Η άλλη Ελένη

Επειδή αναφέρθηκε σε μια πρόσφατη ανάρτηση κι άνοιξε μια σχετική κουβέντα, η κε του μπλοκ αντιγράφει κι αναδημοσιεύει στο κυριακάτικο ιστορικό ένθετο ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Β. Καββαθά "η άλλη Ελένη" που κατά τη γνώμη μου αποτυπώνει πιο πειστικά τα πραγματικά γεγονότα και τις αιτίες τους.

Τα αποσπάσματα προέρχονται από το κεφάλαιο του βιβλίο όπου ο συγγραφέας συνομιλεί με το Δημήτρη Γκαστή, στέλεχος του ΔΣΕ που εκτέλεσε χρέη δικαστή, και δίνει μεταξύ άλλων μερικές πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τη δικαστική υπηρεσία του ΔΣΕ και τον τρόπο λειτουργία των δικαστηρίων στην ελεύθερη ορεινή Ελλάδα. Εδώ, ωστόσο, επικεντρώνουμε αυστηρά στα στοιχεία που αφορούν ειδικά τη συγκεκριμένη υπόθεση.

Ο Δημήτρης Γκαστής ήτανε στη διάθεσή μου. "Ξέρω ότι ήρθες να μιλήσουμε για την "Ελένη" του Γκατζογιάννη. Ας το πάρουμε, λοιπόν, τα πράγματα με τη σειρά. Τι γράφει για μένα;"
(Ακολουθούν τα σχετικά αποσπάσματα από την Ελένη του Γκατζογιάννη).

Γνώριζα πως ο Δημήτρης Γκαστής, ως δικαστής της Ενδέκατης Μεραρχίας του αντάρτικου στρατού στα βουνά του Γράμμου, είχε στείλει πολλούς στο εκτελεστικό απόσπασμα, αλλά αν περίμενα να μοιάζει με φονιάς, βρήκα απεναντίας μια καλόβολη φυσιογνωμία ενός χαριτωμένου αβρού παρήλικος με περιποιημένο μουστάκι, τετράγωνα κοκάλινα γυαλιά και κυματιστά γκριζωπά μαλλιά. Φορούσε σανδάλια, ιταλική φανέλα του συρμού και φαρδιά πανταλόνια. Με οδήγησε στα δροσερά άδυτα του σπιτιού του, όπου μιντέρια με μαξιλάρια τριγύριζαν τους στολισμένους με χειροτεχνήματα τοίχους. Καφές και σοκολατάκια κατέφτασαν για να τιμηθεί ο επισκέπτης.
Ενώ του εξηγούσα πως ήμουν ο Ελληνοαμερικάνος δημοσιογράφος και συγκέντρωνα το υλικό ενός βιβλίου για τον εμφύλιο πόλεμο, ο πρώην δικαστής με άκουγε προσεχτικά, ύστερα χαμογέλασε κι έγινε διαχυτικός. Περηφανευόταν για την ευρυμάθειά του και μου υπέδειξε ένα μακρύ κατάλογο βιβλίων που έπρεπε να συμβουλευτώ, αλλά τον διαβεβαίωσα πως τα είχε διαβάσει όλα. Αφού πείσθηκε πως είχα την απαιτούμενη προπαίδεια, άρχισε να μου περιγράφει τη διεξαγωγή των δικών στα ανταρτοδικεία όπου είχε προεδρεύσει. "Αφήναμε τον κατηγορούμενο να μιλήσει για ν' απολογηθεί όσο ήθελε", είπε, "και επιτρέπαμε σε όποιον επιθυμούσε να σηκωθεί και να τον υπερασπιστεί, κάτι που μήτε στα πολιτικά δικαστήρια δε γίνεται σήμερα".

(σ.σ.: παρεμβάλλω την παρένθεση αυτή για να παραθέσω τι σημειώνει ο Γκαστής σχετικά με τον Γκατζογιάννη: Εκείνος δε μου είπε τίποτα για τη δίκη της μάνας του. "Για το Αντάρτικο θα γράψω" μου είπε. Με εξαπάτησε και μένα όπως τους άλλους. Και μέσα από το ειδικό έβγαλε το γενικό (του) συμπέρασμα. Δεν είχε πει τίποτα ούτε και στον άνθρωπο που μου τον έστειλε, έναν επιθεωρητή - δάσκαλο. Γιατί ο Γκατζογιάννης χρησιμοποιούσε αυτή τη μέθοδο. Χωρίς να εξηγεί τι κάνει, πετύχαινε να τον στέλνει ο ένας στον άλλον. Εγώ, λόγου χάρη, τον έστειλα στον Καλλιανέση... Αλλά, επαναλαμβάνω, χωρίς να ξέρω τους σκοπούς του. Άμα με ρωτούσε, θα του έλεγα πώς γίνανε τα πράγματα. Πώς λειτουργούσε η Δικαιοσύνη στο βουνό. Έτσι ώστε να μη ρίχνει τα βάρη στον Λύκα που ήτανε ένας απλός εισηγητής...)

(...)

Απλά τον ρώτησα κάποια στιγμή "γιατί την εκτελέσανε..."
Σκεφτότανε ακριβώς το ίδιο πράγμα.
Μου απάντησε χωρίς περιστροφές: "Ήταν πληροφοριοδότης του εχθρού. Τα στοιχεία που έδινε ήτανε ακριβή. Μας εντοπίζανε και μας βομβαρδίζανε -χωρίς να ξεφεύγουν ρούπι από το στόχο τους. Μ' αυτές τις πληροφορίες χάθηκαν εκατοντάδες αγωνιστές. Αυτή είναι η αλήθεια. Όσο γι' αυτά που λέει, για τη θυσία της μάνας του, κλπ, είναι παραμύθια. Γεγονός είναι ένα: η μάνα του Γκατζογιάννη κάρφωνε έναν αγώνα -πρόδιδε αγωνιστές. Δεν καθότανε στ' αυγά της. Ήθελε να παίξει ενεργό ρόλο σ' έναν εμφύλιο. Από τη μια μεριά. Και πλήρωσε με τη ζωή της..."

-Αυτά που μου λέτε τα ξέρετε από πρώτο χέρι; Μπορώ, δηλαδή, να θεωρήσω ότι είναι υπεύθυνα, από έναν άνθρωπο, ο οποίος έχει άμεση γνώση των γεγονότων που διαδραματίστηκαν στο Λια τον Αύγουστο του 1948;

-Δε σας κρύβω ότι ενδιαφέρθηκα να μάθω συγκεκριμένα πράγματα, όταν διάβασα για πρώτη φορά αυτήν την ιστορία στην "Ακρόπολη". Άνθρωποι δικοί μας, της Υπηρεσίας Πληροφοριών και Επαγρύπνησης, όπως τους λέγαμε εμείς στη Μεραρχία, μου είπανε: "Την εκτελέσανε γιατί την πιάσανε επανειλημμένα να δίνει πληροφορίες..."

-Αυτό το στοιχείο θα το ήθελα πιο συγκεκριμένο -και όσο το δυνατόν πιο σαφές. Είναι κάτι που το άκουσα ως δεδομένο στο Λια -αλλά από πουθενά δεν έχει επιβεβαιωθεί.

-Έγραφε σημειώματα, και τα πήγαινε σ' ένα χωράφι, όπου έκανε δήθεν καλλιέργειες. Αυτό το κτήμα ήτανε στη γραμμή των συνόρων -εκεί δηλαδή που χωριζότανε η περιφέρεια. Στη ζώνη των πολεμικών επιχειρήσεων ανάμεσα στο Δημοκρατικό Στρατό και τον Εθνικό! Τα έβαζε κάτω από μια πέτρα... Τα παίρνανε οι αντίπαλοι, και με βάση τα στοιχεία που τους έδινε μας βομβαρδίζανε... Γρήγορα μπήκανε ψύλλοι στ' αυτιά των δικών μας, που βλέπανε ότι τους χτυπάει καίρια ο στρατός και η αεροπορία. Πώς είναι δυνατόν να ξέρουνε οι απέναντι πού είναι η Διοίκηση της Μεραρχίας; Αφού όλα ήταν καμουφλαρισμένα, καλυμμένα, κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μη φαίνονται... Άρχισαν να παρακολουθούν ορισμένα άτομα, να υποψιάζονται μερικούς... Ανάμεσά τους ήτανε κι η μάνα του Γκατζογιάννη... Μια απλή γυναικούλα του λαού. Ανώτερη πάσας υποψίας σε πρώτη φάση. Όμως, όπως αποδείχτηκε, είχε διασυνδέσεις. Και δεν ήταν τόσο αθώα, όσο θέλει να την παρουσιάζει ο γιος της. Κατέβαινε στα Γιάννενα, στην Παραμυθιά. Έκανε ταξίδια... Ήτανε πληροφοριοδότης. Τώρα από πού τις έπαιρνε τις πληροφορίες και πού τις πήγαινε είναι κάτι που δεν έχει ξεκαθαριστεί. Αυτό που είναι βέβαιο είναι το αποτέλεσμα που έφερνε: πολλοί πλήρωσαν με τη ζωή τους τη δράση της. Και φυσικά ήτανε από τη μεριά των δικών μας!

-Εδώ, στο βιβλίο, βγαίνει ότι ήτανε μια γυναίκα αγράμματη...
-Σας λέω πράγματα από πρώτο χέρι. Από ανθρώπους που τα ζήσανε. ήτανε εκεί. Και δεν έχουνε κανένα λόγο να μου πούνε ψέματα. Το κακό είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι πρόσφυγες. Μένουν στη Σοβιετική Ένωση. Και δεν είναι καθόλου εύκολο να τους βρει κανείς. Εμείς τα είπαμε αυτά μια εποχή που συναντηθήκαμε εδώ, στην Ελλάδα. Και ανταλλάξαμε πληροφορίες και απόψεις για την υπόθεση.
-Δηλαδή τα πράγματα, οι διαδικασίες της δίκης βασίστηκαν σ' αυτά τα στοιχεία κατά την άποψή σας.

(...)

-Αν δεν καταλάβει κανείς την ιεραρχία -το πώς, δηλαδή, λειτουργούσε το Δικαστικό Τμήμα- δε θα μπορέσει να καταλάβει ποιος είχε την ευθύνη μιας δίκης. Ο Γκατζογιάννης έδειξε ότι δεν κατάλαβε ή δεν ήθελε να καταλάβει κάτι τέτοιο. Προτιμούσε ν' αποδώσει την ευθύνη σε κάποιον ζωντανό. Και βρήκε τον Λύκα που του ολοκλήρωσε το σενάριο...

-Λέει επίσης ότι αιτία για τη θανατική καταδίκη που της επιβλήθηκε ήτανε το γεγονός ότι φυγάδευσε τα παιδιά της...

-Ξέρω, αναφέρεται στο περιβόητο "παιδομάζωμα". Είμαι σε θέση να ξέρω από πρώτο χέρι ότι εμείς, που αποτελούσαμε στελέχη του Δημοκρατικού Στρατού, βλέπαμε ότι τα σπασμένα του Εμφυλίου Πολέμου τα πλήρωναν τα παιδιά. Τα γυναικόπαιδα. Οι άμαχοι... Ο Εθνικός Στρατός -οι "μπουραντάδες" όπως τους λέγαμε τότε, γιατί τους θεωρούσαμε "παιδιά" του Μπουραντά, του διαβόητου δημιουργού των ταγμάτων ασφαλείας -χτυπούσε αδιάκριτα... Έτσι είπαμε ότι: όποιος θέλει να σώσει τα παιδιά του, να τα στείλει στις Ανατολικές χώρες. Εκεί μπορούσαμε, εκεί τα στέλναμε. Και άμα τελειώσει ο πόλεμος να τα πάρει πίσω. Και για περισσότερη σιγουριά είπαμε να τα συνοδέψουν οι μανάδες. Έτσι, εκατοντάδες γυναικόπαιδα πήρανε το δρόμο για τις λαϊκές δημοκρατίες. Φυσικά, αυτή η ενέργεια έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης, και βαφτίστηκε έτσι για να θυμίζει το παιδομάζωμα των Τούρκων, που φτιάχνανε τους γενίτσαρους, και τους στέλνανε να πολεμήσουν ενάντια στην πατρίδα τους. Σ' αυτή την περίπτωση, τα παιδιά γύρισαν πίσω επιστήμονες. Και αγαπάνε την πατρίδα περισσότερο από ορισμένους άλλους... Εμείς κάναμε πόλεμο ζωής ή θανάτου. Δεν μπορούσαμε να σκεφτούμε ότι αυτά τα παιδιά θα μεγαλώσουν και θα γυρίσουν πίσω να μας βοηθήσουν(!) όπως γράφτηκε. Είχαμε ανάγκη από άντρες. Και όχι από παιδάκια. Τέλος πάντων. Ο Γκατζογιάννης χτίζει την ιστορία πάνω σ' αυτό το ρεφρέν. Μιλάει για εκδίκηση. Ξεχνάει ότι εμείς ευνοούσαμε αυτή τη φυγή. Θέλαμε να σωθούν τα παιδιά της. Και αν μας το έλεγε τότε, θα τη διευκολύναμε να τα περάσει στη μεριά που δε γινόταν πόλεμος. Αρκεί να μη μένανε στα χωριά. Να μην είναι εκεί που γίνονται οι βομβαρδισμοί. Να μην πέσουνε στα χέρια των οργάνων του Τσακαλώτου. Που δεν άφηναν τίποτα όρθιο.

-Μπορεί αυτό το βιβλίο να θεωρηθεί ντοκουμέντο -κατά την άποψή σας;
-Ντοκουμέντο για την ανατομία ενός ψέματος. Και όχι για την ανατομία ενός εγκλήματος, όπως αποκαλεί τη δίκη και καταδίκη της μάνας του. Είναι ένα κατασκεύασμα με πολλές εικόνες. Και δεν μπαίνει στην ουσία που είναι: μια γυναικούλα αποφασίζει να παίξει το ρόλο του πληροφοριοδότη. Και πληρώνει για την αποκοτιά της... Δεν την εκτελούν αμέσως μόλις διώχνει τα παιδιά της. Αλίμονο αν εκείνη την εποχή δικάζαμε και καταδικάζαμε τις μανάδες που διώχνανε τα παιδιά τους. Αλίμονο, αν κάναμε αδίκημα την πράξη που ευνοούσαμε. Τότε τί λαϊκή δημοκρατία επαγγελόμαστε. Αφού ξέραμε ότι πολλές τα στέλνανε εκτός πολεμικής ζώνης, στην Κόνιτσα, στη Μακεδονία...

Διευκρινιστικό σημείωμα

Ο Λουκιανός, που έχει διάφορα διαμαντάκια κρυμμένα στους ανάλαφρους στίχους του, λέει κάπου, στους "Εντιμότατους φίλους" του:
όλα στη ζωή μας τα βρήκαμε εντάξει
κι είπαμε για κάποιους πως είναι χαζοί

Μπορεί να μη βγαίνει πάντα στο αποτέλεσμα -ιδίως σε κείμενα που αναφέρονται σε άλλο πολιτικό χώρο- αλλά η κε του μπλοκ προσπαθεί πάντα να παίρνει υπόψη της τον κίνδυνο της αυταρέσκειας που μπορεί να βγάζει μια κριτική ματιά, και να μην πουλάει εξυπνάδα στους άλλους. Ο διάβολος κρύβεται όμως στις λεπτομέρειες: να τρυπώσει σε κάποια διατύπωση ή σε κάποιο αθώο (;) αστείο -που κάποιοι το απολαμβάνουν κι άλλοι το εκλαμβάνουν ως κακό χαβαλέ και προσβολή. Μπορεί να φταίει η μορφή, το περιεχόμενο ή ο συνδυασμός τους. Μπορεί να φταίει ο γραφιάς, ο αναγνώστης, η αμοιβαία καχυποψία ή η κακή προαίρεση του καθενός -ακόμα κι οι καλές προθέσεις όμως μπορούν να στρώσουν το δρόμο προς την κόλαση.
Δε χρειάζεται πάντως να αγαπιόμαστε και να είμαστε σύντροφοι. Αρκεί να ξέρουμε τι διαβάζουμε και σε τι απαντάμε, δηλ (να) καταλαβαινόμαστε τώρα. Δε χρειάζονται περσότερα.

Το κείμενο αυτό δε γράφεται εν είδει απολογίας, αλλά διευκρινιστικά προς ναυτιλλομένους που είδαν link και μπήκαν για πρώτη φορά (αναρχικά) στο μπλοκ, για να διαβάσουν τα "τρία κόκκινα γράμματα" και μπορούν συμπληρωματικά να πάρουν κι αυτά υπόψη τους. Οι τακτικοί σφοι αναγνώστες μπορούν να ακολουθήσουν ενδεικτικά τους παρακάτω συνδέσμους (στο βουνό) για να πάρουν μια γεύση περί τίνος πρόκειται.
(1), (2), (3), (4)

Ας ξεκινήσουμε από τα μικρά, για να φτάσουμε κλιμακωτά στα μεγάλα.

-Η φυλακή των Βούρλων βρίσκεται στη Δραπετσώνα κι όχι στα Καμμένα Βούρλα, όπως νόμιζα μέχρι πρότινος, για να με διορθώσει και να με βγάλει από την πλάνη του ένας σφος σχολιαστής. Δε θέλω να χαλάσω το συμπέρασμα σε όσους πιάστηκαν από αυτό για να με βγάλουν ημιμαθές βούρλο και να απαξιώσουν το κείμενο, αλλά αγνοούσα μόνο την ακριβή τοποθεσία, όχι την ιστορία με την απόδραση των κομμουνιστών πολιτικών κρατουμένων. Θα δεχόμουν πάντως ευχαρίστως το βιβλίο του Ροδάκη, που προτείνει κάποι@ στο Ιντιμίντια να μου χαρίσουν.

