O izerskich kamieniach, co znaleźć je można podczas wędrówek

A to było tak: siała baba mak...A, to nie ten post. A ten powinien zacząć się tak: Góry Izerskie, jak  każde góry kryją w swym wnętrzu  skarby. Myślę to o skarbach takich, jak  rudy metali i występujące często przy ich różne inne minerały, mniej lub bardziej szlachetne, albo i tylko ozdobne. Nie mówiąc o surowcach skalnych. Skarby te są (lub niektóre były) wykorzystywane przez człowieka. O tym, że część Gór Izerskich była penetrowana w przeszłości przez tzw. Walończyków napisano już tak dużo, że powtarzać sensu chyba nie ma. Wspomnę, że poszukiwali minerałów szlachetnych i ozdobnych. Bogactwom  mineralnym Dolnego Śląska poświęcił  fragment swego poematu  Walenty Roździeński (tu link o Walentym). Poemat pochodzi z pocz. XVII w. i oto rzeczony frgment: "O RUDACH, KRUSZCACH I O KAMIENIACH DROGICH, KTÓRE NA NIEKTÓRYCH MIESCACH W KSIĘSTWIESZLĄSKIM W ZIEMI NAJDUJĄ. Który w górach ryfejskich* bywa najdowany, Safiry, diamenty nad miarę ozdobne, Hiacynty, rubiny, wirzerze najdują Wyjmują jak grochowe ziarna tymi czasy. I w potokach sudeckich, a przy wielkiej górze Przeciw jadom, truciźnie i każdej chorobie. Która przedtym tu do nas była przywożona W której sie okazował czasem fałsz niemały. Niegdy kopali abo brali kruszec złoty. A z dozorem urzędu zaraz z niej działają Wielkie użytki ziemne miejscy niektórymi Z laski swojej Pan Bóg dal tej to szląskiej ziemi. Ma rudę taką, z której tak dobre działają Żelazo, że mu równia w Europie nie mają. Jest srebrnego kruszca dość, jest też i miedziany, Niedaleko Boberu* rzeki, u starego Miasteczka Kuperbergu*, tak z miedzi zwanego. Są kruszce i w niektórych rzekach piaski złote I kamienie najdują drogie rozmaite: We wszem kształcie i w glancu indyjskim podobne. Jaspisy w Irzkienberku miedzy Sudetami Osobliwe najdują z rożnymi farbami, I w tych źrzódłach, co piasek zloty z nich wymują. W Hirzbrunie, w Kuperbergu i u Elbowego rzódła — biorą magnesy od czasu dawnego, Pod Gryfibergą* perły śliczne z rzeki Quisy* Granaty, błyskające z czyrwona kamyki. Najdują w Izerwisie* u Izera rzeki Ryzenbergu* — ametyst wyborny sie bierze. Topazius w Sudetach przy więtszym jezierze Ryzenberskim i w polu szyłdawskim sie bierze, Turkusy w Izerwisie biorą u Strzegowej I w górnych rzeczkach — barwy błękitnej a płowej. Nadto czasów niedawnych Terra Sigillata** Zjawiała się w tej ziemi — rzecz godniejsza złota, Która niewymownie ma dziwną własność w sobie Lepsza jest z doświadczenia niż lemneńska ona, Z wielkim kosztem przez morze z lemneńskiej insuły, Rodzi sie ta szlachetna ziemia we świdnickim Księstwie, u Ostrej góry na gruncie strzegowskim W górach starych a w szybiech tam, kędy przed laty Którą z onych tam starych szybów wybierają Kołacki tak okrągłe jako talerzyki, Na których zaś pieczęcią miejską czynią znaki." Tyle Walenty. A jak jest teraz z tymi minerałami?  Właściwie to dopiero teraz rozgryzam ten  temat, który już dawno mnie zainteresował. Na początek  pożyczyłam stosik książek o minerałach  od mamy  i oto co z nich wyczytałam na temat izerskich bogactw - poniżej garść informacji.