Η μάστιξ των... λίβελων

Πάντα με έθελγαν οι λίβελοι - κι αν ήμουν εκδότης, θα (επαν)εξέδιδα σήμερα μια επιλεγμένη σειρά από αυτούς σε μικρά τεύχη, με εισαγωγή και παρουσίαση των στόχων και των συντακτών τους, των συνθηκών μέσα στις οποίες γράφτηκαν. Αποτελούν συχνά μνημεία επιθετικού λόγου και ο χρόνος τους προσθέτει σαφώς την αναγκαία απόσταση, ώστε να τους αντιμετωπίζουμε ως τέτοια. Πριν λίγα χρόνια, επιλέγοντας υλικό για ψηφιοποίηση στη Βιβλιοθήκη της Ακαδημίας Αθηνών, είχα πέσει πάνω σε ένα λίβελο του 1873 εναντίον του Νικόλαου Κατραμή, επισκόπου Ζακύνθου. 14 σελίδες όλο κι όλο το βιβλίο. Πρόκειται για μια δημόσια διαπόμπευση που είχε το θάρρος να ξεστομίζεται (ο συγκεκριμένος είναι βέβαια ανώνυμος). Ένα στοιχείο που βρίσκω ιδιαίτερα ενδιαφέρον σε αυτή την περίπτωση είναι η λόγια γλώσσα που τσακίζεται, στριμώχνεται στη χαμέρπεια του μίσους: "... ο Νικόλαος Κατραμής εγεννήθη εν Ζακύνθω ο δε πατήρ αυτού Διονύσιος ήτο χωρικός εκ ποταπής τινός οικογενείας μαθών δε την τέχνην χρυσοχόος μετήρχετο αυτής εις Ζάκυνθον, και διά κιβδηλοποιίας απέκτησε πολλά χρήμαμα [sic] νυμφευθείς (λαβών) την Μαρίαν πτωχήν και ανέστιον γυναίκα απέκτησε πολλά τέκνα*... Ο Νικόλαος εκ νηπιότητος αυτού ήτο πονηράς φύσεως και κακής έξεως...."

* Βέβαιοι ότι οι αναγνώσται μας εννούν [sic] αποφεύγομεν να εξηγηθώμεν σαφέστερα...

Τι βιβλίο έγραψες μπαμπά;

[Τρολλάροντας κάπως την Παγκόσμια Ημέρα του Πατέρα]

Δυο βιβλία που έγραψαν μπαμπάδες διάσημων Ελλήνων του 20ου αιώνα: ο μπαμπάς του ζωγράφου Γιάννη Μόραλη και ο μπαμπάς του πρώην Υπουργού του ΠΑΣΟΚ Αναστάσιου Πεπονή.

Ο μπαμπάς του Μόραλη, ο Κωνσταντίνος Ι. Μόραλης, ήταν καθηγητής, μετέπειτα γυμνασιάρχης. Το 1905 στην Άρτα εκφώνησε δυο λόγους, τους οποίους τύπωσε στο ντόπιο τυπογραφείο του Νικόλαου Β. Αγραφιώτη το 1907. Ο πρώτος ήταν επιμνημόσυνος, εκφωνήθηκε στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου υπέρ των "ελεοθετών της πόλεως" την 1η Κυριακή των νηστειών. Ο δεύτερος ήταν πανηγυρικός, εκφωνήθηκε στον Ιερό Ναό της Παρηγορήτριας στη δοξολογία της 25ης Μαρτίου.

Ο μπαμπάς του Πεπονή, ο Ιωάννης Αναστ. Πεπονής, ήταν λοχαγός της στρατιωτικής δικαιοσύνης, με εμπλοκή στη Δίκη των Έξι (ήταν γραμματέας του δικαστηρίου). Το 1948 κυκλοφόρησε ένα επαινετικό βιβλίο για το Νικόλαο Πλαστήρα. Ο γιος του (ο μετέπειτα υπουργός του ΠΑΣΟΚ) θήτευσε αργότερα ως πρόεδρος της Νεολαίας της Εθνικής Προοδευτικής Ενώσεως Κέντρου (ΕΠΕΚ), του κόμματος του "κομμουνιστοφάγου" Νικολάου Πλαστήρα...