-Όπως γράφω και στο πρώτο κείμενο, παρακολούθησα μόλις μία ενότητα από τη δεύτερη μέρα των εκδηλώσεων και όχι συνολικά το διήμερο. Καταγράφω συνεπώς αποσπασματικές εντυπώσεις, χωρίς να έχω συνολική εικόνα. Αν θέλει κάποιος, μπορεί να απαντήσει συγκεκριμένα στο επιμέρους ή να πει πως το σύνολο αναιρεί αυτά που γράφω, ή αδικείται από αυτά που γράφω.
Ή αλλιώς μπορεί να πει πως ήμουν περαστικός κι έμεινα μάλλον κάνα δεκάλεπτο, κι αυτό είναι μια θέση...

-Το σημείο για τις "ωραίες αντάρτισσες", το παράστημα του Χαρίλαου κλπ ήταν βασικά κοινωνικό σχόλιο για τις συνθήκες και τις κακουχίες της εποχής και δευτερευόντως για την εμφάνισή τους -εξάλλου "κανείς δεν είναι άσχημος, όλοι έχουμε σχήμα". Είναι πάντως μεγάλη κουβέντα τι ορίζει ως σεξισμό ο χώρος και πού τον εντοπίζει, οπότε ας μην επεκταθούμε, γιατί θα χαθούμε σε άλλα μονοπάτια.

-Για όσους κόλλησαν με το Νίκο Καρούλια και το... "έτσι" -που είναι ό,τι και το "ας πούμε" στα φοιτητικά αμφιθέατρα.
Ο εισηγητής τη ενότητας για το λαϊκό, επαναστατικό πόλεμο του ΔΣΕ μίλησε βασικά εκτός κειμένου, δηλ χωρίς δίχτυ ασφαλείας, αλλά ήταν κακός -ή μάλλον αγχωμένος- ρήτορας. Αυτό αφορά τη μορφή κι όχι το περιεχόμενο, που περιείχε κυρίως γνωστά πράγματα -σε μένα τουλάχιστον- και νομίζω πως βασίστηκε αρκετά στο βιβλίο του Μαργαρίτη -αλλά μπορεί να πέφτω κι έξω. Η εκτίμηση πως ο εισηγητής κούρασε το κοινό του είναι προφανώς υποκειμενική (θα μπορούσε να την κρίνει ο καθένας, βλέποντας τη μαγνητοσκόπηση της εκδήλωσης, αλλά νομίζω πως ο χώρος έχει ως τακτική να μην ανεβάζει βίντεο, για να μην εκθέσει πρόσωπα και φυσιογνωμίες -άλλο αν μια ανακοίνωση με αναφέρει με πλήρες ονοματεπώνυμο κι όχι με διαδικτυακό ψευδώνυμο.

Αντικειμενικό είναι, νομίζω, πως ο εισηγητής δεν κατάφερε να συγκροτήσει ποτέ τη σκέψη του. Κι αποδεικνύεται από τη δική του προτροπή στο κοινό να πιάσει στη συζήτηση θέματα για τη δομή και την κοινωνική σύνθεση του ΔΣΕ, στα οποία ο ίδιος είτε δεν εμβάθυνε εισηγητικά, είτε δεν πρόλαβε ν τα αναφέρει, ακροθιγώς έστω, στην ημίωρη παρέμβασή του.

Σε μια ανακοίνωσή τους οι διοργανωτές κάνουν λόγο για το τέλος της ιστορίας, τις μεταμοντέρνες αφηγήσεις, τη μετα-πολιτική και τον εξαμβλωματικό φαιό χυλό, στον οποίο περιλαμβάνουν και το επίμαχο κείμενο. (Εδώ κολλάει ένας συνειρμός από τον Ισοβίτη του Αρκά και την "ιδεολογία" του Μοντεχρήστου, που είναι "ασύδοτος ατομικισμός" ή κάτι άλλο παρόμοιο, "Ουάου- το ήξερα ότι έχει εντυπωσιακό όνομα". Το βάζω συνοπτικά και εντός παρένθεσης, για να μη γράψει κανείς πως είναι μια μεταμοντέρνα, μεταπολιτική αφήγηση που χώνει σε λίγες γραμμές τον Κηλαηδόνη, τον Αρκά, το ΔΣΕ, κοκ, και για να μην τον αποπροσανατολίσει από την ουσία, που ακολουθεί αμέσως παρακάτω).
Σε άλλο νήμα τους στο Ιντιμίντια στηλιτεύουν την ιδιοκτησιακή λογική που (θεωρούν πως) εκφράζει το κείμενο απέναντι στους λαϊκούς αγώνες, στο ΔΣΕ, την πολιτική κληρονομιά και την παρακαταθήκη που άφησε πίσω του.

Καταρχάς, εγώ είμαι ένα άτομο, εκφράζω τον εαυτό μου -και όχι κάποιο χώρο- και σίγουρα δεν την έχω ψωνίσει τόσο, ώστε να πιστεύω πως αυτό το ιστορικό φορτίο μου ανήκει προσωπικά. Σε κάθε περίπτωση, αυτή η λογική διαλέγει ένα πολύ βολικό σχήμα, μακριά από την πραγματικότητα.

Όταν γράφω πχ ότι δεν περίμενα ποτέ να ακούσω τραγούδια του Θεοδωράκη κι από το Μεγάλο μας Τσίρκο, ή να δω φωτογραφίες του Χαρίλαου σε εκδήλωση αναρχικών, είναι κατανοητό πιστεύω πως δε θεωρώ ιδιοκτησία "μας" τον Καμπανέλλη ή λέω "κάτω τα χέρια από το Μίκη, είναι δικός μας". Εκφράζω ειλικρινή έκπληξη για κάτι που δεν έχω συναντήσει -ούτε περίμενα να βρω.

Παρομοίως, τα σχόλια για τη διαμόρφωση του Γκίνη (πανό, φωτογραφικό υλικό, κτλ) και το κομμάτι του διημέρου που παρακολούθησα δε λεν "γιατί έπιασαν οι αναρχικοί το ΔΣΕ, που δεν τους ανήκει;" αλλά εστιάζουν στο "πώς το έπιασαν", από ποια οπτική γωνία: από τη σκοπιά της κριτικής υπεράσπισης, με έμφαση στο δεύτερο σκέλος και ελαφρά κριτική, που ήταν οριακά πιο "ήπια" από την αυτοκριτική του ΚΚΕ για την ίδια περίοδο και το στρατηγικό έλλειμμα του διεθνούς ΚΚ (τονίζω ξανά: τουλάχιστον στην ενότητα που είδα και για την οποία έχω άποψη).
Με φωτογραφικά υλικά παρμένα εξ ολοκλήρου από μια έκδοση της Σύγχρονης Εποχής και το φωτογραφικό αρχείο του Μουσούρη. Και με μια θεματική ενότητα για τις γυναίκες στο ΔΣΕ, που μπορεί να είναι "συμπτωματική σύμπτωση" που λέει και μια ψυχή, αλλά τυγχάνει να είναι ακριβώς το θέμα μιας άλλης πρόσφατης συλλογικής έκδοσης της Σύγχρονης Εποχής.
Χωρίς καμία μπηχτή (στο κομμάτι που παρακολούθησα) περί Ζαχαριάδη, Βάρκιζας, ιεραρχικής δομής, γραφειοκρατικής ηγεσίας, ξεπουλήματος, ταξικής σύνθεσης (μη αμιγώς εργατική) του ΔΣΕ κι άλλα παρόμοια που θα περίμενε ίσως να ακούσει από μια αναρχική σκοπιά.

Για τα παραπάνω δεν εκφέρω κάποια αξιολογική κρίση, απλώς τα αναφέρω ως έχουν -ή μάλλον όπως τα είδα και τα αντιλήφθηκα. Κι αν ήταν να τα αξιολογήσω, δε θα το έκανα προφανώς βάζοντας αρνητικό πρόσημο.

Αν λοιπόν υπάρχει επ' αυτών συγκεκριμένη αντίρρηση, διαφορετικές γνώμες, αντεπιχειρήματα κτλ, θα μπορούσαμε φυσικά να τα συζητήσουμε.
Αν όμως κάποιος διαλέγει μια έτοιμη προκάτ αφήγηση για να αμυνθεί, αν μένει σε λεπτομέρειες και αστειάκια που του φαίνονται πικρόχολα για να αποφύγει το κύριο, ή αν απλώς τα λέει για να τα δουν και να τα ακούσουν κάποιοι άλλοι, στα πλαίσια εσωτερικών αντιθέσεων, αυτό ξεφεύγει από τα δικά μου όρια και δεν μπορώ να το ελέγξω.

Τρία κόκκινα γράμματα

Μετά το εξωκοινοβούλιο και το κορτάρισμά του με τα ορφανά του Σύριζα στην ΑΣΟΕΕ, σειρά έχει η δεύτερη μέρα του διημέρου για το ΔΣΕ στου Γκίινη, και ο... αναρχικός αντι-ιμπεριαλισμός. Γιατί όχι; Εδώ υπάρχουν μπασκετικοί Παοκτζήδες, εκεί θα κολλήσουμε τώρα; Κι άντε βρες εδώ, με σχηματικά μπακάλικα κριτήρια, τι θέση παίρνει ο καθένας στο αριστερόμετρο του λαϊκού στρώματος και ποιος μπαίνει πιο αριστερά απ' τον άλλο: ο αριστερός αντι-ιμπεριαλιστής ή μήπως ο Συριζαίος ντεμεκ αντι-καπιταλιστής που συμμετέχει σε αριστερές κυβερνήσεις;

Τι εστί αναρχικός αντι-ιμπεριαλισμός; και με ποια ανάγνωση του ιμπεριαλισμού του Λένιν τάσσεται; Αυτή για το μονοπωλιακό στάδιο, τα πέντε κριτήρια, με την εξαγωγή κεφαλαίου κοκ ή με τη χούφτα χωρών που υποτάσσουν κι εκμεταλλεύονται τα υπόλοιπα κράτη; Κι ο αγώνας τους τι είναι σε τελική ανάλυση: αντικρατικός ή αντικαπιταλιστικός;

Δεν μπορώ να απαντήσω στα παραπάνω ερωτήματα, υπήρχε όμως -για κάθε ενδιαφερόμενο- μια μπροσούρα για την ιστορία του "αναρχικού αντι-ιμπεριαλισμού" που ίσως να έλυνε κάποιες βασικές απορίες. Αυτό που μπορώ να απαντήσω εμπειρικά είναι πως πρόκειται πιθανότατα για τον ίδιο χώρο που έβγαλε το κάλεσμα ενάντια στην επίσκεψη Ομπάμα και τις αφίσες με την υδρόγειο σε ένα πιάτο.

Κι ο ΔΣΕ πού κολλάει; Θα μπορούσε να υποθέσει κανείς στην ακύρωση της Βάρκιζας, ή στην αναγνώριση του ένοπλου αγώνα και της σημασίας του. Στο λαϊκό, επαναστατικό αγώνα και την αυτενέργεια των λαϊκών μαζών, αντιπαραθετικά προς την ηγεσία που τον πρόδωσαν. Αλλά όχι, δεν ήταν κάτι από όλα αυτά -τουλάχιστον όχι στο κομμάτι που παρακολούθησα. Αντιθέτως υπήρχαν διάφορα άλλα πράγματα που ξεπερνούσαν κάθε προσδοκία, με πρώτο και καλύτερο αυτό.

Δεν είναι αυτά βέβαια τα τρία (κόκκινα) γράμματα που αναφέρει ο ποιητής ως σεμνή υπογραφή του λαού μας, αλλά δεν έγινε για να παρασιωπήσει ή να παραχαράξει την ιστορία -και δεν έχει και τόση σημασία. Το επόμενο σοκ ήρθε με το... φωτογραφικό διάκοσμο της εκδήλωσης, που ήταν παρμένος αποκλειστικά από την πρόσφατη έκδοση της Σύγχρονης Εποχής, με το φωτογραφικό αρχείο του Μουσούρη από την καθημερινότητα των ανταρτών του ΔΣΕ. Ομολογώ πως δεν περίμενα να δω σε αυτήν τη ζωή αναρχικούς να προβάλλουν πχ φωτογραφίες με το Χαρίλαο Φλωράκη (μέχρι και οι Ναρίτες θα το απέφευγαν) εκτός κι αν δεν τον γνώρισαν στα νιάτα του, με τη στρατιωτική του στολή -και χωρίς μουστάκι.
Όπως δεν περίμενα ποτέ να ακούσω σε δική τους εκδήλωση τραγούδια του Θεοδωράκη, άλλα από το Μεγάλο μας Τσίρκο, κοκ. Τα ύστερα του κόσμου...

Σημειώνω παρεμπιπτόντως, την εντύπωση μιας σφισσας, που ξεφυλλίζοντας το λεύκωμα με το υλικό του Μουσούρη είδε αρκετές γλυκιές φυσιογνωμίες ανάμεσα στις σφισσες αντάρτισσες, αλλά καμία αντίστοιχα όμορφη παρουσία στους αντάρτες του ΔΣΕ -κάνοντας μία και μοναδική εξαίρεση για το Χαρίλαο με το μοναδικό παράστημα. Αυτό όμως -στο βαθμό που δεν είναι υποκειμενικό- οφείλεται σε μεγάλο ποσοστό στις κακουχίες, την κακή ποιότητα ζωής και τα έντονα σημάδια που άφηνε στο παρουσιαστικό του λαού μας: σκληρά πρόσωπα, χαλασμένα δόντια -που χαλάνε με τη σειρά τους το χαμόγελο- καχεκτική διάπλαση και σωματική ανάπτυξη.

Κι αν πήγαινε η κουβέντα στο Ζαχαριάδη πώς θα τα πάντρευαν ιδεολογικά με τους υπόλοιπους αναρχικούς; Θα έλεγαν οι μεν "στον Άδη, στον Άδη και το βαθύ σκοτάδι" και θα απαντούσαν οι δε: ναι αλλά αν δεν καείς εσύ, αν δεν καώ κι εγώ, πώς θα γενούνε τα σκοτάδια φως;

Εντάξει, εκεί που έσπαγε το πολύ κόκκινο ήταν στα υλικά και τα βιβλία που εξέθεταν. Στον πάγκο τους είχαν Τάσο Θεοφίλου, αναρχικές μπροσούρες (πχ για τον αναρχικό αντι-ιμπεριαλισμό), βιβλία για τις Ερυθρές Ταξιαρχίες -που είναι ζήτημα αν ήταν κόκκινες ή μαύρες και για τι είδους μαυρίλα κάναμε λόγο. Ήταν όμως κι ένα βιβλίο για την ιστορική απόδραση των κομμουνιστών απ' τη φυλακή των Βούρλων και το βιβλίο του Μέσαρος για τη θεωρία του Μαρξ περί αλλοτρίωσης (πιο φτηνά απ' όσο το βρίσκει κανείς στο εμπόριο), επανεκδομένο από την "Κουκκίδα".
Επίσης η εκδήλωση ξεκίνησε με μια ώρα καθυστέρηση αφού μόνο κάτι Κούρδοι ήταν από νωρίς, στην ώρα τους.

Αλλά όπως σχολίασε η ίδια σφισσα, η συνολική γεύση που άφηνε ήταν (σχεδόν) από δική μας εκδήλωση και το μόνο που έλειπε ήταν η προβολή του ντοκιμαντέρ της ΚΕ για το ΔΣΕ (λες να μας το ζήτησαν; Κι αν το ζητούσαν, θα τους το δίναμε;) Φαίνεται πάντως να το είχαν παρακολουθήσει κι επηρεαστεί από αυτό, ακολουθώντας πιστά το πνεύμα του.

Δεν υπήρχε κανένας υπαινιγμός για τη Βάρκιζα, λόγω της ημέρας που πλησίαζε. Ακόμα κι η περιγραφή της τελικής ήττας ήταν πολύ προσεκτικά διατυπωμένη: ο ΔΣΕ κατάφερε να συμπτυχθεί στην Αλβανία...
Κι η κριτική στη στρατηγική και τις αντιφάσεις του ΚΚΕ -που περιείχε την τάξη της ρήξης αλλά και μια τάση συμβιβασμού-ενσωμάτωσης- είναι οριακά πιο "στρογγυλεμένη" και ήπια από τη δική μας γενναία αυτοκριτική για αυτήν την περίοδο, για το στρατηγικό έλλειμμα του διεθνούς ΚΚ.

Στα αξιοσημείωτα καταγράφονται επίσης: μια αναφορά στο -ας πούμε- σοσιαλιστικό μπλοκ, που επηρέαζε πάντως τον παγκόσμιο συσχετισμό. Στην κίνηση του Τίτο να κλείσει τα σύνορα (δεν την χαρακτήρισαν "προδοσία", αλλά αυτό εννοούσαν). Στη λαϊκότητα-ταξικότητα του ΔΣΕ και τη δομή του με τον πρωτοποριακό θεσμό του πολιτικού επιτρόπου (ούτε καν εδώ δεν είχαν μια στάλα-υποψία κριτικής).

Δυστυχώς το ενδιαφέρον σταματάει κάπου εκεί κι η εκδήλωση ήταν λίγο βαρετή μες στην πρωτοτυπία της, αφού όλα αυτά ειπώθηκαν από έναν κακό ή μάλλον αγχωμένο ρήτορα-εισηγητή, που μιλούσε εκτός κειμένου, αλλά δεν μπόρεσε ποτέ να συγκροτήσει τη σκέψη του, έλεγε "έτσι" πιο συχνά κι από το Νίκο Καρούλια, και νομίζω πως κατάφερε να κουράσει γρήγορα το κοινό του. Το οποίο για κάποιο λόγο είχε καθίσει μόνο στο πάνω μισό του αμφιθεάτρου -λες και κάτω μύριζε κάτι άσχημα- αλλά επιφύλασσε σαφώς περισσότερο ενδιαφέρον στις δικές του παρεμβάσεις.

