Οι Εκκλησίες της Ευρώπης ανιχνεύουν το μέλλον

Φωτογραφία: Νίκος Κοσμίδης

Ενώ οι σχέσεις των ευρωπαϊκών χωρών παραμένουν κατά κύριο λόγο ακτινωτές, σχέσεις κέντρου προς περιφέρεια, το Συμβούλιο Ευρωπαϊκών Εκκλησιών διοργάνωσε μια σειρά από περιφερειακές συναντήσεις, στον δρόμο προς τη Γενική του Συνέλευση, προγραμματισμένη για τον Ιούνιο 2018 στο Νόβι Σαντ της Σερβίας.

Οι ευρωπαϊκές Εκκλησίες φαίνεται να κατάφεραν αυτό που δεν κατόρθωσαν οι πολιτικοί σχηματισμοί: την περιφερειακή διάρθρωση και ανάπτυξη σχέσεων μεταξύ των λαών της Ευρώπης.

Ετσι, το διάστημα 4-6 Οκτωβρίου φιλοξενήθηκε στην Ελλάδα, από την Ορθόδοξη Ακαδημία του Βόλου, η περιφερειακή συνάντηση Νοτίου Ευρώπης.

Υπήρξε γόνιμη ανταλλαγή απόψεων καθώς και εξαιρετική διάθεση ακρόασης από τα στελέχη της διοίκησης του πολυεθνικού οργανισμού.

Ενός οργανισμού που εδράζεται ξανά από το 2014 στις Βρυξέλλες, ασφαλώς όμως η αντίληψή του για την Ευρώπη δεν περιορίζεται στο πλαίσιο της Ε.Ε., αλλά σε όλη τη γεωγραφική της επικράτεια.

Η οικονομική και θεσμική κρίση στην Ευρώπη, που κάποτε εκφράζεται και με πολιτικούς όρους –ο λόγος ιδίως για τη θλιβερή ανάκαμψη της Ακρας Δεξιάς–, απασχολεί και τους χριστιανούς, όπως και τις ίδιες τις Εκκλησίες.

Ερωτήματα σε σχέση με την ευρωπαϊκή ταυτότητα τίθενται σε ποικίλα επίπεδα. Η ολοένα μεγαλύτερη μετάβαση σε ένα μετα-χριστιανικό τοπίο διαμορφώνει επίσης ένα νέο πλαίσιο προβληματισμού, υπαρξιακού αλλά και κοινωνικοπολιτικού χαρακτήρα.

Το ερώτημα της πρόσδεσης ή μη της Ευρώπης στις χριστιανικές αξίες της αδελφοσύνης, αγάπης και ελευθερίας και η συζήτηση για ζητήματα αυτοσυνειδησίας απασχόλησαν τις εργασίες.

Παράλληλα, η μετανάστευση γεννά μια σειρά από θέματα, με πρώτο ασφαλώς την κατάλληλη υποδοχή και φιλοξενία προσφύγων και μεταναστών, σε ανθρώπινες συνθήκες από κάθε άποψη, αλλά και της προσαρμογής και προοπτικής τους στον ευρωπαϊκό χώρο.

Η επισήμανση των αιτίων της μετανάστευσης, η καταδίκη του οικονομικού επεκτατισμού αλλά και των περιφερειακών πολέμων τέθηκαν επί τάπητος ως κεντρικά ζητήματα.

Ο οικονομικός μονισμός, η αύξηση της ψαλίδας μεταξύ πλουσίων και φτωχών, η διαρκής υποβάθμιση του κοινωνικού κράτους, της ζωής των φτωχών αλλά και της εκπαίδευσης, ζήτημα διόλου ασύνδετο με την αύξηση των ανισοτήτων, ήταν θέματα που απασχόλησαν τη συνάντηση.

Ο Νότος της Ευρώπης διατράνωσε ότι η ευρωπαϊκή πορεία χρειάζεται διόρθωση και ότι αυτό είναι επιτακτικό.

Καταλύτης στη διαδικασία των συζητήσεων ήταν η Ανοιχτή Επιστολή του Συμβουλίου Ευρωπαϊκών Εκκλησιών προς τις ίδιες τις Εκκλησίες προκειμένου να καταγράψουν τον τρόπο που κατανοούν την ευρωπαϊκή πραγματικότητα, τις προτεραιότητες που οι ίδιες θέτουν.

Η πρόσκληση εντέλει αφορά τη συγγραφή ενός νέου ευρωπαϊκού αφηγήματος (ή πολλαπλών αφηγημάτων) προκειμένου να αντικαταστήσουν το ισχύον, που παρουσιαζόμενο ως μονόδρομος έχει αφήσει τόσα κενά και απογοήτευση στις ευρωπαϊκές κοινωνίες.

Αναλυτικά ενημέρωσε τους συνέδρους για τη διαδικασία του διαλόγου, για τη λήψη και πρόσληψη των απαντήσεων, για τη διεύρυνση του προβληματισμού στη βάση των Εκκλησιών, για τις επίσημες απαντήσεις ή και την έλλειψή τους, ο ειδικός γραμματέας του ΣΕΕ Πίτερ Πάβλοβιτς.

Ο πρόεδρος του ΣΕΕ π. Κρίστοφερ Χιλ, από την Εκκλησία της Αγγλίας, τόνισε την ανάγκη να αφουγκραστεί κάποιος τις ιδιαίτερες φωνές από κάθε γωνιά της Ευρώπης.

Και πράγματι ένα δυνατό πάνελ με εκπροσώπους από την Ισπανία, την Πορτογαλία, την Ιταλία, τη Σερβία, την Αρμενία, και με πολυεπίπεδη και πολύ πλούσια την ελληνική παρουσία, έδωσε με τα πιο έντονα χρώματα την περιγραφή των συνθηκών και των προτεραιοτήτων στις χώρες προέλευσης.

