Baldomero Moreiras y su obra-homenaje a 'Longa noite de pedra'

El artista celanovés  Baldomero Moreiras realizó una obra dedicada a Celso Emilio Ferreiro (Celanova, 1914 - Vigo, 1979). Fué presentada el pasado mes en una jornada especial dedicada a este poeta, al que conoció desde el negocio de sus padres en la villa: con lona -material con el que trabaja desde hace años-, y metal, ha hecho una intslación de estructura cúbica, que cierra una cadena en la parte inferior, en directa alusión al contexto 'en el que ha visto la luz': el antiguo cuarto monástico benedictino en el que estuvo preso el poeta unos días de 1937.

Porque durante la guerra civil San Salvador de Celanova fue cárcel -sus gruesos muros de cantería con bóveda de cañón (no "cúpula"?- O. Iglesias en El País-, que es para bóvedas de base circular). Aquí estuvo encerrado y a punto de morir fusilado Ferreiro, quien escribió "Longa noite de pedra" libro antifranquistaque, como es sabido, se conmemoran este año los L años de su orto. El poeta, Álvarez Blazquez y 'Salvador Lorenzana' (Francisco Fernández del Riego) cuidaron la edición.

Expresiva foto de Nacho Gómez para El País, 1.IX.2012.

En efecto, la Editorial Galaxia había publicado el poemario (colección Salnés), con una portada similar a de otros libros de la misma -caso de Nenias, de Aquilino Iglesias Alvariño-, en los Talleres Gráficos de Faro de Vigo, el día 15 de octubre de 1962. 

 


El pequeño gran libro comienza con dos frases: 

la primera es del escritor italiano Salvatore Quasimodo, (1901-1968), premio Nobel de Literatura 1959: 'Ser dun tempo e dunha terra. Eis o segredo da poesía máis humán e verdadeira'. 

La otra de un poeta brasileiro, Manuel Bandeira (1884-1968), recien fallecido: 'Não quero mais saber do lirismo que não é libertação'. Es de "Poética", tomada del libro "Estrela da Vida Inteira" (1966).

Edic. definitiva: Castrelos, 1975.

Así en la base de la obra, el artista Moreiras, en alusión a su heterónimo satírico, Arístides Silveira, de 1968, en Caracas: "Cantigas de escarnio e maldicir" incluye un fragmento.

Foto tomada de caderno arraiano.

Dados aquellos tiempos, el poeta tuvo otros seudónimos/heterónimos, de lo más explícitos e interesantes, por lo demás: Alexis Vainacova, Neskezas Cokhan Mordhe o Stow Kiwotto Lumen (con este publica "Al César enano", 1975).

 ¿ Qué ha sido de esta obra que ha estado expuesta en aquellos breves días ? ¿ Qué hará el artista con  ella ? Reaparecerá en Celanova... ?

Na Insua das Palabras, outra escultura de pintor

De novo, outro pintor metido a escultor, neste verán que esmorece. Cada vez máis dende comezos de 2009 (Galyarte, Santiago), o que se gen plasmado na inauguración o pasado ano da súa primeira peza monumental na Praza de Saco y Arce de Ourense (a finais de xaneiro, adicada a Obdulia Díaz y Lola Nóvoa).

ATA A ESGUEVA

Aquí na parroquia de Madarnás (Carballiño) está a 'Ínsula Barataria' de Luís G. Tosar, invento de fillo único na súa finca arbolada, espacio de soños do poeta que foi, e segue a ser, co que está a deixar a súa pegada física nun espazo lonxe do dos seus pais no concello do Irixo. A empresa cultural, coa inestimable axuda da Deputación Provincial, ben de escribir o seu IVº capítulo ou Festa da Palabra no mes de xullo pasado.