Ένας ΚΑΚΕ-ίτης που έλεγε για τους χρουτσοφικούς και μας θύμισε πως τον είχαμε πετύχει και στη συζήτηση μετά την Ομπίντα του Κοτανίδη (σκοντάψαμε σε γνωστές φυσιογνωμίες...). Ένας άλλος ηλικιωμένος που ρώτησε για τις συνολικές απώλειες του ΔΣΕ, με βάση κάτι που είχε διαβάσει πρόσφατα στο Ριζοσπάστη(!) Και μια συναγωνίστρια που έλεγε μεταξύ άλλων κάτι ενδιαφέρον για τους σλαβόφωνους πληθυσμούς και το ΔΣΕ ως το τελευταίο μαζικό εγχείρημα στο οποίο επιχείρησαν να ενταχθούν. Μόνο που καθόταν πιο μπροστά από όλους και δεν ακουγόταν πολύ καλά.

Στον επίλογο μένουν ανοιχτά κρίσιμα ερωτήματα: θα χωρούσε αυτό το κομμάτι της αναρχίας σε ένα φανταστικό ΑΑΔΜ; Θα τους εμπιστευόμασταν ως σύμμαχους σε ένα νέο ένοπλο αγώνα -λέμε τώρα; Κι αν ναι, με δικές τους μονάδες -όπως στον ισπανικό εμφύλιο- ή ως μεμονωμένους πολεμιστές -όπως θα γίνονταν δηλ δεκτοί και στην κοινωνική-λαϊκή συμμαχία; Και πώς εξηγούνται οι μεγάλες απώλειες του ΔΣΕ κι η αναλογία με τις συνολικές απώλειες του κυβερνητικού στρατού;

Αλλά αυτά είναι ο πρόλογος μιας άλλης ανάρτησης. Αυτή θα κλείσει εδώ, ως μια ιδιαίτερη αλλά ταιριαστή αφιέρωση στη σημερινή επέτειο, που δεν είναι μόνο η υπογραφή της Βάρκιζας (που την "τίμησαν" με διάφορους τρόπους, που θα δούμε πιθανότατα αύριο) αλλά κι η ακύρωσή της, ένα χρόνο μετά με τη 2η Ολομέλεια του ΚΚΕ και τη στροφή προς τον ένοπλο αγώνα...

Δελτίο Κομινφόρμ VI

Πέρυσι τέτοιο καιρό, το κλίμα ήταν διαφορετικό. Τα κανάλια πίεζαν την κυβέρνηση, γιατί περίμεναν τη διαδικασία με τις άδειες (που κατέληξε σε φιάσκο), οι αγρότες ήταν πάλι στους δρόμους, αλλά με πιο μαζικούς όρους -απ' όσο μπορώ να καταλάβω τουλάχιστον- κι η πανεργατική απεργία ήταν ίσως η μεγαλύτερη της τελευταίας τριετίας, ευχάριστη νότα από το πρόσφατο κινηματικό παρελθόν.

Φέτος η μόνη "πίεση" είναι για να κλείσει η αξιολόγηση -που έχει γίνει όρος-φετίχ. Και μόνο τα ΝΕΑ -που δεν είναι πια εδώ- πίεζαν λίγο την κυβέρνηση, για να πάρουν δάνειο και να συνεχίσουν να λειτουργούν. Αλλά δεν το έκαναν από θέση ισχύος και πάντως δεν είχαν αντίπαλο την κυβέρνηση που μέχρι και κυβερνητικό επίτροπο έβαλε στο συγκρότημα, για να βρει μια λύση.

Η δική μας αξιολόγηση "κλείνει" στις 21 Φλεβάρη, στο δρόμο και τα συλλαλητήρια του ΠΑΜΕ -και όσο πιο μαζική είναι τόσο το καλύτερο. Ενώ μια βδομάδα πριν, είναι το κεντρικό συλλαλητήριο των αγροτών που είναι στα μπλόκα. Σκέφτεστε κάτι καλύτερο για Βαλεντίνο;

* * *

Η επικαιρότητα μονοπωλήθηκε και από δύο σκάνδαλα (το πανάκριβο σπίτι που αγόρασε η Μαρέβα και το ταξίδι του Τσίπρα) αποφεύγοντας επιμελώς  όμως να ασχοληθεί με την ουσία του ταξιδιού και τις υψηλές συναντήσεις του Αλέξη και τις χρυσοφόρες μπίζνες για το κεφάλαιο (που θα φέρει όμως την ανάπτυξη). Τα υπόλοιπα είναι τόσο αδιάφορα, που αρκεί πως τα ανακίνησαν δύο κολοσσοί, σαν το Βαξεβάνη και τον Άδωνη, για να καταλάβεις τη βαρύτητά τους.

Εν τω μεταξύ, η ΔΦΑ θέλει να φτιάξει την αριστερή της λεζάντα με το επίδομα κοινωνικής αλληλεγγύης. Όπου δεν αρκεί να είσαι οικονομικά εξαθλιωμένος για να το πάρεις, αν δεν πάρεις μια γεύση κι από την αθλιότητα στις ουρές του ΟΑΕΔ, αφού το ηλεκτρονικό σύστημα κατέρρευσε -εκτός κι αν το ανέτρεψαν αντεπαναστάτες. Ο μακροπρόθεσμος στόχος μοιάζει να είναι σκυμμένα κεφάλια, που θα γλείφουν τα ψίχουλα και θα λένε ευχαριστώ ή απλά θα σιχτιρίσουν με αυτήν την ταλαιπωρία και θα τα χαρίσουν στο κράτος. Έτσι κι αλλιώς τη λεζάντα της η κυβέρνηση την έχει κάνει.

Και φροντίζει να την επιβεβαιώνει κάθε τόσο, όπως τώρα στην Ουκρανία με τη νομιμοποίηση μιας ημι-φασιστικής κυβέρνησης που καταργεί τον εορτασμό της 8ης Μάρτη (ημέρα της γυναίκας) και ποινικοποιεί κάθε αναφορά στο σοβιετικό παρελθόν. Κι εις ανώτερα...

* * *

Την ίδια στιγμή, ο δημόσιος προσυνεδριακός διάλογος στο Ριζοσπάστη συνεχίζεται με αυξημένο ενδιαφέρον. Ξεχωρίζω (χωρίς να ομαδοποιώ και να ταυτίζω μεταξύ τους) τις παρεμβάσεις δυο σφων που βάζουν το ζήτημα της βελτιωμένης παρουσίας του κόμματος στο διαδίκτυο (1η και 2η), μία άλλη παρέμβαση που δε μένει στην ανάγκη διάδοσης και αύξησης κυκλοφορίας του Ρίζου, αλλά προτείνει μερικά σημεία για το πώς μπορεί να επιτευχθεί αυτό, κι άλλη μία που βάζει σημαντικά ζητήματα στο μέτωπο της Τέχνης και του Πολιτισμού (εξηγώντας μάλιστα και τις διαφορές των δύο όρων).

* * *

Στο αθλητικό δελτίο, εκτός από την αγωνιστική δραστηριότητα, χτες ήταν η επέτειος του τραγικού θανάτου των 21 οπαδών της "Θύρας 7" στο Καραϊσκάκη (συνωστισμό θα το έλεγαν μάλλον κάποιοι ιστορικοί), που αμαύρωσε το θρίαμβο της ομάδας τους επί της ΑΕΚ.
36 χρόνια μετά, τα περισσότερα γήπεδα έχουν αποκτήσει θεωρητικά ασφαλείς εξόδους, καθίσματα-καρεκλάκια και ηλεκτρονικά συστήματα ασφαλείας, αλλά το βασικό είναι πως έχουν αδειάσει. Λίγο η τηλεόραση, κάτι οι τιμές των εισιτηρίων που είναι αδικαιολόγητα υψηλές, κάτι το πρωτάθλημα που αντικειμενικά δε βλέπεται...
Έτσι ο κίνδυνος δυστυχημάτων ελαχιστοποιείται κι η πρόληψη αποδεικνύεται ο πιο αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης...

Ας σημειωθεί, παρεμπιπτόντως, και το εξής. Συνηθίζουμε να λέμε και να πιστεύουμε πως το αφιόνι του ποδοσφαίρου γίνεται βαλβίδα ασφαλείας για το σύστημα, αποπροσανατολίζοντας τη νεολαία -κι όχι μόνο- από τα πραγματικά προβλήματα της ζωής κι εκτονώνοντας την ορμή της σε ακίνδυνα -για το σύστημα- μονοπάτια.
Στον αντίποδα, υπάρχει όμως και μια αντίστροφη ανάγνωση, που λέει πως ο κόσμος του γηπέδου δεν είναι ακριβώς αντίπαλος για το μαζικό κίνημα και δεν πηγαίνει αντιπαραθετικά προς αυτό. Πριν από τριάντα χρόνια, βρισκόταν και τα δύο στο ζενίθ της μαζικότητάς τους κι ακολούθησαν παράλληλους βίους και σχεδόν ταυτόχρονη παρακμή, μαζί με κάθε τι άλλο μαζικό και συλλογικό από εκείνη την εποχή..

* * *

Πρωθύστερο υστερόγραφο: Δηλ θα έρθουν όντως οι Boney M;
Κοίτα να δεις... Ναι αλλά η φίρμα τους έχει πεθάνει. Και ξέρουν πως πρωταγωνιστούν άθελά τους σε δύο κορυφαίες ελληνικές ταινίες της εποχής; Το μάθε παιδί μου γράμματα και το Αλαλούμ;
Ρα-Ρα-Ράσπουτιν...

* * *

Κλείνουμε τη σημερινή ανάρτηση με ένα διήμερο ιστορικών εκδηλώσεων για το ΔΣΕ. Μερικοί αναγνώστες μπορεί να θυμούνται μια πρόσφατη αναφορά σε τμήματα του αναρχικού χώρου που υπερασπίζονται κριτικά (με έμφαση στο κομμάτι της υπεράσπισης) τον ένοπλο αγώνα του ΔΣΕ και νιώθουν (και) δική τους κληρονομιά την παρακαταθήκη που άφησε, αναδεικνύοντάς την με το δικό τους τρόπο.

Δεν ξέρω αν αυτή η περίπτωση υπάγεται στο παραπάνω σχήμα (ή αν την τσουβαλιάζω άδικα και κάνω συνειρμικά έναν άστοχο συσχετισμό, επειδή είδα την αφίσα τους σε Εξάρχεια και Indymedia). Όπως και να είναι, σημασία έχει αυτή καθαυτή η πρωτοβουλία και οι κρίσεις επί του περιεχομένου μπορούν να ακολουθήσουν. Η κε του μπλοκ σκόπευε ούτως ή άλλως να την προβάλλει, πόσο μάλλον αφού μου έστειλαν ενημερωτικό μήνυμα με το πρόγραμμα των εκδηλώσεων που ακολουθεί.

Πρόγραμμα εκδηλώσεων

Παρασκευή 10 Φλεβάρη

18:30 Οι γυναίκες στο ΔΣΕ

19:30 Από τη Βάρκιζα στην ίδρυση του ΔΣΕ: ο αγώνας για την ανασυγκρότηση
του επαναστατικού κινήματος στις συνθήκες του μονόπλευρου εμφυλίου πολέμου

Εικαστική εγκατάσταση "Πηνελόπη": Μια αφήγηση για την πορεία των χιλίων
αόπλων της Ρούμελης

Σάββατο 11 Φλεβάρη

18:30 Ο λαϊκός επαναστατικός πόλεμος 1946-1949

20:30 Η ιστορική παρακαταθήκη του ΔΣΕ

Πρωτοβουλία για την υπεράσπιση της επαναστατικής ιστορίας

Ακολουθεί το κείμενο που συνοδεύει το κάλεσμά τους στο συνέδριο.

Η ιστορία του ΔΣΕ είναι η ιστορία μιας λαϊκής επανάστασης! Διήμερο Εκδηλώσεων για τα 70 χρόνια από την ίδρυση του ΔΣΕ, Πολυτεχνείο, κτίριο Γκίνη, 10 και 11 Φλεβάρη

Η ιστορία δεν είναι μια απλή εξάσκηση ακαδημαϊκών γνώσεων και μια απλή αλληλουχία σημαντικών γεγονότων. Η ιστορία είναι το ίδιο το αίμα που ποτίζει το παρόν και το μέλλον μας. Είναι ταμπούρι, είναι προμαχώνας, είναι θέση μάχης στον διεξαγόμενο ταξικό πόλεμο. Η επαναστατική μνήμη δεν είναι νεκρό γράμμα, δεν είναι μαυσωλείο. Είναι ζώσα ιστορία, διδάσκει, πλάθει το παρόν μας και φωτίζει το μέλλον. Από τους αγωνιστές και τις αγωνίστριες του χθες παίρνουμε τη σκυτάλη για να συνεχίσουμε την πάλη για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση, δίχως αφέντες και δούλους. Για μια κοινότητα των ανθρώπινων αναγκών και όχι του αδηφάγου καπιταλιστικού κέρδους. Ακόμα και όταν δεν ταυτιζόμαστε με τους αγώνες του χθες, τιμάμε τη μνήμη τους, πλουτίζουμε τη χλώρη και πλαταίνουμε τη γη στο περιβόλι που μας κληρονομήσαν. Βυθιζόμαστε στις ρίζες του παρελθόντος για να στήσουμε τον κορμό μας ακόμα πιο στέρεα στο παρόν και να υψώσουμε τα κλαδιά μας ακόμα ψηλότερα στο μέλλον. Η κληρονομιά του χθες δεν είναι στάχτη. Είναι ζωντανό κύτταρο της σημερινής μάχης.

Αυτός ο τόπος είναι πλούσιος σε κάστρα αγώνα. Και η ιστορία του Δημοκρατικού Στρατού είναι ένα από αυτά. Η ένοπλη αναμέτρηση που έδωσε ο ΔΣΕ με το μοναρχοφασιστικό αστικό καθεστώς και τους ιμπεριαλιστές προστάτες του (Βρετανούς αρχικά, Αμερικάνους ακολούθως) ήταν η κορυφαία και πιο συγκλονιστική στιγμή της ταξική πάλης στην Ελλάδα. Εκεί που η αστική εξουσία αμφισβητήθηκε στα ίσια και επιδιώχθηκε στην πράξη η συνέχεια και ολοκλήρωση της λαϊκής εποποιίας του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Μιας εποποιίας βαθιά ταξικής, πατριωτικής και διεθνιστικής συνάμα, που συμπυκνώθηκε από τους στίχους του αντάρτικου: “Θέλουμε ελεύθερη εμείς πατρίδα και πανανθρώπινη τη λευτεριά”. Η στρατιωτική ήττα του 1949 δεν μειώνει σε τίποτα αυτούς τους ηρωικούς αγώνες. Κάθε ήττα, έλεγε η μεγάλη κομμουνίστρια Ρόζα Λούξεμπουργκ, σφυρηλατεί έναν ακόμα κρίκο στην αλυσίδα των διαδοχικών ιστορικών ηττών που ανοίγουν εν τέλει το πέρασμα για την μεγάλη και οριστική νίκη της κοινωνικής επανάστασης.

Ο κύκλος των εκδηλώσεων που θα ξεκινήσει με αφορμή τα 70 χρόνια από την ίδρυση του ΔΣΕ, ας θεωρηθεί μια μικρή συμβολή στη σφυρηλάτηση της επαναστατικής μνήμης. Μιας μνήμης που μετουσιώνεται σε ζώσα Ιστορία. Και με τα λόγια το Βάλτερ Μπένγιαμιν, ας μετατρέψουμε την ταξική μνήμη σε κάλεσμα των ηττημένων της Ιστορίας για εκδίκηση!

Μια αισιόδοξη "τραγωδία"

Οι προεκτάσεις για τον εμφύλιο και το συνέδριο της Παντείου ξεκινάνε από τον τίτλο ενός έργου που ανέβηκε στις αρχές του εικοστού αιώνα και το ανέφερε μια σφισσα στην αρχή της ανακοίνωσής της για τη συμμετοχή των γυναικών του ΔΣΕ. Αισιόδοξη τραγωδία, αν το συγκράτησα καλά. Ένας τίτλος που θα μπορούσε παρεκβατικά να μπει και στην τρίχρονη εποποιία του ΔΣΕ. Γιατί όμως;

Καμία σχέση προφανώς με την "τραγωδία" για την οποία κάνουν λόγο αστοί κι οπορτουνιστές ιστορικοί, εννοώντας πχ τα θύματα του πολέμου ή τη "χαμένη" ευκαιρία και τις μεταπελευθερωτικές δυνατότητες ειρηνικής ανάπτυξης του αριστερού κινήματος, όπως στην Ιταλία και τη Γαλλία. Κι ας είναι καθαρό -βλέπε και την ανακοίνωση του Μαργαρίτη στο ίδιο τραπέζι- πως η Ελλάδα δεν ήταν η εξαίρεση στον κανόνα ενός ειρηνικού αρχιπελάγους, αλλά μία από τις πολλές περιπτώσεις κι εστίες ενός πολέμου μετά τον πόλεμο, με παγκόσμιες διαστάσεις, σε διάφορες γωνιές του πλανήτη. Και ας είναι επίσης καθαρό πως "άλλος δρόμος δεν υπήρχε*" για τον εαμικό κόσμο, όπως/γιατί δεν υπήρχε και για τον ταξικό αντίπαλο, που έβλεπε ως μονόδρομο την ένοπλη συντριβή του λαϊκού κινήματος, για να μπορέσει να επιβάλει την κυριαρχία του.

Τραγωδία λοιπόν είναι αυτή η κυριαρχία κι οι συνέπειες της ήττας -που τουλάχιστον δεν επήλθε αμαχητί. Τραγωδία πχ ήταν ο ξεριζωμός χιλιάδων ορεσίβιων κατοίκων της ελληνικής επαρχίας (για να απομονωθούν οι αντάρτες από τροφοδοσία, εφεδρείες, κλπ), και οι απαρχές μια αναγκαστικής αστυφιλίας, που οδήγησαν σε βάθος χρόνου στο έκτρωμα της αντιπαροχής -για να πιάσουμε μόνο μία ειδική πτυχή.

