Ιδιωτική Οδός: Τερψιχόρη Παπαστεφάνου

Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα Τερψιχόρη Παπαστεφάνου. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

Παρασκευή 20 Σεπτεμβρίου 2024

ΤΟ "ΑΣΜΑ ΑΣΜΑΤΩΝ" ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΕΦΕΡΗ ΣΕ ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΕΡΨΙΧΟΡΗΣ ΠΑΠΑΣΤΕΦΑΝΟΥ

Του Παναγιώτη Ανδριόπουλου

Ο Γιώργος Σεφέρης µεταφράζει το «Άσµα Ασµάτων», από την Παλαιά Διαθήκη, το 1965. Κυκλοφορεί σε µια σπουδαία έκδοση 465 αντιτύπων με χαρακτικά του A. Tάσσου. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο ποιητής χρησιµοποιεί τον όρο «µεταγραφή» και όχι µετάφραση, καθώς τη θεωρεί περισσότερο ικανοποιητική για τον µεταγλωτισµό των αρχαίων κειµένων. Τον ίδιο όρο υιοθετεί και για την «Αποκάλυψη του Ιωάννη».

Ως γνωστόν το «Άσμα» είναι ένα γαμήλιο τραγούδι, που βλάστησε σ' έναν ποιμενικό λαό, τον λαό της Παλαιστίνης. Τα δε πρόσωπα που πρωταγωνιστούν είναι η Νύφη, ο Άντρας και ο Χορός από γυναίκες ή και άντρες.

Σημειώνει στον πρόλογό του ο Σεφέρης: «... η εποχή της συναρμολόγησης του ποιήματος πρέπει να είναι ο Δ' π.Χ. αιώνας. Τότε ένας Ιεροσολυμίτης συντάκτης με εμμονή την ανάμνηση του Σολομών ενσωμάτωσε διάφορα ιουδαϊκά κομμάτια με στοιχεία από το Μοάβ ή και από τη Συρία σ' αυτό το σύνολο, όπου είναι αισθητές και οι ελληνικές επιρροές».

Γράφτηκε σε εβραϊκή -αραμαΐζουσα (σημιτική) γλώσσα και μεταφράστηκε στην ελληνιστική από τους «Εβδομήκοντα» ερμηνευτές, μια επιτροπή από Ιουδαίους ελληνιστές.

Προσθέτει ο Σεφέρης: «To Άσμα, μολονότι ξεκίνησε από την ποιμενική Αφροδίτη και υμνεί με πάθος εξαιρετικά έντονο τον ερωτικό πόθο και τη λαχτάρα του αποχωρισμένου από τον αγαπημένο του, μολονότι δεν μνημονεύει διόλου τη σχέση του ανθρώπου με το Θεό, βρήκε ωστόσο - όχι χωρίς συζητήσεις είναι αλήθεια - μια θέση στον Κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης».

Η οριστική έκδοση της μεταγραφής του Σεφέρη μαζί με το κείμενο των Εβδομήκοντα, γίνεται από τις εκδόσεις Ίκαρος, το 1972, με εξώφυλλο του Γιάννη Μόραλη.

Εκείνη τη χρονιά, η ιδρύτρια και διευθύντρια της γνωστότερης ελληνικής χορωδίας, τότε, της Χορωδίας Τρικάλων, Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, κυκλοφορεί το 1972 από την Polygram, με το label της Olympic το δίσκο της «Άσμα Ασμάτων».

Η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου ήταν απόφοιτος του Ωδείου Μανώλη Καλομοίρη και το 1952 ο Καλομοίρης της εμπιστεύεται τη διεύθυνση και την αναδιοργάνωση του παραρτήματος του Εθνικού Ωδείου Τρικάλων. Έτσι γεννιέται η Χορωδία Τρικάλων, που γίνεται γνωστή στην Ελλάδα και στο εξωτερικό με τους δίσκους που ηχογραφεί πάνω σε τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη διασκευασμένα χορωδιακά από την ίδια την Τερψιχόρη Παπαστεφάνου.

