Mensache dedicau a Felquera pel cumpleanyo d'el suo blog en aragonés belsetán que hue fa un anyet. Totz a bufar la vela (...lol)! I esperamos que continarà el blog per secula seculorum encara que no piense fer-lo...
Feilimi (Fedhlimí) Can O'Baoil qu'èra lo cap deu clan deus Ross, au sègle XVII. Qu'avó de deishar las còstas de Donegal dab ua barqueta, de cap a las islas enlà, tà escapar au son gran enemic Maolmhuir Bhui an Bhata Mac Suibhne (quin nom, eh?). Que causí l'isla Toraigh tà s'i refugiar mès la soa barca que s'i encalhè.
Aquera istòria qu'ei vaduda ua cançoneta qui tots los escolans irlandés e coneishen : báidín Fhedhlimí : barqueta de Feilimí.
La version de Sinéad O'Connor:
Báidín Fhedhlimí d'imigh go Gabhla
Báidín Fhedhlimí 's Fedhlimí ann (bis)
Báidín bídeach, báidín biosach
Báidín bóidheach, Báidin Fhedhlimí
Báidín díreach, Báidin deontach,
Báidín Fhedhlimí 's Fedhlimí ann (bis)
Báidín Fhedhlimí d'imigh go Toraigh
Báidín Fhedhlimí 's Fedhlimí ann (bis)
Báidín bídeach, báidín biosach
Báidín bóidheach, Báidin Fhedhlimí
Báidín díreach, Báidin deontach,
Báidín Fhedhlimí 's Fedhlimí ann (bis)
Báidín Fhedhlimí briseadh i dToraigh
Báidín Fhedhlimí 's Fedhlimí ann (bis)
Báidín bídeach, báidín biosach
Báidín bóidheach, Báidin Fhedhlimí
Báidín díreach, Báidin deontach,
Báidín Fhedhlimí 's Fedhlimí ann (bis)
En gascon que da:
Barqueta de Feilimí que va de cap a Gabhla,
Barqueta de Feilimí e Felimí deguens (bis)
Barqueta freula, barqueta viva
Barqueta fina, barqueta de Feilimí,
Barqueta dreta, barqueta decidida,
Barqueta de Feilimí e Feilimí deguens (bis)
Barqueta de Feilimí que va de cap a Toraigh,
Barqueta de Feilimí e Feilimí deguens (bis)
Barqueta freula, barqueta viva
Barqueta fina, barqueta de Feilimí,
Barqueta dreta, barqueta decidida,
Barqueta de Feilimí e Feilimí deguens (bis)
Barqueta de Feilimí (s'ei) copada a Toraigh
Barqueta de Feilimí e Felimí deguens (bis)
Barqueta freula, barqueta viva
Barqueta fina, barqueta de Feilimí,
Barqueta dreta, barqueta decidida,
Barqueta de Feilimí e Feilimí deguens (bis)
La version de Mag Mell que sauta lo coplet intermediari (Báidín Fhedhlimí d'imigh go Toraigh ) e l'arrepic qu'ei un chic diferent:
Báidín bídeach, báidín iontach
Báidín bóidheach, Báidin Fhedhlimí
Báidín díreach, Báidin deontach,
Báidín Fhedhlimí 's Fedhlimí ann (bis)
Barqueta freula, barqueta polida,
Barqueta fina, barqueta de Feilimí,
Barqueta dreta, barqueta decidida,
Barqueta de Feilimí e Feilimí deguens (bis)
divendres, 27 de febrer del 2009
dijous, 26 de febrer del 2009
Ua cançon de la Janeta
Que i a cançonetas tà totas las circonstàncias, las bonas com las dolentas. En aqueras estonas on e'm senteishi estraviat com lo cèc qui s'a perdut lo barròt o espartat com lo nòvi suu cai de gara, que serà aquera, ua canta tradicionau de l'Isla Verda, aquiu interpretada per la Janeta.