Σε κάθε περίπτωση, είναι τραγικό να διαβάζεις πχ για την πολιορκία της Φλώρινας από το ΔΣΕ -προκειμένου ν' απελευθερωθεί και να γίνει πρωτεύουσα του ελεύθερου λαϊκοδημοκρατικού κράτους- και τους εκατοντάδες συντρόφους που έπεσαν νεκροί σε αυτή τη μάχη. Είναι τραγικό να σκέφτεσαι πόσα θα μπορούσαν να προσφέρουν όλοι αυτοί, ο ανθός της ελληνικής κοινωνίας, οι αφοσιωμένοι, ηρωικοί μαχητές του ΔΣΕ σε μια λεύτερη, σοσιαλιστική Ελλάδα. Ή και στον ίδιο τον εμφύλιο, εάν είχαμε καλύτερο σχέδιο, αν είχε δοθεί έγκαιρα κι αποφασιστικά περισσότερο βάρος στον ένοπλο αγώνα, αν είχαμε εφεδρείες και μπορούσαμε να συγκροτήσουμε τακτικό στρατό (που ετυμολογικά, μιλώντας, συνδυάζει αρμονικά τακτική και στρατηγική).

Η "τραγωδία", ως προς τον αγώνα του ΔΣΕ, δεν έχει να κάνει με τον... "τυχοδιωκτισμό της ηγεσίας" ή του Ζαχαριάδη, που είχε μείνει μακριά από την Εαμική Αντίσταση κι έψαχνε να την ισοφαρίσει με κάποιο αντίστοιχο επίτευγμα -αυτό ειδικά είναι φαιδρή, ψυχολογίστικη προσέγγιση. Αφορά κυρίως τις αντιφάσεις, την (εν μέρει δικαιολογημένη ή μάλλον ερμηνεύσιμη) αμφιταλάντευση ανάμεσα στη νόμιμη και την ένοπλη πάλη, το δισταγμό και την καθυστερημένη απόφαση να δοθεί αποφασιστικό βάρος στη δεύτερη -που ήρθε μόλις στα τέλη του 47', με την 3η Ολομέλεια.

Εδώ κολλάει κι η τρίτη ανακοίνωση του συγκεκριμένου τραπεζιού, με το Λυμπεράτο να αναλύει τη διαλλακτική στάση της δικής μας πλευράς, τις συνεχείς προτάσεις ανακωχής κι ειρήνευσης με βάση συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις και το ρόλο του ΔΣΕ ως μοχλού πίεσης για επιστροφή στην ομαλότητα: αρχικά στην προβαρκιζιανή ισορροπία και σταδιακά ούτε καν σε αυτό (τη συμμετοχή δηλ του ΕΑΜ σε ένα κυβερνητικό σχήμα, ως μίνιμουμ όρο που να διασφαλίζει την ειρήνευση), επιδιώκοντας μια "αδύνατη ταξική ανακωχή*".

Ο Λυμπεράτος παρουσίασε ένα ΔΣΕ στα μέτρα του, με επιλεκτική, στοχευμένη χρήση πτυχών της δράσης του. Προφανώς ο ΔΣΕ ήταν πολύ περισσότερα από ένα διαπραγματευτικό χαρτί (όπως στο δημοψήφισμα πχ) και μοχλός πίεσης για την ειρήνευση, μια μορφή... "διαρκούς διαπραγμάτευσης", που στα μάτια ενός Συριζαίου μπορεί να είναι κάτι σαν (τη διαρκή) επανάσταση (του Τρότσκι). Η ανακοίνωση όμως αναδείκνυε γλαφυρά τις αντιφατικές στρατηγικές επιδιώξεις της πρωτοπορίας, που με τους δισταγμούς της απέτυχε να αξιοποιήσει το κρίσιμο διάστημα και το "κενό" ανάμεσα στην αποχώρηση των Βρετανών και την εκτεταμένη ανάμειξη των Αμερικάνων στον πόλεμο.

Η ήττα δεν μπορεί ποτέ να είναι χαρούμενη -κι αυτό το εισπράττουν κι όσοι βλέπουν το ντοκιμαντέρ της κετουκε για το ΔΣΕ και τον αγώνα του. Μπορεί όμως να αφήσει παρακαταθήκη, να αναδείξει τη συνέχεια και την προοπτική. Και αυτό είναι που μισούν (και τρέμουν ταυτόχρονα), περισσότερο από οτιδήποτε, όλες οι δυνάμεις του αστικού φάσματος, σε σχέση με το ΔΣΕ και την υπεράσπισή του απ' τους κομμουνιστές. Η στάση απέναντι στον "εμφύλιο" και το ΔΣΕ είναι αδιάψευστο κριτήριο για το πολιτικό στίγμα και την πραγματική ένταξη κάθε δύναμης -πέρα από το δικό της αυτοπροσδιορισμό και το φραστικό επίπεδο. Όσοι βλέπουν τον αγώνα του ΔΣΕ ως τραγωδία, θέλουν πρώτα και κύρια να ξορκίσουν το ενδεχόμενο μιας επανάληψής του -που θα έχει διδαχτεί από το παρελθόν και δε θα έρθει ως φάρσα ή τραγωδία. Είναι μίσος ταξικό (που λέει κι ένα αναρχικό σύνθημα), αλάνθαστο ως προς τα στρατηγικά του συμφέροντα, κι όχι τυφλό πάθος που τροφοδοτείται από σκληρά βιώματα...

Το ντοκιμαντέρ για το ΔΣΕ λοιπόν μπορεί να συγκινήσει το θεατή, να φορτώσει με δάκρυα τα μάτια του και το μυαλό του, αλλά δεν παραπέμπει σε... τραγωδία, ούτε στερείται αισιοδοξίας. Και δεν είναι μόνο οι βετεράνοι μαχητές του, που δηλώνουν αμετανόητοι, ή η φοβερή Πόντια σφισσα που έχασε όλους τους στενούς της συγγενείς στο αντάρτικο, κι αφού τα διηγείται, απαντά: τώρα στα γεράματα να αλλάξω κόμμα...; (ρητορικό το ερώτημα).

Το πιο συγκλονιστικό κι αισιόδοξο στοιχείο που περνάει, κατά τη γνώμη μου, το ντοκιμαντέρ είναι η ατσάλινη πίστη αυτών των μαχητών, που αναλάμβαναν κάθε μέρα αποστολές αυτοκτονίας, για να τις εκτελέσουν με ζήλο, θέρμη, τραγούδι, και να ετοιμαστούν -όσοι επιζούσαν για την επόμενη. Πίστη ακλόνητη στη νίκη, στο δίκιο του αγώνα τους (όχι σε κάποια ηγεσία, επίγειο θεό, κτλ). Εδραιωμένη πεποίθηση πως η θυσία τους δεν πρόκειται να πάει χαμένη, πως δίνουν τη ζωή τους στον αγώνα για να θριαμβεύσει η ζωή.

Η μόνη μελαγχολία που "δικαιολογείται" προκύπτει από τη σύγκριση με το σήμερα, που μας έχει πάρει από κάτω και δεν έχουμε ούτε ένα κλάσμα αυτής της αισιόδοξης, αγωνιστικής πίστης. Όλα τα άλλα μόνο ρίγη συγκίνησης κι αισιοδοξίας χαρίζουν στο θεατή. Κι ας ξεχειλίζει καμιά φορά (αυτή η αισιοδοξία) με δάκρυα απ' τα μάτια...

*τα σημεία με τους αστερίσκους αντιστοιχούν στους τίτλους των ανακοινώσεων (της προπέρσινης και της φετινής) του Μαριόλη, που έχουν κι αυτές με τη σειρά τους ενδιαφέρουσες προεκτάσεις αλλά θα τις δούμε σε κάποια άλλη ανάρτηση).

Διαστάσεις ενός συνεδρίου για τον εμφύλιο

ή μήπως ενός "εμφυλίου" μες στο συνέδριο;

Ένας σφος έλεγε πως το συνέδριο της Παντείου είχε τόσο πυκνό και γεμάτο πρόγραμμα που κατέληγε να αδικεί τους εισηγητές που συμμετείχαν. Κι αυτό γιατί ελάχιστοι μπόρεσαν να παρευρεθούν στο σύνολο των ανακοινώσεων, κι ακόμα λιγότεροι να παραμείνουν συγκεντρωμένοι σε όλη τη διάρκειά τους. Ενώ, όταν άναβε το ενδιαφέρον στη συζήτηση, δεν υπήρχε χρόνος για εμβάθυνση, αντιπαράθεση και δεύτερο γύρο (περνούσαμε κατευθείαν στον τρίτο), οπότε κοβόταν πάνω στο καλύτερο.

Κι αν αυτό έχει βάση -που έχει- σκέψου πόσο πιο άδικη μπορεί να γίνει μια παρουσίαση-αποτίμηση του συνεδρίου, που θα προσπαθούσε να τα χωρέσει όλα σε μια ανάρτηση. Τι να πρωτοδιαλέξει, τι να πει και πού να σταθεί; Στα ευτράπελα και τις ιδιαίτερες στιγμές που ξεχώρισαν; Στα ενδιαφέροντα θέματα των ανακοινώσεων και το περιεχόμενό τους; Στην αντιπαράθεση που ξεδιπλώθηκε σε κάποιες συζητήσεις; Σε προεκτάσεις και συμπεράσματα;

Θα ρίξω λοιπόν σκόρπιες μερικές ψηφίδες, σαν βότσαλα στο γιαλό, και στην πορεία βλέπουμε τι εικόνα θα σχηματιστεί.

Ήξερες σφε αναγνώστη, πως πριν τον εμφύλιο, ο Καραμανλής ήταν στέλεχος της Σοσιαλιστικής Ένωσης και υποστήριζε τη σταδιακή κοινωνικοποίηση των επιχειρήσεων -από νεαρός σοσιαλμανής ήταν αυτός ο πολιτικός; Χώρια που αργότερα "συγκρούστηκε" με το μονοπώλιο της Power, ενώ επί των ημερών της πρωθυπουργίας του, σταμάτησαν οι εκτελέσεις κι απελευθερώθηκαν οι περισσότεροι πολιτικοί πρόσφυγες.
Είδες τι ωραία που αγιογραφείται ένας αστός ηγέτης;
Κι αν συνυπολογίσεις τη βαρηκοΐα του, μπορείς να τον φανταστείς να την "παθαίνει" όπως ο Τσε, που, σύμφωνα με το θρύλο, έγινε υπουργός Βιομηχανίας, γιατί παράκουσε σε ένα συμβούλιο και σήκωσε το χέρι του στην ερώτηση του Κάστρο "μήπως έχουμε εδώ κανέναν οικονομολόγο; (economista)", ενώ αυτός νόμιζε πως αναζητούσαν κάποιον κομμουνιστή (comunista).

Ένας άλλος αγιογράφος έκανε ανακοίνωση-εισήγηση για το Μητσοτάκη, που τη στήριξε στην αποδελτίωση του "Κήρυκα" και της "Ελευθερίας", δηλ των δύο εφημερίδων του Μητσοτάκη! Οπότε ξεσπάθωσε στη συζητηση ο Μαργαρίτης, που είπε για τη σχέση του "επίτιμου" με τη βρετανική ΜΙ6 (τη μυστική υπηρεσία), το αγγλικό του ψευδώνυμο -Τζακ, και το γλέντι του με κάποιους δήμιους στο Βάμο.

Την ίδια μέρα μιλούσε κι ο Παλούκης για το ΚΑΚΕ στον εμφύλιο. Κι ενώ ήταν ακροβολισμένοι στο αμφιθέατρο διάφοροι δικοί μας (Μαργαρίης, Σκολαρίκος, κ.ά) για να παρέμβουν εφόσον χρειαστεί, τα ομολόγησε όλα από μόνος του, στην εισήγησή του: οι συγκεκριμένοι τροτσκιστές έλεγαν αρχικά πως το ΚΚΕ σαμποτάρει το αντάρτικο (!) για να περάσουν σύντομα σε μια αναπαραγωγή της θεωρίας των σταδίων και τελικά στην απέναντι όχθη, ως αριστερό συμπλήρωμα του Πλαστήρα και της ΣΚΕΛΔ, που ήθελε το τσάκισμα της ανταρσίας.

Έτσι έμειναν "με την όρεξη" (και τα μαχαίρια ακονισμένα) οι δικοί μας, που βγήκαν μετά για διάλειμμα κι έχασαν το ΣΕΚίτη, που μίλησε για τον αστικό συνταγματισμό και τις λαϊκοδημοκρατικές (αντι)προτάσεις, που δεν ξέφευγαν από τα πλαίσια του κυρίαρχου συστήματος, ενώ θεωρούσαν ως σπέρματα της ΛΔ πχ κάποιες διατάξεις στο ιταλικό σύνταγμα και τη συγκρότηση κάποιων θεσμών (μέχρι να αποπεμφθούν από την κυβέρνηση οι κομμουνιστές). Ούτως ή άλλως τα έθεσε σχετικά ήπια, θα ήταν ενδιαφέρον όμως να ακούγαμε τον αντίλογο και τα σημεία στα οποία θα εστίαζε.

Μια άλλη εισηγήτρια μίλησε για την οικονομική στρατηγική του Ζαχαριάδη, μέσα από τους λόγους και τις ομιλίες του, κι έκανε πολύ "δυνατό ξεκίνημα" με Φουκώ -γιατί ο λόγος δεν εκφράζει μόνο την πολιτική, αλλά τη δημιουργεί κιόλας- και τον μπερξονικό αντι-πόλο (;) ό,τι κι αν είναι αυτό. Εκεί που με μπέρδεψε περισσότερο όμως ήταν με την επισήμανση της τεράστιας διαφοράς (;) μεταξύ της εθνικοποίησης και της κρατικοποίησης. Όχι επειδή η πρώτη νοείται ως κοινωνικοποίηση, αλλά γιατί η δεύτερη -αν κατάλαβα καλά- συνδέεται ή και ταυτίζεται με τα "κομματικά δίκτυα".
Στο τέλος υπήρχε μία ακόμα σουρεαλιστική αναφορά της στο "κοστολογημένο πρόγραμμα" που πρότεινε ο Ζαχαριάδης (κι έχει πρόγραμμα Θεσσαλονίκης, ζήτω, ζήτω το ΕΑΜ) και βασιζόταν στα ελληνικά αποθέματα. Αυτά όμως βρίσκονταν στην Αγγλία και πιθανότατα δε θα μας τα επέστρεφαν ποτέ (μαζί με τα Ελγίνεια μάρμαρα), όπως δείχνει η πείρα από τις άλλες ΛΔ.

Σημειώνω παρεμπιπτόντως τη θέση του Ιωαννίδη για δημιουργία ενός κόμματος της ΛΔ -που την αποδέχονταν στρατηγικά κι άλλα κόμματα εντός του ΕΑΜ- και την αναφορά του (στόχου συγκρότησης) αντάρτικου πόλεων, από την εισηγήτρια, με τον όρο "αστικό αντάρτικο" που φλέρταρε με τα όρια της προβοκάτσιας.

Η κε του μπλοκ παρακολούθησε επίσης μια αξιόλογη εισήγηση για την πολύπλευρη συνεισφορά των δασκάλων στον αγώνα του ΔΣΕ -οι οποίοι, σύμφωνα με τον Γ. Παπανδρέου, μπορούσαν να διατηρήσουν τις απόψεις τους, όχι όμως και τις θέσεις τους.

Έχασε όμως την πολύ ενδιαφέρουσα ενότητα για το παιδοφύλαγμα στις παιδουπόλεις της Φρείκης και για το "παιδομάζωμα" των ανταρτών, όπου μια σφισσα-εισηγήτρια (Πολυχρονίδου-Σακουλογέωργα), όπως μου διηγήθηκαν, έκανε τον παραλληλισμό με το σημερινό μαζικό προσφυγικό ρεύμα και την εξής ευχή: μακάρι αυτά τα προσφυγόπουλα να έχουν την αντιμετώπιση που απόλαυσαν τα παιδιά που βρέθηκαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες.

Τα χαρτάκια της Γιάλτας (που δεν ήταν καν στη Γιάλτα) δε θα μπορούσαν να λείπουν, έστω και στο περιθώριο μιας συζήτησης, όπου βρέθηκαν να εισηγούνται στο ίδιο τραπέζι ο Λυμπεράτος και ο Μαργαρίτης -τις συγκεκριμένες προεκτάσεις αυτού του τραπεζιού θα τις δούμε πιθανότατα σε άλλη συνέχεια. Κι ο μεν πρώτος είπε πως ο Τσώρτσιλ έφυγε από τη Μόσχα με την εντύπωση πως τα είχε βρει σε όλα με το Στάλιν. Για να μας βεβαιώσει ο δεύτερος πως ο Στάλιν έμεινε στη Μόσχα με τη βεβαιότητα πως δεν είχαν βρει απολύτως τίποτα.

Αλλά το πιο ενδιαφέρον επεισόδιο έλαβε χώρα λίγο νωρίτερα, στην εισήγηση ενός θιασώτη του αναθεωρητικού ρεύματος (Καλύβας, Μαραντζίδης, κτλ) που διάλεξε ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα (τις σχέσεις του ΚΚΕ με το ΕΣΚΓ της ΓΛΔ) για να χύσει το δηλητήριό του και να κορυφώσει με την "επιστημονική εκτίμηση" πως κάποιοι από τους Έλληνες που έμειναν στη ΓΛΔ, έζησαν τη δική τους εκδοχή από τις "ζωές των άλλων".

Λογικό κι επόμενο να τα ακούσει στη συνέχεια για την ιμπρεσιονιστική "επιστημονική" του μέθοδο, τις σκοπιμότητες που υπηρετεί, κτλ. Κι η θλιβερή του απάντηση, πέρα από κάποιες πηγές των ΑΣΚΙ -αλίμονο- που πιστοποιούσαν κάποια λεγόμενά του, ήταν ότι δε θα μπει στην ουσία των ερωτημάτων κι ότι λυπάται για τους χαρακτηρισμούς (;) που δεν του είναι άγνωστοι και τους αντιπαρέρχεται. Και έκλεισε το μικρόφωνο, για να μας κρατήσει μούτρα, αφού είχε κάνει τα δικά μας κρέας με ακλόνητα επιχειρήματα.

