε και το παραπάνω απόσπασμα.

Ας δούμε όμως ένα ακόμα απόσπασμα από το ίδιο βιβλίο για τη «συμπαράταξη και τη μάχη για το Όχι στο δημοψήφισμα» της χούντας, που προσφέρεται επίσης για επίκαιρους συνειρμούς.

Με δεδομένες αυτές ακριβώς τις συνθήκες και τις προϋποθέσεις, οι δυνάμεις του ΚΚΕ εσωτερικού μπαίνουν στη «μάχη για το ΟΧΙ στο δημοψήφισμα» του Παπαδόπουλου –κυρίως μέσα, αλλά και έξω από την Ελλάδα. Η γραμμή μόνο για ΟΧΙ στο δημοψήφισμα συναποφασίζεται από τη συνεργασία των πολιτικών κομμάτων στο εσωτερικό –εκτός του δογματικού ΚΚΕ που μιλάει και για λευκό, αποχή, σχισμένα φάκελα, κλπ. (Από τότε επεδίωκε να ξεχωρίζει την πολιτική του, πιστό στη λογική «χώρια τα πρόβατα από τα ερίφια»).

Η συμπαράταξη των αντιδικτατορικών πολιτικών δυνάμεων εκφράζεται με την επιδίωξη συγκρότησης μιας μεγάλης Επιτροπής προσωπικοτήτων του πολιτικού και πνευματικού κόσμου, «της Επιτροπής των 100», όπως λέχθηκε προσωρινά, ένα σχήμα που με τις υπογραφές γνωστών προσωπικοτήτων από όλες τις πολιτικές και κομματικές προελεύσεις θα έμπαινε επικεφαλής του λαού, του κόσμου δηλαδή που έπρεπε να πορευτεί μαχόμενος προς τις κάλπες του Δημοψηφίσματος.

Η υλοποίηση αυτού του στόχου τελικά και παρά τις παρασπονδίες του δογματικού ΚΚΕ ή τις «πολιτικές διακρίσεις» από πλευράς των αστικών κομμάτων, θα επιτευχθεί και θα λάβει την ονομασία «Επιτροπή Αποκαταστάσεως Δημοκρατικής Νομιμότητας», στην οποία δε θα πάρει μέρος εκπρόσωπος του Ανδρέα Παπανδρέου, που παρέμενε προσκολλημένος στην πολιτική του ΠΑΚ για ένοπλο αγώνα, αφού «η Επανάσταση είναι εξαρχής αντιιμπεριαλιστική και πρέπει να αγωνιστούμε ένοπλα όπως ο λαός του Βιετνάμ...».

Ο Ριζοσπάστης-Μαχητής, παράνομη εφημερίδα, όργανο του ΚΚΕ εσωτερικού, στο φύλλο 61-62, τον Ιούνιο του 1973, στο κύριο άρθρο του με τίτλο «Το Αγωνιστικό ΟΧΙ» θα γράψει:

Το έθνος ολόκληρο ξαναζεί μια απ’ τις μεγάλες στιγμές της Ιστορίας του. Αντιπαρατάσσεται ενωμένο μπροστά στη χουντική τυρανία [...] Δεν έχουν αυταπάτες για τους αριθμούς που θα βγουν από τις χουντικές κάλπες, όπως δεν είχε αυταπάτες ο λαός μας όταν έδινε την πρώτη κατά μέτωπο μάχη αντιτάσσοντας το «ΟΧΙ» στα μηχανοκίνητα του Μουσσολίνι και του Χίτλερ [...] το πολιτικό αισθητήριο του λαού βλέπει καθαρά πως με την πανεθνική συμπαράταξη που συντελείται σήερα, με τη μαζική και μαχητική διεκδίκηση των πολιτικών δικαιωμάτων, οι γύψοι καθίστανται ανίσχυροι [...] η δικτατορική εξουσία δε διαθέτει καμμιά σίγουρη χρονική προοπτική επιβίωσης...

Τα παχιά επαναστατικά λόγια του Ανδρέα ήταν απλώς ένα ωραίο ανέκδοτο στο πολιτικό κλίμα της εποχής. Όλα τα υπόλοιπα όμως είναι πολύ δηλωτικά για τη διαχρονική ικανότητα-ιδιότητα του ποικιλώνυμου οπορτουνισμού να βλέπει το τυράκι και να πιάνεται στη φάκα, χωρίς αυταπάτες...

Ο δω-δεκάλογος του Κύρκου

Λέγαμε στην τελευταία ανάρτηση για τα χαρακτηριστικά του ευρωκομμουνισμού και της σοσιαλδημοκρατίας, που συνθέτουν από κοινού τον χυλό της κεντροαριστεράς. Θα μπορούσαν να προστεθούν κι άλλα, με πιο βασικό ίσως τον κούφιο λόγο και την παράθεση εννοιών και αξιών ατάκτως ερριμμένων, λέξεων και συνθημάτων με αναφορά κυρίως στην αριστερά, χωρίς συνοχή κι ουσιαστικό νόημα. Όπως για παράδειγμα στην πρόσφατη συνέντευξη του βενιζέλου στο έθνος του μπόμπολα (που άφησε κατά μέρος την αντιφασιστική εκστρατεία και έπιασε τώρα την αναστήλωση-αναπαλαίωση της κεντροαριστεράς).

Ρωτάει ο δημοσιογράφος: Πώς ορίζετε εσείς την κεντροαριστερά σε σχέση με τη δημοκρατική παράταξη, την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία κ.ο.κ.;
Κι απαντάει ο μπένι που προέρχεται από το αλήστου μνήμης κοδησο και μεταπήδησε το 89’ στο πασόκ: Στη δική μου αντίληψη η κεντροαριστερά καλύπτει όλο το φάσμα ανάμεσα στη δεξιά, την συντηρητική παράταξη και την κομμουνιστική αριστερά. (…) Αν επέμενα σε κάποιες θεμελιώδεις έννοιες θα μνημόνευα τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, τον πολιτικό φιλελευθερισμό, τον πλουραλισμό, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τον ενεργό ρόλο της κοινωνίας των πολιτών, το κοινωνικό κράτος, την κοινωνική δικαιοσύνη, αλληλεγγύη και συνοχή, τον εκσυγχρονισμό του κράτους, την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, τη στήριξη της επιχειρηματικότητας και των επενδύσεων, την ανάπτυξη και την απασχόληση, την εθνική ανεξαρτησία και υπερηφάνεια που πρέπει να ανακτήσουμε, την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στη βάση της θεσμικής ισοτιμίας των κρατών-μελών, τη συνείδηση εθνικής ευθύνης, το πρόταγμα της πολιτικής και κοινωνικής σταθερότητας με στόχο την ασφαλή και οριστική έξοδο από την κρίση.

Όταν καταπιάνεσαι πάντως με ένα ζήτημα είναι προτιμότερο να ανατρέχεις στο πρωτότυπο. Αν και οι σοσιαλδημοκρατικές λογοκοπίες δε διακρίνονται από ιδιαίτερη φαντασία και πρωτοτυπία, η πιο αυθεντική μορφή στην οποία μπορεί να τις βρει κανείς είναι τα γραπτά του νέστορα της ανανεωτικής αριστεράς λεωνίδα κύρκου και το βιβλίο του «ανατρεπτικά».

Θα κινηθούμε αναγκαστικά σε μοτίβα που συναντήσαμε και σε προηγούμενη ανάρτηση. Μετά την «αλλαγή της αλλαγής» που έριξε ως σύνθημα το εσωτερικού στη δεκαετία με τις βάτες, ο λεωνίδας το προσαρμόζει στα δεδομένα της καινούριας εποχής και καταλήγει στο «αλλαγή χωρίς όρια» που θα μπορούσε να μεταφραστεί και σε «πασόκ χωρίς όρια» και παραπέμπει άμεσα στο «ρεπορτάζ χωρίς σύνορα» του κούλογλου –εξάλλου τα δύο τελευταία κατ’ ουσίαν ταυτίζονται.

{Αν και ο λεωνίδας σπεύδει να διευκρινίσει πως δεν πρόκειται για κάποια πρόταση συνεργασίας πασόκ και συν και όσοι την κατάλαβαν έτσι έχουν την ευθύνη της ερμηνείας τους. Πολύ καλά λοιπόν, την αναλαμβάνουμε}.

Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Ο κύρκος έχει εγκαταλείψει τις όποιες φραστικές έστω αναφορές στο δημοκρατικό σοσιαλισμό και κάνει πλέον λόγο για μια κοινωνία με ανθρώπινο πρόσωπο, χωρίς περαιτέρω προσδιορισμούς (καπιταλιστική, σοσιαλιστική, κτλ) και για ένα μεγάλο πρόγραμμα που θα κατανέμει τον πλούτο απορρίπτοντας τις ακραίες ανισότητες (ας κρατήσουμε αυτό το στοιχείο για τη συνέχεια) σε ένα διαφορετικό δρόμο από το «ποιος-ποιον» μιας άλλης εποχής.