Trala inauguración o pasado ano da primeira escultura conmemorativa a unha obra poética (foron daquela os cincuenta anos de 'Nimbos' de Xosé María Díaz Castro  con unha desmesurada e pouco matizada obra de Xosé Cid) elixiron desta volta ó pintor Manuel Penín. Este, polo de agora tiña colocado tan só outra peza no Casco Vello de Ourense. Agora, dende a inspiración do poema 'Irmaus', de Celso Emilio Ferreiro en 'Longa noite de pedra'... voilà!

O autor, foto de Xesús Fariñas para La Región

O artista fai unha imaxinativa aposta nun espazo ad hoc realizado específicamente para charlar co sol no corazón ó caer a tarde, sendo tamén outro dos acertos o da colocación do texto en placa separada no balado posterior, acotando deste xeito un lugar neste monte no que Luis G. Tosar está a desenrolar a súa idea da "Insua das Palabras". O fragmento do poema reproducido é: 'Común temos a patria/ común a loita, ambos. / A miña mau che dou / como un irmau che falo'.  Mágoa que a obra está moi na liña, e no ar, da anterior... 

Foto de Santi M. Amil para La Voz de Galicia no día da IVª Festa da Palabra

La escultura de Leandro Sánchez, hito artístico en Celanova

Dos obras escultóricas inauguradas este verano en los Concellos de Celanova y Carballiño han sido realizadas por artistas que usan los pinceles como medio de expresión preferente. No es este su único punto de unión, pues tienen a Celso Emilio Ferreiro como eje. Dejan así las efemérides dedicadas al poeta, que recorren todo este año 2012, su rastro en el paisaje, aquella en el ámbito urbano, y la carballinesa escondida, en un monte...

HITO ARTÍSTICO

Está el monumento de Celanova dedicado a los emigrantes. Es de piedra fósil, con un remate dorado sobre la amplia plataforma de granito sin desbastar. Su autor es el pintor mallorquín Leandro Sánchez, asentado en Ourense hace una década, dónde ha trabajado como retaurador, y principalmente como artista del pincel. La minuciosidad con la que ha elaborado la antigua maleta, que añade a su obra escultórica ante la que posa para nosotros amablemente, es un elemento hiperrealista. En ella no falta la cuerda que la ata, que añade -al igual que las cantoneras y el asa-, todos elementos que contribuyen a crear el efecto de realismo buscado, en el que es un consumado intérprete.

El poeta Ferreiro fue un emigrante sui generis en Venezuela entre 1966 y 1973. En este breve tiempo llegó a pedir la nacionalidad de este país...

El poema elegido, 'Alma da terra', escrito en Caracas en 1971, expresa su saudade: 'Quero voltar a ti, nai agarimosa / para ser eternamente alma da terra'. El ciudado y proporcionado concepto de monumento se halla en el centro de una amplia rotonda circunvalatoria, lo que no ayuda a valorar la calidad de la obra, mas adecuada para un entorno en el que la proximidad es un valor. También para leer el poema en la placa de bronce. Sobre ella, en el fuste, el artista esculpió la rosa de los vientos.

Homenaxe para o autor do 'Monólogo do vello traballador'

          Nas longas décadas da Ditadura do Xeneral Franco houbo un Poeta noso que deu coa tecla alegórica que a define para as libertades civís: "Longa noite de pedra". Este Maiúsculo Poeta foi -é- Celso Emilio Ferreiro. Este mes que comeza hoxe vai concentrar os actos principais de Homenaxe, en conmemoraión dos cen anos do seu nacemento. A Real Academia Galega vai facer hoxe en Celanova un 'pleno extraordinario'. A 'Fundación Curros Enríquez' -área cultural-, e o Concello -área política- colaboran... A Xunta de Galicia está por trás (é a Deputación de Ourense...?) Unha reunión festiva da palabra e da música -porque é máis que un concerto- en Vigo o día 14 completa así o mes de celebracións (que se inicia hoxe) !