Στην επόμενη συνεδρία ο τίμιος Παπαστράτης, που εκτελούσε χρέη συντονιστή, έκανε παρατηρήσεις προς το Μαργαρίτη, συνιστώντας ψυχραιμία κι αυτοσυγκράτηση. Κι όταν ο Μάργκαρετ είπε πως "δε σκοτώσαμε και κανέναν" ο Παπαστράτης τ' απάντησε έτσι κι είπε:
-Όχι, αλλά είσαι σε καλό δρόμο.

Δεν ξέρω αν έγινε κάτι αντίστοιχο την τελευταία μέρα, που το πρόγραμμα περιλάμβανε δύο ανακοινώσεις για τη στρατηγική του ΚΚΕ. Για το ίδιο θέμα, από τη δική μας κριτική σκοπιά, είχε μιλήσει κι ο Χ. Ραζάκος την Κυριακή, που ήταν γεμάτη από ανακοινώσεις συντρόφων. Κι αν δεν κάνω κάποια εκτενή σχετική αναφορά, είναι γιατί αρκετές από αυτές παρουσιάζονται αναλυτικά στις πρόσφατες, συλλογικές εκδόσεις του κόμματος για το ΔΣΕ.

Κλείνω τη σημερινή αναφορά με ένα ευτράπελο, χωρίς ιδιαίτερες πολιτικές προεκτάσεις -αν και στο πλαίσιο αυτής της εισήγησης μάθαμε πως η οργάνωση του ΚΚΕ στο Κιλκίς, με έντονο το ποντιακό στοιχείο (Καρσλήδες) είχε φτάσει το 31' να αριθμεί περισσότερα μέλη απ' ό,τι η Αθήνα κι ο Πειραιάς μαζί -όπου υπήρχε η διαλυτική δράση της εσωκομματικής διαπάλης και οι αρχειομαρξιστές.

Ένας εισηγητής λοιπόν αναφέρθηκε στην ανακοίνωσή του σε μερικά στοιχεία που συγκέντρωσε... "κάποιος Αθανασιάδης".
Στη συζήτηση που ακολούθησε, μια καθηγήτρια τον έψεξε για την αγενή αναφορά του σε έναν αξιόλογο ερευνητή και ιστογράφο. Ενώ ο μεθεπόμενος ομιλητής από το κοινό ξεκίνησε τη δική του παρέμβαση λέγοντας.
-Είμαι ο Αθανασιάδης...

Ναι αλλά δεν είσαι το 20ό Συνέδριο. Ου-ου-ου...

(Συνεχίζεται)

Η γουρουνού

Η κε του μπλοκ τιμάει τη σημερινή διπλή επέτειο, το ΟΧΙ του ελληνικού λαού με το νέο ΟΧΙ της Αντίστασης του ΔΣΕ (με την ίδρυση του Γενικού Αρχηγείου του), με ένα διήγημα του Ζ. Σκάρου από τη συλλογή "Αλλαγή Συνθηκών" (Σύγχρονη Εποχή, 1991), για το αγωνιστικό ποιόν αυτού του λαού, που θέλησε να κάνει την ανάγκη ιστορία, και υψώθηκε μαζί της, εφοδεύοντας στον ουρανό.

Η γουρουνού

Ένα χρεμέτισμα αλόγου ακούστηκε να σκίζει τη νύχτα. Τα γουρούνια άρχισαν να γουρλίζουν. Τινάζεται πάνω απ' το στρώμα της η Δοξούλα και κολλάει πίσω απ' το παραθύρι.

Έξω στην αυλή, μέσα στ' αγνόφεγγο της ξαστεριάς, κάποιος είχε πηδήσει καβάλα στ' άλογο και το παρακινούσε με φτέρνες και βούρδουλα να ξεκινήσει. Εκείνο τσινούσε, σήκωνε χλιμιντρώντας τα μπροστινά του πόδια ψηλά και με κανέναν τρόπο δεν πήγαινε μπρος.

Φεύγει απ' το παραθύρι η Δοξούλα, πάει, ξεχώνει μέσ' απ' τ' άχυρα ένα ντουφέκι και, γονατίζοντας στο περβάζι του παραθυριού, πατάει τη σκαντάλη. Ο άνθρωπος που είχε καβαλικέψει τ' άλογο γκρεμίστηκε. Κρεμάει γρήγορα το ντουφέκι στον ώμο της η Δοξούλα, τρέχει, ρίχνεται καβάλα στ' άλογο και γίνεται αέρας.

Ήταν τον καιρό του εμφύλιου πολέμου. Από τη μια η αντίσταση στην ξένη επέμβαση - από την άλλη η απόκρουσε της ξένης επιβουλής. Αυτό τουλάχιστον διακηρύσσονταν από τις δυο πλευρές σαν λόγος της σύγκρουσης. Η Δοξούλα πήγε στους πρώτους. Μα καθώς η επέμβαση είναι πιο αποτελεσματική από την επιβουλή, η πλάστιγγα έγειρε με το μέρος της άλλης πλευράς.

* * *

Μέσα σε μια τεράστια μισοάδεια αίθουσα, όπου κυριαρχούσαν χρυσές επωμίδες, πέντ' έξι αψόθυμοι τύποι τανούσαν, σαν γύπες, τους λαιμούς τους πάνω από μια φρεσκολουστραρισμένη ξύλινη έδρα. Μπροστά τους, σ' ένα παγκάκι, καθόταν χωμένη μέσα σ' ένα φαρδύ για το σώμα της το στρατιωτικό χιτώνιο η Δοξούλα και τους κοίταζε εκστατική με τα μεγάλα της μάτια. Από τη μια και την άλλη μεριά στο παγκάκι δυο ζευγάρια φρουροί παρακολουθούσαν βλοσυροί και αμίλητοι την κάθε της κίνηση.

"Λέγε, τον σκότωσες, ναι ή όχι;"
"Τον σκότωσα, τον σκότωσα", απάντησε πρόθυμα η Δοξούλα.
"Γιατί τον σκότωσες;"
"Γιατί ήταν με τους άλλους."
"Γιατί ήταν με τους άλλους ή γιατί ήρθε να σου πάρει το άλογο;"
"Γι' αυτό ήρθε να μου πάρει το άλογο, επειδή ήταν με τους άλλους."

Οι δικηγόροι, που είχαν αναλάβει άλλες υποθέσεις και περίμεναν στις θέσεις τους τη σειρά τους, μειδίασαν.
"Ξέρεις ότι αυτό που λες σε επιβαρύνει πολύ περισσότερο απ' το πρώτο;" είπε ο Πρόεδρος.
"Γιατί; Πόλεμος γινόταν!"

Ο συνήγορος της Δοξούλας σηκώθηκε και ζήτησε το λόγο. Στράφηκε στη Δοξούλα και στήλωσε γεμάτη θαυμασμό το βλέμμα της πάνω του.
"Μια ερώτηση, κύριε Πρόεδρε."
"Ορίστε."
"Ο πατέρας σου ζει;" ρώτησε τη Δοξούλα ο συνήγορος.
"'Όχι."
"Τι έγινε;"
"Σκοτώθηκε σε μάχη με τους φασίστες."
"Πότε;"
"Στην κατοχή."
"Δηλαδή πολέμησε για την πατρίδα;"

Ο Πρόεδρος χτύπησε το κουδούνι και απαγόρεψε στη Δοξούλα ν' απαντήσει. Εκείνη βρήκε ευκαιρία απ' τη διακοπή και, σκύβοντας πάνω στα γόνατά της, άρχισε να σκαλίζει με το δάχτυλο μέσα στο χοντρόπετσο άρβυλό της. Αμέσως οι σκοποί από δίπλα κάρφωσαν εκεί καχύποπτα τα μάτια τους και, μ' ένα νεύμα του Προέδρου, της έβγαλαν τ' άρβυλο.

"Ουφ", έκανε ανακουφισμένη η Δοξούλα, ενώ ένα χαλίκι ξεπετάχτηκε απ' το χοντροπάπουτσό της.
Οι δικηγόροι απ' την εξέδρα τους γέλασαν πάλι.

"Αυτόν που πυροβόλησες τον ήξερες;" ρώτησε ο συνήγορός της.
"Πώς δεν τον ήξερα... Στην κατοχή είχε στο χέρι του ένα πανί με τον αγκυλωτό σταυρό και με την απελευτέρωση χάθηκε. Ξαναπαρουσιάστηκε, όταν ήρθε στο χωριό ο στρατός."

"Και μετά τι έγινε;"
"Πότε;"
"Όταν έφυγες και πήγες στο βουνό!"
"Α, αυτό δεν ξέρω πώς να σας το πω... Έπεσε ο ουρανός και πλάκωσε τη γη. Από τη μια μπαίναμε εμείς σε μια πόλη κι από την άλλη έφευγαν οι άλλοι. Φεύγαμε εμείς, έρχονταν οι άλλοι. Αλλά εκείνοι είχαν κανόνια, αεροπλάνα, εμείς τίποτα, να, ντουφέκια μονάχα και κάτι αυτόματα..."
"Αρκετά", τη διέκοψε ο Πρόεδρος και ρώτησε: "Παραδόθηκες οικειοθελώς ή σ' έπιασαν;"
"Όχι, δεν παραδόθηκα, η σκαφίδα μ' έβγαλε σ' αυτούς."

Κατά την υποχώρηση μια μικρή ομάδα με τη Δοξούλα, είχε αποκοπεί απ' τη μονάδα της και βρέθηκε μπροστά σ' ένα μεγάλο ποτάμι. Ήταν συνολικά εφτά, ανάμεσά τους και μια άλλη κοπέλα. Οι έξι ήξεραν να κολυμπούν κι ως το ποτάμι σε κείνο το μέρος ήταν ήρεμο μπορούσαν εύκολα να περάσουν απέναντι. Η Δοξούλα δεν ήξερε κολύμπι και το φοβόταν το νερό. Μπροστά σε μια δύσκολη στιγμή για να πάρουν απόφαση, βλέπουν κάπου κοντά ένα καλύβι και τρέχουν. Το καλύβι ήταν εγκαταλειμμένο με τα περισσότερα πράγματα του νοικοκυριού του και μια σκάφη από σκαμμένο κορμό δέντρου. Την παίρνουν, τη ρίχνουν στο ποτάμι και βάζουν τη Δοξούλα μέσα. Ύστερα πέφτουν και οι άλλοι μισό κύκλο γύρω της και αρχίζουν να κολυμπούν, σπρώχνοντάς την. Αλλά στη μέση απ' το ποτάμι, έρχεται ένας "γαλατάς". "Γαλατάδες" οι αντάρτες έλεγαν τ' αεροπλάνα, γιατί πετούσαν κάθε μέρα νωρίς το πρωί.

Με βουτιές το αεροπλάνο αρχίζει να πολυβολεί, το νερό βάφτηκε κόκκινο κι η σκάφη λευτερώθηκε απ' τον κλοιό των κολυμβητών. Το νερό την παρέσυρε και την έβγαλε σε μια όχτη, όπου ήταν καταυλισμένος στρατός.

"Δεν ξέρεις ότι σ' αυτές τις περιπτώσεις η ποινή που επιβάλλει ο νόμος είναι ο θάνατος;" απείλησε απ' την έδρα του ο Πρόεδρος.
¨Πάλι;" αναρωτήθηκε η Δοξούλα.

Ήταν κιόλας καταδικασμένη σε θάνατο από άλλη δίκη. Τότε το κατηγορητήριο αναφερόταν στην προσχώρησή της στους αντάρτες, πράγμα που σήμαινε εγκλήματα κατά συρροή, απόπειρα ανατροπής του κρατούντος καθεστώτος και εσχάτη προδοσία.

Η Δοξούλα σηκώθηκε όρθια.
"Περίεργο μου φαίνεται", είπε, "δεν ήξερα πως ένας άνθρωπος μπορεί να σκοτωθεί δυο φορές. Δεν πιστεύω, ψέματα λέτε. Εκτός αν φοβάστε μήπως την πρώτη φορά δεν έχω σκοτωθεί. Αν είναι έτσι, μεγάλη μου τιμή, που εγώ, ένα ορφανό κορίτσι, μια αγράμματη, μια γουρουνού, αξιώθηκα να φτάσω ως το σημείο που να με λογαριάζει και να φοβάται από μένα ένα ολόκληρο κράτος με στρατούς και κανόνια -α, είναι ωραία, πολύ ωραία η ζωή."

Πόσο εμφύλιος ήταν ο εμφύλιος;

Σε ένα προηγούμενο σημείωμα, είδαμε κάποια αποσπάσματα από το δίτομο βιβλίο του Μαργαρίτη με την ιστορία του εμφυλίου, που εξηγούσε πώς ο πόλεμος αυτός αντιμετωπίστηκε ως ατύχημα, μια δυσάρεστη εξέλιξη (μπανανόφλουδα συνήθιζαν να την αποκαλούν οι του "εσωτερικού") κι ιστορική παρένθεση, που μπορούσε να αποφευχθεί.

Στην τελευταία παράθεση, είδαμε πως στις περισσότερες αφηγήσεις, το κρίμα του πολέμου βαραίνει το διεθνές γεωπολιτικό παιχνίδι και τις μεγάλες δυνάμεις, που έμπλεξαν τον ελληνικό λαό σε έναν αδελφοκτόνο πόλεμο.

Το σχήμα αυτό είναι τόσο δημοφιλές κι απλοϊκό (το πρώτο δεν είναι άσχετο με το δεύτερο), που ενσωματώνεται πχ και σε μια πρόσφατη, απογοητευτική ταινία του αριστερού Βούλγαρη (το αφήνω χωρίς εισαγωγικά), το "Ψυχή βαθιά", με την περίφημη ατάκα "μα Έλληνας να ντουφεκάει Έλληνα;", που ακούστηκε πιο τραγική και κωμική συνάμα, από τα χείλη ενός παλιού μακρονησιώτη, σαν τον Βέγγο.

Μα Έλληνες να εξορίζουν Έλληνες;
Θα έλεγε κανείς, με το ίδιο σκεπτικό. Μα ναι, αφού τους θεωρούσαν ανθέλληνες, εαμοβούλγαρους (απλή συνωνυμία με το Βούλγαρη) κι έβαζαν τους πρώην συντρόφους τους, τους μεταμελημένους κι ανανήψαντες αντιστασιακούς, να τους επιτηρούν και να τους βασανίζουν.

Οι Αμερικάνοι ευθύνονταν για τις βόμβες ναπάλμ, που τις έριξαν αυτοβούλως φαίνεται, χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του ελληνικού στρατού (του δικού τους στρατού, όπως τον είχε παρουσιάσει και ο Κανελλόπουλος στον Βαν Φλιτ). Ενώ οι σοβιετικοί (σύμφωνα πάντα με το σενάριο της ταινίας) πούλησαν το αντάρτικο και δεν το βοήθησαν αποφασιστικά, όπως είχαν υποσχεθεί. Που αν ήταν σε θέση να το κάνουν, βέβαια, τότε θα λέγαμε ότι είναι εξίσου ένοχοι για το ματοκύλισμα των Ελλήνων στον αδελφοκτόνο πόλεμο, κτλ. Μία ή η άλλη, φράγκα δύο, που έλεγαν κι εκείνη την εποχή.

Με βάση τα παραπάνω λοιπόν, ο εμφύλιος αντιμετωπίστηκε ως ατύχημα. Και σε ένα επόμενο γκεστάλτ (που θα έλεγε κι ο Κωνσταντάν Τζούμας στους Απαράδεκτους) αμφισβητείται τελικά κι η ταυτότητά του ως εμφυλίου πολέμου, δηλ αυτό που ήταν.
Ή μήπως δεν ήταν;

Από τη σκοπιά των "ελληνόψυχων δεξιών" και των πολιτικών τους προγόνων ήταν απλώς ένας συμμοριτοπόλεμος ενάντια σε κατσαπλιάδες, που δεν ανήκαν στις τάξεις του έθνους και δεν άξιζαν την ελληνική ιθαγένεια.
Για την Αριστερά, με την ευρεία (κι όχι πάντα καλή) έννοια, ο Μαργαρίτης γράφει πως ο όρος ήταν αντιπαθής, καθώς θεωρούσε όλη την περίοδο ως ένα λάθος διαρκείας και συνεπώς τον απέφευγε.

Μπορούμε να ξεκινήσουμε λοιπόν από τα εξής σημεία ως αφετηρία.
Ο εμφύλιος δεν ήταν λάθος, αλλά μάλλον η πιθανότερη εξέλιξη, από τη στιγμή που η εδραίωση της αστικής εξουσίας περνούσε υποχρεωτικά από το τσάκισμα της Εαμικής Αριστεράς και του ισχυρού λαϊκού κινήματος -που παρά την ισχυρή τρομοκρατία, διατηρούσε πχ την απόλυτη πλειοψηφία στα εργατικά σωματεία.
Δεν ήταν αναπόφευκτος, αλλά ένα πιθανό ενδεχόμενο, παράλληλα με άλλες δυνατότητες. Αλλά δεν ήταν ακριβώς στο χέρι μας να τον αποφύγουμε (όπως μια μπανανόφλουδα), εκτός και αν επιλέγαμε οικειοθελώς την υποταγή μας, που θα ήταν η χειρότερη δυνατή μπανανόφλουδα, που κάποιοι ήθελαν να πατήσουμε συνειδητά.
Η εκδήλωση κι εξέλιξή του ασφαλώς επηρεάζεται από το διεθνές γεωπολιτικό τοπίο, αλλά καθορίστηκε κυρίως από τις εσωτερικές αντιθέσεις της ελληνικής κοινωνίας, την ταξική της διαστρωμάτωση, τις κοινωνικές συμμαχίες που είχαν διαμορφωθεί και την όξυνση των ανταγωνιστικών τους σχέσεωων.