Her Mantle So Green - Tirat de l'àlbum Sean-Nós Nua
Her Mantle So Green - Tirat de l'àlbum Sean-Nós Nua
dimecres, 25 de febrer del 2009
Diu me dau e Déu n'hi do
Los gascons qu'avem la reputacion de renegar hòrt e sovent. Qu'èm coneguts per los nòstes Diu vivant, o vivant, o vivòsta, Miladius, Diu messius, per la sang de Diu, Diu me damne etc, etc...En gascon, ua varianta criptica ("soft") de Diu me damne! qu'ei lo hèra corrent "Diu me dau!", qui's poderé tanben enténer com "a Diu me dau", dau estant la prumèra persona deu present de l'indicatiu deu vèrbe dar: dau, das, da, dam, datz, dan. Totun, l'abséncia de la a davant Diu qu'ei significativa: l'expression qu'ei en realitat ua forma travestida de Diu me damne.
Lo Diu me dau! gascon que hè pensar a l'enigmatic Déu n'hi do! catalan. Nada lei gramaticau non pòt explicar la forma verbau en aquera expression catalana, tipica deu catalan de la Catalonha deu Nòrd e deu Principat mès pas guaire emplegada en las Ilhas ni en País Valencian. Jo que pensi lo Déu n'hi do! catalan qu'ei tot simplament un manlhevat deu gascon, qu'ei lo nòste "Diu me dau!" un shinhau deformat per l'aurelha e la fonetica catalanas. Un gasconisme en ua auta varietat de l'occitano-roman, aquerò s'amerita plan un "pòst", vertat?
PS. Un aimable lector anonime malhorquin, probable lingüista de profession e bloguista de gran renom, m'a hèit l'amistat de corregí'm en tot precisà'm en un comentari ací-devath que lo vèrbe do ei de catalan medieviau per "doni" (gascon "de" o "balhe"). L'expression "Déu n'hi do" significa " Que Diu l'ac balhe". Doncas, non, no'i cau pas cercar influénças gasconas, e fin finau, los catalans non son pas tan renegaires com los gascons.
Lo Diu me dau! gascon que hè pensar a l'enigmatic Déu n'hi do! catalan. Nada lei gramaticau non pòt explicar la forma verbau en aquera expression catalana, tipica deu catalan de la Catalonha deu Nòrd e deu Principat mès pas guaire emplegada en las Ilhas ni en País Valencian. Jo que pensi lo Déu n'hi do! catalan qu'ei tot simplament un manlhevat deu gascon, qu'ei lo nòste "Diu me dau!" un shinhau deformat per l'aurelha e la fonetica catalanas. Un gasconisme en ua auta varietat de l'occitano-roman, aquerò s'amerita plan un "pòst", vertat?
PS. Un aimable lector anonime malhorquin, probable lingüista de profession e bloguista de gran renom, m'a hèit l'amistat de corregí'm en tot precisà'm en un comentari ací-devath que lo vèrbe do ei de catalan medieviau per "doni" (gascon "de" o "balhe"). L'expression "Déu n'hi do" significa " Que Diu l'ac balhe". Doncas, non, no'i cau pas cercar influénças gasconas, e fin finau, los catalans non son pas tan renegaires com los gascons.
dilluns, 23 de febrer del 2009
Trencaclosques: altre temps per fi arriba...
Dels amics de Trencaclosques, he rebut el darrer CD titolat "Illes Flotants", enviat directament des de les terres valencianes. Que siguin agraïts per aquest present inesperat!
Doncs, trencaclosques-rodamons teatre és una formació músico-teatral - o teatro-músical - valenciana, composta de Teresa José Sánchez: l'autora de gairebé tots els textos de les cançons, la veu principal del grup i percussionista; Laura Miñarro: viola de ronda, violí, percussions i veu; Eva María Domingo : guitarra, llaüt, darbuka, caixó flamenc, tambors i veu i Vicent Adell: xalumeau, flaütes, tarota, cromorm, percussions i veu.
En aquest CD, canten en valencià, en judeo-espanyol i proposen fins i tot una cançó en francès. A mi, m'agrada molt allò que fan.
Visiteu la pàgina web que tenen a "Myspace", hi podreu escoltar cançons del CD i també un tradicional occità, una borrèia cantada en aquesta llengua: ai vist lo lop, lo renard, la lèbre dançar.
TRENCACLOSQUES en Folk Plasencia/07, "Illes Flotants"
Un rei tenia tres filles (Música: trad. valenciana. Lletra: Teresa J. Sánchez, Arranjament: Trencaclosques):
Un rei tenia tres filles
que volia com la vida.
Les tres eren estimades,
les tres tenien estima.
Un rei tenia tres filles
que estimava com la vida
De terres molt allunyades,
Ha arribat el prínceps Midas.
