đọc ở

(tiếp tục "bắt đầu" - chứ không còn là bắt đầu tiếp tục)

Để tiếp tục sự "đọc-x" (trong những gì liên quan: một xa xôi; và cũng cả): tôi nghĩ rằng, nếu chẳng phải là đã đọc Raymond Lulle tại một thành phố nhỏ ven biển, thì chắc tôi đã không cảm thấy nhân vật ấy êm đềm đến thế.

Lẽ ra, lần đó, tôi phải mang theo marquis de Sade.

Không chỉ

Dostoievski rất ngắn

Vì Dostoievski thì rất dài, cho nên ta sẽ xem Dostoievski rất ngắn.

Chúng ta đã xem một số pha hypergraphia của châu Âu, chúng bùng nổ vào đầu thế kỷ 19: Chateaubriand, Leopardi, Kierkegaard, và tất nhiên Balzac hay kể cả Michelet. Chúng bùng nổ vì chúng cần phải bùng nổ, nếu không thì - nhưng thế hệ ngay tiếp theo thì ngược lại: toàn tập Flaubert và Baudelaire đặc biệt mỏng.

Như vậy là, ngay cả hypergraphia cũng dịch chuyển: như sóng, khởi đầu là Tây (và Bắc), nó đi sang Đông (tức là Dostoievski-Tolstoy).

đặc quyền

(tiếp tục "Chroniques HN: một phố", "[tiện bút] Rìa khu rừng" và "Trong lúc đọc Huysmans (1)")

"L'aristocratie a trois âges successifs:

l'âge des supériorités, l'âge des privilèges et l'âge des vanités.

Sortie du premier, elle dégénère dans le second

et s'éteint dans le dernier."

(Chateaubriand)

Muốn nhìn vào đặc quyền và sự vận hành của nó, có một cách rất dễ: nhìn vào trường Thực nghiệm Hà Nội (Thực nghiệm Giảng Võ) ấy. Bởi vì, giống mọi thứ, đặc quyền cũng thay đổi theo thời gian.

mê-lan-cholia

"giao hạnh phúc cho sầu muộn canh giữ"

(Giacomo Leopardi)

(đã tiếp tục "Vĩnh biệt mùa thu": không thể ngờ câu chuyện đã ngoặt hẳn sang "Sodome et Gomorrhe", tức là thế giới của gay và lesbian: "Bientôt, se retirant dans un hideux royaume/La Femme aura Gomorrhe et l'Homme aura Sodome" - Alfred de Vigny; cũng định tiếp tục luôn Diapsalmata, vì còn gì hơn so với Leopardi và Kierkegaard, nhưng hình như lại có cá mập cắn dây cáp)

một tác giả

như thế nào là một tác giả?

một tác giả là cái gì đó quá mức đương nhiên, nên chẳng mấy ai nghĩ đến câu hỏi ấy; tuy nhiên - cũng như nhiều thứ khác - càng đương nhiên càng khó nhìn nhận

(nhân tiện - có thể coi là "cùng chủ đề" - tiếp tục bài "(một người) Aharon Appelfeld" và bài "về B.":  B. ở đây là Bergson, tất nhiên)

[tiện bút] về phía Lâm Viên

Chateaubriand, khi ấy đã già (ngày nay ở một số nước, 75 tuổi mới bắt đầu được tính là già, nhưng hồi cuối thế kỷ 18, đầu thế kỷ 19, hiếm người sống đến tuổi 60; thêm nữa, quãng thời gian đó, máy chém guillotine càng góp phần giảm tuổi thọ trung bình), có một chuyến đi lạ thường sang Venise - sau nhiều người, như Montaigne hay Rousseau, nhưng trước cũng rất nhiều người, chẳng hạn John Ruskin). Đó là năm 1833.

Kịch Thần

Ở một số trường hợp (khó nhất), các liên hệ đúng làm chúng ta hiểu đúng được bản chất của vấn đề. Chateaubriand (Vie de Rancé, Mémoires d'outre-tombe, René) trông thì xa xôi và quả thật gần như không hiện diện ở Việt Nam nếu không tính vài bản dịch nhỏ (xem thêm ở kia) và trong một số thứ liên quan đến Sainte-Beuve, là nhất thiết để có thể nắm bắt được văn chương Nguyễn Tuân, nhưng cũng như ở rất nhiều chỗ khác, điều này chưa một ai nghĩ đến (các nhà nghiên cứu văn học Việt Nam, thật ra họ làm gì? - thật ra, họ bận nói xấu sau lưng lẫn nhau) - đặc biệt Nguyễn Tuân trong hiện thân của một nhà lãng mạn (có một điều bí mật: trong rất nhiều năm, tất cả các nhà nghiên cứu Việt Nam đều rao giảng về chủ nghĩa lãng mạn, nhưng đó đơn giản không phải là chủ nghĩa lãng mạn). Tương tự: Nguyễn Du sẽ được hiểu sâu sắc hơn nhiều trong mối liên hệ với một nhân vật: Dante Alighieri. Ba mươi ba đoạn thơ phần "Địa Ngục" trong Divina Commedia của Dante chính xác là Thập loại chúng sinh của Nguyễn Du.

Chateaubriand

nếu ai còn nhớ (chắc chẳng ai còn nhớ), Tạ Chí Đại Trường đã có lúc có ý định đặt tên cho "hồi ký đi cải tạo" của mình theo Mémoires d'outre-tombe (Hồi ký bên kia nấm mồ) của Chateaubriand; cuối cùng thì cuốn sách ấy của Tạ Chí Đại Trường đã tên là Một khoảnh Việt Nam Cộng Hòa nối dài, và Tạ Chí Đại Trường cũng thú nhận là chưa bao giờ đọc bộ sách của Chateaubriand (về các tình tiết cụ thể, xem ở kia)

tập một bộ sách của Chateaubriand ấy đây (ở ấn bản mà tôi có, tổng cộng có ba tập):

Foucault, Barthes, Genette - một câu chuyện Pháp

ba nhân vật này rất quen thuộc với tôi, từ rất nhiều năm, nhưng cũng phải mất rất nhiều năm tôi mới xếp được họ ở cạnh nhau

khó nhất chính là xếp những gì mà ta quá rành (hoặc tưởng là mình quá rành): Michel Foucault là con người của trật tự, Roland Barthes là con người của diễn ngôn, từ đó dẫn tới câu hỏi văn chương là gì?, còn Gérard Genette là con người của điều gì?

Văn chương miền Nam: dịch thuật

xem thêm ở đây

trước tiên là Bùi Giáng: