Καζάνι που βράζει η Β. Αφρική. Μετά τη Τυνησία, η λαϊκή εξέγερση προχώρησε στην Αίγυπτο, στην οποία μάλιστα η κατάσταση εμφανίζεται πιο σοβαρή. Χθες βράδυ έκαναν την εμφάνισή τους στο Κάιρο, την Αλεξάνδρεια και το Σουέζ τεθωρακισμένα οχήματα του στρατού. Οι διαδηλωτές αψήφησαν την απαγόρευση κυκλοφορίας που επιβλήθηκε από τον Αιγύπτιο Πρόεδρο Χόσνι Μουμπάρακ και συνέχιζαν τις βίαιες συγκρούσεις τους με την Αστυνομία μετά τη δύση του ήλιου.
Οι ραγδαίες αυτές εξελίξεις με προβλημάτισαν. Από τη μια κάθε λαϊκή εξέγερση με αιτήματα περισσότερη δημοκρατία, πολιτική ελευθερία, καταπολέμηση της διαφθοράς, δουλειά για όλους, καταπολέμηση της φτώχειας κλπ, έχει την αμέριστη συμπάθεια μου (αυτονόητο, βέβαια, αυτό). Από την άλλη όμως θυμήθηκα την «επανάσταση» στο Ιράν των ετών 1977- 1979 και την εξέλιξη που είχε στη συνέχεια και στέκομαι λίγο σκεπτική.
Τότε (1977-1979) ήμουν νέα κοπέλα και, όπως είναι φυσικό, τα γεγονότα στο Ιράν τα παρακολουθούσα με πολύ ενδιαφέρον. Στην αρχή χάρηκα με τη λαϊκή εξέγερση εναντίον του αυταρχικού Σάχη. Μετά, όταν έφτασε ο Χομεϊνί στο Ιράν και έτυχε αποθεωτικής υποδοχής προβληματίστηκα. Η θρησκοληψία και η ανάμειξη των θρησκευτικών ηγετών στην πολιτική πάντα με προβλημάτιζε. Η σταδιακή δε επικράτηση θεοκρατικών ισλαμιστικών αντιλήψεων στη λεγόμενη «επανάσταση» με αποτελείωσε.
Ας πάρουμε την ιστορία με τη σειρά, για να τη μάθουν και οι νεώτεροι, οι οποίοι ίσως δεν ξέρουν ότι η εξέγερση του λαού του Ιράν άρχισε με τις καλύτερες προοπτικές για πολιτική ελευθερία και δημοκρατία, για να καταλήξει τελικά στο ισλαμιστικό καθεστώς που ξέρουμε σήμερα.
Ο Μοχάμμαντ Ρέζα Σάχης, ανέβηκε στο θρόνο του Ιράν το 1941 με την υποστήριξη των ΗΠΑ. Ακολούθησε ένα πρόγραμμα κοινωνικής και οικονομικής αναμόρφωσης της χώρας κατά τα δυτικά πρότυπα, που ονόμασε "Λευκή Επανάσταση". Κατά το τέλος της δεκαετίας του 1960 άρχισε να βασίζεται όλο και πιο πολύ στη Μυστική Αστυνομία (SAVAK) προκειμένου να έχει τον έλεγχο των κινημάτων που ήταν αντίθετα με τις «μεταρρυθμίσεις» του. Οι Σιίτες συγκρότησαν ισχυρή αντιπολίτευση εναντίον του, με τον Αγιατολάχ Χομεϊνί, εξόριστο στο Ιράκ και έπειτα στη Γαλλία, να συνδέεται όλο και περισσότερο με τους φτωχούς και τους πολιτικά διωκόμενους του Ιράν. Τα μηνύματά του διαδίδονταν μέσα από κασέτες μουσικής, που εισάγονταν λαθραία στο Ιράν σε μικρές ποσότητες και έπειτα κυκλοφορούσαν σε αντίγραφα σε ολόκληρη τη χώρα.
Στα μέσα του 1977 αρκετοί άνθρωποι δολοφονήθηκαν, όταν η αστυνομία διέλυσε βίαια διαδηλώσεις διαμαρτυρίας κατά του Σάχη. Η χρονιά τελείωσε με μεγάλες φοιτητικές διαδηλώσεις και το κλείσιμο πολλών πανεπιστημίων. Η επόμενη χρονιά ξεκίνησε με συγκρούσεις στην πόλη του Κομ, που άφησαν δεκάδες νεκρούς, και συνεχίστηκε με ένα κύμα όλο και περισσότερο βίαιων διαδηλώσεων, γενικών απεργιών και αστάθειας. Στις 10 Δεκεμβρίου 1978, ένα πλήθος περίπου 8 εκ. Ιρανών σε όλο το Ιράν διαδήλωσε κατά του Σάχη.