Ο εμφύλιος πόλεμος είναι η κορυφαία μορφή ταξικής πάλης, μια κορυφαία ταξική σύγκρουση. Συνειδητοποιώ παρόλα αυτά πως και από τη δική μας σκοπιά, (που δεν αντιμετωπίζει ως λάθος αυτή τη σύγκρουση, αλλά την καθυστερημένη εκδήλωσή της και τους μειονεκτικούς όρους κάτω από τους οποίους τη διεξάγαμε, με καταδικαστικούς δισταγμούς κι αναβολές- αποφεύγουμε αρκετές φορές τη λέξη "εμφύλιος", προτιμώντας αντ' αυτού όρους, όπως "το δεύτερο αντάρτικο". Μια υποσυνείδητη σκοπιμότητα αυτής τη επιλογής είναι ίσως να τονίσουμε τη συνέχεια με το πρώτο αντάρτικο και την αντίσταση απέναντι στον ξένο κατακτητή, τη νέα κατοχή από τους Βρετανούς και αργότερα απ' τους Αμερικάνους και τον αποφασιστικό ρόλο που έπαιξε η ιμπεριαλιστική τους επέμβαση για την επικράτηση του "εθνικού, κυβερνητικού στρατού".

Αν υποθέσουμε πχ πως ο Δεκέμβρης του 44' ήταν το προοίμιο του εμφυλίου, ο ΕΛΑΣ πολέμησε ενάντια στο κράτος της Σκωμπίας και δεν είχε κανένα σοβαρό αντίπαλο που να μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην επικράτησή του, χωρίς τις στρατιωτικές πλάτες των Άγγλων.
Ή μήπως δεν ήταν έτσι;

Στο κεφάλαιο για τα Δεκεμβριανά, ο Μαργαρίτης σημειώνει μεταξύ άλλων (και χωρίς να αναιρεί πλήρως το παραπάνω συμπέρασμα):
-την απρόσμενη αντίσταση του αστικού κόσμου κι άλλων προνομιούχων στρωμάτων, που πολέμησαν ενεργά στο πλευρό των Άγγλων
-το μεγάλο αριθμό εθελοντών (κι όχι μόνο κατά τις τελευταίες μέρες, που θα δικαιολογούνταν εν μέρει από ένα ρεύμα που πάει πάντα με τους νικητές), που κάποιες φορές ξεπερνούσε ακόμα και τις δυνατότητες των Άγγλων, για να το εξοπλίσει.
-το σημαντικό ρόλο που έπαιξε, από την άποψη των εφεδρειών, κατά τον πόλεμο της φθοράς -σε αντίθεση με τον ΕΛΑΣ, που είχε τον κύριο όγκο των δυνάμεών του απομακρυσμένο στην Ήπειρο και δεν μπορούσε να αντέξει αυτή τη φθορά.
-και τις ελάχιστες, συγκριτικά, απώλειες των βρετανικών στρατευμάτων (σε αντίθεση δηλ με την αναλογία των ελληνικών στρατευμάτων που πολέμησαν στο πλευρό τους και με τις απώλειες του ΕΛΑΣ).

Προσωπικά έχω κάποιες επιφυλάξεις, πχ για την άνεση με την οποία πολέμησαν -σύμφωνα με το Μαργαρίτη- οι Άγγλοι (μια εκτίμηση που νομίζω ότι έρχεται σε αντίθεση με κάποια γεγονότα, όπως την εσπευσμένη άφιξη του Τσώρτσιλ, τα Χριστούγεννα, την αλληλογραφία του με τον Σκόμπι, και τον όγκο των δυνάμεων που απέσπασε από το μέτωπο της Ιταλίας). Αλλά σίγουρα πρόκειται για μια πολύ σημαντική επισήμανση, που δεν πρέπει να διαφεύγει από την οπτική μας.

Κλείνω με ένα τελευταίο σχόλιο του Μαργαρίτη, για τη συμφωνία της Βάρκιζας (που κατά την κρίση του, πάντως, δε θα μπορούσε να αλλάξει δραματικά από μια διαφορετική στάση του ΕΑΜ, που είχε να διαχειριστεί το βάρος μιας τέτοιας ήττας).

Η ειρωνεία του όλου θέματος βρίσκεται στο ότι η ηγεσία της Αριστεράς πίστευε πως θα μπορούσε να περάσει τις αρνητικές συνέπειες της συμφωνίας στηριζόμενη στο μαζικό κίνημα και τις οργανωμένες δυνάμεις της. Βασιζόταν δηλαδή σε ένα όπλο που η ίδια συμφωνία σε μεγάλο βαθμό κατέστρεψε (αφού οι μάζες έπιασαν αμέσως το πνεύμα της συμφωνίας, κι αυτό που ακολούθησε την υπογραφή της ήταν μια εντυπωσιακή συρρίκνωση των οργανωμένων δυνάμεων της Αριστεράς).

Τι να διαβάσω για το ΔΣΕ

Αυτές τις μέρες είναι η επέτειος των τελευταίων μαχών που έδωσε ο κύριος όγκος των δυνάμεων του ΔΣΕ στο Γράμμο, κι η κε του μπλοκ σκέφτηκε να φτιάξει μια ενδεικτική λίστα με προτεινόμενα βιβλία, που μπορεί να εμπλουτιστεί με τις δικές σας προτάσεις.

Στα χρόνια της ανασυγκρότησης για το κόμμα (που επέβαλαν τα απόνερα της γκορμπατοσφικής "ανασυγκρότησης"-περεστρόικα), γράφτηκε ο πρώτος τόμος του δοκιμίου ιστορίας του κόμματος (που πιάνει ως το 49', που τελειώνει ο πόλεμος) και "η τρίχρονη εποποιία του ΔΣΕ". Ο πρώτος τόμος αποφασίστηκε να ξαναγραφτεί κι υποθέτω πως θα ολοκληρωθεί και θα κυκλοφορήσει μες στους επόμενους μήνες. Σε αντίθεση με τον κουρνιαχτό που θα σηκωθεί για το "ξαναγράψιμο της ιστορίας", την αναθεώρησή της και δε συμμαζεύεται, προτιμώ να κρατήσω μια διευκρίνιση του Κ. Σκολαρίκου, που σε μια εκδήλωση είχε τεκμηριώσει την ανάγκη να ξαναγραφτεί ο τόμος αυτής της περιόδου, όχι στη βάση μιας διαφορετικής οπτικής που θα διορθώνει παλιά λάθη, αλλά επειδή τότε δεν υπήρχαν τα εργαλεία κι οι πρόσφατες θεωρητικές επεξεργασίες, για να προσεγγίσουμε κριτικά κι ολοκληρωμένα κάποια ζητήματα -όπως πχ το σχήμα της λαϊκής δημοκρατίας- που έμεναν ανοιχτά κι εκκρεμή.

Το στίγμα αυτής της προσέγγισης δίνεται στην πρόσφατη έκδοση της ΣΕ, με τη συλλογή κειμένων κι αρχειακών εγγράφων για το Δημοκρατικό Στρατό (με επιμέλεια του τμήματος ιστορίας της κετουκε), όπου εκτός απ' τη διακήρυξη της ΚΕ για τα 70χρονά του, περιλαμβάνονται πολλές αξιόλογες μελέτες για διάφορες πτυχές του δεύτερου αντάρτικου.
Η έκδοση αυτή συμπληρώνεται, κατά μία έννοια, από το λεύκωμα "φωτογραφίζοντας το ΔΣΕ" με το συγκλονιστικό αρχείο του Απόστολου Μουσούρη, του φωτογράφου του ΔΣΕ, που περιλαμβάνει ένα σημαντικό πλούτο πορτρέτων, καθημερινών στιγμών, σκηνών από το πεδίο της μάχης, κτλ.

Στις πρόσφατες εκδόσεις συγκαταλέγονται δύο βιβλιαράκια που εξιστορούν τον καθημερινό άθλο του υγειονομικού του ΔΣΕ, με τα ανεπαρκή μέσα και τη σιδερένια θέληση: "ενάντια στο θάνατο στο Γράμμο και το Βίτσι" του Γ. Τζαμαλούκα και "το υγειονομικό του ΔΣΕ" του Νώντα Σακελλαρίου.
Αντίστοιχα "εξειδικευμένη" θεματολογία έχουν οι μαρτυρίες κι οι μελέτες που εξετάζουν τη δράση και την ανάπτυξη του δεύτερου αντάρτικου (πολλές φορές σε συνδυασμό με το πρώτο, στη διάρκεια της Αντίστασης) σε τοπική κλίμακα, ανά περιοχές, νομούς και γεωγραφικά διαμερίσματα.

Λίγο παλιότερη είναι η μελέτη του Νίκου Κυρίτση για το ΔΣΕ, που μας δίνει ενδιαφέροντα στοιχεία για τη δύναμή του και την κοινωνική του σύνθεση -ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, σχετικό και με την πολεμική που έχει αναπτυχθεί για την ταξική σύνθεση και, κατ' επέκταση, το στρατηγικό του στόχο.

Φεύγουμε από τις εκδόσεις της ΣΕ (που ελπίζω να εμπλουτιστούν το επόμενο χρονικό διάστημα, μέχρι την κορύφωση των 100 χρόνων του κόμματος, αλλά και μετά από αυτήν) παραμένουμε όμως στη δική μας σκοπιά, για να σταθούμε στην εμβληματική δίτομη ιστορία του εμφυλίου πολέμου του Γ. Μαργαρίτη, που νομίζω ότι στάθηκε καταλυτική γι την προσέγγισή του με το κόμμα. Θυμάμαι ότι δύο σημεία που με είχαν ξενίσει αρχικά ήταν μια σχεδόν ντετερμινιστική έμφαση στις αντικειμενικές συνθήκες, που δεν άφηναν πολλά περιθώρια για διαφορετική έκβαση των Δεκεμβριανών, ακόμα και αν είχε δοθεί οδηγία στις κύριες δυνάμεις του ΕΛΑΣ -που κυνηγούσαν το Ζέρβα στην Ήπειρο- να προσεγγίσουν το λεκανοπέδιο. Κι η εξαντλητική αναφορά σε λεπτομέρειες των μαχών, του αμιγώς στρατιωτικού κομματιού, κτλ.
Κι αν το πρώτο με τον καιρό άρχισα να το βλέπω διαφορετικά, κρατώντας κάποια "ναι μεν, αλλά..." και τις επιφυλάξεις μου, για το δεύτερο κατανόησα τη σημασία που έχει πχ για να αντικρούσουν τη μονομέρεια, τις στρεβλώσεις και τις επιλεκτικές μαρτυρίες που χτίζουν την αφήγηση του "νέου", αναθεωρητικού κύματος στην ιστορία.

Χρησιμοποιώ ως μεταβατικό σύνδεσμο προς το αντίπαλο ταξικό στρατόπεδο τα δυσεύρετα απομνημονεύματα του (αποστάτη) Βλαντά, που είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στο δεύτερο αντάρτικο. Και παρά τους δεδομένους περιορισμούς της πολιτικής σκοπιάς από την οποία γράφει (εκ των υστέρων) τα γεγονότα που έζησε, τα λανθασμένα συμπεράσματα και τα απλοϊκά επιχειρήματα με τα οποία απορρίπτει συλλήβδην το λενινισμό ως σύστημα και την προσφορά της Σοβιετικής Ένωσης, η ματιά του παραμένει διεισδυτική, με κατά διαστήματα απολαυστική γραφή (κατά τη γνώμη μου).

Από την αντίπαλη ταξική σκοπιά, είναι μάλλον πιο ενδιαφέρον να διαβάσει κανείς το "Φωτιά και Τσεκούρι" του Αβέρωφ ή το σχετικό βιβλίο του Τσακαλώτου (40 χρόνια στρατιώτης της Ελλάδας), που είναι συγκριτικά τίμια μες στον αντικομμουνισμό τους, παρά τα "Εμφύλια Πάθη" του γνωστού διδύμου -τα ψέματα του οποίου ανασκευάζονται εδώ- και το σόλο πόνημα του Μαραντζίδη για το ΔΣΕ. Ενδιαφέρον πρέπει να έχει και το βιβλίο του Γουντχάουζ που παρουσιάζει την αγγλική σκοπιά.

Έχω αφήσει σκόπιμα κενό τον τομέα της λογοτεχνίας, που θα χρειαζόταν μάλλον μια ξεχωριστή παρουσίαση-ανάρτηση. Αναφέρω ενδεικτικά το βιβλίο του λογοτέχνη Δημήτρη Ραβάνη-Ρεντή "το ημερολόγιο της προσφυγιάς ενός αντάρτη", γιατί δεν είναι μυθοπλασία, αλλά μια πολύ δυνατή αφήγηση πραγματικών γεγονότων, που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως υλικό για μυθιστόρημα -όπως σημειώνει εισαγωγικά ο συγγραφέας, μαζί με τη δική του αδυναμία να αποστασιοποιηθεί από αυτό το βιωματικό υλικό και να το παρουσιάσει με άλλον τρόπο.

Υγ: μια αρκετά εκτενή (χορταστική αλλά όχι πλήρη) λίστα για όλη τη δεκαετία του 40', μπορείτε να δείτε σε αυτήν τη σελίδα.

Το κινηματογραφικό-φωτογραφικό συνεργείο του ΔΣΕ

Για να προβάλει την πολύ αξιόλογη έκδοση της Σύγχρονης Εποχής "Φωτογραφίζοντας το Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας", που πρωτοκυκλοφόρησε στο διήμερο της ΚΝΕ στο Βίτσι, με το σπουδαίο φωτογραφικό αρχείο του Απόστολου Μουσούρη (που παραδόθηκε στο Κόμμα πριν από δύο χρόνια, από τους συγγενείς του), η κε του μπλοκ αντιγράφει και δημοσιεύει σήμερα τη μαρτυρία του σκηνοθέτη Μάνου Ζαχαρία, που ήταν χρεωμένος στο φωτογραφικό-κινηματογραφικό συνεργείο του ΔΣΕ και δίνει πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες στην εξιστόρησή του. Αν και στη συγκεκριμένη περίπτωση, ισχύει απόλυτα το κινέζικο ρητό "μία εικόνα, χίλιες λέξεις" και ο αναγνώστης πρέπει να προετοιμάσει τον εαυτό του για ένα ποτάμι από εκατοντάδες εικόνες (συγκλονιστικά φωτογραφικά ντοκουμέντα) και εκατοντάδες χιλιάδες λέξεις.

Μαρτυρία του σκηνοθέτη Μάνου Ζαχαρία για το κινηματογραφικό και φωτογραφικό συνεργείο του ΔΣΕ

Για την κατανόηση του φωτογραφικού έργου του Απόστολου Μουσούρη στο ΔΣΕ, είναι χρήσιμη η παρακολούθηση της δράσης του κινηματογραφικού συνεργείου του ΔΣΕ, μέλος του οποίου ήταν και ο Απόστολος Μουσούρης. Το κινηματογραφικό συνεργείο του ΔΣΕ, σύμφωνα με τις καταγραφές και τις μαρτυρίες του σκηνοθέτη Μάνου Ζαχαρία, υπαγόταν στο Τμήμα Διαφώτισης του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ. Τράβηξε χιλιάδες μέτρα φιλμ, που αφορούσαν τη ζωή και τη δράση του ΔΣΕ, καθώς και των κατοίκων των περιοχών σε Γράμμο και Βίτσι.

Ο σκηνοθέτης Μάνος Ζαχαρίας, την άνοιξη του 1948, φορτωμένος με 2 κουρδιστές κινηματογραφικές μηχανές λήψης, μια 35 mm και μια δεκαεξάρα "Παγιάρ", καθώς και κουτιά με φιλμ, πέρασε τα γιουγκοσλαβικά σύνορα και μπήκε παράνομα στην Ελλάδα στην περιοχή της Αλεβίτσας. Όπως μας διηγείται: "... Είχα εντολή να βρω το Γιώργο Σεβαστίκογλου για να οργανώσουμε το κινηματογραφικό συνεργείο. Συναντηθήκαμε στα έμπεδα. Ο Γιώργος Σεβαστίκογλου, που θα ήταν ο επικεφαλής του συνεργείου, ο Απόστολος Μουσούρης, φωτογράφος και οπερατέρ, που είχε γυρίσει ήδη ταινίες στην Ελλάδα, και εγώ, επίδοξος σκηνοθέτης, που κουβάλησα τις μηχανές και το φιλμ από το Παρίσι. Ο καθένας είχε ακολουθήσει το δικό του δρόμο. Είναι γνωστή η οδύσσεια του Γιώργου που, για να αποφύγει το στρατό και τελικά τη Μακρόνησο, μπαρκάρει παράνομα με ένα καΐκι και θαλασσοδαρμένος βρίσκεται λαθρομετανάστης στην Ιταλία, γνωρίζει όλες τις ιταλικές φυλακές και στο τέλος, με τη βοήθεια Ιταλών και ξένων διανοουμένων, ελευθερώνεται και βρίσκεται στην Ελλάδα.

Οργανώθηκε ολόκληρη εκστρατεία. Η Εντίτα Μόρις, γνωστή Σουηδή συγγραφέας, που μεταξύ άλλων είχε γράψει και Τα λουλούδια της Χιροσίμα, δραστηριοποιήθηκε και με τη βοήθεια του Μοράβια, του Κάρλο Λέβι και άλλων κατάφεραν να ανακαλύψουν σε μια από τις φυλακές και να βγάλουν πρώτο το Γιώργο Σεβαστίκογλου. Μετά, με τη βοήθεια και του Γιώργου, ελευθερώθηκαν και οι άλλοι.

Τους συνάντησα λοιπόν στα έμπεδα. Έπρεπε να μάθουμε πέντε πράγματα για το Δημοκρατικό Στρατό και για την τακτική του. Δεν κράτησε και πολύ. Σε μια εβδομάδα αρχίσαμε τις αποστολές. Πηγαίναμε στις διάφορες μονάδες, βγάζαμε φωτογραφίες, γυρίζαμε κομμάτια από τη ζωή των μαχητών. Ήταν ένας άλλος στρατός. Γυναίκες και άνδρες μαζί στις μονάδες και στην πρώτη γραμμή και στα μετόπισθεν, παντού. Κάτι που θύμιζε το αντάρτικο της Κατοχής, αλλά που είχε και τα χαρακτηριστικά ενός τακτικού στρατού, με σχετικά σταθερή γραμμή μετώπου, με οργανωμένη επιμελητεία και κάποια ζωή στα μετόπισθεν.