* Zacznę od kryształu górskiego, bo to mój ulubiony minerał. Kryształ górski to po prostu kryształy bezbarwnego kwarcu, występuje w granitach, granodiorytach, kwarcytach, pegmatytach i w wielu innnych skałach. Na Dolnym Śląsku występuje w wielu miejscach, a w Górach Izerskich znany jest z okolic Rozdroża Izerskiego,Izerskich Garbów, w Rębiszowie (400 m na zachód od wsi na zboczach wzgórza sporadycznie zdarzają się kryształy białe i mleczne), w Nowej Kamienicy (na pn-zach zboczu wzgórza Kiężyk w nieczynnym kamieniołomie kwarcu -o mlecznej barwie), Pasieczniku (na pd-zach, na górze Bojanka  -też zdarzają się mleczne),w  Barcinku (na szczycie Gęsiej Góry). Kolejny mój ulubieniec to ametyst, czyli zabarwiona na fioletowo odmiana kryształu górskiego. Zabarwienie to może być spowodowane tlenkami metali lub dużą ilością wrostków innych minerałów. Gdzie można je znaleźć? Szklarska Poręba - najlepiej widoczna jest żyła kwarcowa w korycie Złotego Potoku (lewobrzeżny dopływ Kamiennej). Ametyst  rozbudzał wyobraźnię ludzi już od dawna. Istnieje legenda o nimfie leśnej Amethys, którą prześladował Bacchus, bogini Diana, litując się na biedną nimfą zamieniła ją w ametyst, a Bachus obdarzył go właściwością ujarzmiania i pokonywania pijaństwa. Stąd zapewne pochodzi znaczenie ametystu - ochrona przed pijaństwem. W starożytności i średniowieczu wykonywano z ametystu lub inkrustowano nim kubki do wina, wierząc, że zdejmą złą moc trunkom w nich wypijanych. W wielu innych kulturach ametyst uznawany jest za kamień sakralny - np.  w języku hebrajskim ametyst nazywa się Achlamach - tj. dający miłe sny, a w sanskrycie Cacunada, czyli przynoszący szczęście. Ofiarowany w pierścionku jako symbol przyjaźni, czyni ją szczerą i niepodlegajacą przemianie. Ametyst był symbolem czystości duchowej i fizycznej. Uważano, że ludzie ulegający atakom gniewu lub napadom melancholii powinni nosić ametysty. Niegdyś sądzono,że kobiety w ciąży powinny nosić na biodrach kulki z ametystu - wówczas dzieci będą piękne, mądre i zdrowe.W Peru ludzie wierzą, że ametyst strzeże przed złodziejami, chroni domy od burz i wichrów (szkoda,że nie mieliśmy w Ruderii ametystów pamiętnego lipca 2009 r....).** Kolejny izerski minerał to granat. Występuje w okolicy Czerniawy - Zdrój, Krobicy i Gierczyna w paśmie łupkowym Stara Kamienica-Świeradów-Zdrój. Kryształy granatu są niewielkie - osiągają ok.2 mm, maksymalnie 5 mm. Następny izerski minerał to turmalin, występujący w brzeżnych partiach granitognejów i w grejzenach w Kamieniu (wzgórze Wyrwak), jest to odmiana o czarnej barwie - skoryl. Występuje również w kopalni kwarcu "Stanisław" na Izerskich Garbach  - tam występuje w jasnym, niemal białym łupku kwarcytowym.Turmaliny mają postać kryształów - słupków o długości do ok.1 cm, a grubości do ok.1 mm, są prześwitujące barwy zielono-brązowej. Jak pojawił się Wyrwak, to musi byc też i topaz. W Kamieniu występują skały topazowo-kwarcowe. Zawartość topazu w żyle dochodzi do 40%. Ta żyła to  jest  jasny, niemal biały grejzen topazowo-kwarcowy. Żyła  była eksploatowana w okresie przedwojennym i po 1947 r. (krótko) na potrzeby przemysłu cermicznego. Wymienione wyżej minerały są najbardziej znane. Oprócz nich w Górach Izerskich można znaleźć jeszcze inne, mniej znane - jednym z miejsc, gdzie odkryto ich najwiecej jest teren byłej kopalni kwarcu "Stanisław" na Izerskich Garbach, można tam znaleźć m.in. różne odmiany kryształów - tj. kryształ górski, kryształ różowy, kwarc mleczny oraz grossular (odmiana granatu), wezuwian (występuje też w Starej Kamienicy),epidot, diopsyt (też w Starej Kamienicy), wollastonit, apofyllit, fluoryt, stilbit czy  laumontyt. Pozostałe to: izeryn (Polana Izerska, koryto Izery), kasyteryt (czyli dwutlenek cyny, Gierczyn i pozostałe kopalnie rud cyny w okolicy), odmiana korundu-spinel (niemal czarna barwa - Gierczyn, jako ciekawostka: bladoniebieskie odmiany korundu to...szafir, znany z pegmatytów Kruczej Skały w Wilczej Porębie koło Karpacza), almandyn (odmiana granatu - Krobica, Kotlina, Gierczyn), staurolit i drawit (Krobica), muskowit i biotyt (Krobica, Gierczyn, Przecznica, Kamień), analcym (Przecznica) i wolframit (Kamień - Wyrwak).Uff...   