Στις 16 Ιανουαρίου 1979 ο Σάχης έφυγε από την Τεχεράνη για "μακρές διακοπές", διορίζοντας ένα συμβούλιο υπό τον πρωθυπουργό του Σαπούρ Μπακθιάρ να κυβερνά την χώρα. Δεν επέστρεψε ποτέ.
Αρχικά, ο Μπακθιάρ προσπάθησε να συντρίψει την αντίσταση. Η πολιτική και κοινωνική αστάθεια έφτασε στο αποκορύφωμα της τον Φεβρουάριο του 1979. Οδομαχίες ξέσπασαν σε πόλεις και επαρχίες ανάμεσα σε υποστηρικτές του Χομεϊνί και τους υποστηρικτές του Σάχη, με τις στρατιωτικές δυνάμεις να μην φαίνονται διατεθειμένες να αναλάβουν ενεργό ρόλο υπέρ του τελευταίου.
Ο Αγιατολάχ Χομεϊνί επέστρεψε στο Ιράν την 1η Φεβρουαρίου 1979. Έτυχε αποθεωτικής υποδοχής. Δέκα μέρες αργότερα ο Μπακθιάρ κρύφτηκε και τελικά κατέφυγε εξόριστος στη Γαλλία. Επαναστατημένοι κατέλαβαν τον μεγαλύτερο ραδιοφωνικό και τηλεοπτικό σταθμό της Τεχεράνης και δήλωσαν: "Αυτή είναι η φωνή της επανάστασης του Ιρανικού λαού", τη στιγμή που το νέο καθεστώς άρχισε διαδικασίες κατά των υποστηρικτών του Σάχη και εκατοντάδες από αυτούς εκτελέστηκαν.
Την 1η Απριλίου 1979, μετά από μια μεγάλη νίκη σε ένα εθνικό δημοψήφισμα στο οποίο δινόταν μόνο μια επιλογή (Ναι ή Όχι στην Ισλαμική Δημοκρατία), ο Αγιατολάχ Χομεϊνί διακήρυξε την ίδρυση μιας «Ισλαμικής Δημοκρατίας» με ένα νέο σύνταγμα που αντανακλά τα ιδανικά του για μια διακυβέρνηση υπό τον Ισλαμικό Νόμο. Ο ίδιος έγινε ο ανώτατος πνευματικός ηγέτης του Ιράν, ενώ επιβλήθηκε παντού ο Ισλαμικός νόμος. Οι γυναίκες υποχρεώθηκαν να φορούν πέπλο, ενώ απαγορεύθηκε το αλκοόλ και η δυτική μουσική. Αυτές και άλλες ανάλογες ρυθμίσεις προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις.
Στις 4 Νοεμβρίου 1979, Ιρανοί Ισλαμιστές φοιτητές που ζητούσαν από τις ΗΠΑ την έκδοση του Σάχη στο Ιράν για δίκη, κατέλαβαν την αμερικανική πρεσβεία, κρατώντας 66 ομήρους, στην πλειοψηφία τους αμερικανούς. 14 από αυτούς απελευθερώθηκαν πριν το τέλος του Νοέμβρη. Τελικά όλοι οι όμηροι απελευθερώθηκαν στις 20 Ιανουαρίου 1981 μετά από μακρές διαπραγματεύσεις, που υποχρέωσαν τις ΗΠΑ να παράσχουν στο Ιράν χρήματα και στρατιωτικό εξοπλισμό.
Τα επόμενα δύο χρόνια υπήρξε σύγκρουση εξουσιών μεταξύ των προοδευτικών και συντηρητικών στοιχείων στα πλαίσια της Επανάστασης. Για κάποιο διάστημα ο Χομεϊνί φάνηκε να υποστηρίζει την φιλελεύθερη πλευρά. Στα μέσα του 1981 όμως, συγκέντρωσε με ρυθμίσεις όλη την εξουσία στα χέρια του, έθεσε τα ΜΜΕ υπό τον πλήρη έλεγχό του, και πήρε σκληρά μέτρα για την εξουδετέρωση κάθε αντίστασης έναντι της αυστηρής επιβολής του ισλαμικού νόμου. Μεγάλο τμήμα της Ιρανικής κοινωνίας, που είχε στηρίξει σε σημαντικό βαθμό την «Επανάσταση», απογοητεύτηκε στη συνέχεια, αλλά λίγοι τολμούν να εκφράσουν την απογοήτευση τους.