Εμείς παίρναμε εντολές από τη στρατιωτική διοίκηση να πάμε στην τάδε μονάδα, γιατί "κάτι θα γίνει", στην άλλη να γυρίσουμε τους βομβαρδισμούς των αεροπλάνων, να επισκεφθούμε το νοσοκομείο που λειτουργούσε μέσα σε σπηλιές, κάπου θα γινόταν μια σύσκεψη, και έτσι τριγυρνάγαμε τις βουνοκορφές του Γράμμου καταγράφοντας το ιστορικό του παράξενου αυτού πολέμου.

Μετακινούμαστε τις περισσότερες φορές με σύνδεσμο, γιατί δε γνωρίζαμε τα μέρη και μπορούσαμε να χαθούμε. Συχνά περπατάγαμε νύχτες. Άλλες φορές διανυκτερεύαμε στο δάσος, σε καλύβες φτιαγμένες από φτέρη. Μάθαμε την τεχνική, αργότερα τις φτιάχναμε και μόνοι μας. Στην αρχή, τα μόνα μας εφόδια ήταν οι μηχανές μας και το φιλμ, μετά όμως από ένα επεισόδιο αποκτήσαμε και οπλισμό.

Πηγαίναμε στα βομβαρδισμένα χωριά, που τα περισσότερα ήταν άδεια και ψάχναμε να βρούμε τους κατοίκους στα δάση, δηλαδή τις γυναίκες με τους γέρους και τα μωρά που, αποφεύγοντας τα αεροπλάνα, προσπαθούσαν να επιβιώσουν στις καλύβες με τα λιγοστά τρόφιμα που του προμήθευε η τοπική αυτοδιοίκηση.

Στο Γράμμο δε μείναμε πολύ. Είχε αρχίσει η μεγάλη επίθεση του μοναρχοφασιστικού στρατού, που μας ανάγκασε να υποχωρήσουμε προς το Βίτσι, στην περιοχή των Πρεσπών.

Εκεί η κατάσταση ήταν εντελώς αλλιώτικη. Ο χώρος που κατείχε ο Δημοκρατικός Στρατός ήταν μεγαλύτερος, υπήρχε οργανωμένη ζωή, αγροτικός συνεταιρισμός, καλλιεργημένη γη. Εγκατασταθήκαμε σε ένα χωριό κοντά στη Μικρή Πρέσπα -στον Πυξό. Είχαμε στέγη, μια ψάθα για να κοιμόμαστε, ζεστό φαΐ από τη μονάδα στην οποία ανήκαμε. Τα μηχανήματα (είχε βρεθεί ήδη και μια δεύτερη Παγιάρ 16 mm), τα φιλμ, οι φωτογραφικές μηχανές και τα εξαρτήματα εξασφαλίστηκαν στο αρχηγείο, που ήταν εγκατεστημένο στο μικρό κομμάτι ελληνικής γης ανάμεσα στις δύο Πρέσπες.

Πάνω από το χωριό Ψαράδες. Ο Απόστολος πηγαινοερχόταν, κουβάλαγε τα απαραίτητα για τη δουλειά μας, φρόντιζε τα μηχανήματα, έστελνε τα γυρισμένα φιλμ για εμφάνιση. Είχαμε αποκτήσει και δύο βοηθούς, τον Γιάννη και το Φαέθονα. Βοηθούσαν κυρίως τον Απόστολο.

Αρχίσαμε πάλι τις περιοδείες. Στο Βίτσι υπήρχε σχολή αξιωματικών, οργανωμένα νοσοκομεία, στρατόπεδο αιχμαλώτων, ο συνεταιρισμός και μια εκτεταμένη γραμμή μετώπου που έπιανε από την Μπέλα Βόντα στα ανατολικά ως τις παρυφές του Γράμμου στα δυτικά. Όλα αυτά έπρεπε να τα καταγράψουμε. Ορμητήριο ο Πυξός και ατέλειωτες ώρες πεζοπορίας. Πολλέ φορές κάναμε και μια βδομάδα να γυρίσουμε πίσω, αλλά πάντα στα κουτιά μας υπήρχαν καταχωρισμένα ανεπανάληπτα γεγονότα, μοναδικά πρόσωπα, καθημερινές σκηνές πολέμου -κομμάτια Ιστορίας και μνήμης.

Ένα πρωί μας φώναξαν στο αρχηγείο και μας ανακοίνωσαν ότι τη νύχτα θα έρθει μια γαλλική αντιπροσωπία (Ιούνης 1949), με επικεφαλής το διάσημο ποιητή Πολ Ελιάρ. Εμείς θα έπρεπε να είμαστε μαζί τους, σε όλη τη διάρκεια της εδώ παραμονής τους, φωτογραφίζοντας και κινηματογραφώντας τα πάντα. Εγώ θα ήμουνα ο επίσημος μεταφραστής τους και θα έπρεπε το βράδυ να πάω με ένα άγημα του Δημοκρατικού Στρατού να τους υποδεχτώ στα σύνορα.

Έτσι κι έγινε. Έφτασα στα σύνορα με μια ομάδα της σχολής αξιωματικών, οπλισμένη και ντυμένη στην τρίχα, ανάψαμε φωτιές και περιμέναμε. Αργούσαν και αρχίσαμε να ανησυχούμε, γιατί γυρίζοντας θα περνούσαμε από ένα δρόμο που εβάλλετο από το πυροβολικό. Ήρθαν λίγο πριν τα ξημερώματα. Τους αποδόθηκαν στρατιωτικές τιμές κι εγώ τους καλωσόρισα στην Ελεύθερη Ελλάδα. Δε θα ξεχάσω το ξάφνιασμά τους. Ποιος ξέρει τι περιμένανε να δούνε! Τους βάλαμε στα αυτοκίνητα, περάσαμε σφαίρα τον επικίνδυνο δρόμο και φτάσαμε στο χωριό που θα μένανε. Ήταν τέσσερις -ο Πολ Ελιάρ, ο Ιβ Φαρζ, ο Μορίς Ερμάν και ο Μπασίς.

Συναντήθηκαν με την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, επισκέφτηκαν νοσοκομεία και γνώρισαν τον υπεύθυνο τότε χειρουργό Πέτρο Κόκκαλη, άκουσαν ένορκες καταθέσεις μαχητών για τις αγριότητες του μοναρχικού στρατού, πήγαν στην πρώτη γραμμή και τη νύχτα μίλησαν με τον τηλεβόα, γίνανε συγκεντρώσεις στα χωριά και λαϊκά γλέντια. Τους συνόδευε συχνά ο στρατηγός Καραγιώργης. Πριν φύγουν, ο Πολ Ελιάρ έγραψε και αφιέρωσε στο Δημοκρατικό Στρατό ένα ποίημα. Έφυγαν αποφασισμένοι να γνωρίσουν στη διεθνή κοινή γνώμη αυτά που είδαν κι αυτά που πίστεψαν στην Ελεύθερη Ελλάδα. Ήταν ένα καλοκαίρι αισιοδοξίας!

Εμείς τα καταγράψαμε όλα αυτά και συνεχίσαμε τη δουλειά μας. Εδώ και αρκετό καιρό οι οργανώσεις είχαν αρχίσει να στέλνουν τα μικρά παιδιά από τα χωριά που βρίσκονταν κοντά στη γραμμή του μετώπου στις Λαϊκές Δημοκρατίες, που προσφέρθηκαν να τα φιλοξενήσουν για να γλιτώσουν από τους βομβαρδισμούς, την πείνα και το θάνατο. Στην Αθήνα οργίαζε η προπαγάνδα για το "παιδομάζωμα", για βίαιες αρπαγές παιδιών από την αγκαλιά της μάνας τους, για μελλοντικούς γενίτσαρους και άλλα πολλά.

Έτσι αποφασίσαμε με τον Γιώργο να κάνουμε την πρώτη μας ταινία: Η αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας, μια ταινία ντοκουμέντο, απάντηση στην προπαγάνδα για το παιδομάζωμα.

Αρχίσαμε να συγκεντρώνουμε υλικό γυρνώντας στα ρημαγμένα χωριά του Βίτσι και του Γράμμου. Κινηματογραφήσαμε τη ζωή των κατοίκων τους στις σπηλιές και στα δάση, τα εγκαταλελειμμένα και πεινασμένα παιδιά, όλη αυτή τη δυστυχία και τον παραλογισμό αυτού του πολέμου. Περπατήσαμε ώρες ατέλειωτες στα βουνά ψάχνοντας να βρούμε αυτό που θέλαμε. Θυμάμαι πως έτσι βρεθήκαμε σε ένα χωριό, Σφήκα το λέγανε, κοντά στη γραμμή του μετώπου, που βομβαρδιζόταν συχνά και που από εκεί κοντά, όπως μας είπαν, θα μπορούσαμε να κινηματογραφήσουμε αεροπορική επιδρομή στις θέσεις μας, φαινόμενο καθημερινό. Ο πρόεδρος του χωριού θα μας ενημέρωνε. Πήραμε λοιπόν ξηρά τροφή για δύο μέρες και μετά από δεκάωρη πορεία βρεθήκαμε στη Σφήκα. Όμως ούτε πρόεδρος, ούτε κανένας δεν ήταν στο χωριό. Κυριολεκτικά ρημαγμένο, χωρίς στέγες τα περισσότερα σπίτια, άδεια. Μόνο σε ένα στάβλο βρήκαμε μια ξεχασμένη γελάδα. Αποφασίσαμε να εγκατασταθούμε δίπλα στο σπίτι για να έχουμε συντροφιά. Και πράγματι τα βράδια που καθόμαστε να δουλέψουμε με ένα κερί στο τραπέζι, ξαφνικά μουγκάνιζε η γελάδα, μουγκρίζαμε κι εμείς, μας απαντούσε πάλι η γελάδα. Έτσι πέρναγε ο καιρός. Μείναμε αρκετές μέρες. Κινηματογραφήσαμε το χωριό, βγήκαμε απάνω στο ξέφωτο και περιμέναμε να γυρίσουμε την αεροπορική επιδρομή στο απέναντι βουνό. Αλλά παραδόξως ούτε την πρώτη, ούτε τη δεύτερη, ούτε την τρίτη ημέρα έγινε τίποτα.

Τα τρόφιμα είχαν τελειώσει και είχε αρχίσει η πείνα, γιατί στο χωριό δε βρήκαμε τίποτα φαγώσιμο, μόνο κάτι ρίζες που τις βράσαμε, αλλά δεν τρώγονταν γιατί ήτανε πικρές.

Είχαμε κάνει όμως τόσο κόπο και μας χρειαζότανε πολύ ένας βομβαρδισμός, για αυτό αποφασίσαμε να περιμένουμε. Τελικά την πέμπτη μέρα, εκεί που είμαστε αραγμένοι, με το Γιώργο, τα μηχανήματα έτοιμα κι ο Απόστολος να βγάζει γύρω φωτογραφίες, βλέπουμε ένα μαχητή να ανηφορίζει τρέχοντας την πλαγιά και να έρχεται προς το μέρος μας. Σταμάτησε, χαιρετιστήκαμε και μας ρώτησε απορώντας τι γυρεύουμε εκεί πάνω. Του είπαμε πως περιμένουμε να βομβαρδιστεί το απέναντι βουνό για να το κινηματογραφήσουμε. Έβαλε τα γέλια και ξεκινώντας να φύγει μας πέταξε: Είσαστε τυχεροί, γιατί εδώ και τρεις-τέσσερις μέρες μας έχουνε ξεχάσει. Κι ο λόφος που βομβαρδίζεται είναι αυτός και όχι το απέναντι βουνό. Τα μαζέψαμε τρέχοντας και τον ακολουθήσαμε στο χωριό. Πάντως το βομβαρδισμό τον πετύχαμε αλλού, πάνω στα κεφάλια μας. Μερικές σκηνές υπάρχουν στην ταινία.

Μόλις μαζέψαμε το υλικό που θέλαμε στην Ελλάδα, περάσαμε τα σύνορα και βρεθήκαμε στην Ουγγαρία και μετά στην Τσεχοσλοβακία για να γυρίσουμε τη ζωή των παιδιών του "παιδομαζώματος" στις χώρες αυτές που προσπαθούσαν να τους εξασφαλίσουν υγιεινούς όρους διαβίωσης, καλό φαΐ και να τους κάνουν να ξεχάσουν το απειλητικό βουητό των αεροπλάνων. Εμφανίσαμε το υλικό και κάναμε το μοντάζ στο στούντιο "Μπάραντοβ" της Πράγας.

Μετά το Γράμμο περάσαμε και πάλι στο Βίτσι. Εκεί συναντήσαμε και το θεατρικό συγκρότημα του Δημοκρατικού Στρατού με επικεφαλής τον Αντώνη Γιαννίδη. Μείναμε αρκετό καιρό μαζί και κάναμε και κάποιες κοινές εκδηλώσεις. Εν τω μεταξύ ο Απόστολος είχε εκπαιδεύσει ένα νέο ικανό παιδί σε εικονολήπτη, το Φώτη Ματσάκα, και έτσι μπορέσαμε να χωριστούμε σε δύο συνεργεία. Ο Απόστολος με το Γιώργο και ο Φώτης με εμένα, για να βρισκόμαστε συγχρόνως σε δύο διαφορετικά μέρη..."

Ιούνιος 2016

Δια του τύπου

Από μια άποψη, αυτές τις μέρες η κε του μπλοκ νιώθει σαν το σπίτι της. Όπου μπαίνουν μόνο Πριν και Ριζοσπάστης (όχι με αυτή τη σειρά). Κι εκτάκτως μια ΕφΣυν από περιέργεια για το βιβλίο του Φώντα Λάδη για τα Ιουλιανά (που μπορεί να μας απασχολήσει μες στη βδομάδα). Και το All Star Basket με το βιβλίο για το μύθο του Διαμαντίδη, που δεν πρέπει πάντως να συμπεριλαμβάνεται στους αστικούς μύθους, στους οποίους απαντά το (πολύ ενδιαφέρον και χρήσιμο) ιστορικό ένθετο του χτεσινού Ρίζου.

Ο οποίος είχε έτσι κι αλλιώς μεγάλο ενδιαφέρον, ιδίως μετά από ένα γρήγορο ξεφύλλισμα του Πριν. Όπου μαθαίνεις καταρχάς πως το ρεύμα οδεύει προς το 4ο συνέδριό του, το Φλεβάρη του 17', μόλις τέσσερα χρόνια από το προηγούμενο. Μπορεί (ούτε τώρα) να μην πιάνει την καταστατική πρόβλεψη για συνέδριο ανά τριετία (κι όχι ανά τετραετία, όπως κάνουν οι γραφειοκράτες) αλλά οι ρυθμοί είναι συγκλονιστικά γρήγοροι για τα δεδομένα ενός χώρου που έκανε το πρώτο του συνέδριο οκτώ χρόνια μετά τη συγκρότησή του. Αν και κανείς δεν μπορεί να δέσει κόμπο ούτε το Φλεβάρη, ούτε καν το 17. Γιατί μπορεί να δει πχ μια μικρή μετατόπιση από το Φλεβάρη στον Οκτώβρη, όπως το προηγούμενο 17', στα χνάρια που χάραξε ο Βλαδίμηρος.

Στην τρίτη σελίδα παίρνουμε γραμμή από το διευθυντή της εφημερίδας, το σεισμολόγο Γ. Δελαστίκ, που μας εξηγεί πως "δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ελλάδα είναι κερδισμένη από την παραμονή του Ερντογάν στην εξουσία" Η Ελλάδα ως έθνος, μία τάξη, μια ψυχή. Ναι, αλλά γιατί; "Κατά τη διάρκεια της δεκατριάχρονης θητείας του ως του αδιαφιλονίκητου ηγέτη της Τουρκίας, ο αριθμός των ελληνοτουρκικών κρίσεων είναι μικρότερος από ποτέ". Ε πες το έτσι, ευτυχώς παναγία μου να λέμε.
"Αυτή η κατάσταση ενδέχεται όμως να αλλάξει, αν ο Ερντογάν έχει προχωρήσει σε συμβιβασμό με τους Αμερικανούς, πράγμα που θα σημαίνει σίγουρα περισσότερες εξουσίες στο στρατιωτικό κατεστημένο της γειτονικής χώρας, όπου οι Αμερικανοί έχουν πρωτίστως τους ανθρώπους τους". Δεν κατάλαβα αν υπάρχει τελικά αμφιβολία (ή όχι) πως ωφελούμαστε, αλλά ας δούμε παρακάτω. "Το κρίσιμο ζήτημα, επομένως, είναι να διαπιστώσουμε όσο το δυνατόν πιο σύντομα γίνεται, αν ο Ερντογάν έχει προχωρήσει σε συμβιβασμό με τους Αμερικανούς προκειμένου να παραμείνει στην εξουσία. Αν όντως το έχει κάνει αυτό, δεν αποκλείεται καθόλου οι ελληνοτουρκικές σχέσεις να επιδεινωθούν". Γιατί, στο τέλος της ημέρας, αυτό είναι που μας καίει όλους. Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις. Αν διασφαλίζονται, με την παραμονή του Ερντογάν στο τιμόνι, είναι σαφώς μια θετική εξέλιξη, που δεν επισκιάζεται από το άτυπο πογκρόμ εναντίον των κομμουνιστών (κι άλλων πολιτικών αντιπάλων του Σουλτάνου) στην Τουρκία.

Δεν ξέρει κανείς με τι να πρωτοχαμογελάσει. Με τις τόσο ελπιδοφόρες εξελίξεις ή με την τόσο ριζοσπαστική ανάλυση της εφημερίδας.

Κάπως έτσι, περνάμε στο χτεσινό Ρίζο. Όπου μεταξύ πολλών άλλων, μπορεί να βρει κανείς.
-το επίκαιρο τρολάρισμα της στήλης "Από μέρα σε μέρα" στον Τσίπρα για το ρεαλισμό του και... την ανάπτυξη που έρχεται. Κι εμένα μου ήρθε συνειρμικά το "πίκα-πίκα-που-κου-σου", που έγραφε ένα δαπίτικο έντυπο, που νόμιζε πως είχε χιούμορ.
-Τη γελοιογραφία του Ι.Β. (του Βάη δηλ, γιατί ένας είναι ο ΙΒ) που αναδημοσιεύεται από τον Οδηγητή αυτού του μήνα.