Κάποιες φωνές όχι μόνο δεν αποδέχονται μια εξωραϊσμένη κεντρική αφήγηση, αλλά οι σεμνές και μετρημένες εναλλακτικές τους αφηγήσεις αποκτούν εκ των πραγμάτων κάποιες φορές και δραματικούς τόνους.

Ανάμεσα στα θέματα, δεν έλειψε ασφαλώς και η πρακτική διάσταση του ζητήματος των μεταναστών και των προσφύγων, αλλά και της γενικότερης ανθρωπιστικής κρίσης και φτωχοποίησης σε χώρες του Νότου, λόγω εφαρμοζόμενων πολιτικών και οικονομικής κρίσης.

Σε μια ιδιαίτερη εκδήλωση στην Ευαγγελική Εκκλησία του Βόλου, εκπρόσωποι της Ορθόδοξης Εκκλησίας, της Ευαγγελικής αλλά και της καθολικής οργάνωσης Charitas, έδωσαν έναν εντυπωσιακό απολογισμό των πεπραγμένων σε αλληλέγγυες δραστηριότητες και απετέλεσαν πηγή έμπνευσης για το σύνολο των παρόντων.

Σε ειδική εισήγηση ο αντιπρόεδρος του ΣΕΕ σεβ. μητροπολίτης Γαλλίας κ. Εμμανουήλ διατύπωσε τον προβληματισμό του για τον ρόλο των Εκκλησιών στη συνδιαμόρφωση της ευρωπαϊκής ταυτότητας και επισήμανε τη διάσταση ανάμεσα στο τι είναι αυτός και τι θα όφειλε ή θα μπορούσε να είναι.

Το ζήτημα ανέπτυξε περαιτέρω σε συγκροτημένη θεωρητική βάση ο ομότ. καθηγητής του ΑΠΘ κ. Πέτρος Βασιλειάδης, επανατοποθετώντας τον ρόλο και τις δυνατότητες της Θεολογίας για συνδρομή στον δημόσιο διάλογο για την Ευρώπη.

Τέλος, ο γραμματέας του ΣΕΕ π. Χέικι Χούτουνεν (από την Ορθόδοξη Εκκλησία της Φινλανδίας) περιέγραψε πολύ διεισδυτικά τους σταθμούς στις εξελίξεις των ευρωπαϊκών πραγμάτων και τάσεων τις τελευταίες δεκαετίες και έδωσε ένα όραμα για την ανακατεύθυνση του στοχασμού και της δράσης των εκκλησιών στο ευρωπαϊκό πλαίσιο.

Οι διήκουσες έννοιες της συνάντησης, με όλο το κοινωνικό και θεολογικό τους βάρος, συμπυκνώθηκαν σε τρεις λέξεις:

● Κοινωνία, που παραπέμπει στην ανάγκη ενότητας και υπέρβασης των διχασμών και των συγκρούσεων

● Διακονία, που θέτει άμεσα το ζήτημα της αποκατάστασης της κοινωνικής αδικίας, και

● Μαρτυρία, μια ζήτηση μεγαλύτερη εξωστρέφειας αλλά και γνησιότητας στη χριστιανική ταυτότητα.

Σε μια μονοσήμαντη και πολύ βεβαρημένη και κουρασμένη κεντρική ευρωπαϊκή αφήγηση, οι Εκκλησίες και το Συμβούλιο Ευρωπαϊκών Εκκλησιών θέλουν να αντιπαραθέσουν άλλες αφηγήσεις, που είναι περισσότερο ανθρωποκεντρικές, και να προτείνουν πολιτικές που καταξιώνουν τον άνθρωπο σε όλη την πολυποίκιλη ευρωπαϊκή επικράτεια.

Για τον λόγο αυτό ζητούν και τη μεγαλύτερη συμμετοχή των πιστών στις διαδικασίες καθ’ οδόν προς τη Γενική Συνέλευση του 2018.

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα των Συντακτών

Καιρός για ταξίδι...

Το ρολόι τρέχει, ο καιρός περνάει, δίχως να κοιτάει τη δικιά μας μελαγχολία...

Αλλά ενώ κατανοώ βαθύτατα τον ανθρώπινο φόβο μπροστά στο άγνωστο, τον δισταγμό του να ξεβολευτεί από τον οικείο του χώρο, να διαβεί άγνωστα μονοπάτια, ενώ γνωρίζω πώς οι πραγματικοί ταξιδευτές είναι πραγματικά ελάχιστοι, υπάρχουν φορές που όλοι αναγκαζόμαστε να ταξιδέψουμε παίρνοντας στην πλάτη μας παιδιά και γέρους...

Σκεφτείτε την Ευρώπη στη σχεδιαζόμενή της εξέλιξη, ενός υπερυπουργού Οικονομικών για όλη, σκεφτείτε την αντιπροσωπευτικότητα αυτών των όλων και πιο συγκεντρωτικών θεσμών, σκεφτείτε τη θέση μας στην περιφέρεια και την ισχνή φωνή μας. Δεν θα είμαστε σε καμιά ελληνική δημοκρατία, αλλά σε μια γερμανική αυτοκρατορία με υπηκόους πολλών κατηγοριών. 

Απλώς αφήστε τη φαντασία σας να μιλήσει, ακούστε το κάλεσμα το πιο βαθύ μέσα σας και αναλογιστείτε αν αυτό είναι το μέλλον που μας ταιριάζει, στην καλύτερη και πιο ευνοϊκή των περιπτώσεων. 

Ο υπεσχημένος παράδεισος θα είναι η πιο ανελαστική πρόσδεση στα βάθη της κόλασης...