Οι ραγδαίες αυτές εξελίξεις με προβλημάτισαν. Από τη μια κάθε λαϊκή εξέγερση με αιτήματα περισσότερη δημοκρατία, πολιτική ελευθερία, καταπολέμηση της διαφθοράς, δουλειά για όλους, καταπολέμηση της φτώχειας κλπ, έχει την αμέριστη συμπάθεια μου (αυτονόητο, βέβαια, αυτό). Από την άλλη όμως θυμήθηκα την «επανάσταση» στο Ιράν των ετών 1977- 1979 και την εξέλιξη που είχε στη συνέχεια και στέκομαι λίγο σκεπτική.
Τότε (1977-1979) ήμουν νέα κοπέλα και, όπως είναι φυσικό, τα γεγονότα στο Ιράν τα παρακολουθούσα με πολύ ενδιαφέρον. Στην αρχή χάρηκα με τη λαϊκή εξέγερση εναντίον του αυταρχικού Σάχη. Μετά, όταν έφτασε ο Χομεϊνί στο Ιράν και έτυχε αποθεωτικής υποδοχής προβληματίστηκα. Η θρησκοληψία και η ανάμειξη των θρησκευτικών ηγετών στην πολιτική πάντα με προβλημάτιζε. Η σταδιακή δε επικράτηση θεοκρατικών ισλαμιστικών αντιλήψεων στη λεγόμενη «επανάσταση» με αποτελείωσε.
Ας πάρουμε την ιστορία με τη σειρά, για να τη μάθουν και οι νεώτεροι, οι οποίοι ίσως δεν ξέρουν ότι η εξέγερση του λαού του Ιράν άρχισε με τις καλύτερες προοπτικές για πολιτική ελευθερία και δημοκρατία, για να καταλήξει τελικά στο ισλαμιστικό καθεστώς που ξέρουμε σήμερα.
Ο Μοχάμμαντ Ρέζα Σάχης, ανέβηκε στο θρόνο του Ιράν το 1941 με την υποστήριξη των ΗΠΑ. Ακολούθησε ένα πρόγραμμα κοινωνικής και οικονομικής αναμόρφωσης της χώρας κατά τα δυτικά πρότυπα, που ονόμασε "Λευκή Επανάσταση". Κατά το τέλος της δεκαετίας του 1960 άρχισε να βασίζεται όλο και πιο πολύ στη Μυστική Αστυνομία (SAVAK) προκειμένου να έχει τον έλεγχο των κινημάτων που ήταν αντίθετα με τις «μεταρρυθμίσεις» του. Οι Σιίτες συγκρότησαν ισχυρή αντιπολίτευση εναντίον του, με τον Αγιατολάχ Χομεϊνί, εξόριστο στο Ιράκ και έπειτα στη Γαλλία, να συνδέεται όλο και περισσότερο με τους φτωχούς και τους πολιτικά διωκόμενους του Ιράν. Τα μηνύματά του διαδίδονταν μέσα από κασέτες μουσικής, που εισάγονταν λαθραία στο Ιράν σε μικρές ποσότητες και έπειτα κυκλοφορούσαν σε αντίγραφα σε ολόκληρη τη χώρα.
Στα μέσα του 1977 αρκετοί άνθρωποι δολοφονήθηκαν, όταν η αστυνομία διέλυσε βίαια διαδηλώσεις διαμαρτυρίας κατά του Σάχη. Η χρονιά τελείωσε με μεγάλες φοιτητικές διαδηλώσεις και το κλείσιμο πολλών πανεπιστημίων. Η επόμενη χρονιά ξεκίνησε με συγκρούσεις στην πόλη του Κομ, που άφησαν δεκάδες νεκρούς, και συνεχίστηκε με ένα κύμα όλο και περισσότερο βίαιων διαδηλώσεων, γενικών απεργιών και αστάθειας. Στις 10 Δεκεμβρίου 1978, ένα πλήθος περίπου 8 εκ. Ιρανών σε όλο το Ιράν διαδήλωσε κατά του Σάχη.
Στις 16 Ιανουαρίου 1979 ο Σάχης έφυγε από την Τεχεράνη για "μακρές διακοπές", διορίζοντας ένα συμβούλιο υπό τον πρωθυπουργό του Σαπούρ Μπακθιάρ να κυβερνά την χώρα. Δεν επέστρεψε ποτέ.
Αρχικά, ο Μπακθιάρ προσπάθησε να συντρίψει την αντίσταση. Η πολιτική και κοινωνική αστάθεια έφτασε στο αποκορύφωμα της τον Φεβρουάριο του 1979. Οδομαχίες ξέσπασαν σε πόλεις και επαρχίες ανάμεσα σε υποστηρικτές του Χομεϊνί και τους υποστηρικτές του Σάχη, με τις στρατιωτικές δυνάμεις να μην φαίνονται διατεθειμένες να αναλάβουν ενεργό ρόλο υπέρ του τελευταίου.