Είναι η πρώτη που μεταφέρει το έντεχνο ελληνικό τραγούδι σε χορωδιακή μορφή και η πρώτη που τολμά να το συνοδέψει λαϊκή ορχήστρα. Το 1966 εγκαθίσταται στην Αθήνα όπου αρχίζει να μελοποιεί έργα ελλήνων ποιητών τα οποία ηχογραφούνται και κυκλοφορούν σε δίσκους: “Ελεύθεροι πολιορκημένοι” του Πάνου Παναγιωτούνη, “Αδούλωτη” της Έλλης Παπαδημητρίου, “Άσμα ασμάτων” σε μεταγραφή Γιώργου Σεφέρη, “Πρελούδια” ποιήματα του Νικηφόρου Βρεττάκου, “Πόλεμος και Ειρήνη” του Γιάννη Ρίτσου και το ορχηστρικό “Καϋμοί στη γειτονιά”.

Στον δίσκο «Άσμα Ασμάτων» κυριαρχεί η μελοποίηση ενός αποσπάσματος της μεταγραφής του Γιώργου Σεφέρη. Τραγουδούν η Μαρία Δημητριάδη, ο Γιώργος Ζωγράφος και η Χορωδία Τρικάλων.

Στον δίσκο περιλαμβάνονται, επίσης, τρία μελοποιημένα ποιήματα: του Νικηφόρου Βρεττάκου, του Ιωάννη Πολέμη και του Άγγελου Σικελιανού καθώς και ένα ποίημα του Federico Garcia Lorca, σε ελεύθερη απόδοση στα ελληνικά από τον Νίκο Γκάτσο.

Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι την ίδια χρονιά, το 1972, ο Μάνος Χατζιδάκις μελοποιεί κι αυτός ένα απόσπασμα από το «Άσμα Ασμάτων», αλλά στο πρωτότυπο. Το γνωστό «Κραταιά ως θάνατος αγάπη», που συμπεριελήφθη στον «Μεγάλο Ερωτικό».

Το ίδιο απόσπασμα, στην μεταγραφή Σεφέρη, μελοποιεί και η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, και κλείνει με αυτό το έργο της.

Αξίζει να σημειωθεί πως πρόκειται για την μοναδική μελοποίηση της Σεφερικής μεταγραφής. Η Παπαστεφάνου και ο Χατζιδάκις μέσα στην δικτατορία πρότειναν το ερωτικό «Άσμα» της Παλαιάς Διαθήκης!

Η προσέγγιση της Τερψιχόρη Παπαστεφάνου είναι …μοιραία Θεοδωρακική, αφού η ίδια είχε επηρεαστεί από τον συνθέτη που της ταίριαζε και με τον οποίο συνεργάστηκε στενά.

Στο αυτοβιογραφικό βιβλίο της «Ο μύθος μιας χορωδίας», η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου διηγείται πως πήρε την άδεια από την Μαρώ Σεφέρη για την ηχογράφηση του Σεφερικού «Άσματος», μετά από …εξετάσεις. Παρουσίασε, δηλ., το έργο της – στο πιάνο - στο σπίτι του συνθέτη Γιώργου Σισιλιάνου, τον οποίο εμπιστευόταν η Μαρώ Σεφέρη.

Η Μαρώ Σεφέρη συνέστησε στην Παπαστεφάνου και τον Γιώργο Ζωγράφο, ο οποίος είχε μάθει για την δουλειά αυτή και ήθελε πολύ να συμμετάσχει. Η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου τον εμπιστεύτηκε και δεν το μετάνιωσε, όπως έγραψε.

Τα γυναικεία soli τραγούδησε η Μαρία Δημητριάδη, η οποία ήταν γνωστή τότε από τις εμφανίσεις της στο εξωτερικό πλάι στον Μίκη Θεοδωράκη.

Η Παπαστεφάνου εκτιμά πως το «Άσμα» ήταν μια επιτυχημένη παραγωγή.

Παραθέτουμε στη συνέχεια τη σχετική ηχογράφηση.