Εννοεί συνεπώς μια κατάσταση αέναης ισορροπίας που δε θα τίθεται το «ποιος-ποιον», μια ιδιότυπη δυαδική εξουσία όπως λέγαμε και στην τελευταία ανάρτηση, όχι όμως ως επαναστατική κατάσταση, αλλά ακριβώς για τη ματαίωση της επανάστασης. Με άλλα λόγια: ο πόλος του κεφαλαίου είναι ήδη πολύ ισχυρός (αλλά φαινομενικά μόνο πανίσχυρος), το ζήτημα είναι να ενισχυθεί κι ο άλλος πόλος, του κόσμου της εργασίας.

Και πώς βλέπει τότε τις σύγχρονες επαναστάσεις ο λεωνίδας; Οι νέες πολιτικές επαναστάσεις θα γίνουν ενάντια στη στασιμότητα και την παρακμή της σκέψης, από μια παράδοξη ποικιλία υποκειμένων: κομμουνιστές ενάντια σε κομμουνιστικά κατεστημένα και δογματικές ορθοδοξίες –οι περισσότερες από αυτές γίνηκαν ήδη. Και αστούς ενάντια στα καπιταλιστικά κατεστημένα και την αγκύλωση της σκέψης σε πρότυπα βάρβαρης εκμετάλλευσης και μη συνεργασίας. Α, τόσο επαναστατικά δηλ.

Ή όπως προσθέτει στον επίλογο των «ανατρεπτικών» τμε μια σύζευξη της οκτωβριανής και της γαλλικής επανάστασης, δηλ την αξίωση για κοινωνικά δικαιώματα (αυτό ήταν ο οκτώβρης) δίπλα στα δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη.

Ο κύρκος θεωρεί πως μετά τις φοβερές εμπειρίες του κινήματος κατά τον εικοστό αιώνα, δεν υπάρχει χώρος για να σκέφτεται κανείς με όρους βίαιας επανάστασης και δικτατορίας του προλεταριάτου. Και οραματίζεται μια νέα δημοκρατική τάξη, πολυεθνική, πολυπολιτισμική, βασισμένη στην αποκήρυξη του πολέμου και της βίας. Το θέμα δηλ είναι η αποκήρυξη του πολέμου και της βίας (σε ένα τσουβάλι απ’ όπου κι αν προέρχεται) ακριβώς όπως στη θεωρία των άκρων.

Η πολιτική σκέψη του κύρκου απεχθάνεται τα άκρα και τις ακραίες καταστάσεις, όπως η βία, αλλά κάνει ένα βήμα παραπάνω από την κυβέρνηση, αναγνωρίζοντας εν μέρει τα κοινωνικά τους αίτια. Γι’ αυτό και τάσσεται κατά των ακραίων ανισοτήτων που τις τροφοδοτούν (όχι όμως κατά των ανισοτήτων γενικά, γιατί έτσι πάμε στην ισοπέδωση του ολοκληρωτικού σοσιαλισμού) και την απόλυτη, γι’ αυτό καταστροφική, ελευθερία της αγοράς (αν ήταν ελεγχόμενη όμως;). Οι ακραίες καταστάσεις διαρρηγνύουν την κοινωνική συνοχή, εμποδίζουν τη σύγκλιση, τη συνεργασία, τον παγκόσμιο ιστορικό συμβιβασμό και το ζητούμενο της μέσης οδού και της μετριοπάθειας. Άτιμο πράγμα οι ταξικές αντιθέσεις.

Από τη στιγμή που δεν υπάρχει ωστόσο το αντίπαλο ταξικό δέος, καθίστανται απολύτως περιττά τόσο το λεγόμενο κοινωνικό κράτος κι οι λαϊκές κατακτήσεις όσοι και ο εξισορροπητικός ρόλος της σοσιαλδημοκρατίας να συμβιβάζει τα ιστορικά ασυμβίβαστα –ειδικά σε περίοδο κρίσης. Και αυτή είναι η ουσία της πολιτικής κρίσης και χρεοκοπίας των ρεταλιών της κεντροαριστεράς.

Ο κύρκος αναγνωρίζει ότι η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού είχε αντίκτυπο όχι μόνο στην κομμουνιστική αριστερά αλλά και στη σοσιαλδημοκρατία. Κι αυτό την ώρα που κέρδιζε έδαφος η ιδέα της υπέρβασης του σχίσματος στους κόλπους του σοσιαλιστικού κινήματος κι ολόκληρη η ευρωπαϊκή αριστερά προσανατολιζόταν στην ιδέα της ενωμένης ευρώπης.

Τέτοια ατυχία βρε παιδί μου…

Παράλληλα θεωρεί την υποστολή της κόκκινης σημαίας από τον ιστό του κρεμλίνου μια από τις πιο δραματικές στιγμές της ζωής του και προβαίνει στην εξίσου συγκλονιστική εκτίμηση πως αν το γραφειοκρατικό-ολοκληρωτικό σύστημα στο οποίο κατάντησε η νεαρή σοβιετική δημοκρατία που γεννήθηκε μέσα από την έξαρση του οκτώβρη ’17, μπορούσε να ανεχθεί ένα πολιτικό-ιδεολογικό ρεύμα του τύπου του κκε εσωτερικού, δηλαδή με αφοσίωση στο σοσιαλισμό αλλά και με δημιουργική προσήλωση στη δημοκρατία, η εξέλιξη στη σοβιετική ένωση θα ήταν τελείως διαφορετική. Η λαχτάρα για αλλαγή δε θα περνούσε μέσα από την παλινόρθωση του καπιταλισμού, αλλά θα διοχετευόταν μέσα από το κανάλι της ανανέωσης της επανάστασης και της συνάντησής της με τη δημοκρατία.

Ενώ παρακάτω θρηνεί για την εκπληκτική ιδιομορφία της ρωσίας, όπου δεν εμφανίστηκε ένας πολιτικός σχηματισμός να εκφράσει τις δυνάμεις της ανανέωσης του σοσιαλισμού, όπως σε άλλες πρώην λδ. Ο γκορμπατσόφ θα ήταν λογικό να ηγηθεί μιας παρόμοιας προσπάθειας σύζευξης των καλύτερων στοιχείων του χτες με το όραμα ενός δημοκρατικού σοσιαλισμού, αλλά δε φαίνεται να έχει σοβαρή εσωτερική υποστήριξη ή απήχηση.

Δεν έχει δίκιο ωστόσο στο πρώτο σκέλος, γιατί ναι μεν η εσσδ δεν ανέχτηκε οπορτουνιστικά ρεύματα σαν τους μενσεβίκους στους κόλπους της, αλλά τι άλλο παρά νεομενσβικισμός κι ένα είδος «κκσε εσωτερικού» ήταν ο νικήτας και ο γκόρμπι;

Τι άλλο περιέχουν τα ανατρεπτικά του λεωνίδα;

Εκτιμήσεις για τον κόσμο της αλληλεξάρτησης και το μεγάλο πρόβλημα πώς δε θα μετεξελιχθεί σε εξάρτηση από ένα πανίσχυρο πόλο;

Κορυφαίες στιγμές τραγικής ειρωνείας, όπου χαρακτηρίζει τη στάση του κόμματος οπορτουνιστική.

Και κάποια ανεκδοτολογικά περιστατικά, από τα οποία σταχυολογώ ενδεικτικά τα δύο παρακάτω.

Το πρώτο είναι από κάποια προεκλογική περιοδεία στα χωριά της κρήτης.

Παιδί της πόλης δεν ήξερα τίποτα από αγροτικά. Στην αρχή δε μιλούσα όταν γινόταν συζήτηση για σχετικά προβλήματα και με περνούσαν για σοφό. Κάποτε στις μοίρες, έπεσε παγετός και έκαψε τις θαυμάσεις ντοματιές ενός ακούραστου παπά καλλιεργητή και άλλων. Ο κόσμος που είχε μαζευτεί, έκλαιγε τη μοίρα του, η καταστροφή ήταν μεγάλη και εγώ βρήκα τη στιγμή να ρωτήσω: πόσων χρονών ήταν οι ντομάτες; Έπεσε νεκρική σιγή κι ύστερα κάποιος είπε μες στα γενικά χαχανητά: «άντε μωρέ κοπέλι, μα εσύ δα δεν κατέεις πράμα. Εμείς όμως θα σε μάθουμε!»

Κι ένα άλλο δείγμα πραγματικά ουσιαστικής κι υπεύθυνης αντιπολίτευσης στο κοινοβούλιο.