Το γυαλί έχει ραγίσει. Η εναλλακτική δεν είναι μια νέα εξάρτηση, δεν μπορούμε να περιπέσουμε σε κανενός είδους ετεροκαθορισμό. Μπορούμε όμως να πετύχουμε το σεβασμό των γύρω ξεκινώντας από τον αυτοσεβασμό μας. 

Παρότι είναι πολύ βαρύ για τις δικές μας πλάτες, είναι η ιστορική μας κλήση να γίνουμε ένα παράδειγμα. Αντιπαράδειγμα στην υποβάθμιση της δημοκρατίας στο πλαίσιο της καπιταλιστικής ολοκλήρωσης. 

Η αγάπη έξω βάλλει τον φόβο. Η αγάπη δεν είναι συναίσθημα, δεν είναι ρομαντική φενάκη, είναι κατεξοχήν πολιτική αντίληψη και πράξη.

Αύριο ίσως θρηνήσουμε, δίχως μεγάλη ειλικρίνεια, με δάκρυα κροκοδείλια, μια χαμένη ευκαιρία.

Επιλογή που αντιπαλεύεται

ΕΥΗ ΒΟΥΛΓΑΡΑΚΗ-ΠΙΣΙΝΑ, Φλογισμένο Τοπίο.  

Μεικτή τεχνική σε καμβά. Διαστάσεις 60 x 40 cm. Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2013.

Μέσα σε ένα αίσθημα ότι φλέγομαι, ζωγραφίστηκε παροξυσμικά τούτος ο πίνακας. Η λίγη κατά περίπτωση προσθήκη gesso σε μέρη ακρυλικού, έδωσε την ευκαιρία να ανακατεύω τα χρώματα χωρίς να στεγνώνουν παρά το καύμα του θέρους, να χαράζω γραμμές με εργαλεία, να συμπληρώνω με μολύβια, να το αλλάζω παίζοντας διαρκώς καθ' οδόν. Βγήκε ένα φλογισμένο τοπίο της μέσα μου ερήμου, κάτι από τις άγριες κι ατέλειωτες οροσειρές των Άνδεων, το Τέξας ή το Μεξικό, κάτι από τις παρυφές της Κωπαΐδας. Ανάμεσα στη Μεσόγειο και τη Λατινική ή και Κεντρική Αμερική, ένας συνειρμός δρόμος. Θα είχα ειλικρινά κατακαεί, αν η πυρά δεν έσβηνε με τα λίγα μπλε και θαλασσιά και το γαλάζιο πάντα του ουρανού. Δεν τον έχω υπογράψει ακόμη τον πίνακα, δεν ξέρω οριστικά αν έχει τελειώσει.

Σε ίδια διάθεση και εν μέσω χινοπώρου, και απολαμβάνοντας το φιλεύσπλαχνο χάδι του ήλιου, λίγο πριν χειμαστούμε για τα καλά.

***

Όταν ποινικοποιείται η διαφωνία με τις αποφάσεις της Κομισιόν, οι παρ' ημίν Αδώνηδες μοιάζουν απλώς με έναν φασουλή του ολοκληρωτισμού. Ο ολοκληρωτισμός και ο συνεπακόλουθος αυταρχισμός είναι συντεταγμένη ευρωπαϊκή στρατηγική. Έρχεται με θεσμικά τανκς, με τακτικό στρατό, όχι με λιανοντούφεκα. Η πολιτική έχει πλήρως εκχωρήσει την εξουσία στις δυνάμεις της οικονομίας. Ο ολοκληρωτισμός ήρθε για να μείνει, και μόνο πολύ μεγάλοι αγώνες των λαών (και όχι ενός μόνο λαού) θα μπορέσουν ενδεχομένως να ανακόψουν αυτό το κύμα. Οι δεκαετίες που θα ακολουθήσουν θα είναι πολύ σκοτεινές. Δεν πάμε πίσω στο '50, δεν πάμε πίσω στο Μεσαίωνα, πάμε να ζήσουμε μια από τις πιο σκοτεινές φάσεις της Ιστορίας, όπως τις απαντούμε διάρπαρτες σε όλες τις μείζονες περιόδους. Αυτό τον ολοκληρωτισμό θα τον βιώσουμε στη χώρα μας στην πιο ακραία εκδοχή του, ως δίψα για αίμα, για αφανισμό... Είναι προφανές ότι δεν λογιζόμαστε άνθρωποι, όπως τόσοι και τόσοι άνθρωποι σε χώρες του τρίτου κόσμου – εικόνες από το μέλλον μας.

Είναι προφανές ότι η εξουσία, και πέρα από την ευρωπαϊκή και η εγχώρια, έχει απολύτως συμφιλιωθεί με το γεγονός ότι σε κάθε κύμα μέτρων θα υπάρχουν θύματα, "παράπλευρες απώλειες", ότι η περίσφιξη της θηλειάς με ανεργία, φορολογία, καταστροφή των υποδομών, των δομών υγείας, λεηλασία της μικροϊδιοκτησίας, λεηλασία των φυσικών πόρων και της γης, καταστροφή της γεωργίας (σπόροι, φάρμακα, φόροι στα αγροτεμάχια, έλεγχος των τιμών κτλ.) δεν θα σταματήσει πουθενά. Δεν θα σταματήσει εξαιτίας της ίδιας της φύσης αλλά και της ροπής των σχεδιαζόμενων πολιτικών. Δεν υπάρχει ευσπλαχνία, υπάρχει σχεδιασμός στην καταστροφή. Υπάρχει πρόθεση λεηλασίας, από τις χειρότερες.