Vol triar la seua esposa.
Una serà l’eligida.
Un rei tenia tres filles,
una serà l’eligida.
Les tres filles estimades
passen totes tres en fila,
cap abaix, miren en terra,
cap abaix, la gent les mira.
Un rei tenia tres filles
I tota la gent les mira.
El prínceps fa reveréncia,
Examina cada filla;
Els seus ulls queden molt fixes
Sobre aquella més petita.
Un rei tenia tres filles
I una era més petita.
Claralinda és l’elegida
Dona per la meua estima;
Disposeu baguls i ofrena,
Marxaren en companyia.
Un rei tenia tres filles,
I li feien companyia.
Al moment les tres germanes,
A son pare li fan crida,
De les mans ben fort s’agafen,
La major així li explica.
Un rei tenia tres filles,
La major així li explica.
Ai! pare, el nostre pare
Altre temps per fi arriba,
No amaguem nostre pensar,
No volem ser « l’elegida »!
Així que fan tard els princeps,
Ja podeu buscar l’eixida.
Un rei tenia tres filles
Que volia com la vida.
I cadascuna a la fi
Va fer el que ella volia.
Un rei tenia tres filles
Que estimava com la vida
Un Rei Tenia Tres Filles (tros) -
El CD Illes Flotants és distribuït per technosaga.
dissabte, 21 de febrer del 2009
La region que i avèm passat lei vacanças
En occitan non-gascon, lo pronom relatiu adverbiau ont qu'ei grafiat dab ua t finau pr'amor aquera t qu'ei sonora quan lo mot qui segueish comença per ua vocau coma dens la frasa " ont es? ". En gascon, n'i a qui l'escriven atau, dab la t finau, coma signe de volontat d'unificacion occitanista. Totun, aquera t finau non soa pas jamés en gascon. On que vien deu latin unde, e en gascon com en catalan nd > n , la d que vad muda. Doncas l'ortografia mes correnta en gascon qu'ei plan on, sens nada t. En la grafia alternativa qu'ei la reformada gascona, lo nd finau que i ei plan notat, doncas en aquera grafia: ond. Aciu, la d etimologica serv sonque tà indicar que la n finau i ei prononciada dentau (unn), coma dens pregond (pregúnn), (ar)redond ((a)rredúnn) etc, qui, en gascon, hèn au femenin pregona, (ar)redona, etc., escriuts atau en las duas grafias. En la grafia occitana deu gascon (la d'aqueth blòg), la d muda finau non ei cap notada: on, pregon, arredon. En catalan normativizat, la t de on n'ei pas notada, mès que's deisha enqüèra enténer locaument com en lengadocian, en particular en septentrionau (rosselhonés) e en septentrionau de transicion. L'amic Eduard Abelenda i Puigvert que la nota plan en tot transcríver lo son parlar catalan falgonin (septentrionau de transicion, region de Besalú, Garrotxa). Que'u citi:
"Les dugues últimes películes de l'Albert Serra parlen de llibres i históries molt coneguts, pró 'l tros que surt a la película è' 'l que no diuen el llibres, són el camin llars del Quixot, d'en Sancho i del tre reis i tot lo que van xerrant mentres no 'riben allà unt han de 'ribar." En catalan, u que's pronóncia coma o en occitan, unt = ont.
En bèris parlars occitano-romanics, qu'ei frequent de remplaçar ont /on , per lo pronom relatiu que solet o seguit de i (que i).
La region que i avèm passat lei vacanças / la regió que hi hem passat les vacances (exemples balhats per Aitor Carrera dens Entre dues frontères, estudis de lingüistica occitana, Pagès Ed.).
Lo ròtle deus lingüistas normativizadors qu'ei de hèr causidas tà definir çò qui ei acceptable e çò qui n'ac ei pas en ua lengua normativa. A còps, aqueras causidas non pòden èster sonque arbitràrias. E serà corrècte aquera utilizacion de que tà diser on/ont? Qu'avem eretat dus avis contraris: Loïs Alibert decidí que òc, mentre que Pompeu Fabra la stigmatizè com incorrècta, enqüèra que sia - o qu'èra, pr'amor la forma de catalan emplegada a la television e a la ràdio que contribueish desgraciadament a tuar los parlars naturaus -tan correnta en catalan parlat com en d'autas varietats occitano-romanicas.