Τι να πει κανείς για τον οτε; Κάποτε στη βουλή έκανα μια επερώτηση για τα χάλια των τηλεπικοινωνιών –αρμόδιος υπουργός ήταν τότε ο γ. βογιατζής, από τα ικανά στελέχη της νδ και παλιός βουλευτής. Διηγόμουν πως είχα ζητήσει μια πληροφορία για το τηλέφωνο του ευαγγελισμού από το 131 και πως η απάντηση ήταν «αναμείνατε στο ακουστικό σας, αναμείνατε στο ακουστικό σας, αναμείνατε στο ακουστικό σας…». Επανέλαβα τη φράση 5-10 φορές και είδα μια θυμηδία στα έδρανα της συμπολίτευσης. Στην εικοστή φορά η θυμηδία είχε μεταβληθεί σε ενόχληση και στην τριακοστή σε θυμό. «Επιτέλους» εξερράγη ο ηρεμότατος κατά τα άλλα γ. βογιατζής, «προχωρήστε, θα μας τρελάνετε». «Σε αυτή τη δοκιμασία υποβάλλετε κάθε μέρα χιλιάδες πολίτες» είπα υπό τα χειροκροτήματα της αντιπολίτευσης.

Μα να μην το έχει μαγνητοσκοπήσει κανείς να το ανεβάσει…

Για το τέλος κράτησα μια βιβλική φράση του λεωνίδα για τον χαρίλαο που μετά το 13^ο συνέδριο φοβήθηκε και προτίμησε την περιχαράκωση στο κάστρο του περισσού, στην απομόνωση, με την ελπίδα ότι σε αυτή την κιβωτό θα περισωθεί ο πλούτος του μαρξισμού-λενινισμού και θα καρπίσει και πάλι ύστερα από χρόνια.

Εντάξει αυτός θα είχε άλλες βίβλους σαν ευαγγέλια (τη μαύρη βίβλο του κομμουνισμού, τη λευκή βίβλο της εοκ, κτλ).

Αυτή η βιβλική αναφορά στο κκε (που δεν είναι και η μόνη) στάθηκε ωστόσο πηγή έμπνευσης στον επίλογο της ανάρτησης για έναν πρόχειρο, ενδεικτικό δεκάλογο σύγχρονων οδηγιών-εντολών για όλους τους κομμουνιστές.

Έχουμε και λέμε

ΔΕΚΑ ΕΝΤΟΛΕΣ

1. ΟΥΚ ΟΠΟΡΤΟΥΝΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΚΚΛΙΝΕΙΣ ΔΕΞΙΑ ΚΙ ΑΡΙΣΤΕΡΑ

2. ΟΥΚ ΑΠΟΛΕΣΕΙΣ ΤΗΝ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ

3. ΟΥ ΣΥΜΜΕΤΑΣΧΕΙΣ ΣΕ ΑΣΤΙΚΟ ΓΚΟΥΒΕΡΝΟ ΚΑΙ ΣΕ ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΣΤΟ ΕΔΑΦΟΣ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ

4. ΟΥ ΦΡΑΞΙΟΝΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΘΥΜΗΣΕΙΣ ΤΗ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΡΟΦΟΥ ΣΟΥ

5. ΟΥ ΞΕΚΟΠΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΒΑΣΗ ΚΑΙ ΨΕΥΔΟΜΑΡΤΥΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΛΑΟ ΣΟΥ

6. ΟΥΚ ΑΠΟΤΡΈΨΕΙΣ-ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΕΙΣ ΤΗΝ ΚΡΙΤΙΚΗ-ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΣ ΣΤΑ ΟΡΓΑΝΑ

7. ΟΥΚ ΥΠΟΤΙΜΗΣΕΙΣ ΤΗΝ ΥΠΟΔΙΑΙΡΕΣΗ Ι ΚΑΙ ΤΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΝΟΜΟΤΕΛΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗΣ

8. ΝΑ ΤΡΕΧΕΙΣ ΠΑΝΤΟΥ ΚΑΙ ΝΑ ΕΙΣΑΙ Η ΨΥΧΗ ΚΑΙ Η ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ

9. ΝΑ ΣΥΜΜΕΤΕΧΕΙΣ ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ (Κ)ΟΒΑΣ ΚΑΙ ΝΑ ΠΛΗΡΩΝΕΙΣ ΤΑΚΤΙΚΑ ΤΙΣ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΣΟΥ

-ή όπως λέει το ρητό Ο ΕΧΩΝ ΤΑ ΔΥΟ ΧΙΤΩΝΙΑ ΝΑ ΔΙΝΕΙ ΤΟ ΕΝΑ ΣΤΟ ΚΟΜΜΑ

10. ΝΑ ΜΕΛΕΤΑΣ ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ (ΡΙΖΟ, ΚΟΜΕΠ) ΚΑΙ ΝΑ ΦΡΟΝΤΙΖΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΥΤΟΜΟΦΡΦΩΣΗ ΣΟΥ

Ή όπως θα έλεγε κι ο βλαδίμηρος: ΝΑ ΜΑΘΑΙΝΕΤΕ, ΝΑ ΜΑΘΑΙΝΕΤΕ ΚΑΙ ΝΑ ΜΑΘΑΙΝΕΤΕ

Αυτά φυσικά είναι ρευστά (ως το επόμενο προγραμματικό συνέδριο), οπότε η κε του μπλοκ παραμένει ανοιχτή στις προτάσεις-διορθώσεις-συμπληρώσεις των σφων αναγνωστών της βάσης

Πενήντα (οκτώ) αποχρώσεις της κεντροαριστεράς

Τις τελευταίες μέρες το έθνος του μπόμπολα έχει αναλάβει εργολαβία μια κατεξοχήν εθνική μπομπολική υπόθεση κι ανασύρει στην επιφάνεια διάφορα ναυάγια της σοσιαλδημοκρατίας να μιλήσουν για την ανάγκη συγκρότησης και τα χαρακτηριστικά ενός νέου κεντροαριστερού πόλου. Ο οποίος έχει όλες τις προδιαγραφές για να γίνει εύπεπτη υπόθεση άρλεκιν, με προτεινόμενο τίτλο αυτόν της ανάρτησης, αλλά καμία απολύτως πιθανότητα να γίνει μπεστ-σέλερ.

Την ίδια στιγμή 58 προσωπικότητες (όχι σαν εμάς τους κοινούς θνητούς κι απρόσωπους) υπογράφουν μια διακήρυξη πασοκικής περηφάνιας (μπορούνε να ζητήσουν και άδεια για παρέλαση από τον καμίνη και τον μπουτάρη, που είναι μαζί τους) φέροντας η καθεμιά το δικό της ιδεολογικό στίγμα και τη δική της απόχρωση, για να φτιάξουν όλοι μαζί μια μεγάλη μουντζούρα. Που δεν χρειάζεται να είναι κανείς θιασώτης της θεωρίας του σοσιαλφασισμού, για να καταλάβει ότι στρώνει πολιτικά το έδαφος για την προέλαση του φασισμού, απ’ όπου κι αν προέρχεται και οποιασδήποτε απόχρωσης.

Κεντροαριστερά είναι η ξινισμένη σούπα που προκύπτει αν ανακατέψουμε την παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία με τη μετεξέλιξη του ευρωκομμουνισμού. Ο οποίος δεν έρχεται απ’ το μέλλον, καινούριο κάτι τάχα να μας φέρει, όπως θα μας βεβαίωνε κι ο φώντας λάδης*. Παρά μόνο αναμασά την παμπάλαια καραμέλα της ανανέωσης, που έλιωσε μετά τις ανατροπές του 89-91 κι έγινε εκσυγχρονισμός, πετώντας το δεύτερο συνθετικό που της ήταν άχρηστο πια και κρατώντας μόνο το πρώτο, του ευρωμονόδρομου.

Ο ευρωκομμουνισμός ήταν μια δημαρ πριν από την εποχή της. Ένας τρόπος να δηλώνεις κομμουνιστής, χωρίς να είσαι. Με τον ίδιο περίπου τρόπο που το πασόκ έπαιζε το χαρτί του αντι-ιμπεριαλισμού, ενώ τον καθιστούσε πουκάμισο αδειανό (φεύγουν οι βάσεις που μένουν που φεύγουν), υπηρετούσε τα νέα τζάκια στο όνομα των μη προνομιούχων και διατεινόταν πως φέρνει την αλλαγή, χωρίς να αλλάζει τίποτα.
Αλλαγές βλέπω, αλλαγή δε βλέπω, έλεγε ο θυμόσοφος χαρίλαος. Ούτε καν «αλλαγή της αλλαγής», που ζητούσε ο κύρκος, ή έστω έναν επαναπροσδιορισμό του επαναπροσδιορισμού της αλλαγής της αλλαγής, όπως πρόσθετε ο χάρρυ κλυνν.