Χθες είχα μια πολύ ευχάριστη ιδιωτική συζήτηση με φίλο που μου έλεγε ότι δεν ανήκει στην αριστερά. Και σκέφτομαι, αν και προσωπικά δεν υπήρξα ποτέ συντηρητική και ουδέποτε συστημική οιουδήποτε είδους, ότι ο άνθρωπος γενικά κουράζεται να είναι συνέχεια στα ταμπούρια. Κουράζεται από τη διαρκή κριτική, θέλει να δημιουργήσει. Ιδίως οι μεσήλικες άνθρωποι, αναμετράμε τη ζωή μας και αναμετράμε το τι δημιουργήσαμε, τι θα αφήσουμε, ποιο θα είναι το λιθάρι της κατάθεσής μας σε αυτή την κοινωνία.

Δεν πιστεύω ότι μια και μόνη αλήθεια μεταφυσικού τύπου είναι η σωστή για τη διαχείριση της οικονομίας, για το πολιτεύεσθαι εν κοινωνία. Εντούτοις, δεν υπάρχει καμία αλήθεια χωρίς δικαιοσύνη και χωρίς ελευθερία. Σήμερα λείπουν και τα δυο, αύριο θα είναι χειρότερα.

Μια στροφή συντελέστηκε μέσα μου το τελευταίο διάστημα και προηγείται πάλι για μένα ο καταγγελτικός και κριτικός λόγος, στο δημόσιο διάλογο – και ας είναι κουραστικός, κι ας μοιάζει νεανικός ή και γεροντοκορίστικος. Στον εργασιακό μας χώρο και στο σπίτι μας εξακολουθούμε να δημιουργούμε όσο μπορούμε, να παλεύουμε, να περισώζουμε, να προχωράμε. Η στροφή όμως αυτή σε μια προτεραιότητα του κοινού, μια εντονότερη και ριζοσπαστικότερη πολιτική δραστηριότητα, σχετίζεται με την καθαρότητα που απέκτησε στη συνείδησή μου η συνειδητοποίηση ότι οι πολιτικές που ακολουθούνται είναι πολιτικές καταστροφής.

Η καταστροφή είναι ο στόχος και τα περί διάσωσης είναι απλώς πονηρή επικάλυψη. Μια ανάγνωση του μετριοπαθούς βιβλίου της Ναόμι Κλάιν, Το Δόγμα του Σοκ, δείχνει καθαρά το επαναλαμβανόμενο μοτίβο της κρίσης (υπαρκτής ή τεχνητά παραγόμενης) ως ευκαιρίας για το κεφάλαιο. Ό,τι δεν συλλαμβάνει ο νους, ό,τι δεν γνωρίζει η εμπειρία, ό,τι αρνείται πεισματικά η συνείδηση και η ανθρώπινη εμμονή στην ελπίδα, αυτό το διδάσκει η Ιστορία.

Όταν είναι πια ξεκάθαρο ότι η καταστροφή από την οποία αντλεί την ευκαιρία το κεφάλαιο είναι ο στόχος, τότε ξέρεις τι πρέπει να κάνεις.

Ξέρεις ότι η απόλυτη προτεραιότητα είναι να σταματήσουν αυτές οι πολιτικές! Μετά μπορείς να επιλέξεις, να δοκιμάσεις, να παλέψεις τους δρόμους της δημιουργίας.

Το ότι αυτό δεν είναι ξεκάθαρο για πολλούς συμπολίτες μας τους οδηγεί σε διάφορες ιδέες: ότι με το μνημόνιο είναι καλύτερα, ότι το μνημόνιο είναι αναγκαίο κακό αλλά φέρνει χρηματοδότηση, ότι πρέπει να έχουμε πολυεπίπεδη και διαφοροποιημένη σκέψη, ότι οφείλουμε να δεχτούμε αξιολόγηση στις υποδομές έστω και προσχηματική, έστω και σε συνθήκες τέτοιας κακοπιστίας και απαξίωσης, κλπ. Με δυο λόγια, παράγεται σύγχυση που επιτρέπει τη διαρκή επανεκλογή των ίδιων συστημικών κομμάτων και την ανακύκλωση των προσώπων στην εξουσία, που επίσης αγωνίζονται με όλες τις δυνάμεις ενός ενστίκτου αυτοσυντήρησης, προσωπικά αντιμέτωποι με τη βαρύτατή τους ενοχή.

Ας το καταλάβουμε όσοι έχουμε ερωτηματικά και αμφιβολίες, ας το καταλάβουν όσοι θέλουν έτοιμο και επί χάρτου σχεδιασμένο το εναλλακτικό σχέδιο, ότι το ακολουθούμενο σχέδιο έχει βάλει τη χώρα σε θάλαμο αερίων. Και παρότι αυτό συμβαίνει σε μικρότερο βαθμό και πανευρωπαϊκά, ας κατανοήσουμε ότι δεν είναι νομοτέλεια, είναι επιλογή να συμβαίνει έτσι.

Επιλογή που αντιπαλεύεται.

Mein Berlin

Mein Berlin...

Έχω σπίτι μου ένα άγαλμα, που το λέμε “Αγκάλιασμα”. Μπετό και σίδερο που το λυγίσαμε και του δώσαμε μορφή… Το έφτιαξα με εκείνον από ένα κομμάτι του τείχους, που ξηλώσαμε με τα χέρια μας. Ποτέ δεν έζησα στην πόλη αυτή… Τη γνώρισα όμως από την ανατολή προς τη δύση. Αγάπησα τη γκρίζα της ανατολή, των ζεστών ανθρώπων, και ταράχτηκα με το φανταχτερό κάποιων δυτικοβερολινέζων. Μου σχολίαζαν ήδη από την πρώτη στιγμή της διέλευσης, από ανατολή σε δύση, βαυκαλιζόμενοι με τη δική τους υποτιθέμενη υπεροχή. Αυτά τη δεκαετία του ’80.