L'adopcion de que per díser ont qu'ei fòrça populara en çò deus escrivans occitans non-gascons, se'n tròban qui evitan quasi sistematicament d'utilizar lo pronom adverbiau ont, dilhèu per reaccion identitària tà opausà's a l'usatge francés (de hèit panromanic) de "où". Au contra, los escrivans catalans qu'utilizan sistematicament on e pas jamés que, en tot seguir atau las recomandacions de Fabra e de l'I.E.C e en fasa dab l'usatge generau deu romanic.
En gascon, e particularament en gascoiné, la causida qu'ei la medeisha que la deu catalan, doncas que s'opausa a l' occitan non-gascon. La Gramatica de l'Occitan Gascon Contemporanèu, per occitanista que sia, qu'ignora completament aquera utilizacion de que coma substitutiu de on. Enqüèra que, a jo, e m'arribe d'utilizar que per on, qu'ei per influença deu lengadocian e qu'ac vau mes evitar, com ac hèn generaument los escrivans d'expression gascona. Totun, la rason tà nosautes non n' ei pas ua consideracion de correccion com en catalan. Que va meslèu ligada dab l'emplec plan gascon de que coma enonciatiu. A la frasa occitano-catalana "la taula i es (hi és) ben parada" que correspón en gascon: "la taula que i es/ei ben parada".
Se "la region que i avem/am passat las vaçanças" no's ditz pas en bèris parlars gascons qu'ei probablament pr'amor de l'interferéncia de que coma enonciatiu. En aranés, on l'emplec de l'enonciatiu gascon que i ei rar, guaireben extinct, lo relatiu que pòt servir tà substituí's a on: Eth país que (i) viu Joan= Eth país (a) on viu Joan, segon Aitor Carrera (Gramatica aranesa, Pagès ed.). En las varietats meridionaus deu gascon occidentau e centrau, lo pronom que de l'occitano-romanic qu'ei estat remplaçat , mes o mens completament segon los parlars, per d'autas fòrmas coma dont o qui.
L'emplec de dont acerà on l'occitan stricto sensu e lo catalan hicarén que, qu'ei caracteristic deu gascon de las Lanas:
Ua canta dont era cantava, benlèu ende era. Que cercava la votz deu son òmi dont se l'èra desbrombada (Bernat Manciet, citat per Romieu e Bianchi, Gramatica de l'occitan gascon contemporanèu).
En Biarn e Bigòrra, que s'emplegan meslèu qui e de qui : La taula qui vedem qu'ei plan parada, la taula de qui vedem/vegem qu'ei plan parada.
La gascoiné qu'a adoptat meslèu qui. Mès, en gascon, "la region qui (i) avem passat las vacanças, que m'agrada" non soa pas ni beròi ni francament corrècte, que vau més se'n tier a "la region on avem/am passat las vacanças, que m'agrada". N'i a pas nada rason tà non pas hè'c.
"Les dugues últimes películes de l'Albert Serra parlen de llibres i históries molt coneguts, pró 'l tros que surt a la película è' 'l que no diuen el llibres, són el camin llars del Quixot, d'en Sancho i del tre reis i tot lo que van xerrant mentres no 'riben allà unt han de 'ribar." En catalan, u que's pronóncia coma o en occitan, unt = ont.
En bèris parlars occitano-romanics, qu'ei frequent de remplaçar ont /on , per lo pronom relatiu que solet o seguit de i (que i).
La region que i avèm passat lei vacanças / la regió que hi hem passat les vacances (exemples balhats per Aitor Carrera dens Entre dues frontères, estudis de lingüistica occitana, Pagès Ed.).
Lo ròtle deus lingüistas normativizadors qu'ei de hèr causidas tà definir çò qui ei acceptable e çò qui n'ac ei pas en ua lengua normativa. A còps, aqueras causidas non pòden èster sonque arbitràrias. E serà corrècte aquera utilizacion de que tà diser on/ont? Qu'avem eretat dus avis contraris: Loïs Alibert decidí que òc, mentre que Pompeu Fabra la stigmatizè com incorrècta, enqüèra que sia - o qu'èra, pr'amor la forma de catalan emplegada a la television e a la ràdio que contribueish desgraciadament a tuar los parlars naturaus -tan correnta en catalan parlat com en d'autas varietats occitano-romanicas.