Vitrina da exposición interactiva, Casa da Xuventude, Ourense

A Xuntanza festiva de Vigo no Centro Cultural Novacaixagalicia será presentado pola poeta Yolanda Castaño e recitarán versos as escritoras Iolanda Zúñiga, Rexina Vega e Inma López Silva; a música de Ataque Escampe, el MC El Puto Coke, Patricia Moon, Frans Banfield, Davide y la Coral de Beade. Estará tamén o infatigable e omnipresente mestre -loas para o seu labor- D. Xesús Alonso Montero. (concerto homenaxe en Vigo)

A sesión plenaria en Celanova é pública. Intervirán os Académicos Margarita Ledo Andión, Salvador García Bodaño o Francisco Fernández. Estará presente, a modo de peche, o Pte. da Autonomía Alberto Núñez Feijóo. Haberá tamén música de Amancio Prada con poemas do grande Poeta cívico.

Ben acaído esta rematar co cadro de Manuel Vidal inspirado / baseado nas lecturas de Celso Emilio Ferreiro e no seu exempro ético. O 'poema culpable' por baixo...   

Monólogo do vello traballador (vello cavilando), ól. 116 x 90 cm.

                                      "MONÓLOGO DO VELLO TRABALLADOR

                                           Agora tomo o sol. Pero até agora
                                           traballei cincoenta anos sin sosego.
                                           
                                            Comín o pan suando día a día
                                            nun labourar arreo.


                                            Gastei o tempo co xornal dos sábados,
                                            pasou a primavera, veu o inverno.


                                            Dinlle ao patrón a frol do meu esforzo
                                            i a miña mocedade. Nada teño.


                                            O patrón está rico á miña conta,
                                             eu, á súa, estou vello.


                                             Ben pensado, o patrón todo mo debe.


                                             Eu non lle debo
                                             nin xiquera iste sol que agora tomo.


                                             Mentras o tomo, espero".

                                                                                LONGA NOITE DE PEDRA, 1962.

A primavera se achega...

                   E a poesía achégase para fertilizar este tempo tan doado para a Épica...

Campaña: 'Libros a la calle 2007'

                                                La hierba reverdece
                                                Sin ayuda de nadie
                                                La flor florece 

                                               (Shiki, 1867-1902).

                                             Al leve roce de una hoja
                                             una camelia blanca
                                             cae al pozo y se moja.

                                             (Basho, 1644-1694)

O Nadal e Celso Emilio Ferreiro

(No resol do tempo oficial de Nadal) 

En Longa Noite de Pedra (1962) Celso Emilio publica "Noiteboa en Harlem (O pé dunha fotografía de Life)"


"Á porta dos camiños
están inzando grímpolas de soños.
Á porta do amencer están os homes
cunha pedra de neve diante dos ollos.
          No arrabaldo do mundo, alá en Harlem,
          pasan ríos con albas e bandeiras.
          Nos arrabaldos dos soños,
          ríos de moitedumes e de estrelas.


 Agardan un albor que esperte a noite
dos lonxanos abós feitos de tebras.
Un albor de anduriñas
prá libertá dos homes que non chega.


          O tamboril dos bosques repenica
          no sangue en contrapunto de latexos.
          O tamboril das chairas
          treme agora nas selvas de cemento.


Todos xuntos na terra. Baixo o ceo
xurde a dulce mañá i a noite morna.
Todos xuntos no mundo
todos xuntos na mesma Noiteboa.


          A libertá de Dios creba cadeas
          e acala o fosco canto dos escravos.
          A libertá de todos,         
          pra todos, homes negros e brancos".

Unha reelaboración tirada de Federico García Lorca (Poeta en Nueva York: 'El gran rey de Harlem', 'Navidad en el Hudson'). Así o viu Dominic Keown (Universidade de Liverpool).

De camiño para o Gospel dominical

Pelea entre curas en Belén, Basílica de la Navidad, 28.12.2011

Uns anos despois, no iniciático en Viaxe ao País dos Ananos, de 1968, inclúe o que semella a reelaboración dunha panxoliña que xa escribira denantes, Belén, ano cero:

                                    "Xuntei o vento frío coa auga-neve,
                                      xuntei a noite negra coa xiada,
                                      e vin un neno espido nun pesebre.