Το ’90 ήμουν στ’ αλήθεια εκεί, εκεί που χτυπούσε η καρδιά της ευρωπαϊκής ηπείρου. Εκεί, τότε, συλλάβαμε την κόρη μας, καθώς κι η δική μας καρδιά χτυπούσε σε πρωτόγνωρους ρυθμούς…

Η πόλη νησί πάνω σε θάλασσα σταχτιά. Η πόλη του μυστηρίου. Η πόλη του έρωτα και της επανάστασης. Η πόλη της συμφιλίωσης. Η πόλη των διαδηλώσεων. Η πόλη που έκλεισε τις πληγές του διχασμού… Η ανθρωπογεωγραφία της, μια μοναδική ποικιλία… Τα φθαρμένα παπούτσια και τα γκριζωπά ρούχα, απ’ τη μια… τα ατσαλάκωτα κουστούμια και η αυθάδεια από την άλλη. Κι ανάμεσα ένας παράξενος, πολύχρωμος κόσμος, καλλιτεχνών, διανοουμένων, φοιτητών…

Επισκέφτηκα το Μουσείο του Βερολίνο με το βωμό της Περγάμου. Από το βωμό πήρε το όνομά του, Pergamonmuseum. Μαζί μας ήταν ένα ζευγάρι Γερμανών. Στεναχωρήθηκα, θύμωσα και αντέδρασα, σαν είδα το μνημείο. Η γνωστή απολογητική του ανδρός: «Αφού εκεί δεν μπορούν να τα φυλάξουν, ούτε να τα αξιοποιήσουν». Αριστερός, υψηλός διανοητής, τον είχα γνωρίσει σε ένα σεμινάριο για τον Πίτερ Βάις (Peter Weiß) στο Αμβούργο, και μου είχε γνωρίσει ξανά την ελληνική μυθολογία μέσω του βιβλίου του Βάις, Η Αισθητική της Αντίστασης. Και όμως, επέμενε, στην υπεροχική του στάση. Όπως κι εμείς στην αντίσταση και την αισθητική της. Η φίλη του και στενή φίλη μου, με μισές ρίζες ιταλικές, συμφωνώντας ενεργά μαζί μου, δυστύχησε τη μέρα εκείνη. Η επίσκεψη τελείωσε με δάκρυα και σιωπή.

Την ίδια περίοδο εργαζόμουν στο Πανεπιστήμιο της Μαρβούργης. Δίδασκα και μετείχα σε όλες τις διαδικασίες. Ήταν μια από τις οάσεις της ζωής μου. Γυρίζοντας πνίγηκα στο βάλτο των ακαδημαϊκών πραγμάτων στην Ελλάδα. Ο γερμανός καθηγητής μου έχει έρθει στην Ελλάδα τρεις φορές από τότε. Τις μόνες σχεδόν που είχα ξανά την ευκαιρία να μιλήσω γερμανικά, την υπέροχη αυτή γλώσσα του Γκέτε και του Σίλερ, που βιάσθηκε και βιάζεται και σήμερα από τον ξύλινο λόγο πολιτικών.

Ταραγμένος ο καθηγητής μου από τη θέση μου για τα ελληνικά πολιτικά πράγματα και τη γνώμη μου για τη γερμανική πολιτική σκηνή, εκτίμησε πάντως δεόντως ένα ποίημα, το μόνο που έχω γράψει στα γερμανικά (2011). Ένα ποίημα άκρως καταγγελτικό.

Διχασμένη ανάμεσα σε αναμνήσεις, διαψεύσεις και όνειρα, για τη Γερμανία και το Βερολίνο, περιμένω αυτές τις μέρες τον καθηγητή μου, με ιδιαίτερη χαρά. Όπως κάθε άνθρωπο που ανοίγει ένα παράθυρο στον κόσμο, ένα παράθυρο στο φως.

Μια ένταση ανάμεσα στο προσωπικό και το πολιτικό θα μας σημαδέψει.

Στο Βερολίνο επέστρεψα μια δυο φορές και παρακολουθούσα τη δειλή αρχικά, πλήρη αργότερα μεταμόρφωση. Έχασα τα σημάδια μου. Σήμερα πια συνδέω την ευρωπαϊκή μητρόπολη, την πόλη των αντιθέσεων, με ακούσματα ενός δημόσιου λόγου που μοιάζει με κρώξιμο κουρούνας. Das ist nicht mein Berlin. Δεν με συνδέει πια τίποτε, παρά η μνήμη, που τη στρατωνίζω σε λογική παράταξη. Μια ελπίδα ανομολόγητη, μια ουτοπία, ίσως φενάκη και πάνω απ’ όλα το δάκρυ της διάψευσης…

Wie toll!

Gesang einer erniedrigten Heimat

Es regnet.

In unserem sonnengesegneten Land

Es regnet unheimlich.

Ein reicher Bach

Fließt dem Strom

Unserer Wut entgegen.

Die Krankenschwester aus dem Osten

Spielt ihre sadistische Spiele

Weiter fort.

Die wahren Intentionen

Ziehen sich aus jedem

Vortext heraus.

Der schlimme nackte Körper

Des Ungeheuers

Glänzt in all seinen

Metallischen Teilen.

Wir zittern in dem leeren Raum

Eines Vacuums

Der unser Lebensraum wird.

Von nun an

Das Fürchten und das Zittern

Unsere Heimat...

Aber hasch...

Raus dieses Teufels-Reich

Schreit die helle unreife Stimme

Eines jungen Knaben.

Wir lächeln.

Arm, nackt und sorgenfrei

Lächeln wir und tanzen.

Das Ungeheuer wundert sich.

Der Sonne bestrahlt unseren

Dunklen himmelschönen nackten Körper.

