Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, που απέδρασε σαν σήμερα πριν δυο χρόνια, είχε να επιδείξει κάμποσες ...αιρετικές αναφορές και εκτιμήσεις για πρόσωπα των γραμμάτων και των τεχνών και ως εκ τούτου ενοχλούσε ουκ ολίγους. Και ήταν απολαυστικός σ’ αυτές τις αποφάνσεις του!
Όμως, είναι γεγονός πως ο Χριστιανόπουλος είχε πει και είχε γράψει «περίεργα» πράγματα για ομοτέχνους του, που θέλουν έλεγχο, ίσως και ανατροπή.
Διηγούμαι μια προσωπική – ας την πούμε έτσι – εμπειρία.
Είχα την μεγάλη τύχη να γνωρίσω από κοντά τον Μάνο Χατζιδάκι, στα τελευταία χρόνια της ζωής του. Παρακολουθώντας από κοντά το έργο του στην Ορχήστρα των Χρωμάτων εκείνο τον καιρό, είχα την ευκαιρία να του μιλώ με κάποια παρρησία κι εκείνος ευχαρίστως να με ακούει.
Στις 8 Αυγούστου 1992 ήμουν στην Πάτρα και διάβαζα τα δοκίμια του Ντίνου Χριστιανόπουλου «Με τέχνη και με πάθος» (Εκδόσεις Διαγωνίου, Θεσσαλονίκη 1988).
Διαβάζω το δοκίμιο «Γιατί το τολμηρό τραγούδι δε σοκάρει όσο σοκάρει το τολμηρό ποίημα;» και βλέπω έκπληκτος τον Χριστιανόπουλο να «μέμφεται» τον Χατζιδάκι διότι συγκαλύπτει – τρόπον τινα – την ομοφυλοφιλία του με το γνωστό (ήδη από το 1960 – Α΄ Βραβείο Φεστιβάλ Ελληνικού Τραγουδιού) τραγούδι του «Κυπαρισσάκι ειν’ αψηλό / το παλικάρι π’ αγαπώ» (στίχοι και μουσική: Μ. Χατζιδάκις).
Ο Χριστιανόπουλος θεωρεί πως «το τραγούδι έχει διπλή προκάλυψη: τη μουσική και τον ερμηνευτή», ενώ «στο ποίημα, ο λόγος είναι γυμνός…».
Όσον αφορά τον ερμηνευτή σημειώνει: «Το παλικάρι π’ αγαπώ το τραγουδάει η Μούσχουρη, όχι ο Χατζιδάκις. Έτσι αποκοιμίζεται η προκατάληψη κι η υποψία…».
Και ο Χριστιανόπουλος αποφαίνεται κατηγορηματικά: «…σε καμιά μελωδία δεν δέχομαι να φρακάρει η πρόκλησή μου».
Διαβάζοντας το κείμενο του Χριστιανόπουλου μου ήρθε η σκέψη να τηλεφωνήσω στον Χατζιδάκι και το έκανα! Ήταν σπίτι του Αυγουστιάτικα!
«Μα δεν είστε σε διακοπές;», τον ρώτησα.
«Περνάω περίφημα στο σπίτι μου και δεν έχω ανάγκη διακοπών», μου απάντησε γελώντας.
Του λέω για το κείμενο του Χριστιανόπουλου. Γελάει και αρχίζει να μου διηγείται:
«Ανοησίες. Αυτό το τραγούδι το έγραψα στο στρατό μια βραδιά που μας είχαν κλείσει στο Χαϊδάρι – δεν μας επέτρεπαν την έξοδο – κι επειδή βαριόμασταν αφόρητα μου λένε τ’ άλλα παιδιά: Βρε Μάνο, δε γράφεις κανένα τραγουδάκι για να πούμε; Κι εγώ θυμήθηκα ένα δίστιχο, που μ’ άρεσε πολύ, από το αναγνωστικό του δημοτικού, σαν ήμουν 6 χρονών, το 1931. Κι αυτό ήταν: «κι ειν΄αψηλό τόσο αψηλό το παλικάρι π’ αγαπώ», Φωνάξαμε ένα παιδί που ‘παιζε μπουζούκι και καθώς …έψαχνε τη μελωδία, ο λοχίας λέει ξαφνικά το επόμενο δίστιχο: «κι είναι αψηλό τόσο αψηλό που ‘χει αγκαλιά τον ουρανό». Κι εγώ ενθουσιάζομαι και του λέω: «Βρε σύ είσαι ποιητής». Αυτή είναι όλη η ιστορία».