Ο κύρκος ζητούσε ακόμα να μην είμαστε τόσο κολλημένοι δογματικοί. Δηλ να είμαστε κκε χωρίς να είμαστε κομμουνιστές, με άλλα λόγια και να κρατήσουμε το όνομα χωρίς την χάρη. Και πήρε όσους δικούς μας συμφωνούσαν μαζί του στο συνασπισμό, που ήταν ένας τρόπος να είσαι εναλλακτικός πασόκος χωρίς να είσαι πασόκ. Για να φτιάξει ένα κομμάτι αργότερα τη δημαρ, που αυτοπροσδιορίζεται ως σύγχρονη αριστερά, χωρίς να είναι τίποτα από αυτά τα δύο. Και ξεχείλωσε την έννοια της αριστεράς σε όρια που την είχε φτάσει μόνο το πασόκ, σε όλες τις εκδοχές του κι απ’ όπου κι αν προέρχεται.

Ναι ρε κε του μπλοκ, αλλά μήπως τους αδικείς; Δε νομίζω.

Ήδη από τη μεταπολίτευση μπορούσε να διαβάσει κανείς ευρωκομμουνιστικούς θρήνους για τις χαμένες ευκαιρίες του μεσοπολέμου για τη δημιουργία ενός σοσιαλιστικού κόμματος και για τις ευγενικές φυσιογνωμίες του πασαλίδη και των ηγετών της (σκ)ελδ. Για την «οδυνηρή διάσπαση» του εργατικού κινήματος μεταξύ δεύτερης και τρίτης διεθνούς και την ανάγκη να γεφυρωθεί το σχίσμα. Για την επικράτηση της παραδοσιακής κομμουνιστικής πτέρυγας στην αριστερά, χάρη στη δύναμη και την ακτινοβολία της σοβιετικής ένωσης. Και για την υπανάπτυξη της ελληνικής κοινωνίας, που δεν ήταν ώριμη να δεχτεί στους κόλπους της έναν τέτοιο πολιτικό σχηματισμό.

Πάντα με σνομπ διάθεση απέναντι στο λαό και την πραγματικότητα που δεν προσαρμόζονταν στις ιδέες τους. Με στόχο έναν καθολικό ιστορικό συμβιβασμό σε εθνική και παγκόσμια κλίμακα, μεταξύ δεξιάς και αριστεράς, ιμπεριαλισμού και σοσιαλισμού, στην ταξική πάλη γενικότερα μεταξύ κεφαλαίου κι εργασίας. Μιλώντας γενικά κι αφηρημένα για πολίτες –σε ευθεία αναλογία με το εμπόρευμα, που είναι η απλούστερη αφαίρεση στον καπιταλισμό- γιατί οι τάξεις είναι παλιά και σκουριασμένα εργαλεία για την ερμηνεία του κόσμου γύρω μας. Και με αθεράπευτη αισιοδοξία και προσήλωση στις μικρές λεπτομέρειες που κάνουν την ευτυχία και στις μικρές μεταρρυθμίσεις (σε σαφή διάκριση από το άλμα της επανάστασης και άλλους τέτοιους μαξιμαλισμούς) που καλλωπίζουν το σύστημα, ακόμα και στην χουντική εκδοχή του –ας θυμηθούμε τη στήριξη της απόπειρας φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος των συνταγματαρχών, την εαδε αργότερα, κτλ.

Το ωραίο της (εθνικής, μπομπολικής) υπόθεσης είναι πως το κόμμα που κατάφερε τελικά να εκφράσει ενιαία για πρώτη φορά αυτόν τον χώρο ήταν το πασόκ των πρώτων χρόνων της μεταπολίτευσης. Ο κλασικός ευρωκομμουνισμός όμως δεν είναι ακριβώς με το πασόκ της 3^ης σεπτέμβρη, αλλά με το εκσυγχρονιστικό πασόκ. Όποιος θέλει να διαβάσει ένα πραγματικό μανιφέστο του εκσυγχρονισμού, μπορεί να ανατρέξει στο βιβλίο του κύρκου «ανατρεπτικά» όπου ο τίτλος είναι καθαρός ευφημισμός, όπως και στην εκπομπή του πρετεντέρη άλλωστε. «Στην τρέχουσα αντίληψη η έννοια ‘ανατροπή’ είναι συνδεμένη με μεθόδους βίας. Είναι κάτι που θα πρέπει κι αυτό να ανατραπεί», μας λέει στον επίλογο του βιβλίου ο λεωνίδας.

Γραμμένο ένα χρόνο πριν το θάνατο του παπανδρέου και την ανάδειξη του σημίτη, εκθέτει όλες τις βασικές αρχές του εκσυγχρονισμού και σε μια κορυφαία στιγμή αναθεωρεί ακούσια και τον κλασικό ορισμό του βλαδίμηρου για την επαναστατική κατάσταση, με το λεωνίδα να οραματίζεται μια κοινωνία συγκλίσεων κι ιστορικών συμβιβασμών χωρίς συγκρούσεις, όπου «οι έχοντες και δυναστεύοντες δε θα μπορούν πια να επιβάλλουν τη θέλησή τους και οι μη έχοντες και δυναστευόμενοι δε θα ανέχονται πια την πείνα και την τυραννία». Μια ιδιότυπη αέναη «δυαδική κατάσταση», όχι όμως ως προθάλαμος της επανάστασης αλλά ακριβώς για την αποφυγή της. Κι είναι εντυπωσιακή σε σημειολογικό επίπεδο ακόμα και η σύμπτωση με τα γκεσέμια του εκσυγχρονισμού στην ορολογία που αντικαθιστά την ταξική ανάλυση και αναφέρεται στους «έχοντες» (και κατέχοντες).

Στο βιβλίο του κύρκου θα αναφερθώ αναλυτικά στην επόμενη ανάρτηση. Αυτό που αξίζει να κρατήσουμε πάντως είναι πως το παλιό πασοκ για τους ευρωκομμουνιστές ήταν περίπου ό,τι κι ο σημερινός σύριζα για τη δημαρ: μαξιμαλιστικός, αντιαισθητικός, ανεύθυνος, αντι-ευρωπαϊκός, λαϊκιστής, κάπως φολκλόρ κι αναχρονιστικός, τριτοκοσμικά ριζοσπαστικός. Κατηγορίες που ευσταθούν τόσο, όσο επικίνδυνο ήταν και το παπανδρεϊκό πασόκ για το σύστημα και όσο ανατρεπτική είναι η εκπομπή του πρετεντέρη ή το βιβλίο του λεωνίδα.

Ο σύριζα εξάλλου δεν είναι καν το ίδιο ριζοσπαστικός σε φραστικό επίπεδο με το πασοκ της μεταπολίτευσης. Μοιάζει περισσότερο με το πασόκ του 09’, πριν από την επάρατο κρίση. Για να μην αδικήσουμε κανέναν, είναι κι οι δυο τους πασόκ, δηλ σοσιαλδημοκρατία, αλλά σε διαφορετικές φάσεις της ανάπτυξής της ο κάθε χώρος. Ή μάλλον διαφορά φάσης στη διάσπαση του κκε (68 και 91).
Διασπαστές όλων των χώρων ενωθείτε.

Η ουσία της πολιτικής κρίσης της σοσιαλδημοκρατίας όμως δεν είναι ο «κατακερματισμός» της, όπως πχ στις εκλογές του 58’, που είχε αναδειχθεί αξιωματική αντιπολίτευση η εδα, για να υποθέσουμε πως θα ξεπεραστεί με μια πρωτοβουλία για την ενότητά της και ένα στιβαρό αρχηγό που θα ηγηθεί αυτής της προσπάθειας και ενός καινούριου ανένδοτου –απέναντι σε ποιον και σε τι αλήθεια; Ούτε όμως και με μια πιο αριστερή σοσιαλδημοκρατία τύπου σύριζα που εξελίσσεται στην ιστορική συνέχεια αυτού που έβλεπαν κάποιοι παλιότερα στην εδα και τον ενιαίο συνασπισμό: μια ευκαιρία να ξεμπερδεύουν με το κουκουέ που γνωρίσαμε.

Η κρίση ταυτότητας της σοσιαλδημοκρατίας συνίσταται βασικά στο ότι η παρούσα φάση ανάπτυξης του καπιταλισμού δεν αφήνει ιδιαίτερα περιθώρια παραχωρήσεων στα λαϊκά στρώματα και μιας στοιχειώδους κεϊνσιανής διαχείρισης, ειδικά σε περίοδο κρίσης. Και το κοινωνικό κέντρο (μεσαία τάξη κι εργατική αριστοκρατία) που αντιστοιχεί στο «πολιτικό κέντρο», βλέπει να σπάνε οι παραδοσιακοί δεσμοί του με την άρχουσα τάξη και να χάνει το έδαφος κάτω από τα πόδια του. Η σοσιαλδημοκρατία γίνεται χρήσιμη, όταν υπάρχει ισχυρό εργατικό κίνημα, για να το ενσωματώσει και να διατηρήσει την κοινωνική συνοχή. Αλλιώς χάνει τη βασική αξία χρήσης της για το σύστημα και ουσιαστικά το λόγο της ύπαρξής της. Και σ’ αυτό συνίσταται η πολιτική της χρεωκοπία και η κρίση που περνά (και χάνεται) μετά τις ανατροπές της διετίας 89-91.