Die Tropfen des Regens

Ein leiser Segen.

Wir besitzen gar nichts.

Wir sind frei.

Wir lachen und tanzen

Den Halleluja-Blues

Indem wir uns            unbewußt

Auf dem Weg

Unseres Herrn

Befinden

Des gekreuzigten

Und auferstandenen.

Wir sind kein Volk

Wir sind Mohnblumen.

Το τραγούδι μιασ ταπεινωμενησ πατριδασ

[Μεταφραστική Απόπειρα]

Βρέχει.

Στὴ γῆ μας τὴν εὐλογημένη ἀπὸ τὸν ἥλιο

Βρέχει τρομερά.

Ἕνα πλούσιο ρυάκι *

Ἔρχεται νὰ συναντήσει

Τὸ ἄγριο ρεῦμα τῆς ὀργῆς μας.

Ἡ νοσοκόμα ἐξ ἀνατολῶν

Συνεχίζει νὰ παίζει

Τὰ σαδιστικά της παιχνίδια.

Οἱ ἀληθινὲς προθέσεις

Ἀπεκδύονται

Κάθε πρόσχημα.

Τὸ ἄσχημο γυμνὸ κορμὶ

Τοῦ τέρατος

Γυαλίζει

Σὲ ὅλα τὰ μεταλλικά του μέρη.

Τρέμουμε στὸν κενὸ χῶρο

Ἑνὸς vacuum

Ποὺ μέλλεται νὰ γίνει

Ὁ ζωτικός μας χῶρος.

Ἀπὸ ἐδῶ καὶ μπρός

Ὁ φόβος καὶ ὁ τρόμος

Πατρίδα μας...

Ἀλλά...

Κάτω τοῦτο τὸ διαβολοβασίλειο

Φωνάζει μιὰ ἀνοιχτὴ ἄγουρη φωνὴ

Νεαροῦ ἀγοριοῦ.

Χαμογελᾶμε.

Φτωχοί, γυμνοὶ κι ἀνέμελοι

Χαμογελᾶμε καὶ χορεύουμε.

Τὸ τέρας ἀπορεῖ.

Ὁ ἥλιος χαϊδεύει

Τὰ σκουρόχρωμα

Θεϊκὰ γυμνά μας σώματα.

Οἱ στάλες τῆς βροχῆς

Μιὰ σιγαλὴ εὐλογία.

Δὲν κατέχουμε τίποτα.

Εἴμαστε ἐλεύθεροι.

Γελᾶμε καὶ χορεύουμε

Τοῦ Ἀλληλούια τὸν ἀργὸ χορὸ

Καθὼς            ἀνεπίγνωστα

Πορευόμαστε

Τὸ δρόμο

Τοῦ Κυρίου μας,

Τοῦ Σταυρωμένου

Κι Ἀναστημένου.

Ἐμεῖς δὲν εἴμαστε λαός

Εἴμαστε παπαροῦνες.

---

* Πρόκειται γιὰ λογοπαίγνιο. Στὸ πρωτότυπο "reicher Bach" θυμίζει τὸ ὄνομα τοῦ Reichenbach.


Αρκετό καιρό είχα στο νου μου να γράψω κάτι τέτοιο. Αφορμή όμως για το κείμενο ήταν ένα ομώνυμο στο blog του Silentcrossing, που με μάγεψε, μου ξύπνησε αναμνήσεις και έδωσε το έναυσμα για ένα αρχικό σχόλιο, που αργότερα αναπτύχθηκε και συνδέθηκε με ένα παλιότερο ποίημα και ένα γεγονός.

 

Πάπας και Πατριάρχης

 

Μια Επίσκεψη με Ξεχωριστή Σημασία

Ο Ευαγγελιστής Λουκάς ιστορεί την εικόνα της Παναγίας. Φορητή εικόνα του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου (El Greco) που εντάσσεται στην κρητική περίοδο του έργου του. Ήδη στο πρώιμο αυτό έργο διακρίνεται η σύνθεση δυτικών και ανατολικών στοιχείων που καταυγάζονται στο φως της βυζαντινής / ρωμαϊκής παράδοσης.

Ο λευκός καπνός της Καπέλα Σιξτίνα στις 13 Μαρτίου σήμανε την εκλογή του outsider. Και η εκλογή αυτή εξέπληξε πολλούς. Σύντομα, μια ροή πληροφοριών ανέλαβε να καλύψει το κενό γνώσης με την πληθώρα της σύγχυσης. Αναμφίβολα, κάποια ερωτηματικά χρήζουν μεγαλύτερης έρευνας και διακρίβωσης, μέσα στις πραγματικές συνθήκες που γεννούν συγκεκριμένες συμπεριφορές, και όχι στη σφαίρα ενός φανταστικού παραδείσιου "λούνα παρκ", το οποίο ενδέχεται να έχει κανείς στο νου του ως ιδανική κοινωνία.

Δεν θέλω σε καμία περίπτωση να ελαφρύνω το βάρος της στάσης του νέου πάπα προς το δικτατορικό καθεστώς του στρατηγού Βιντέλα, και ακολούθως των Βιόλα, Γκαλτιέρι και Μπινιόνε, κάθε άλλο. Ούτε θα υπενθυμίσω ανάλογες στάσεις πλείστων όσων εκκλησιαστικών ηγετών σε απάνθρωπα καθεστώτα. Αλλά θα επισημάνω πως ένας νεοεκλεγείς πάπας δεν θα κριθεί ιστορικά τόσο από το παρελθόν του, όσο από την πορεία του στο εξής.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι για πρώτη φορά ανέρχεται στον παπικό θρόνο υποψήφιος από τη Λατινική Αμερική, που σε κάθε περίπτωση έχει πείρα της φτώχειας και της δυστυχίας. Ακόμα και αν ο ίδιος δεν είναι ο κατεξοχήν εκπρόσωπος της Θεολογίας της Απελευθέρωσης, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί το ενδιαφέρον του για ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης.