Και συνεχίζει ο Χατζιδάκις: «Εγώ ποτέ δεν έκανα τα προσωπικά μου τραγούδι. Αυτό το ‘κανε ο Αττίκ, ο οποίος για κάθε γυναίκα που γνώριζε έγραφε χίλια τραγούδια. Το τραγούδι για μένα είναι παιχνίδι. Τα τραγούδια μου δεν απηχούν τα κατά καιρούς πάθη μου. Ποτέ δεν θα σκεφτόμουν να γράψω ένα ομοφυλόφιλο τραγούδι. Επομένως δεν είχα ποτέ ένα παλικάρι αψηλό δίπλα μου που μου ενέπνευσε το τραγούδι. Είναι αστείο. Μπορεί να είναι ωραίος ο έρωτας μ’ ένα ψηλό αγόρι [γελάει!], αλλά δεν είναι για να γίνει τραγούδι».
Αυτά μου είπε ο Χατζιδάκις από τηλεφώνου ένα Αυγουστιάτικο απόγευμα του 1992.
Μετά το τηλεφώνημα μου ήρθε αμέσως στο νου το δίστιχο από τα «Λιανοτράγουδα» στον «Μεγάλο Ερωτικό» του Χατζιδάκι:
«Κυπαρισσάκι μου ψηλό, ποια βρύση σε ποτίζει,
που στέκεις πάντα δροσερό, κι ανθείς και λουλουδίζεις..».
Σκέπτομαι αυτή την ιδέα και την βρίσκω, κατόπιν, σε πλήθος ερωτικών δημοτικών δίστιχων που είναι τα «Λιανοτράγουδα».
Ιδού δύο ενδεικτικά παραδείγματα:
«Κυπαρισσάκι μου αψηλό, σκύψε να σε λαλήσω·
έχω δυό λόγια να σ’ ειπώ, κ’ απαί να ξεψυχίσω.
Κυπαρισσάκι μου ψηλό, που γέρνεις στο λεβάντη,
πολλά παιδιά ‘χει η μάνα σου, μα συ ‘σαι το διαμάντι».
Όμως, ο Χατζιδάκις δεν μου είπε για εκείνα τα νεανικά του ποιήματα που δημοσίευσε στο περιοδικό «Νέα Γενιά» της ΕΠΟΝ το 1945-46. Τα ποιήματα αυτά τα δημοσίευσε με το ψευδώνυμο Πέτρος Γρανίτης.
Ανάμεσά τους και το «Κυπαρισσάκι», που παραπέμπει πραγματικά στο μετέπειτα τραγούδι του:
Κυπαρισσάκι,
-Γεια σου Γιαννάκη,-
Κυπαρισσάκι μ’ αψηλό
Το παλικάρι το καλό.
Δροσιά και χάρη,
-χοπ παλικάρι-
Να ζήσεις και να σε χαρώ
παλικαράκι μου γερό
Κυπαρισσάκι,
-Χόπλα Γιαννάκη-
Κυπαρισσάκι λυγερό
Και σέρνει πρώτο το χορό.
Τώρα που το σκέφτομαι δεν αποκλείεται ο Χατζιδάκις να ήξερε κάτι για τον αρχαίο μύθο, σύμφωνα με τον οποίο την ονομασία του την οφείλει στον Κυπάρισσο από την Κω που τον μεταμόρφωσε ο θεός Απόλλωνας σε δέντρο έτσι ώστε να παραμείνει αθάνατος, μαζί και η θλίψη του μετά από το θάνατο του αγαπημένου του ελαφιού. Έτσι έμεινε ως πένθιμο δέντρο και φυτεύεται σε κοιμητήρια.
Πάντως, ο Χατζιδάκις δεν φαίνεται να θύμωσε με τον Χριστιανόπουλο, παρόλο που εκείνος έγραψε πράγματα εντελώς ανυπόστατα.
Ίσως γιατί ο Χατζιδάκις δεν ενδιαφερόταν γενικώς να ανασκευάσει την ιδέα που είχαν γι’ αυτόν οι άλλοι. Ήταν άρχοντας, όπως ξέρουμε.
Εξάλλου, Χατζιδάκις και Χριστιανόπουλος «συναντήθηκαν» στα περίφημα «Τραγούδια της αμαρτίας». Με τέχνη και με πάθος! Κι αυτό είναι κάτι που τους το χρωστάμε εσαεί…