(κορίτσι)
Είμαι μαύρη μα είμαι ωραία
θυγατέρες της Ιερουσαλήμ
σαν τα τσαντήρια του Κιδάρ
σαν τα σκηνώματα του Σολομών

Αχ πες μου εσύ που η ψυχή μου αγάπησε
πού βόσκεις το κοπάδι σου
πού ξαποσταίνεις το μεσημέρι
για να μην τριγυρνώ κρυφά κρυφά
μες στα κοπάδια των συντρόφων σου

(χορωδία)
που ξαποσταίνεις το μεσημέρι
για να μην τριγυρνώ κρυφά κρυφά
μες στα κοπάδια των συντρόφων σου

(κορίτσι)
όμορφος που ‘σαι αγαπημένε
πόσο μεστός, πόσο μεστός
ωσάν μηλιά στα δένδρα του δρυμού
αγαπημένος μες στα παλληκάρια
στον ίσκιο του λαχτάρησα και κάθησα
κι ο καρπός του γλυκός στον ουρανίσκο

(χορωδία)
ωσάν μηλιά στα δένδρα του δρυμού
αγαπημένος μες στα παλληκάρια
στον ίσκιο του λαχτάρησα και κάθησα
κι ο καρπός του γλυκός στον ουρανίσκο

(κορίτσι)
το αριστερό του χέρι
κάτω απ το κεφάλι μου
και το δεξί του μ’ αγκαλιάζει

(αγόρι)
Όμορφη που ‘σαι Αγαπημένη
Όμορφη που ‘σαι, Όμορφη που ‘σαι
Τα μάτια σου είναι περιστέρια
Όμορφη που ‘σαι, Όμορφη που ‘σαι

(χορωδία)
Όμορφη που ‘σαι Αγαπημένη
Όμορφη που ‘σαι, Όμορφη που ‘σαι
Τα μάτια σου είναι περιστέρια
Όμορφη που ‘σαι, Όμορφη που ‘σαι

(αγόρι)
Ωσάν το κρίνο μες στ’ αγκάθια
η Αγαπημένη μου μες στις κοπέλες

(χορωδία)
Ωσάν το κρίνο μες στ’ αγκάθια
η Αγαπημένη μου μες στις κοπέλες

(αγόρι)
Σας εξορκίζω θυγατέρες της Ιερουσαλήμ
στις δύναμες και στις ορμές του αγρού
μη την ξυπνάτε, μη την ξαγριεύετε την Αγάπη μου
όσο να το θελήσει, όσο να το θελήσει

(χορωδία)
Όμορφη που ‘σαι Αγαπημένη
Όμορφη που ‘σαι, Όμορφη που ‘σαι
Τα μάτια σου είναι περιστέρια
μέσ’ απ’ το πέπλο σου, μέσ’ απ’ το πέπλο σου
Είσαι πεντάμορφη, Αγαπημένη
χωρίς ψεγάδι, χωρίς ψεγάδι
Είσαι πεντάμορφη, Αγαπημένη
χωρίς ψεγάδι, χωρίς ψεγάδι

(αγόρι)
μου πήρες την καρδιά μου
με μια ματιά σου, με μια ματιά σου
μου πήρες την καρδιά μου
μ’ ένα κρικέλι της τραχείας σου
μέλι σταλάζει από τα χείλια σου
μέλι και γάλα κάτω απ’ τη γλώσσα σου
μέλι σταλάζει από τα χείλια σου
μέλι και γάλα κάτω απ’ τη γλώσσα σου

(χορωδία)
μου πήρες την καρδιά μου
με μια ματιά σου, με μια ματιά σου
μου πήρες την καρδιά μου
μ’ ένα κρικέλι της τραχείας σου
μέλι σταλάζει από τα χείλια σου
μέλι και γάλα κάτω απ’ τη γλώσσα σου
μέλι σταλάζει από τα χείλια σου
μέλι και γάλα κάτω απ’ τη γλώσσα σου