Ποίημα της Κικής για τον αδερφό της

Ξέρεις, της είπε,
Μου λείπει ο αδερφός μου

Όταν ήμασταν παιδιά
Όπου έβλεπες σκόνη
Ήταν κι ο Γιώργος εκεί
Και τώρα στη σκόνη του γερασμένου μου μυαλού
Πάλι αυτός είναι
Να παρακολουθεί τις αντίπαλες παρατάξεις
Και να παρεμβαίνει
Υπέρ του αδυνάτου
Δίκαιου ή αδίκου δεν έχει καμία σημασία
Και πάω να τον βρω
Και χάνομαι στην ασάφεια του αόρατου
Και δεν βρίσκω κανέναν εκεί
Καλή μου
Και κάθομαι και περιμένω

Να με υπερασπιστεί

Οι σερπατίνες της Νίκης-Ρεβέκκας Παπαγεωργίου

Τύχη αγαθή η ανακάλυψη (για μένα) της ποίησης της Νίκης-Ρεβέκκας Παπαγεωργίου, και να είναι καλά η Παυλίνα Μάρβιν που μου τη "σύστησε" και η Mikela Chartoulari που μου τη δώρισε. Από την πρώτη στιγμή, από το πρώτο ποίημα κατακτήθηκα, χωρίς να με νοιάζει αν μένω ανυπεράσπιστος στη σαλή της ευαισθησία, αν τυφλώνει την σκοτεινή κάμαρα της ψυχής μου η διάτρητη αντίληψή της, αν χάνομαι στο πανικόβλητο θέριεμα της πανίδας και της χλωρίδας των πεζών ποιημάτων της. Αν μπορούσα να βρω κάτι παρόμοιο στην πεζογραφία θα προσέγγιζα τη Λουτσία Μπερλίν - κι αυτής η παράξενη ενσυναίσθηση με κατέκτησε, με ενθουσίασε. Για χρόνια αναρωτιόμουν γιατί δεν βρίσκω γυναίκες ποιήτριες, μόνο κάτι σκόρπια νησιά σαν τη Κατερίνα Αγελάκη-Ρουκ, που να ορίζουν την αναγνωστική μου οδύσσεια με τρόπο παραπλανητικό. "Μα εγώ φοβόμουν το σακατιλίκι και την κλεισούρα", γράφει στη δική της "οδύσσεια" η Παπαγεωργίου. Νομίζω πως για κάποιο παράξενο λόγο μας τρομάζει η "γυναικεία ποίηση", ή καλύτερα η γυναικεία ψυχή. Η Παπαγεωργίου ξεχάστηκε εν τέλει σε κάποιο δικό της μοναδικό νησί ή σύννεφο πέφτοντας στο κενό της πίσω πλευράς του σπιτιού της το 2000, κατοικώντας για πάντα "σ' ένα παλιό βιβλίο με κιτρινισμένες σελίδες, όπου δεν είναι γραμμένο τίποτε απολύτως εκτός απ' αυτήν". Αυτό είναι η συλλογή "του Λιναριού τα πάθη - ο μυρμηκοφάγος" (Άγρα, 1993, 2017).

Τα ποιήματα της Παπαγεωργίου είναι υπαρξιακές εκρήξεις. Δομούνται από αυτά που στο μικρό "φυλαχτό" αναφέρει:

"Αυτά που πετούσαν οι άλλοι, αστόχαστα, ένα ένα τα μάζευα εγώ στην καρδιά μου. Μια μέρα φωτεινή, μια νύχτα σκοτεινή, μήπως φτιάξω, σκεφτόμουν, με κείνα, κάτι σα φυλαχτό". Και κατοικούνται από σαλεμένη πανίδα: φίδια, ελέφαντες, γατιά, μονόκερους, κουνέλια, πυγολαμπίδες, σπάνια πουλιά, τριζόνια, αχινούς, λαγούς, μυρμηκοφάγους, πασχαλίτσες, άλογα, μύγες, πέστροφες, χρυσόψαρα, αρκούδες και χρυσόμυγες, γρύλους κι αλεπούδες. Παράλληλα φύουν οργιαστικές ντοματιές, κερασιές, φρέζες, κρόκοι και βολβοί, φράουλες, αναλφάβητα χαμομήλια και διανοούμενα κυπαρίσσια, ταξιανθίες και δάση ολόκληρα.

Ανάμεσά τους κατοικεί η Παπαγεωργίου, μάλλον από παλιά και σίγουρα για πάντα. Παίζοντας στα ποιήματά της με όλα τα ασήμαντα που σημαίνουν πράγματα ασφυκτικά, αδιέξοδα τρομακτικά και αποκαλύψεις λυτρωτικές: φελλούς, κατσαβίδια, κουμπιά, βραχιόλια, καρφίτσες, δακτυλήθρες, βελόνια, κλωστές, σβούρες, φυλαχτά, τραπουλόχαρτα, κάρβουνα, σερπατίνες και χαρακάκια. Ίσως όλα να είναι ένα καταφύγιο για όλα αυτά που λέει στην τελευταία της "προσφώνηση": "Ω άνδρες Αθηναίοι, Κορίνθιοι, Ψυχίατροι και άλλοι! Με σακατέψατε". Θα έλεγες τι κρίμα η ζωή της να χαθεί, αλλά τι εξαίσιο αποτύπωμα άφησε πίσω της με αυτό το "καρναβάλι":

"Δεν έχω χρήματα. Θα σας πληρώσω όμως με χαρτοπόλεμο. Έτσι για να καταλάβετε κι εσείς Αποκριές. Μήπως θα προτιμούσατε σερπατίνες;"