Είναι ένας Ιταλός πάπας, μετά από πολλά χρόνια επίσης. Είναι ο πρώτος Ιησουίτης στον θρόνο της Ρώμης. Είναι αρκετά νέος και θα βάλει τη σφραγίδα του στα πράγματα, όσο και αν το περιβάλλον αντισταθεί σε νεωτερισμούς.

Τα πρώτα δείγματα της συμπεριφοράς του είναι ενθαρρυντικά. Καταρχάς, η επιλογή του ονόματος Φραγκίσκου, που παραπέμπει ευθέως στον άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης, τον επονομαζόμενο και Φτωχούλη για την εθελούσια φτώχεια του. Ο άγιος Φραγκίσκος είναι ένας από τους μεγαλύτερους καθολικούς αγίους, πολύ αγαπημένος και στα καθ’ ημάς, χάρη στο βίο και τη γενικότερη πολιτεία του. Την προσωπικότητά του ανέδειξε η μοναδική πένα του Νίκου Καζαντζάκη, στη μυθιστορηματική βιογραφία Ο Φτωχούλης του Θεού.

Φραγκίσκος είναι εξάλλου και ο ιδρυτής του τάγματος των Ιησουϊτών και άμεσος μαθητής του Ιγνατίου Λογιόλα, Φράνσις Ξαβιέ της Ναβάρ, γνωστός για το τεράστιο ιεραποστολικό του έργο στη Μέση και την Άπω Ανατολή, γενικότερα στην Ασία. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει το μέγεθος του έργου των Ιησουιτών, την ευρυμάθεια και τη διπλωματική δεξιότητα των μελών του τάγματος. Αν υπάρχουν και κάποιες σκοτεινές σελίδες στην παλαιότερη ιστορία τους, όπου η διπλωματία γίνεται μηχανορραφία, σήμερα η συνεισφορά τους είναι εξόχως θετική για τη ρωμαιοκαθολική θεολογία. Μακάρι ο νέος πάπας να συνδυάσει την ανοιχτότητα των Ιησουιτών με το πάντα φιλάλληλο πνεύμα των Φραγκισκανών.

Ο Φραγκίσκος Α’ έχει ήδη διακριθεί για τη φροντίδα του προς τους φτωχούς. Προσηνής και απλός στη συμπεριφορά του, αντί να πλύνει τα πόδια κληρικών του, όπως είθισται, προτίμησε στην τελετή του Νιπτήρος να πλύνει τα πόδια 12 φορέων του HIV, κίνηση με υψηλή συμβολική αξία. Στην πρώτη ομιλία του μίλησε για τη λογική του σταυρού που διακρίνει τον χριστιανό. Επέμεινε ότι ακόμα και τα εκκλησιαστικά αξιώματα όλων των βαθμίδων δεν έχουν παρά κοσμικό χαρακτήρα αν κάποιος δεν πορεύεται ως μαθητής του Χριστού, αίροντας τον σταυρό του. Σημαντικότατο είναι ότι μίλησε για τη σημασία του Αγίου Πνεύματος, κάτι που φέρνει πιο κοντά τη θεολογία της αγίας Έδρας προς την ανατολική Ορθόδοξη θεολογία.

Πέρα από πνευματικά ή θεολογικά ζητήματα, η επίδραση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας μπορεί να είναι τεράστια και στο σχεδιασμό της ευρωπαϊκής πολιτικής. Ίσως η χώρα μας ειδικότερα έχει να κερδίσει από μια αλλαγή στάσης του Βατικανού περισσότερα από όσα φαντάζεται.

Για το λόγο αυτό είναι πολύ σημαντική η παρουσία του Οικουμενικού Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου στην ενθρόνιση του επισκόπου Ρώμης Φραγκίσκου Α’. Για πρώτη φορά μετά το σχίσμα του 1054 παρίσταται σε μια τέτοια ευκαιρία ορθόδοξος Πατριάρχης. Η σημασία της παρουσίας του δεν άπτεται μόνο πολύ σημαντικών θεολογικών ζητημάτων και εξελίξεων, που αρνούνται να τα δουν όσοι θεωρούν απαρασάλευτη την ιστορία, όσοι την εκλαμβάνουν ως έναν μαγικό χώρο του παραμυθιού, έναν χώρο μετεωρισμού στην αοριστία και όχι, θεολογικά ιδωμένο, έναν δυναμικό χώρο σάρκωσης του Χριστού.

Η παρουσία του άπτεται των καθοριστικών πολιτικών ζητημάτων που σχετίζονται με τη σύνδεσή μας με τον ευρωπαϊκό νότο και την από κοινού αντιμετώπιση ζητημάτων της οικονομικής κρίσης, έναντι μιας στείρας πολιτικής άγριας λιτότητας, που επιβάλλεται κυρίως από τον ευρωπαϊκό Βορρά. Θα μπορούσε να είναι αιχμή του δόρατος μιας διπλωματίας, που φοβούμαστε ότι δεν έχει καν σχεδιαστεί.