Quen tirou a foto e ónde foi ?

Que misterio máis fondo, que aventura:
o neno non quería
gozar de outros irmaus, nin de outra axuda.


Por algo estaba alí, por algo estaba
tan lonxe da riqueza gasalleira,
tan perto da probeza desolada.
Por algo os pastoriños se achegaron.
e si o vento pasou tan paseniño
cantando soavemente, foi por algo.

Por algo era María unha artesán,
cando podía sere si quixera,
primeira dama, esposa principal.
Por algo era Xosé un carpinteiro
de fortes, rexas maus encallecidas
na garlopa, na trencha e no martelo.

                                      Xuntei tódolos orfos nun só berce,
                                      xuntei as inxusticias cos aldraxes
                                      e púxenos de ofrenda nun pesebre.


                                     ¿Quen foi o que roubou o meu presente?"

Cartaz do centenario baseado na foto ut supra

O libriño que reproduce os poemas elixidos

Comeza o ANO DE CELSO EMILIO FERREIRO

Celanova ten un vento, 
Celanova un vento ten, 
un vento peleriñante, 
un vento que vai e ven.

Comezamos 2012, o Ano de Celso Emilio Ferreiro (+ 1979), celebración do centenario do nacemento do poeta.

Busto en Celanova, obra de Acisclo Manzano, que mira na dirección do de Curros.

Dous poemas seus veñen de darse a coñecer,  polo xornal La Voz de Galicia hai uns días, adiantándose á efeméride:  'O Mozo', que é novo, e tamén o 'O atraco', que xa fora publicado en Buenos Aires máis non incluído por Ramón Nicolás Rdz. na edición da súa Obra poética galega, pois coñeceuno despois. 


O especialista enmárcao nas experiencias xurdidas «ao abeiro da súa expulsión da Hermandad Gallega de Caracas e céntrase na imposición dese pensamento único nunha inequívoca clave de denuncia». 

              O ATRACO


Maus arriba e boca abaixo o pobo.

Vimos a instalar o silencio,
cero preguntas,
cero movimentos

Porque esto é un atraco,
estades vendo
as pistolas alegres
i os índices propensos
capaces de asumir
mortos a centos.

Pun, pun, ao que se mova,
pun, pun ao que recrame dereitos,
sexa home ou muller,
pun, pun, todos interfectos.

Non hai cousa mellor
pra impoñer a ley do
retroceso,
o orde equidistante,
a paz do cimenterio,
a misa do domingo,
o salario do medo
i o culto aos xerárquicos
estamentos.

Maus arriba e boca abaixo o pobo.

Non perdamos mais tempo.

Porémoslle control 

as volveretas e ao vento,
os coitos e as preces,
a luz i o alimento.

Con tricornios de neve
e vergallos domésticos
degolaremos as gorxas
oblicuas
do pensamento,
e a rosa azul dos seños,
inxertaremos.

Serán para sempre nosos
os vosos esqueletos.

Os ollos pra chorar
tan só vos deixaremos.

Cfr. Correo de Galicia, Buenos Aires, mayo 1969, año IV, nº 85.

A fiestra da cadea onde estivo catro días preso o poeta?

Este ano coincide co cincuentenario de Longa noite de pedra, memorable libro de fonda pegada e alento, do que aquel autor ten escrito "Nun permiso en Celanova fala criticamente nunha tasca sobre o novo réxime e unha veciña denúnciao ás autoridades do lugar, de xeito que pasa catro días e tres noites nunha cela do mosteiro de San Rosendo. O Gobernador Militar de Ourense ordena a súa execución, que non se cumpre mercé a influencias de carácter familiar: aí nacerá o seu coñecido poema “Longa noite de pedra”, que logo lle daría o título ao libro homónimo" (cfr. Onde o mundo se chama Celso Emilio Ferreiro, aelg).

O libro inspira gravados a Alfonso Costa de VIII 1977 en papel Arches.

O poeta, comprometido co Día da Patria Galega de 1977 !