L'adopcion de que per díser ont qu'ei fòrça populara en çò deus escrivans occitans non-gascons, se'n tròban qui evitan quasi sistematicament d'utilizar lo pronom adverbiau ont, dilhèu per reaccion identitària tà opausà's a l'usatge francés (de hèit panromanic) de "où". Au contra, los escrivans catalans qu'utilizan sistematicament on e pas jamés que, en tot seguir atau las recomandacions de Fabra e de l'I.E.C e en fasa dab l'usatge generau deu romanic.
En gascon, e particularament en gascoiné, la causida qu'ei la medeisha que la deu catalan, doncas que s'opausa a l' occitan non-gascon. La Gramatica de l'Occitan Gascon Contemporanèu, per occitanista que sia, qu'ignora completament aquera utilizacion de que coma substitutiu de on. Enqüèra que, a jo, e m'arribe d'utilizar que per on, qu'ei per influença deu lengadocian e qu'ac vau mes evitar, com ac hèn generaument los escrivans d'expression gascona. Totun, la rason tà nosautes non n' ei pas ua consideracion de correccion com en catalan. Que va meslèu ligada dab l'emplec plan gascon de que coma enonciatiu. A la frasa occitano-catalana "la taula i es (hi és) ben parada" que correspón en gascon: "la taula que i es/ei ben parada".
Se "la region que i avem/am passat las vaçanças" no's ditz pas en bèris parlars gascons qu'ei probablament pr'amor de l'interferéncia de que coma enonciatiu. En aranés, on l'emplec de l'enonciatiu gascon que i ei rar, guaireben extinct, lo relatiu que pòt servir tà substituí's a on: Eth país que (i) viu Joan= Eth país (a) on viu Joan, segon Aitor Carrera (Gramatica aranesa, Pagès ed.). En las varietats meridionaus deu gascon occidentau e centrau, lo pronom que de l'occitano-romanic qu'ei estat remplaçat , mes o mens completament segon los parlars, per d'autas fòrmas coma dont o qui.
L'emplec de dont acerà on l'occitan stricto sensu e lo catalan hicarén que, qu'ei caracteristic deu gascon de las Lanas:
Ua canta dont era cantava, benlèu ende era. Que cercava la votz deu son òmi dont se l'èra desbrombada (Bernat Manciet, citat per Romieu e Bianchi, Gramatica de l'occitan gascon contemporanèu).
En Biarn e Bigòrra, que s'emplegan meslèu qui e de qui : La taula qui vedem qu'ei plan parada, la taula de qui vedem/vegem qu'ei plan parada.
La gascoiné qu'a adoptat meslèu qui. Mès, en gascon, "la region qui (i) avem passat las vacanças, que m'agrada" non soa pas ni beròi ni francament corrècte, que vau més se'n tier a "la region on avem/am passat las vacanças, que m'agrada". N'i a pas nada rason tà non pas hè'c.
dijous, 19 de febrer del 2009
Ua flor non hè pas la prima
En gascon, flor qu'ei un occitanisme qu'a largament, mes pas completament ni pertot, remplaçat lo mot pròpi gascon hlor o eslor. En koinè gascona, o gascoiné com e m'agrada de batejar la mea lengua tà distinguir-la de l'auta lengua gascona qu'ei l'aranés, los dus mots flor e eslor coexisteishen mès dab sens diferents: çò qui creish sus hromatges deus vielhs qu'ei l'eslor e non pas la flor. Lo pan qu'ei eslorit mès los ametlèrs que floreishen.
dimecres, 18 de febrer del 2009
Calhòcs e agaças de mar suu devath deu Canigó
Que soi de vacanças, com hèra d'autes.
Qu'aquerò ns'empache pas d'apregonir lo nòste lexic trilingüe!
Tè, per exemple: e sabetz quin los ausèths qu'aperam calhòcs en gascon e's disen en occitan lengadocian e en catalan?
En gascon, que'us aperam calhòcs, o malhons, malhoquetas, cravans o enqüèra talhavents.
En lengadocian, los bèris que son gavians, los mes petitons que's disen gavinas o gavietas.
En catalan, qu'ei quasi coma en lengadocian, lhevada l'ortografia, plan segur: un gavià , una gavina i una gavineta; dos gavians, tres gavines i quatre gavinetes .
Qu'aquerò ns'empache pas d'apregonir lo nòste lexic trilingüe!