Καθώς η επιστροφή ενός Ιταλού στην έδρα του Βατικανού, ενός ανθρώπου με ιδιαίτερη ευαισθησία σε ζητήματα φτώχειας, μπορεί να συμβάλει σε μια κάποια αλλαγή πλεύσης στην ευρωπαϊκή πολιτική, πριν ενδεχομένως να είναι πάρα πολύ αργά για όλο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, πρέπει και εμείς να δημιουργήσουμε τις συμμαχίες μας στο Νότο. Όχι να μείνουμε σε ένα περιθώριο μιας Ανατολής που στη βάση αταβιστικών χαρακτηριστικών ενός ευρωπαϊκού σχεδιασμού οφείλει να τιμωρηθεί και μόνον. Η αμυντική περιχαράκωση δεν υπηρετεί την υπόθεσή μας σε αυτή τη φάση, αντίθετα το διπλωματικό άνοιγμα την υπηρετεί. Και υπ’ αυτή την άποψη η επίσκεψη Βαρθολομαίου στη Ρώμη μπορεί να σημάνει περισσότερα για τον ελληνισμό από όσο εκ πρώτης όψεως φαίνεται.

Πρώτη Δημοσίευση: Εφημερίδα των Συντακτών 20 Μαρτίου 2013

Αττίλας 3

Σε ένα παιχνίδι σκακιού, οι Βρυξέλλες είναι τα άλογα που δυναμικά παρεμβαίνουν, υπερπηδώντας εμπόδια στην υπηρεσία του βασιλιά. Η λογιστική λογική των Βρυξελλών επικουρεί και επικαλύπτει την επεκτατική οικονομική πολιτική της Γερμανίας και έρχεται να συναντήσει την προσπάθειά της για διείσδυση στην ενεργειακή αγορά, μέσω της καθυπόταξης των κρατών της νοτιανατολικής Ευρώπης. Συνάμα, ένας ακραίος ηθικιστικός, τιμωρητικός και νομικιστικός λόγος της ψυχρής σταχομαζώχτρας βασίλισσας είναι το προπέτασμα καπνού, ενώ τα όντως ζητούμενα είναι το φυσικό αέριο, το πετρέλαιο, ο ήλιος, με όρους νομής αποικιοκρατικού τύπου.

Οι δικές μας ευθύνες είναι μια άλλη συζήτηση, και δεν πρέπει βεβαίως να παραγνωρίζονται. Αλλά ο ψευδής εαυτός της λογιστικής λογικής είναι φανερός εξαρχής. Ακόμα και λάθη υπολογισμών ομολογούνται χωρίς συνέπειες, χωρίς να οδηγείται κανείς σε αμφισβήτηση του αρχικού μοντέλου.

Έρχεται όμως η ώρα που η λογική της φαινομενολογίας των αριθμών βρίσκεται σε ολοένα μεγαλύτερο χάσμα από την πραγματικότητα. Πόσο επικίνδυνοι μπορεί να είναι όσοι δεν προβλέπουν την επίδραση των αποφάσεών τους στην πραγματική οικονομία, ή όσοι επενδύουν ακριβώς σε μια λογική καταστροφής, η οποία όμως άπαξ και εκκινήσει δεν υπάρχει τρόπος να σταματήσει;

Όλες οι λογιστικές λογικές για τη φορολόγηση των καταθέσεων στις κυπριακές τράπεζες θυμίζουν παιδικό παιχνίδι, με δραματικές όμως διαστάσεις. Τόσο δραματικότερες, όσο ανεπίγνωστα απέχει το παιχνίδι από τη ζωή.

Ποια η αξία επιμέρους διαφοροποιήσεων ή ψευδοδιλημμάτων, όπως μικρές ή μεγάλες καταθέσεις, μικρότερο ή μεγαλύτερο ποσοστό φορολόγησης; Ποια η αξία των εκατέρωθεν διαψεύσεων; Είτε με τη μία είτε με την άλλη επιλογή έχει σημάνει το τέλος της χρηματοπιστωτικού πυλώνα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Και οι παράγοντες της πραγματικής οικονομίας καταλαβαίνουν τις διαστάσεις του κινδύνου για την Ευρώπη συνολικότερα και προειδοποιούν τους χαρτογιακάδες των Βρυξελλών. Οι τελευταίοι μοιάζουν να πάσχουν από αυτιστικό σύνδρομο.

Τι μένει λοιπόν σε έναν λαό που το βόρειο μέρος της χώρας του τελεί ακόμη σήμερα υπό κατοχή; Η λύση των απελπισμένων είναι να πουλήσουν τρέλα. Δεν μένει κάτι άλλο.

Εξάλλου, η απόσυρση των ρωσικών κεφαλαίων από την Κύπρο και κατ' επέκταση από τη ζώνη του ευρώ, η προβλεπόμενη αναδίπλωση και αναδιοργάνωση του τραπεζικού τομέα της Ρωσίας προκειμένου να παραμείνουν τα ρωσικά κεφάλαια εντός της επικράτειάς της, πιστεύει κανείς ότι θα αφήσει ανεπηρέαστη την οικονομία της Δυτικής Ευρώπης;

Η πολιτική μυωπία και η τιμωρητική μονομανία της Μέρκελ και των ευρωπαϊκών συμφερόντων που εξυπηρετεί θα τινάξουν όλη την Ευρώπη στον αέρα. Έχουν ήδη σημάνει οι καμπάνες του τέλους, καμπάνες ισχυρότερες και από το κλείσιμο μιας τράπεζας. Πάμε για δραματική ανακύκλωση μιας κρίσης, που χορτασμό δεν έχει.

Πέρα από οποιανδήποτε λογική ευσεβών πόθων, διαφαίνεται ήδη ξεκάθαρα ότι η Ρωσία θα εξαναγκαστεί να ανταπαντήσει, ερχόμενη σε ευθεία σύγκρουση με τη Γερμανία. Η έπαρση και η ύβρις πληρώνονται πολύ ακριβά. Η καταστροφή θα είναι πρωτοφανής. Εκτός εάν... Εκτός εάν τιναχτούν όλα τα σχέδια στον αέρα...

Σε κάθε περίπτωση όμως η ζημιά έχει ήδη γίνει και δεν είναι επανορθώσιμη.