Temat Żydów w Grodzisku wywołuje dużą dyskusję wśród mieszkańców Grodziska. W 2010 r. na stronie obiektyw.info ukazał się artykuł R. Augustaniaka pt. Żydzi w Grodzisku, który wywołał małą burzę. Pojawiły się zarzuty, że po antysemityzmie pojawił się filosemityzm, że autor zbytnio podkreśla rolę żydowskich mieszkańców miasteczka w jego rozwoju. Nie wchodząc w dyskusję warto jednak podkreślić,że Żydzi od dawna stanowili znaczną część mieszkańców. Zapewne miał na to wpływ fakt, że w odróżnieniu od okolicznych miejscowości na Mazowszu, w Grodzisku nie obowiązywało prawo De non tolerandis Iudeis, które zabraniało przebywania Żydom w obrębie miasta choćby jednej tylko doby. Ksiądz Mikołaj Bojanek w pracy Kościół i parafia w Grodzisku, wydanej w 1917 r., podaje że Żydzi zamieszkiwali w Grodzisku „z górą 500 lat”. W 1797 r. w Grodzisku mieszkało 125 Żydów (51,2 % ogółu mieszkańców), w 1800 r. - 301 (82,9 %). Dwadzieścia lat później w mieście żyło już 444 wyznawców judaizmu, stanowiąc aż 89,2% grodziszczan. Taka sytuacja musiała prowadzić do konfliktów, zwłaszcza, że Grodzisk w tamtym czasie był miastem prywatnym. Długo trwał spór między dziedzicem i Żydami o opłaty za dzierżawiony grunt, rozstrzygnięty dopiero wyrokami sadowymi.
Podczas II wojny światowej w mieście utworzono getto, do którego przywożono również Żydów z całej Polski. W lutym 1941 przebywało w nim około 6 tys. osób. W dniach 12-20 lutego 1941 r. nastąpiła likwidacja getta w Grodzisku. Jego mieszkańcy zostali wywiezieni do getta w Warszawie, a następnie do obozu zagłady w Treblince... Pozostał kikrut... |
| Zrekonstruowana brama kirkutu |
 |
| Macewy na grodziskim kirkucie |
 |
| Macewy na grodziskim kirkucie |
 |
| Peron i budynek dworca w Grodzisku w latach 20-30. XX w. |
 |
| Dworzec współcześnie |
 |
| Dworzec w Grodzisku Maz. - współcześnie |
 |
| Wejście na klatkę schodową z mieszkaniami |
 |
| Wieża na dachu budynku dworca |
 |
| Główne wejście do budynku dworca |
 |
| Budynek dworca z początku XX w. |
 |
| Dworzec w 20-leciu międzywojennym |
 |
| Lata 60. XX w. |
 |
| Lata 80. XX w. |
 |
| Dworzec w 2013 r. |
Pod koniec XIX w. Grodzisk pozbawiony ukazem carskim praw miejskich i po parcelacji majątku hr. Skarbka (1881 r.) zaczął rozwijać się jako ośrodek uzdrowiskowy i letniskowy. Na gruntach folwarku Jordanowice zaczęto budować domy letniskowe. Przyczyniło się do tego również uruchomienie w 1884 r. zakładu wodoleczniczego oraz łatwy dostęp koleją z Warszawy. W 1890 r. w Grodzisku było już 18 domów zbudowanych specjalnie dla kuracjuszy. Skupiały się one w okolicach sanatorium, wzdłuż dwóch ulic, tzw. Małych i Wielkich Letniaków (obecne ulice Kilińskiego i Kościuszki). Do dzisiaj potocznie nazywa się tę część miasta "letniakam". Znajdują się tu między innymi Willa "Niespodzianka", czy budynki byłego Zakładu Hydropatycznego.
"Letniaki" zachowały charakter willowy również w czasach uprzemysłowienia, kiedy zbudowano tu kilka pięknych murowanych willi i domów mieszczańskich. Budynki, przeważnie z lat 30. XX w zachowały się w różnym stanie. Niektóre z nich już się sypią...
W Parku im. hr. Skarbków w Grodzisku Mazowieckim znajduje się mała skromna kapliczka Matki Boskiej. Prawie codziennie palą się przy niej znicze, ktoś cały czas o nią dba. Jej powstanie jest prawdopodobnie związane z egzekucjami powstańców styczniowych z 1863 r. i znajduje się w ona miejscu mogił. Inne źródła sugerują, że może być związana ze śmiercią jednej z mieszkanek pobliskiej willi "Foksal" lub zakładem dla ociemniałych z lat 20. i 30. XX w. Dawnej, oryginalnej kapliczki już nie ma. Figura wraz ze szklanym kloszem i blaszaną obudową uległa zniszczeniu. Pozostał tylko oryginalny cokół, na którym stoi nowa figurka chroniona drewnianym daszkiem. Dookoła znajduje się niski drewniany płot, który został wymieniony podczas rewitalizacji parku w 2012 r.
W roku 1884 dr Michał Bojasiński otworzył w Grodzisku "Zakład Hydropatyczny dla Osób z Towarzystwa". Powstał on na gruntach rozparcelowanego majątku Jordanowice. Dzięki połączeniu kolejowemu z Warszawą (otwartemu w 1845 r.), oraz znakomitej organizacji i wysokiemu poziomowi usług Zakład Bojasińskiego ściągał bogatą klientelę stołeczną. Sanatorium było dobrze wyposażone, oferowało najnowsze metody leczenia. Był tu również park z pomarańczarnią. Wkrótce wokół rozrosła się willowa dzielnica stałych mieszkańców oraz powstały domy letniskowe. Swoje letnie rezydencje miało tu wielu zamożnych warszawskich przemysłowców. Charakter willowy tej części miasta jest widoczny do dziś. Sporo budynków przetrwało zawieruchy wojenne.
Obrobiłem kolejne zdjęcie z zeszłotygodniowego fotografowania w Grodzisku. Skany wymagają zdecydowanie większej obróbki od RAW-ów z cyfrówki. Poza skanowaniem najwięcej czasu zajmuje plamkowanie (usunięcie białych plamek i rysek). Do tego dochodzi prostowanie perspektywy i... gotowe.
Wymyśliłem sobie mały projekt fotograficzny. Nazwałem go GMwBW. Na czym to ma polegać? Postanowiłem sfotografować najciekawsze budynki w Grodzisku Mazowieckim, ale w sposób tradycyjny - analogowym aparatem, na czarno-białym negatywie. Pomysł powstał w mojej głowie niedawno, acz zainspirował mnie Jacek, znajomy fotograf z Torunia.
W centrum Grodziska w pobliżu skrzyżowania głównych ulic znajduje się tzw. Dwór Skarbków. Został on wybudowany w drugiej połowie XVIII w. dla rodziny Mokronoskich. Wskazują na to polichromie malowane przez Jana Bogumiła Plerscha w 1782 r. Podobno projekt dworu został opracowany przez architekta Charlesa Pierre Coustou w 1761 r. i po kilkunastu latach wcielony w życie. Źródła historyczne wspominają, że wcześniej stała w tym miejscu inna rezydencja, na której założeniach wybudowano nową.