Υποσημείωση
*που εκτός από τους διαχρονικούς κι επίκαιρους στίχους του φασισμού -αν και ο ίδιος λέει πως του περιποιεί ιδιαίτερη τιμή να τους χρεώνουν στον μπρεχτ- είχε γράψει και μια πολύ καλή μπροσούρα για τον ευρωκομμουνισμό ως θεωρία και διάφορα κκ της ευρώπης. Κι είναι απορίας άξιο γιατί αποστρατεύτηκε -μετά τα γεγονότα της πολωνίας αν δεν κάνω λάθος, την ίδια περίοδο μάλιστα που είχε φύγει κι ο μπίστης- για να ακολουθήσει άλλες πνευματικές ανησυχίες και το δρόμο της έντιμης ιδιώτευσης

Το γρηγοριανό ημερολόγιο της ήττας

Αν το κόμμα είναι ο καθρέφτης της πορείας κάθε συντρόφου τότε οι περιπέτειες του κομμουνιστικού κινήματος στον αιώνα που μας πέρασε δικαιολογούν ένα μεγάλο φάσμα από πρωτότυπες, δαιδαλώδεις προσωπικές διαδρομές και μετακινήσεις πάσης φύσης, με πολιτικούς γυρολόγους σαν τον... (άστο καλύτερα ονόματα δε λέμε, υπολήψεις δε θίγουμε). Συνεπώς στον χώρο μας (με την ευρεία έννοια) μπορείς να συναντήσεις σχεδόν τα πάντα: σκληροπυρηνικούς που μαλάκωσαν κι έγιναν νερόβραστοι, δογματικούς που αλλαξοπίστησαν, ορθόδοξους που αναθεώρησαν, αριβίστες που κοιμήθηκαν κομμουνιστές και ξύπνησαν σοσιαλδημοκράτες, έχοντας δει το όνειρο και το φως το αληθινό (εν τούτω ήττα). Και γενικώς κάθε καρυδιάς καρύδι, που όσο σκληρό κι αν φαινόταν, απέβαλε το περίβλημά του στον καρυοθραύστη του 89-91’. Αλλά και σαν εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα, με ένα λόγο ένα προς πενήντα, κάποιοι από την αντίπερα όχθη, που διέβησαν τον ρουβίκωνα, προς τη δική μας πλευρά και συστρατεύτηκαν με το κομμουνιστικό κίνημα. Κι όσο μεγαλύτερη απόσταση μας χωρίζει απ’ τα γεγονότα και τη στάση τους, τόσο νομίζουμε πως μπορούμε να τα κατανοήσουμε να τα ερμηνεύσουμε χωρίς να τα δικαιολογήσουμε, ακόμα και για όσους «λύγισαν», απογοητεύτηκαν και πήγαν σπίτι τους. Είναι κι αυτή μια στάσις, νιώθεται, που λέει κι ο ποιητής.

Κι εφόσον τίποτα ανθρώπινο δε μας είναι ξένο, όλα νιώθονται κι όλα εξηγούνται. Προσωπικά όμως εκείνη η κατηγορία που δυσκολεύομαι να κατανοήσω και να ερμηνεύσω τη στάση της είναι οι πρώην σύντροφοι που έζησαν και τις δυο μεγάλες διασπάσεις, το 68’ και το 91’, κι άντεξαν στην πρώτη για να λυγίσουν στη δεύτερη. Το ‘παιξαν δηλ άσο ημίχρονο διπλό τελικό, με ανατροπή αποτελέσματος, της σοβιετικής ένωσης και των ιδανικών στα οποία αφιέρωσαν όλη την προηγούμενη ζωή τους, για να τα εγκαταλείψουν στα γεράματα. Θα μου πεις πως το παλιρροϊκό κύμα της ήττας και η αίσθηση που προκάλεσε ήταν πολύ σφοδρότερα το 91’ κι άγγιξαν πολύ περισσότερο κόσμο και σε πολύ ευρύτερη κλίμακα, ακόμα και στον περίγυρό μας, πέραν των οργανωμένων δυνάμεων, περιορίζοντας αισθητά την εμβέλεια και την ακτινοβολία των ιδεών μας.

Αυτή ακριβώς την ήττα αποπνέει και το βιβλίο με τις μαρτυρίες και τους στοχασμούς του φαράκου, που γράφτηκε στον απόηχο της αντεπανάστασης, εν έτει 1993, κι απλώνει το τραγούδι της ήττας σε όλη την ιστορική του αφήγηση, σκεπάζοντας αναδρομικά τα γεγονότα του πρόσφατου και μακρινού παρελθόντος με την απογοήτευση και το μηδενισμό του δικού του ιστορικού χρόνου.

-Μα ο φαράκος; απορούν παλιοί και νεότεροι.

Οι νεότεροι όταν χάνουν από υπερβολική σιγουριά στο τρίβιαλ την ερώτηση «ποιον διαδέχτηκε στη θέση του γγ της κετουκε η αλέκα παπαρήγα το 91;» και απαντούν γεμάτοι χαρά «τον χαρίλαο» -που ήταν μέχρι τότε στα πράγματα, ως πρόεδρος του συν και πλάστιγγα που έγειρε υπέρ της αλέκας στο κρίσιμο 13ο συνέδριο- αγνοώντας το μεταβατικό πέρασμα του φαράκου κατά τη διετία 89-91.

Και αυτό ακριβώς αναρωτιούνται και οι παλιότεροι (μα ο φαράκος;) που θυμούνται το πέρασμά του απ’ τη θέση του γγ, αλλά δε φαντάζονταν την κατάληξή του: ανανεωτής ο φαράκος που είχε αντέξει στο βουνό και τη διάσπαση του 68’; Που διηύθυνε το ρίζο επί μια 15ετία σχεδόν και μας πρόσφερε μοναδικές προλεκάλτ στιγμές στις διαλέξεις του για την ηθική στις σχέσεις των δυο φύλων, κουβαλώντας έναν αναχρονιστικό πουριτανισμό –ή μάλλον την ηθική της εποχής του; (Η σχετική μπροσούρα είναι στο πρόγραμμα για να παρουσιαστεί στο προσεχές μέλλον σε ειδική ανάρτηση).

Ε ναι λοιπόν, ο φαράκος. Που καταφέρνει τουλάχιστον να τα ‘χει καλά με την ύστερη συνείδησή του και παραμένει συνεπής στην εσωτερική λογική των γεγονότων, δικαιώνοντας αναδρομικά το κκε ες και «την πολύτιμη συμβολή του στην υπόθεση της ανανέωσης του κομμουνιστικού κινήματος». Και αναθεωρώντας ταυτόχρονα το παρελθόν του, τις θέσεις του και τη δική του στάση κατά τη 12η ολομέλεια και τη διάσπαση του κόμματος. Γιατί δε γίνεται να διαχωρίσουμε την πολιτική ουσία της διάσπασης του 68’ απ’ αυτήν του 91’. Η δεύτερη έρχεται ως συνέπεια της πρώτης, τη συμπληρώνει και την οδηγεί στις τελικές της συνέπειες. Και ο κοινός τους τόπος, το κοινό πολιτικό περιεχόμενό τους, δεν είναι άλλο από τη διάλυση του κκε –είτε με τη διάχυση-αυτοδιάλυσή του σε ευρύτερα πολιτικά μορφώματα (εδα, ενιαίος συν) είτε με την υποκατάστασή του από αυτά- κι η απώλεια των επαναστατικών του χαρακτηριστικών. Και σε τελική ανάλυση η άρνηση του «απαρχαιωμένου, μαρξιστικού δόγματος» και της κομμουνιστικής ιδεολογίας.