Το ρεπορτάζ για την πρόταση νόμου του ΚΚΕ για την ανακούφιση της λαϊκής οικογένειας από τα τραπεζικά χρέη και τον καταπληκτικό ζήλο του ποικιλώνυμου αστικού φάσματος να υπερασπιστεί τις τράπεζες ενάντια στο λαό, που είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ως έννοια, με εισοδηματικά κριτήρια πχ, γι' αυτό και κανένα κόμμα δεν αντιπρότεινε ένα διαφορετικό όριο από τις 50 χιλιάδες το χρόνο, που έβαζε η πρόταση νόμου του ΚΚΕ.

Την ατζέντα των προκαθορισμένων ανατροπών, σαν εικόνα θρίλερ από τα προσεχώς: ομαδικές απολύσεις, κατάργηση συλλογικών συμβάσεων, νέα μείωση του κατώτερου μισθού, επαναφορά του λοκ-άουτ (ανταπεργία) για τους εργοδότες και ο νέος συνδικαλιστικός νόμος (για να μη γίνουν ποτέ απεργίες).

Το ρεπορτάζ για την (κάθε άλλο παρά) απλή κι άδολη αναλογική του Σύριζα και τη στάση του ΚΚΕ, που καταψήφισε μόνο το άρθρο για το πλαφόν του 3%. Αυτό φυσικά δεν εμποδίζει τα παπαγαλάκια (ροζ και αντίστοιχων αποχρώσεων) να σπεκουλάρουν και να κάνουν το άσπρο μαύρο (για να μείνει κάτι στον κόσμο, που δε θα το ψάξει από αλλού).

Το άρθρο του Παπαδάκη για το brexit. Όπου επισημαίνει αφενός κάποιες... ευρωσκεπτικιστικές μετατοπίσεις (πχ του ακροδεξιού επικεφαλής στην Αυστρία), αναλόγως -κάθε φορά- με τις ανάγκες της διαχείρισης, και σημειώνει την επίσπευση κάποιων διεργασιών που μπορεί να επιφέρει το brexit (και η τυχόν ολοκλήρωσή του), όπως η προσέγγιση με τη Ρωσία και η συγκρότηση ευρωστρατού.

Την ανταπόκριση από την επίσκεψη του γγ (και συνοδευτικού κλιμακίου) στο Βιετ-ναμ, όπου όλες οι λέξεις είναι μονοσύλλαβες, κι είναι ένας άλλος κόσμος, όχι ακριβώς σοσιαλιστικός, παρά τα πολλά κι εντυπωσιακά κομμουνιστικά σύμβολά του, που 'χει μπλέξει στις ψευδαισθήσεις του εφικτού, αλλά χρειάζεται μια ξεχωριστή ανάρτηση-παρουσίαση. Έτσι κι αλλιώς, από την "ανταλλαγή απόψεων", σε αυτές τις συναντήσεις, δε βγαίνουν πολλά πράγματα. Εμείς τους εκθέτουμε τη δική μας λογική, τις ανησυχίες μας ή και κάποια κριτική με λειασμένες αιχμές κι αυτοί μας απαντάνε τα δικά τους, που τα έχουν έτοιμα, προς κάθε χρήση, για τέτοιες περιστάσεις.

Την εισήγηση της Αλέκας σε μια εκδήλωση για τα 70χρονα από την ίδρυση του ΔΣΕ, από την οποία ξεχωρίζω και παραθέτω τα εξής σημεία.
-το στίχο του Ρίτσου, ότι ο θάνατος είναι πρόσθεση, με την έννοια της παρακαταθήκης ενός δίκαιου αγώνα, έστω κι αν αυτός ηττάται.
-Ότι το αντάρτικο του ΔΣΕ ήταν ένοπλη ταξική πάλη, όχι αδελφοκτόνος πόλεμος, όπως λέγεται από πολλούς, με το βλέμμα στραμμένο στο σήμερα, με το φόβο μη τυχόν επαναληφθεί. Αλλά τη μάχη τη δίνεις σε επαναστατική κατάσταση. Κι επαναστατική κατάσταση, χωρίς ένοπλη ταξική πάλη δε γίνεται.
-Ότι οι απαρχές του ΔΣΕ είναι την περίοδο 41'-44', ενάντια στην αντίληψη που καλλιεργείται και στις γραμμές μας πως όταν ένας λαός κάνει απελευθερωτικό πόλεμο εναντίον ξενικής κατοχής, τότε η ταξική πάλη δεν έχει νόημα.
-Ότι τους Βρετανούς τους έφερε η αστική τάξη της Ελλάδας, κι ο Παπανδρέου ως εκπρόσωπός της. Κατά συνέπεια, ο Δεκέμβρης ήταν ταξικός εμφύλιος απέναντι στην αστική τάξη της Ελλάδας και τους Βρετανούς ιμπεριαλιστές.

-Τη σημείωση για την ταξική σύνθεση του ΔΣΕ (ζήτημα που είναι ακόμα υπό έρευνα). Που δεν είχε για κορμό της την εργατική τάξη.
-Ότι η γραμμή του ΔΣΕ ήταν το Πρόγραμμα του 34΄, που δεν ήταν σωστό, όχι όμως από διάθεση ενσωμάτωσης, αλλά από λαθεμένη εκτίμηση της ανάπτυξης του καπιταλισμού στην Ελλάδα, τη στιγμή που ο ΔΣΕ οδηγούνταν αντικειμενικά στην πάλη για την εργατική εξουσία.
-Ότι το κόμμα είχε την ευκαιρία να αλλάξει στρατηγική στο 7ο Συνέδριο (το 45') και τότε δεν μπορεί να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο να νικήσει ο ΔΣΕ. Από το 47' και μετά δεν ήταν πια εφικτή η νίκη -χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έπρεπε να τα παρατήσει και να μη δώσει τη μάχη ως το τέλος.
-Ότι η εξουσία που έβαζε ο ΔΣΕ ήταν η Λαϊκή Δημοκρατία, που ήταν α/δ στάδιο κι όχι σοσιαλισμός. Αλλά αν νικούσε ο ΔΣΕ δε θα έμενε σε αυτό το στάδιο, γιατί η νίκη του ένοπλου λαού αναπτύσσει τη δική της δυναμική προς το σοσιαλισμό.

Επόμενη κατηγορία, τα πολύ ενδιαφέροντα κείμενα για το ΝΑΤΟ και την πρόσφατη σύνοδο κορυφής στη Βαρσοβία.
Αξίζει να διαβάσετε την αιχμηρή, απολαυστική κριτική του Ηρακλή Τσαβδαρίδη στο σοσιαλδημοκρατικής κοπής ΙΡΒ, που συνεδρίασε στις αρχές του χρόνου με επίτιμο καλεσμένο τον Γκόρμπι (νόμπελ Ειρήνης μην ξεχνιόμαστε) κι είχε ως σύνθημα στις αφίσες της το αμίμητο "παλιά υπό τη Μόσχα - τώρα όχι με την Ουάσιγκτον". Όπως σημειώνει εύστοχα και ο αρθρογράφος στην κατακλείδα του, με ένα ρητορικό ερώτημα: Μήπως τελικά το ΝΑΤΟ διαθέτει και το δικό του «αντι-ΝΑΤΟ κίνημα»;

Και το κείμενο του Θ.Μπ. που ενώ κατακεραυνώνει τη ΝΑΤΟφροσύνη του Τσίπρα, επεξηγεί με πολύ γλαφυρή γραφή τι ακριβώς είναι ο ISIS.
Οπως είπε, «προτεραιότητα αυτής της περιόδου είναι η εξασφάλιση σταθερότητας» και «πρέπει να ενισχύσουμε τις δυνατότητές μας κατά του κοινού μας αντιπάλου, που είναι η διεθνής τρομοκρατία - και ειδικά ο ISIS», τομάρια που αξιοποιήθηκαν σε προηγούμενη φάση από ΗΠΑ, ΝΑΤΟ και άλλους, και αξιοποιούνται και τώρα ώστε να εδραιώσουν την επικυριαρχία τους σε κρίσιμες ζώνες και διαύλους.

Στην ενότητα με τα διεθνή, τέλος, ο αναγνώστης θα βρει μια ανάλυση για την κατάσταση στο Ιράκ και μια ενδιαφέρουσα ιστορική αναδρομή, με κριτική προσέγγιση στον Μπααθισμό.

Αλλά το πιο σημαντικό ίσως είναι το ένθετο με τα 23 παθιασμένα ψέματα των αστών ιστοριογράφων του αναθεωρητικού ρεύματος, που αξίζει ξεχωριστής παρουσίασης (και δεν κυκλοφόρησε -ακόμα- σε ηλεκτρονική μορφή με την υπόλοιπη ύλη του Ρίζου, για να μην έχουμε δικαιολογίες να μην τον αγοράσουμε).

Στα χνάρια του ΔΣΕ

Οι εικόνες που έρχονται στις οθόνες μας από τους φωτογράφους του 902 στο Βίτσι είναι εντυπωσιακές.

Το σκουριασμένο οπλοστάσιο, που μπορεί ακόμα να βρει κανείς στα γύρω υψώματα, αλλά δε βλέπω κανένα κονσερβοκούτι (που κάνει δουλειά και σκουριασμένο) και δεν πάμε πουθενά έτσι.
Ο περίπατος του ΓΓ και του επιτελείου του στο φαράγγι (που κάνει ρίμα με το φαλάγγι που θα τους πάρουμε όλους κάποτε) και τις σπηλιές, για να βρούμε την καλύτερη όπου θα (ξανα)στηθεί το Γενικό Αρχηγείο (λέμε τώρα).

Η γιουγκοσλαβική σημαία στην πλάτη ενός σφου που φέρνει συνειρμούς με τους Σλαβομακεδόνες της ΣΝΟΦ και το πισώπλατο χτύπημα του Τίτο με το στιλέτο. Που είτε ισχύει σαν εκδοχή είτε όχι, έχει μια αντικειμενική πλευρά: ότι κόπηκε δηλ ο κύριος διάδρομος κι η κύρια πηγή τροφοδότησης του ΔΣΕ με πολεμοφόδια, γέρνοντας αποφασιστικά την πλάστιγγα εις βάρος του.

Και το έμβλημα του ΔΣΕ (ένα Δέλτα σε κύκλο) που σχημάτισαν οι σύντροφοι με τα κορμιά τους στο έδαφος, και προς στιγμήν εντυπωσιάστηκα γιατί είδα την εικόνα από μακριά και νόμιζα πως ήταν μια ανθρώπινη πυραμίδα στον αέρα (να συμβολίζει την επουράνια έφοδο). Και μετά σκεφτόμουν πως είναι ούτως ή άλλως εντυπωσιακό, αλλά σε έναν ΛΔ-Κορεάτη σφο θα φαινόταν πολύ ερασιτεχνικός ο συγχρονισμός κι η σημασία στις λεπτομέρειες.

Τα υπόλοιπα μπορούν να τα διηγηθούν καλύτερα οι σφοι που πήγαν στο διήμερο στο Βίτσι, όχι από κάποιο βίτσιο να πάρουν τα βουνά, αλλά ακολουθώντας τα χνάρια του ΔΣΕ, νιώθοντας ακόμα νωπό το πέρασμά του, την ανάσα του, τον ψίθυρο των μαχητών του στο θρόισμα των φύλλων.
Κι αν τυχόν κουραστεί κανείς (γιατί ένα αντι-ιμπεριαλιστικό διήμερο της οργάνωσης δεν είναι ποτέ απλή και ξεκούραστη υπόθεση) από την ταλαιπωρία και από τον ποδαρόδρομο, με τι ψυχή (βαθιά) να γκρινιάξει, όταν συλλογίζεται τις κακουχίες και τις αντίξοες συνθήκες που αντιμετώπιζαν οι πολεμιστές του ΔΣΕ, σε ένα διαρκές κυνήγι επιβίωσης και κρυφτού με το χάρο, που παραμόνευε σε κάποια γωνία; Αν κάποιοι σφοι φάνε παραπάνω ήλιο κατακέφαλα -γιατί κάθε διήμερο είναι ένα είδος μάχης για μια θέση στον ίσκιο, κι όχι στον ήλιο, όπου βρίσκονται τελικά όλες οι σκηνές- πώς να γκρινιάξουν σοβαρά, όταν αναλογίζονται πως οι δικοί μας πολιτικοί πρόγονοι ήταν εκτεθειμένοι όλο το χρόνο, χωρίς καμιά ουσιαστική προστασία, στις πιο άγριες και ακραίες καιρικές συνθήκες, συνθέτοντας έναν αλύγιστο στρατό παντός καιρού;

Το ΚΚΕ είναι η μόνη πολιτική δύναμη που συνεχίζει να τιμάει έμπρακτα, μαζικά, συστηματικά, την ιστορία του ΔΣΕ και το δεύτερου αντάρτικου, μιας ηρωικής, κορυφαίας στιγμής της ταξικής πάλης, που διεκδίκησε ένοπλα την εξουσία. Μιας στιγμής που κάποιοι επιμένουν να βλέπουν ως λάθος, ως μπανανόφλουδα που πατήσαμε, ενώ αν την αποφεύγαμε, θα γυρίζαμε πίσω την ιστορία και τον άνθρωπο, να τρώει μπανάνες στα δέντρα, συμφιλιωμένος με τα αφεντικά του, και να περπατάει ξανά στα τέσσερα αντί στα δύο (δες και την απολογία του Λουντέμη), σκυμμένος και υποταγμένος και όχι όρθιος. Αυτοί που κρίνουν τον αγώνα από το τελικό αποτέλεσμα, για να ξαναγράψουν την ιστορία μαζί με τους νικητές, και να σου πουν "ευτυχώς ηττηθήκαμε σύντροφοι", αυτοί που δε θέλουνε τη νίκη, και βασικά δε θέλουν να υπάρχει πάλη, αγώνας, ώστε να ξέρουμε στα σίγουρα, μια για πάντα το νικητή και να υποκύψουμε σε ό,τι λέει (μετά από μερικές ώρες διαπραγμάτευσης). Αυτοί που δεν καταλαβαίνουν το πραγματικό αποτέλεσμα και την πλούσια παρακαταθήκη που άφησε ο ηρωικός αγώνας του ΔΣΕ, η επιλογή της σύγκρουσης αντί της υποταγής.

Κι αυτή η ήττα είναι που γύρισε το μυαλό πολλών ατσαλωμένων συντρόφων, τους "έριξε τα καφάσια από τα μάτια", για να τους φορέσει τις παρωπίδες του συστήματος, να χάσουν τη "θρησκευτική τους πίστη στο κόμμα", ανακαλύπτοντας σατανικές ηγεσίες κι έκπτωτους αγγέλους, επιβεβαιώνοντας από την ανάποδη το αντιδιαλεκτικό της σκέψης τους, κρίνοντας από τη δική τους κατάντια την ηρωική, συνειδητή πειθαρχία των άλλων.

Σήμερα βέβαια το δίλημμα εξακολουθεί να έχει το ίδιο περιεχόμενο, με άλλες μορφές: σύγκρουση ή υποταγή. Αλλά ανάμεσά τους (κι ως συμπλήρωμα του δεύτερου σκέλους) καραδοκεί το λούφαγμα, το μίζερο βόλεμα, η ιδιώτευση, σε διάφορες εκδοχές και παραλλαγές. Και η αλήθεια είναι πως -συνδυαστικά και με το ψυχικό φορτίο της ήττας- πολλοί αγωνιστές, ακόμα κι από τους μπαρουτοκαπνισμένους του ΔΣΕ (που ήταν δημοκρατικός στην πράξη, γιατί κανείς δεν περίσσευε κι όλοι -γυναίκες κι άνδρες- έκαναν τα πάντα) ηττήθηκαν σε αυτή τη φάση (κι όχι στο πεδίο της μάχης) θυμίζοντας εκείνη τη γνωστή φράση που λέει κάτι σαν: νικήσαμε τα λιοντάρια και ηττηθήκαμε από τους κοριούς (ή τέλος πάντων κάτι παρόμοιο).

Το ζήτημα λοιπόν δεν είναι μόνο να βρούμε τα ψυχικά αποθέματα και τις δυνάμεις να κάνουμε τόσο ηρωικές πράξεις αυτοθυσίας όπως οι πολεμιστές του ΔΣΕ (και ενώ γνώριζαν πως οι ίδιοι δε θα δουν ποτέ τη νίκη και τους καρπούς της), αυτό που σήμερα δηλ μοιάζει απίθανο, πολύ μακρινό από την εποχή μας και την επίπλαστη ζαχαρένια μας, αλλά μπορεί να γεννηθεί ξανά, ξαφνικά από το μηδέν, στο κατάλληλο περιβάλλον, όταν το απαιτήσουν οι συνθήκες. Γιατί ο πραγματικός ηρωισμός ήταν χαρακτηριστικό πολλών καθημερινών ανθρώπων και των μικρών ή μεγάλων ιστοριών τους.

Το ζήτημα είναι να μη λουφάξουμε, να μην ηττηθούμε στα "εύκολα", να αναπτύξουμε αυτό το πνεύμα αυτοθυσίας ακόμα και σε αυτές τις "λιγότερο ηρωικές κι επαναστατικές εποχές", ή αλλιώς να μάθουμε να δρούμε και να λειτουργούμε επαναστατικά, ακόμα και σε μη επαναστατικές συνθήκες. και στις πιο δύσκολες καμπές της ταξικής πάλης.
Κι αυτή είναι η βασική παρακαταθήκη που αφήνει το παράδειγμα του ΔΣΕ.



Όσοι έχετε τουίτερ, μπείτε και στο προφίλ ενός σφου που ανέβασε διάφορα βίντεο και φωτό από το διήμερο. Ειδικά αυτές με την ομίχλη, προκαλούν σχεδόν δέος..