(κορίτσι)
Σήκω, σήκω Βοριά, τρέμε Νοτιά
φύσα στους κλώνους του περιβολιού μου
Σήκω, σήκω Βοριά, τρέμε Νοτιά
κι ας ξεχυθούν όλα τ’ αρώματά μου
Σήκω, σήκω Βοριά, τρέμε Νοτιά
φύσα στους κλώνους του περιβολιού μου
Σήκω, σήκω Βοριά, τρέμε Νοτιά
κι ας ξεχυθούν όλα τ’ αρώματά μου

(χορωδία)
Όμορφη που ‘σαι Αγαπημένη
Όμορφη που ‘σαι, Όμορφη που ‘σαι
Τα μάτια σου είναι περιστέρια
Όμορφη που ‘σαι, Όμορφη που ‘σαι
Σμύρνα κι αλόη, όλα τα μύρα
Σμύρνα κι αλόη, όλα τα μύρα
Σμύρνα κι αλόη, όλα τα μύρα
Σμύρνα κι αλόη, όλα τα μύρα

(αγόρι)
Βάλε με σφραγίδα στην καρδιά σου
Βάλε με σφραγίδα στην καρδιά σου
ωσάν σφραγίδα στο μπράτσο σου

Βάλε με σφραγίδα στην καρδιά σου
Βάλε με σφραγίδα στην καρδιά σου
Δυνατή η αγάπη σαν το θάνατο
κι ο πόθος σκληρός σαν τον Άδη
Σπίθες φωτιάς, φλόγα Θεού, φλόγα Θεού

Βάλε με σφραγίδα στην καρδιά σου
Βάλε με σφραγίδα στην καρδιά σου

(χορωδία)
Νερό ποτάμια δεν μπορούν
να σβήσουν την Αγάπη
Νερό ποτάμια δεν μπορούν
να σβήσουν την Αγάπη

Νερό ποτάμια δεν μπορούν
να σβήσουν την Αγάπη
Νερό ποτάμια δεν μπορούν
να σβήσουν την Αγάπη

(αγόρι)
Βάλε με σφραγίδα στην καρδιά σου
Βάλε με σφραγίδα στην καρδιά σου

Παρασκευή 5 Απριλίου 2024

ΟΙ "ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ" ΤΟΥ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ ΜΕ ΤΗΝ ΔΗΜΗΤΡΑ ΓΑΛΑΝΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Οι Χαιρετισμοί του Μίκη Θεοδωράκη, κυκλοφόρησαν πρώτη φορά τον Σεπτέμβριο του 1982 σε βινύλιο τότε, με εξώφυλλο του Γιάννη Τσαρούχη.
Το έργο συνέθεσε ο Θεοδωράκης από το 1978 έως το 1981 (Αθήνα - Βραχάτι - Παρίσι). Είναι σε στίχους της Αγγελικής Ελευθερίου και του Γιάννη Θεοδωράκη, ενώ ένα τραγούδι, το τελευταίο το δίσκου, το Χαίρε, είναι σε στίχους του ίδιου του συνθέτη. Συμμετέχει η χορωδία της αείμνηστης Τερψιχόρης Παπαστεφάνου, της οποίας η συνεργασία με τον Μίκη Θεοδωράκη έχει αφήσει εποχή!
Το όλο έργο είναι ένας μελωδικός ποταμός. Ο λυρισμός των δέκα τραγουδιών που περιλαμβάνει ο κύκλος είναι το σήμα κατατεθέν του έργου.
Ο Θεοδωράκης εδώ δεν ακολουθεί τη γνωστή, αναγνωρίσιμη, θα λέγαμε, φόρμα των τραγουδιών, γι' αυτό στο ένθετο του cd ο μουσικός Andreas Brandes παρατηρεί: "Δεν ξέρω αν θα πρέπει να χαρακτηριστούν ακόμα και ως τραγούδια, δεδομένου ότι ξεπερνούν σε φόρμα και σε περιεχόμενο τα όρια ενός συνηθισμένου τραγουδιού. Είναι μια μικρή επανάσταση, που ο συνθέτης αποδεικνύει ότι το στοιχείο που τον γαλβανίζει είναι αναζήτηση συνεχώς νέων εκφραστικών τρόπων και μέσων στον τομέα του τραγουδιού". Η ενορχήστρωση είναι μαγική!