Ο Αγιατολάχ Χομεϊνί επέστρεψε στο Ιράν την 1η Φεβρουαρίου 1979. Έτυχε αποθεωτικής υποδοχής. Δέκα μέρες αργότερα ο Μπακθιάρ κρύφτηκε και τελικά κατέφυγε εξόριστος στη Γαλλία. Επαναστατημένοι κατέλαβαν τον μεγαλύτερο ραδιοφωνικό και τηλεοπτικό σταθμό της Τεχεράνης και δήλωσαν: "Αυτή είναι η φωνή της επανάστασης του Ιρανικού λαού", τη στιγμή που το νέο καθεστώς άρχισε διαδικασίες κατά των υποστηρικτών του Σάχη και εκατοντάδες από αυτούς εκτελέστηκαν.
Την 1η Απριλίου 1979, μετά από μια μεγάλη νίκη σε ένα εθνικό δημοψήφισμα στο οποίο δινόταν μόνο μια επιλογή (Ναι ή Όχι στην Ισλαμική Δημοκρατία), ο Αγιατολάχ Χομεϊνί διακήρυξε την ίδρυση μιας «Ισλαμικής Δημοκρατίας» με ένα νέο σύνταγμα που αντανακλά τα ιδανικά του για μια διακυβέρνηση υπό τον Ισλαμικό Νόμο. Ο ίδιος έγινε ο ανώτατος πνευματικός ηγέτης του Ιράν, ενώ επιβλήθηκε παντού ο Ισλαμικός νόμος. Οι γυναίκες υποχρεώθηκαν να φορούν πέπλο, ενώ απαγορεύθηκε το αλκοόλ και η δυτική μουσική. Αυτές και άλλες ανάλογες ρυθμίσεις προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις.
Στις 4 Νοεμβρίου 1979, Ιρανοί Ισλαμιστές φοιτητές που ζητούσαν από τις ΗΠΑ την έκδοση του Σάχη στο Ιράν για δίκη, κατέλαβαν την αμερικανική πρεσβεία, κρατώντας 66 ομήρους, στην πλειοψηφία τους αμερικανούς. 14 από αυτούς απελευθερώθηκαν πριν το τέλος του Νοέμβρη. Τελικά όλοι οι όμηροι απελευθερώθηκαν στις 20 Ιανουαρίου 1981 μετά από μακρές διαπραγματεύσεις, που υποχρέωσαν τις ΗΠΑ να παράσχουν στο Ιράν χρήματα και στρατιωτικό εξοπλισμό.
Τα επόμενα δύο χρόνια υπήρξε σύγκρουση εξουσιών μεταξύ των προοδευτικών και συντηρητικών στοιχείων στα πλαίσια της Επανάστασης. Για κάποιο διάστημα ο Χομεϊνί φάνηκε να υποστηρίζει την φιλελεύθερη πλευρά. Στα μέσα του 1981 όμως, συγκέντρωσε με ρυθμίσεις όλη την εξουσία στα χέρια του, έθεσε τα ΜΜΕ υπό τον πλήρη έλεγχό του, και πήρε σκληρά μέτρα για την εξουδετέρωση κάθε αντίστασης έναντι της αυστηρής επιβολής του ισλαμικού νόμου. Μεγάλο τμήμα της Ιρανικής κοινωνίας, που είχε στηρίξει σε σημαντικό βαθμό την «Επανάσταση», απογοητεύτηκε στη συνέχεια, αλλά λίγοι τολμούν να εκφράσουν την απογοήτευση τους.
Έτσι είχε, περίπου, στο Ιράν, η εξέλιξη της λαϊκής εξέγερσης της δεκαετίας του '70. Καταλαβαίνετε λοιπόν, γιατί αντιμετωπίζω σήμερα με κάποιο προβληματισμό τη λαϊκή εξέγερση στην Αίγυπτο. Τι στο καλό όμως? Πάνε πάνω από 30 χρόνια από τότε. Και να πω την αλήθεια, μέχρι τώρα που γράφω, δεν έχω αντιληφθεί ανάμειξη θρησκευτικών ηγετών ή οργανωμένων ισλαμιστικών ομάδων στις λαϊκες διαμαρτυρίες της Β. Αφρικής. Ελπίζω λοιπόν, μάλλον θέλω να πιστεύω, ότι ο κόσμος έχει πάει μπροστά από τότε και κάτι καλό θα βγει για τους λαούς της Αιγύπτου και της Τυνησίας από τα σημερινά γεγονότα. Αμήν.
-----------------
Σημείωση: Τα γεγονότα της "Επανάστασης" του Ιράν, περιγράφονται ωραία εδώ στο site της εκπομπής της ΕΡΤ "Εξάντας". Από εκεί πήρα κι εγώ την περιγραφή.