Για να το κάνουμε πιο λιανά, το πολιτικό απότοκο της διάσπασης του 68’ ήταν το κκε εσ, η καραμανλική αριστερά, όπως πολύ εύστοχα την είχε βαφτίσει ο φαράκος της εποχής, η οποία πολύ γρήγορα απέβαλε και τυπικά τον όρο «κομμουνιστικό» από τον τίτλο της και με τα πολλά μετεξελίχθηκε στη σημερινή υπεύθυνη δημαρ, το αποσμητικό χώρου της συγκυβέρνησης, όπως την χαρακτήρισε ο (επίσης προερχόμενος από το εσωτερικού) παπαδημούλης του σύριζα, θεωρώντας προφανώς μυρωδάτο λουλούδι τον δικό του χώρο. Ο οποίος προέκυψε από τη διάσπαση του 91’ –που είχε ως πολιτικό της πρελούδιο το «ελληνικό 68’»- κι ετοιμάζεται κι αυτός για τα κυβερνητικά πόστα, αλλά με πρωταγωνιστικό ρόλο. Αν λοιπόν αποτελεί κοινή παραδοχή πως η (νεο)δημοκρατική αριστερά του κουβέλη έχει μόνο το όνομα, αλλά καμία απολύτως αριστερή χάρη που να το δικαιολογεί, τι είναι αυτό που θα διαφοροποιούσε τα συμπεράσματά μας για το πολιτικό προϊόν της δεύτερης σχάσης, που δικαίωσε αναδρομικά το κκε εσ. και ακολούθησε με λίγα χρόνια διαφορά την ίδια ακριβώς πορεία προς τη σοσιαλδημοκρατική μετάλλαξη; Η διαφορά ιστορικής φάσης; Ο λαφαζάνης και το αριστερό ρεύμα; (Θα μιλήσουμε και για αυτούς στο δεύτερο μέρος).

Ίσως κάποιοι μαοϊκοί, ζαχαριαδικοί ή όπως αλλιώς αυτοπροσδιορίζονται διαφωνήσουν με την παραπάνω ανάλυση και πουν πως δεν υπάρχει καμία λογική αντίφαση, θεωρώντας πως το κκε είχε διαλυθεί κατ’ ουσίαν πολύ νωρίτερα, με την έκτη ολομέλεια και όσα ακολούθησαν στις οργανώσεις της τασκένδης, έχοντας μπει προ πολλού σε ρότα μετάλλαξης. Και ότι η πολιτική λογική του φαράκου ήταν αντιπροσωπευτικό δείγμα της ομάδας του κολιγιάννη, που δε διέφερε ουσιαστικά από την ομάδα παρτσαλίδη κι όσους συγκρότησαν στη συνέχεια το λεγόμενο κκε εσωτερικού.

Ανεξάρτητα όμως από το βαθμό σοβαρότητας ή γραφικότητας όσων ασκούν αυτή την κριτική –γιατί υπάρχουν διάφορες διαβαθμίσεις στον χώρο- όλοι τους επαναλαμβάνουν το ίδιο λάθος με την ανάλυσή τους για τον παλινορθωμένο –ήδη από το 56’- καπιταλισμό στη σοβιετική ένωση και τη νέα αστική τάξη (νατ). Σημειώνουν μάλιστα ως παραδείγματα που ενισχύουν τον ισχυρισμό τους την περίπτωση της λδ κίνας και αρκετών κκ που μεταλλάχτηκαν εν μία νυκτί σε σοσιαλδημοκρατικά, διατηρώντας όμως το όνομα και την εξωτερική μορφή.

Ξεχνάνε όμως πως η σοβιετία δεν ήταν κίνα και το κκε δεν ήταν σαν τα ευρωκομμουνιστικά κόμματα της γαλλίας και της ιταλίας. Κι αυτό δε σημαίνει πως δεν υπήρχε οπορτουνιστική στροφή μετά το εικοστό συνέδριο, αλλά ότι η οριστική εξάλειψη των επαναστατικών τους χαρακτηριστικών (του κκε και της σοβιετίας) περνούσε υποχρεωτικά μέσα από τη διάλυσή τους, τον τερματισμό της υπόστασής τους σαν πολιτικές οντότητες. Στην περίπτωση της εσσδ το κατάφεραν, με το κκε όμως απέτυχαν οριακά. Κι αυτό είναι που τους στοιχειώνει μέχρι σήμερα, μαζί με το σοβιετικό φάντασμα που πλανάται πάνω από την ευρώπη κι όλο τον κόσμο.

Θεωρητικά τα παραπάνω προορίζονταν να είναι ένα σύντομο προλογικό σημείωμα για την παρουσίαση του βιβλίου του φαράκου που ανέφερα, στη σειρά βιβλία για το καλοκαίρι. Στην πορεία ωστόσο ξέφυγε αρκετά σε έκταση και κατέληξε να γίνει ξεχωριστό κείμενο. Οπότε η παρουσίαση του βιβλίου μετατίθεται χρονικά για επόμενη ανάρτηση.

Ένας Κύρκος δε φέρνει την άνοιξη

Την περασμένη τρίτη συμπληρώθηκε ένας χρόνος από το θάνατο του λεωνίδα κύρκου, του μεγάλου ηγέτη του ευρύτερου αναθεωρητικού χώρου. Η κετουκε δεν είχε στείλει τότε συλλυπητήριο μήνυμα, θεωρώντας πως κάτι τέτοιο θα ήταν υποκριτικό, ενώ ο ρίζος αναφέρθηκε στο γεγονός με ένα λιτό δημοσίευμα πέντε αράδων όπου σημείωνε μεταξύ άλλων στο βιογραφικό του:  μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1968, ηγήθηκε του «ΚΚΕ Εσωτερικού», κόντρα στο ΚΚΕ, της ΕΑΡ και υπήρξε γραμματέας του «Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου» μέχρι τον Μάρτη του 1991 παραμένοντας στη συνέχεια ένα από τα ηγετικά του στελέχη συνεχίζοντας την αντιΚΚΕ δράση του.

Η κε του μπλοκ δεν είχε γράψει κάτι γιατί πιάστηκε εξ απήνης και μακριά από το αρχειακό της υλικό. Σήμερα όμως τιμά τη μνήμη του μεγάλου οπορτουνιστή ηγέτη, σταχυολογώντας τα καλύτερα αποσπάσματα από τις βιογραφικές μαρτυρίες του στη νίτσα λουλέ-θεοδωράκη  –της οποίας η μετέπειτα πορεία στο συν και από εκεί στο δημοτικό ψηφοδέλτιο της μπακογιάννη προσθέτει μία ακόμα καλτ σημειολογία στην υπόθεση. Οι μεταξύ τους συζητήσεις γίνονται το διάστημα 86-87, χρονιά διάσπασης του εσ , λίγο πριν την επαναπροσέγγιση με το κκε και τη συγκρότηση του ενιαίου συνασπισμού.

Ας δούμε την περιγραφή του λεωνίδα για το πώς έσπασε αρχικά με το χαρίλαο και πως χαράχτηκε ο δρόμος. Να σου διηγηθώ ένα περιστατικό που μου συνέβη με το χαρίλαο σε μια δεξίωση όταν ακόμα δε λέγαμε καλημέρα; Ήταν σε ένα από αυτά τα μεγάλα ξενοδοχεία. Φτάσαμε κατά σύμπτωση μαζί. Ο πορτιέρης άνοιξε το ασανσέρ και έκανε τόπο να περάσουμε. Ήμασταν μόνοι. Θέλαμε πέντε ή έξι πατώματα για να φτάσουμε στη δεξίωση

– Γεια σου χαρίλαε, του λέω. Δε μου απαντά.

- Χαρίλαε γεια σου, είμαστε μόνοι. Πριν ξανανοίξει η πόρτα είπε και εκείνος. «γεια σου λεωνίδα».

Ρώτησε τον να δεις αν είναι αλήθεια. Και βέβαια οι φωτογράφοι που περίμεναν έξω από το ασανσέρ έσπευσαν να απαθανατίσουν τη σκηνή. Όμως δε δημοσιεύτηκε ποτέ πουθενά η φωτογραφία. Δε θέλω να πιστέψω αυτό που λένε, ότι το κκε τους παρακάλεσε να μην την δώσουν σε καμιά εφημερίδα… Στο ασανσέρ που συναντιόμαστε.

Επόμενη στάση η περιγραφή της νίτσας για τις δραματικές στιγμές πριν από την επιβολή της χούντας των συνταγματαρχών.

20^η απριλίου 1967. Μεσάνυχτα και κάτι. Στις σκάλες του αρσακείου δημοσιογράφοι, πολιτικοί, κόσμος πολύς που μόλις είχε βγει από την αίθουσα του δικαστηρίου. Η δίκη της εφημερίδας «ελευθερία» διακόπηκε για την επομένη. Μαζί με άλλους συναδέλφους κάναμε πηγαδάκι γύρω από τον κύρκο που ήταν μάρτυρας υπεράσπισης του πάνου κόκκα, διευθυντή της εφημερίδας.

- Λεωνίδα τι λες, πάμε για δικτατορία;

- Α μπα, δεν το πιστεύω, δε θα το επιτρέψει ο λαός.

Σκορπίσαμε ανυποψίαστοι για το τι μας περίμενε σε λίγες ώρες.

Αυτό θα πει οξυμένο πολιτικό κριτήριο. Μη νομίζετε όμως πως δεν είχε διορατική ικανότητα. Κατά βάθος ο λεωνίδας τα είχε πει.