Ερμηνεύει θαυμάσια η Δήμητρα Γαλάνη, στην πρώτη και τελευταία συνεργασία της με τον Μίκη Θεοδωράκη. Πολλοί λένε ότι πρόκειται για τον καλύτερο δίσκο της Δ. Γαλάνη. Εδώ να σημειώσουμε πως το 1980 η Δήμητρα Γαλάνη ερμήνευσε τους Χαιρετισμούς του Μίκη Θεοδωράκη στην πρώτη ζωντανή παρουσίαση του έργου, υπό τη διεύθυνση του ίδιου του συνθέτη, στο φεστιβάλ πολιτικού τραγουδιού στο ανατολικό Βερολίνο, στο Volksbuhne, και κατόπιν στην Στοκχόλμη.
Η ίδια η ερμηνεύτρια έχει πει σε συνέντευξή της γι' αυτή την μοναδική συνεργασία της με τον Μ. Θεοδωράκη: "Με φώναξε και μου ’πε «Θέλω να σου παίξω κάποια τραγούδια». Απλά πιστεύω ότι «άκουσε» τη φωνή μου σ’ αυτό το υλικό. Πήγα τότε στο σπίτι του στο Παρίσι, μια και ήταν η εποχή που έμενα στο Παρίσι, κι έχω ακόμη την κασετούλα όπου τραγουδάει ο ίδιος και με καθοδηγεί."
Το πιο γνωστό, ίσως, τραγούδι του δίσκου είναι το «Νύχτα Μαγικιά» (είχε ακουστεί το 1979 από τη Μαρία Δημητριάδη στο δίσκο Δελτίο Καιρού με τίτλο «Ποτέ, ποτέ μαζί»), η μουσική του οποίου πατάει σε διάφορα τραγούδια από το δίσκο Της Εξορίας.
Το τραγούδι «Μη με προδώσεις», έχει την ίδια μελωδία με το γνωστό από τον Παύλο Σιδηρόπουλο «Κάποτε θα ‘ρθουν», γνωρίζοντας εδώ μια εντελώς διαφορετική ενρχήστρωση.
Το έργο έχει εκδοθεί και ως Κύκλος Τραγουδιών για φωνή και πιάνο (Romanos Editions).

Παραθέτουμε το τραγούδι "Χαίρε", που θα τον λέγαμε "ύμνο στη χαρά και στον έρωτα"! Η σύλληψη παραπέμπει στα αλλεπάλληλα "Χαίρε" των Χαιρετισμών προς την Παναγία. Μη ξεχνάμε ότι ο Μίκης Θεοδωράκης, που εδώ υπογράφει και τους στίχους, γνώριζε από μικρός και εκτιμούσε την αξία της βυζαντινής υμνογραφίας και μουσικής.

Στην άκρη του καλοκαιριού
θα 'ρθώ να σ' ανταμώσω
το πέλαγο, τα κύματα
στα πόδια σου ν' απλώσω.

Χαίρε πέτρινο λουλούδι
με το χρώμα της φωτιάς
χαίρε κόκκινο τραγούδι
απ' το αίμα της καρδιάς.

Στην άλλη άκρη του καιρού
θα στήσω τη μορφή σου
με πίκρα και με λησμονιά
θα δέσω την ψυχή σου.

Αρχείο Μίκη Θεοδωράκη - Μουσική Βιβλιοθήκη Συλλόγου "Οι Φίλοι της Μουσικής"

Στη συνέχεια παραθέτουμε ολόκληρο το έργο από συναυλία της Διεύθυνσης Μουσικών Συνόλων της ΕΡΤ στο Μέγαρο Μουσικής το 1994, υπό την διεύθυνση του Μίκη Θεοδωράκη. Τραγουδά η Δήμητρα Γαλάνη.