Żeby skonfrontować jak najszybciej, to co przeczytałam, z tym co można zobaczyć, niekoniecznie z młotkiem geologicznym w ręce, odwiedziłam z dziećmi Giełdę Minerałów (30.XI-1.XII., Hala Stulecia, Wrocław). Stoisk z kamieniami  było dużo. A na nich przepiękne kamienie mniej lub bardziej szlachetne z...Ameryki Południowej, Afryki, Indii, Madagaskaru i innych zakątków świata całego. Największe wrażenie zrobiły na mnie piękne granaty indyjskie i topazy. Minerały z terenu Polski reprezentował krzemień pasiasty z Gór Świętokrzyskich, znany i używany od pradziejów, na 3-4 stoiskach kwarce dymne z okolic Strzegomia  i Jaroszowa, kryształy górskie z kopalni kwarcu w Jegłowej (znalazłam tam kiedyś sobie też takie okazy, kwarc jegłowicki był wykorzystywany już w mezolicie przez człowieka), ametysty z Karpacza (jeden pan wyznał, że za leśniczówką w Karpaczu jest takie miejsce, gdzie występują, ale cicho sza:)), były też pojedyncze okazy agatów i kalcytu z Gór Kaczawskich, chalkantyt z kopalni miedzi z Lubina. Na jednym, jedynym stoisku pan miał parę kryształów m.in. z Rozdróża Izerskiego, łupek łyszczykowy z malutkimi grantami (takie akurat mamy na podwórku) i jakiś minerał wyglądający na odmianę gipsu z kopalni kwarcu "Stanisław" z Izerskich Garbów (od razu zastrzegam, że nie pamiętam nazwy minerału i pisząc "gips" odnoszę się do jego wyglądu, który skojarzył mi sie z gipsem). Skromnie. A jak cenowo? Różne, ale raczej tanio. Na przykład piękna szczotka ametystowa (zdjęcie poniżej) z Ameryki Południowej kosztowała 5 zł,  ametystowy wisiorek (też jest na zdjeciu) chyba 12 zł, ale były też po 8 zł. szczotka ametystowa z Ameryki Południowej, ametyst w wisiorku i pierścieniu też pochodzi z Ameryki Południowej  To co teraz pozostało? albo kupować kamyczki, albo ich szukać w terenie :) góry ryfejskie -  Karkonosze Bober - rzeka Bóbr Kuperberg - nieistniejące już miasteczko Miedzianka, koło Janowic Wielkich (niem. Kupferberg, czyli Miedziana Góra) Irzkienberk - Rudawy Janowickie Hirzbrun - jedno ze źródeł Łaby w Karkonoszach Gryfiberga - Gryfów Śląski (niem. Greiffenberg) Quisa - rzeka Kwisa (niem. Queis) Izerwiese - Izerska Łąka? czyli tzw.Hala Izerska? Ryzenberg - Śnieżka więtsze jezioro Ryzeberskie - Wielki Staw w Karkonoszach? Terra Sigillata - tu ma znaczenie następujace: czyli ziemie pieczętne, odmiana diatomitu, bentonitu lub montmorylonitu (ziemi okrzemkowej), które od starożytności do późnego średniowiecza uchodziły za uniwersalny lek i odtrutkę. Stosowano je jeszcze na pocz. XXw. Wydobowano je z okolic Jawora, Złotoryi, a przede wszystkim z okolic Strzegomia. Sprzedawano w postaci pigułek o kształcie medali lub pieczęci (stąd nazwa), sygnowanych znakami gwarantującymi ich autentyczność. W 1587 r. Strzegom uzyskał cesarski przywilej na produkcję tabletek, które znane były szeroko w Europie - obecnie można je zobaczyć w wałbrzyskim muzem (Staffa M., Sudety, Wydawnictwo PTTK Kraj, 1993, s.120). *korzystałam z: 1. Bałchanowski S., Hutnik R., Piątek E., Sachanbiński M., Wierski J., Zbieramy kamienie ozdobne, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1981; 2. Heflik W., Kamienie ozdobne Polski, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1989; 3. Łobos K., Mineralogiczna panorama Dolnego Śląska, cz.1, 3nexus, Wrocław 2006, 4. Łobos K., Mineralogiczna panorama Dolnego Śląska, cz.2, 3nexus, Wrocław 2007; 5. Maślankiewicz K., Kamienie szlachetne, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1987; 6. Szelęg E., Atlas minerałów i skał - część 2 - minerały i skały, Wydawnictwo Pascal 2010 **znaczenie ametystu podaję za: Heflik W., Kamienie ozdobne Polski, Wydawnictwa Geologiczne,1989, s.102-103