Θα σου δείξω το άρθρο που έγραψα το δεκέμβρη του 66 στην «ελληνική αριστερά» και που είχε τίτλο «εμπρός για αντιδικτατορικό αγώνα». Μια ανάλυση που είχε όλη της την αξία και που αν τη διαβάσεις σήμερα θα πεις «βρε παιδιά αφού τα βλέπατε ότι έρχονται έτσι τα πράγματα, γιατί ύστερα αποπροσανατολιστήκατε και πιαστήκατε σαν τους ποντικούς;» Αλλά σου είπα πριν γιατι…

Τι της είχε πει προηγουμένως;
Αποπροσανατολιστήκαμε με το σχηματισμό της κυβέρνησης του κανελλόπουλου. Γιατί κάτι πλανιόταν στην ατμόσφαιρα που δε μας άρεσε. Αλλά τι σόι πραξικόπημα θα γινόταν βάση λογικής βέβαια. Ένα πραξικόπημα που γίνεται εναντίον της κυβέρνησης της δεξιάς; Δε χωράει στο μυαλό φυσιολογικού ανθρώπου. Ένα πραξικόπημα του βασιλιά εναντίον του κανελλόπουλου που στηρίζει το βασιλιά; Τι να ήταν τέλος πάντων;

Ενδιαφέρον έχει και το εγκώμιο που του πλέκει η νίτσα λουλέ για να τον υπερασπίσει από διάφορους επικριτές του, αποστομώνοντάς τους μια και καλή.
Ο ταβερνιάρης εκείνο το βράδυ μας κέρασε το κρασί γιατί όπως είπε συμπαθούσε το λεωνίδα. Και πέρα από τις όποιες πολιτικές αντιθέσεις και όσα και αν του καταμαρτυρούν, «αριβίστας, λαοπλάνος, εκμεταλλευτής της ρητορικής του ικανότητας, ουραγός της αστικής τάξης κα» κανείς δεν είπε ποτέ «παλιάνθρωπος, κακός χαρακτήρας, γυναικάς, απατεώνας». Κουβέντες που έχουν κατά καιρούς ακουστεί για πολλούς επώνυμους αυτού του χώρου.

Ναι, μπορεί να είναι αριβίστας. Ποιος πολιτικός δεν είναι; Ναι, μπορεί να υπερβάλλει όταν μιλά από το μπαλκόνι. Είναι ίσως η τεχνική του να φέρνει πιο κοντά τον κόσμο. Ναι, μπορεί κάποτε να βοήθησε με τη στάση του τους αστούς, αλλά όσοι τον ξέρουν δεν τον άκουσαν ποτέ να εκφραστεί με μίσος ή με άσχημα λόγια για κάποιον πολιτικό του αντίπαλο.

Λίγο πιο κάτω, η γυναίκα του κάλη (που ήταν μάλλον στα τελευταία της) δείχνει στη νίτσα μερικές φωτογραφίες από το παρελθόν: Να και η περίφημη φωτογραφία που μας τράβηξαν έξω από τη φυλακή το 52. Δεν είναι άσχημος;

Ναι, αλλά η ομορφιά είναι υποκειμενική και αξία υπερτιμήμενη. Όταν έχεις τόσες χάρες, είναι ο εσωτερικός σου κόσμος που μετράει. Κι αν έχεις τέτοια εγκώμια τι τους θέλεις τους εχθρούς.

Ας κλείσουμε με κάτι πιο ευχάριστο: ένα ανέκδοτο περιστατικό με το γλέζο που θα μπορούσαμε ίσως να το κρατήσουμε για αργότερα, αλλά έκρινα σκόπιμο να το κάψω από τώρα. "Ο λεωνίδας είναι φειδωλός στην ξόδεψη του οινοπνεύματος. Ξέρει πως δεν το αντέχει και δεν πίνει και έχει αποφύγει και τα μεθύσια".

Εκείνος που μπορεί να πιει πολύ και δε ζαλίζεται καν είναι ο μανώλης ο γλέζος κι ας μην του φαίνεται. Πριν από χρόνια είμαστε συνδιευθυντές στην αυγή. Πήγαμε όλοι οι συντάκτες εκδρομή στη θεσσαλονίκη για την έκθεση. Τότε δεν είχε φτιαχτεί η εθνική οδός και περάσαμε από τον μπράλο. Εκεί ήταν μια ταβέρνα και σταματήσαμε για φαί. Ο ταβερνιάρης όπως μας είδε πολλούς μυρίστηκε ότι θα πάρει αρκετό παραδάκι και ίσως γι αυτό, ίσως για να κοκορευτεί μας λέει: ποιος από σας θα αναμετρηθεί μαζί μου στο κρασί; Αν χάσετε θα πληρώσετε διπλά. Αν κερδίσετε, θα σας κεράσω ότι φάτε.

Αιφνιδιαστήκαμε. Μερικοί από μας έπιναν λίγο, άλλοι καθόλου. Και ξαφνικά ακούμε το μανώλη: «εγώ». Βρε μανώλη, του λέω, έλα στα συγκαλά σου, τι πας να κάνεις. Δεν τον είχα δει να πίνει άλλη φορά. Άσε, μου απαντά, και θα δεις τι έχει να πάθει.

Φέρνει ο ταβερνιάρης τους μεζέδες, φέρνει και τα μπουκάλια το κρασί, καράς νομίζω ήταν, και αρχίζουν. Γεια σου μανώλη. Γεια σου ταβερνιάρη. Τα μπουκάλια έφευγαν το ένα πίσω απ’ το άλλο. Ο ταβερνιάρης άρχισε να κοκκινίζει. Ο μανώλης ατάραχος. Εμείς παρακολουθούσαμε σα χαζοί. Πέντε, δέκα μπουκάλια. Κάποια στιγμή ό ταβερνιάρης σηκώνεται, χτυπά το ποτήρι στο τραπέζι. Γεια σου βρε πουτσαρά μανώλη, με νίκησες. Πουτσαράς στη ρούμελη σημαίνει κάτι σαν αντρειωμένος και το πουτσαρίνα το μεταχειρίζονται για τις γυναίκες. Σηκώσαμε το μανώλη να δούμε μήπως τρέκλιζε. Ήταν μια χαρά λες και είχε πιει νερό.

Ας δούμε και μια άλλη περιγραφή που συνδέεται με το γλέζο, από τα χρόνια της φυλακής.
Μανόλη φώναζα από το φεγγίτη. Ναι μου έλεγε ο Μανόλης. Ζούμε λιόντα, ζούμε, τσιμπήσου. Λιόντα με λέει ο Μανόλης. Τσιμπιόμαστε λοιπόν και ζούσαμε πραγματικά δεν ήτανε αυταπάτη. Άρχιζα τότε μέσα από το φινιστρίνι να σφυρίζω για να πάει και το μήνυμα στη φυλακή ότι ζούμε δε μας πήρανε. Βέβαια οι άλλοι το ξέρανε γιατί αν μας είχαν πάρει θα χε γίνει η γνωστή διαδικασία θα έρχονταν τα αυτοκίνητα θα κατέβαινε η φρουρά θα χτύπαγαν οι αρβύλες τα κοντάκια από τα όπλα ήταν μια ολόκληρη διαδικασία. Σφύριζα λοιπόν την ωδή της χαράς από την ενάτη. Χρόνια αργότερα στις συγκεντρώσεις του κκε εσωτερικού ζήτησα να βάλουμε αυτή τη μουσική και οι σύντροφοι μου με κοίταξαν με έκπληξη. Σε λαϊκή συγκέντρωση όπου ως τότε κυριαρχούσαν είτε τα αντάρτικα είτε τα αγωνιστικά είτε τα εμβατήρια να βάλουμε ξαφνικά την ένατη. Θα γελάσει ο κόσμος μαζί μας βρε Λεωνίδα, δεν το καταλάβαινες; Μου έλεγαν. Όχι τους απαντούσα, να τη βάλουμε. Γιατί για μένα η μουσική αυτή ήταν συνδεμένη με εκείνο το φεγγίτη της φυλακής. Με το Σπύρο Ανδρεάδη είχαμε βάλει στίχους στην ωδή της χαράς και την κάναμε τραγούδι που το τραγουδούσαμε στις φυλακές της Κέρκυρας όταν βρεθήκαμε μαζί. Και σήμερα που η ωδή της χαράς έγινε ο ύμνος της ευρωπαϊκής ένωσης, είναι ακόμα μεγαλύτερη η χαρά για όλους εμάς που τότε την εισηγηθήκαμε.

Ε ναι, είναι ο ύμνος που ξέρουμε όλοι από την εοκ.

Αυτός ήταν λοιπόν ο λεωνίδας κύρκος. Ο κύρκος της αστικής τάξης, αν σκεφτούμε πως κατά μία εκδοχή το επίθετο κύρκος σημαίνει «αγαπητικός». Ο κύρκος που δεν πρόλαβε να δει το συριζα αξιωματική αντιπολίτευση. Ούτε τη δημαρ – το σύγχρονο κκε εσωτερικού- να ξεπερνά εκλογικά το κκε και να παίρνει θέση στη συγκυβέρνηση μαζί με τους πολυπόθητους υπουργικούς θώκους.