Τρίτη 30 Αυγούστου 2022

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ - ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΟΓΙΟ ΚΑΙ ΑΓΩΝΙΣΤΗ ΛΕΩΝΙΔΑ ΠΑΠΑΣΤΕΦΑΝΟΥ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Διηγείται η μεγάλη κυρία του χορωδιακού τραγουδιού Τερψιχόρη Παπαστεφάνου:

«Το 1950 λόγω του θανάτου του πατέρα μου, υποχρεώθηκα να διακόψω τις σπουδές μου στην Αθήνα- ονειρευόμουνα να κάνω πιανιστική καριέρα – και με την παρότρυνση του Μανώλη Καλομοίρη ήρθα στα Τρίκαλα να οργανώσω το ωδείο. Τον πρώτο άνθρωπο που συνάντησα ήταν ο Λεωνίδας Παπαστεφάνου, λάτρης της μουσικής και άνθρωπος πολύ δυναμικός. Αυτό μου είπε πως η πόλη διαθέτει ένα καλό μουσικό δυναμικό, πράγμα που σε λίγο το διαπίστωσα κι εγώ. Υπήρχε ένα μουσικός πυρήνας. Ο Μισέλ Ρεσέτνικωφ, η Ίλζε Σακελλάρη, ο Γιαννάτος… Ο κόσμος αγαπούσε τη μουσική. Ήξερε από μουσική. Έκαναν καντάδες, μαζεύονταν στις ταβέρνες και τραγουδούσαν Υπήρχαν και κάποιες χορωδίες όπως εκείνη του Τσιμπίκου. Έτσι παράλληλα με την οργάνωση του ωδείου αποφάσισα να δημιουργήσω και χορωδίες. Άρχισα με μια παιδική και συνέχισα με ανδρική και μεικτή. Μολονότι υπήρχαν την εποχή εκείνη στην πόλη έντονες πολιτικές αντιθέσεις και η τοποθέτηση του άντρα μου- είχα στο μεταξύ παντρευτεί τον Λεωνίδα Παπαστεφάνου- ήταν αριστερή, όλοι ανεξάρτητα από φρονήματα μου έστειλαν τα παιδιά τους. Υπήρχε μια διάθεση των ντόπιων για καινούργια πράγματα, Μια ζεστασιά» (πηγή: Η Έρευνα – Μαρούλα Κλιάφα).

Από όσα λέει η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου είναι πασιφανές ότι ο σύζυγός της Λεωνίδας Παπαστεφάνου έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη ζωή της, αλλά λίγα ξέραμε γι’ αυτόν.

Αυτό το κενό ήλθε να αναπληρώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο η κόρη του ζεύγους, η διάσημη πιανίστρια Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου, η οποία επιμελήθηκε και μας έδωσε ένα βιβλίο – αποκάλυψη για τον πατέρα της, αλλά και για μια ολόκληρη εποχή.

Μόλις κυκλοφόρησε, λοιπόν, από τις Εκδόσεις «Τόπος» το βιβλίο με τις μνήμες του Λεωνίδα Παπαστεφάνου, ενός φωτισμένου λογίου της γενιάς του ‘30 και αγωνιστή, συζύγου της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου, διευθύντριας της περίφημης Χορωδίας Τρικάλων.

Τα γραπτά του Λεωνίδα Παπαστεφάνου (που έφυγε από τη ζωή το 1990) περιλαμβάνουν τις μνήμες του από την πόλη των Τρικάλων κατά τις δεκαετίες 1910 και 1920, τα πολύτιμα λογοτεχνικά του κείμενα και άρθρα του στις τρικαλινές εφημερίδες, όπου δημοσιογραφούσε από το 1929 έως το 1935, καθώς και τις μνήμες του από το Τυπογραφείο του βουνού που ίδρυσε το 1943, τα χρόνια της Αντίστασης, στα λιβάδια της Πίνδου. Ένα πραγματικό κειμήλιο για την ιστορία των Τρικάλων και της Θεσσαλίας.