Αυτές είναι οι αδικίες της ιστορίας.

Το αφιέρωμα στο λεωνίδα κύρκο δε θα μπορούσε να κλείσει χωρίς να συμπεριλάβει δύο ιστορικά ντοκουμέντα:

- το σκετσάκι του χαρρυ κλυνν για την αλλαγή της αλλαγής και τον επαναπροσδιορισμό της αλλαγής της αλλαγής. Τσάκα την τσαπού οε οε.

- και μια ατάκα του τάκη παπαματθαίου, από μια καλτ ταινία της δεκαετίας με τις βάτες με τον κωνσταντίνου (στο τέλος του βίντεο).

Πεθαίνοντας στα ιεροσόλυμα

Νύστα, τα μάτια βαραίνουν. Το 'χω; Μπα με έχει.
Καλά μια σελίδα ακόμα. Πάω στο επετειολόγιο της κόντρας.

4/3/1923: τελευταίο άρθρο του λένιν στην πράβδα (για τη γραφειοκρατία). Με αυτό τον καημό πήγε ο σύντροφος με το μουσάκι.
5/3/1972: ο μίκης θεοδωράκης αποχωρεί από το κκε εσωτερικού.
5/3/1953: θάνατος ιωσήφ στάλιν.
6/3/1978: έκρηξη βόμβας ακροδεξιών στα γραφεία του κκε εσ (νέα φιλαδέλφεια).
6/3/1967: η σβετλάνα αλληλούγιεβα ζητάει πολιτικό άσυλο από τις ηπα.
Τέλος. Κλείνω τα μάτια πριν την εφημερίδα...

-Τι είναι αυτό που θα δούμε;
-Παλιό καλτ αριστούργημα. Διαμάντι.
-Ποιοι παίζουν;
-Σάρον στόουν, ιωσήφ τζουγκασβίλι. Σκηνοθέτης ο λέων νταβίντοβιτς μπρονστάιν. Πρωτοπόρος του σουρεάλ.
-Πώς την είπαμε την ταινία;
-Asian instict! Το ένστικτο του ασιάτη.
Κατ! Αλλαγή πλευρού. Πάμε από την αρχή.

-Απ' το 39 ως το 52; Μα αυτό είναι 13 χρόνια!
-Ε, ναι αφού ήταν ο παγκόσμιος, πώς να κάνανε συνέδριο;
-Μα ο παγκόσμιος τελείωσε το 45.
-Ε, μετά είχαμε ανοικοδόμηση, το στιλέτο του τίτο πισώπλατα, είχαν κι οι άλλοι πυρηνικό πλεονέκτημα...
-Μα το σδεκρ όταν ήταν παράνομο πιο πολλά συνέδρια έκανε.
-Ναι, αλλά εκείνοι τα κάναν στο εξωτερικό.
-Να τα κάνουμε κι εμείς στο εξωτερικό; Μπας κι αρχίσουν να γίνονται κάθε χρόνο όπως παλιά;
-Κι οι άλλοι μέσα τι θα κάνουν; Το κκε εσωτερικού;
Ροχαλητό και κατ! Δεν είναι τίποτα, κάτι κρεατάκια στη μύτη.
Πάμε το επόμενο.

-Σόσο, άσ' το μπουκάλι, μας επιτέθηκαν.
-Ποιος; Πότε;
-Οι ναζίδες ιωσήφ. Σήμερα τα ξημερώματα.
-Αποκλείεται, αφού είναι φίλοι μας.
-Κι όμως σόσο, μας επιτέθηκαν. Σήκω, πρέπει να βγάλεις διάγγελμα στο λαό.
-Άσε με, ζαλίζομαι. Βλέπω τσάρους και σταυρούς να χορεύουν μπροστά μου.
-Ωραία, αυτό θα βγεις να πεις. Κι ότι από κάτω είχε μια σημαία που έγραφε εν τούτω νίκα.
Σκούπισα με το μανίκι μια στάλα ιδρώτα που μου γαργαλούσε το μάγουλο και συνέχισα.

Ο μητσικώστας; Τι δουλειά έχει εδώ; Κάτσε να δούμε πού το πάει.
-Λοιπόν ιωσήφ, έχεις βγάλει εκτός παιχνιδιού 98 από τους 139 παίκτες της κε και συνεχίζεις. Φάτους όλους!
Και πάμε στην επόμενη ερώτηση: κληρονομούνται οι επίκτητες ιδιότητες από γενιά σε γενιά;
α. ναι, φυσικά, ειδικά αν μας συμφέρει.
β. είστε τρελοί; από πού κι ως πού;
γ. δεν υπάρχουν αποδείξεις, το θέμα παραμένει ανοιχτό.
-Είμαι μεταξύ του άλφα και του να σας βγάλω εχθρούς του λαού αν έχω κάνει λάθος.
Αλλά θα πάρω τη βοήθεια του λυσένκο από το κοινό για σιγουριά.
-Εμ, ναι... Ο τροφίμ ντενίσοβιτς μας λέει το άλφα.
Και φυσικά είναι σωστό...
Ξύπνησα μούσκεμα. Συνήλθα κι έκανα μια τελευταία προσπάθεια.

Τον παίρνουν σε φορείο κάτι τύποι με άσπρες στολές.
-Πού τον πάτε; Αφήστε τον κάτω!
Κάνουν πως δεν ακούν. Συνεχίζουν.
-Ιωσήφ, πρόσεχε. Είναι γιατροί. Η υπόθεση των γιατρών, αυτό είναι, η υπόθεση των γιατρών.
Τον βάζουν στο φορείο. Τα βλέμματά μας συναντιούνται για μια στιγμή.
-Πρόσεχε ιωσήφ, είναι άτιμη φάρα. Αυτοί και μουστάκι θα σε βάλουν να ξυρίσεις.
-Το ξέρω σύντροφε. Την άλλη φορά μου ξύρισαν το μπούτι.
-Κι εσένα;
Ξύπνησα μες στα αίματα. Έτρεχε αίμα η μύτη μου.
Καταραμένο μπούκωμα. Κάθε φορά που έχω συνάχι, τα ίδια. Στο τέλος αλλάζουμε μαξιλαροθήκες.
Πήγα πλύθηκα και ξαναγύρισα στο κρεβάτι.

Μια κοπέλα με μουστάκι πλησίασε το γκισέ.
-Όνομα;
-Σβετλάνα.
-Κι επίθετο!
-Αλληλούγεβα.
Ίδια ο μπαμπάς της, σκέφτηκα.
-Για πες μου σβετλάνα, γιατί θέλεις να φύγεις στη δύση; Έπεσες θύμα της αποσταλινοποίησης, ε;
-Όχι βέβαια. Εγώ για τα λεφτά θέλω να φύγω...
Οκέι, φτάνει ο ύπνος. Αύριο πάλι.

Σε μια συνέντευξη είχαν ρωτήσει τον κάππο για το στάλιν κι αυτός είπε: δεν υπάρχει κίνδυνος να αναστηθεί. Δεν τον θάψανε στα ιεροσόλυμα.
Νομίζεις σύντροφε...

Ο στάλιν ζει και σπέρνει εφιάλτες. Σε εχθρούς και φίλους. Το φάντασμά του πλανάται ακόμα πάνω απ' την ευρώπη και τον κόσμο.
Το λένιν τον κλάψαμε, τον κάναμε μούμια και μας λείπει αφόρητα.
Ο σύντροφος με το μουστάκι δεν έφυγε ποτέ απ' την κουβέντα μας για να μας λείψει.
Ήταν ηγέτης στη σοβιετία των ονείρων μας. Άλλο αν κάποιοι στα όνειρά τους βλέπουν προδοσίες κι εφιάλτες.

Επίλογος με λίγο κάππο ακόμα. Απόσπασμα από άρθρο του στο ριζοσπάστη.
Η στάση μας απέναντι στο στάλιν είναι λυδία λίθος για να κρίνουμε αν ένας είναι κομμουνιστής ή όχι. Όποιος τάσσεται εχθρικά προς το στάλιν είναι δειλός αντικομμουνιστής. Θυμάμαι για αυτό το φίλο μου τον νίκο κοτζιά. Κριτική και αυτοκριτική για το στάλιν είναι δεκτή, αλλά όχι ξεθεμελίωμα των πάντων και ταύτιση με τον χίτλερ. Αν δεν υπήρχε ο σοβιετικός λαός με επικεφαλής το στάλιν, η γερμανική σημαία μπορεί να κυμάτιζε ακόμα στην ακρόπολη.
Αυτά και καλά κρασιά!