Η πλούσια πνευματική σπορά του Λεωνίδα Παπαστεφάνου αναδεικνύεται από το βιβλίο που επιμελήθηκε η φιλόπονη κόρη του. Τα χνάρια του, η φλογερή ματιά του, ο βαθύς στοχασμός και το σκίρτημα της αγάπης που έτρεφε για τον κόσμο, το ανοιχτόκαρδο χαμόγελό του, τα μεγάλα χέρια του που άπλωνε ζητώντας να πιάσει το Αδύνατο, έχουν εγγραφεί στα ποιήματα, στα λυρικά του δοκίμια κα στα άρθρα του, στις αγωνιστικές μέρες, κυρίως όμως στις μουσικές της ιστορικής Χορωδίας Τρικάλων, η οποία μεγαλούργησε κάτω από την πυγμή, την τόλμη και το άγρυπνο βλέμμα του.

Ήταν σίγουρα ένας ασυμβίβαστος οραματιστής, ο οποίος μας λέει και σήμερα: «Να σε πάρει η θύελλα της ψυχής σου και να σε σφεντονίσει στους βράχους της θλίψης, της απομόνωσης και να καρτεράς, σαν τον Προμηθέα με λαβωματιές μες στην καρδιά, τη λύτρωση. Τότε μπορείς να πεις πως ζεις... Όλα ανήκουν στον Άνθρωπο. Τίποτα το ακατόρθωτο. Η θεϊκή σπίθα που κρύβει καθένας μας ας γίνει φλόγα κι ας πυρπολήσει τ' άστρα».

Το βιβλίο περιλαμβάνει και σημαντικά ντοκουμέντα (φωτογραφικό υλικό, εφημερίδες της εποχής, που αναδεικνύουν τον άνθρωπο και την εποχή του. Πρόκειται, γενικά, για ένα συναρπαστικό αφήγημα – όπως το έχει «στήσει» η Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου – όπου κυριαρχούν, κατά την άποψή μου, η ποιητικότητα και η αγωνιστικότητα. Δύο στοιχεία απαραίτητα για την αληθινή ζωή. Και θα έλεγα ότι το βιβλίο είναι και ένα έμψυχο εγχειρίδιο για την τέχνη της ζωής!

Σε μία συνέντευξή της η Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου, είπε τα εξής διαφωτιστικά για τον πατέρα της:

"Αυτό το οποίο κατάφερε η μητέρα μου κατά μεγάλο μέρος οφείλεται όχι μόνο στο ταλέντο της και στην μεγάλη της ευελιξία και ικανότητα, αλλά και στον πατέρα μου. Νομίζω πως εκείνος την παρέσυρε σε μια ιδεολογία, ήταν ο Πυγμαλίωνάς της, ο μέντοράς της. Εκείνος είναι που την ενθάρρυνε να ασχοληθεί με τα τραγούδια του Θεοδωράκη. Γιατί εκείνη για μια δεκαετία έκανε μόνο κλασικά έργα. Και βεβαίως η επιτυχία της οφείλεται στο ταλέντο, στην ικανότητα και στο ανοικτό της μυαλό, αλλά και στην έμπνευση κι αποφασιστικότητα του πατέρα μου. Ο πατέρας μου, δικηγόρος και κατόπιν συμβολαιογράφος στην Αθήνα, έπαιζε βιολοντσέλο, ξεκίνησε γύρω στα 40 του, παθιασμένα, με τον Μισέλ Ρεσέτνικοφ, έναν Ρώσο που ζούσε στα Τρίκαλα. Ακόμα θυμάμαι την φιλία τους. Έτσι, το βιολοντσέλο του πέρασε στον γιο μου, παρόλο που δεν έγινε μουσικός".

Παραθέτουμε στη συνέχεια τα αναλυτικά περιεχόμενα του βιβλίου.

- Πρόλογος της Αλεξάνδρας Παπαστεφάνου

Α' ΜΕΡΟΣ

Τα παιδικά και νεανικά χρόνια στα Τρίκαλα

Εισαγωγή

Α. Το παιδί, ο Βάτραχος, το μαχαίρι

Β. Η καταστροφή

Γ. Πατέρας και μάνα, τάξη και ομορφιά

Δ. Μαύρο βράδυ και ο καημός της μάνας

Ε. Μια νύχτα στον κάμπο

Στα καπνοχώραφα

Στην εκκλησιά