Tè, per exemple: e sabetz quin los ausèths qu'aperam calhòcs en gascon e's disen en occitan lengadocian e en catalan?
En gascon, que'us aperam calhòcs, o malhons, malhoquetas, cravans o enqüèra talhavents.
En lengadocian, los bèris que son gavians, los mes petitons que's disen gavinas o gavietas.
En catalan, qu'ei quasi coma en lengadocian, lhevada l'ortografia, plan segur: un gavià , una gavina i una gavineta; dos gavians, tres gavines i quatre gavinetes .
diumenge, 15 de febrer del 2009
Paso-doble entà duas lenguas sòrs
Trango dople... ¡y china- chana!
Cuan plebe, ista ziuda,
se torna un rio griso d´autos y bateaguas.
clamors de soleda
con chens que i chiran como toza en tamborinada.
Asinas iba yo,
y a nuei deban, -camin de guambras-, chira, chirando.
asinas, tu tan y tan luen,
tan luen ixos mons, y amas, amas, plebendo tanto.
Allora, un truen fazio esclatar a nuei,...
¡y jolio con o truen!;¡si yera, nina, una palabra!
Drento un bason an s´eban capuzau
blincaban dos zagals, y su mai lis carrañaba.
As bozes d´ers, y a boz do truen tamien,
y a plebida y a fuen,charraban en a nuestra fabla.
O rudio da ziuda se fazio mosica,
y os arbols, libros plens de fuellas, zierzo y cantas.
¡Ni os chilos do inoran, ni o silenzio das lais,
afogaran a boz que charra aragones!
...
¡Bai, nina, ista ziuda!...
"escuela de calor": ¡fuineta fa o bateaguas!
aqui no plebe ya,
-no plebe guaire ni plebe mica-...¡que no i plebe, maña!
¿No tornare a sentir
tamboriniar en a finestra bella tronada,
ni o tuyo nombre a dizir,
bailando en a nuei con ixas modanzas de l´augua?
...Y os truens, ¿ta qué?, si agora se prou bien
que ye mas gran que un truen o son que fan bellas palabras
Si agora se que iste país dolen
ha de fablar perén a suya -que ye a nuestra fabla-
y se tamien que no ye prou saper,
son cosa sin de chen que´en charre y biba tierra y fabla.
Fara falta luitar, fer país y charrar
¡Enta o futuro!¡trango dople ……. y ¡China-Chana!
Mesacha ¿Quiers bailar?… ¡Siento as fadas cantar!
suenio con tu e ixa escueleta en a montaña:
Tu en a pizarra yes…¡Y os que cantan son ers!:
ninos y ninas , ¡Simiens de l¨aragones!
Letra: Manuel Domínguez
Música: Miguel Sorribes
Paso doble…e chic a chic ! (version gascona)
Quan e plau, aquesta vila
Que’s vad un arriu gris d’autos e de paraplojas
Clamors de soletat
Dab gents qui i viran com tronc en aiguat.
Atau qu’anavi jo,
E la nueit endavant – camin d’ombretas, vira que viraràs.
Atau, tu tan e tan luenh,
Tan luenh d’aqueras montinas, e a mes a mes en tot plàver tant!
Alavetz un tron que hasó esclatar la nueit!...
E vivant ! Quin tron ! N’èra pas arren, gojata, d’ac díser !
Deguens ua eslaca on s’avèn capihonats,
Sautavan dus mainats e era sua mair que’us ronhava.
Era sua votz d’eris, e era votz deth tron tanben,
E era pluja e era hont que parlavan ena nòsta lengua.
Lo brut de la vila que’s hasó musica
E los arbes, libes plens de huelhas,
De bisa e de cantas
Ni los crits de l'ignorant, ni lo silenci de las leis
n’estofaràn pas la votz qui parla aragonés !
Bò, gojata, esta vila !...
« escòla de calor » : l’amorosèr que serv de parapluja
aciu ja non plau,
que non plau guaire,- non plau pas briga,
no'i plau pas, miga !
Non tornarèi pas sénter
Tamborinejar ena hrièsta bèra tronada
Ni eth ton nom díser
En tot barar ena nueit dab estas mudanças de l’aigua?
E eths trons, tà qué ?
S’adara sèi de sòbras
qu'ei mes bèth qu’un tron
eth son qui hèn bèras paraulas,
S’adara sèi qu’aqueth país dolent
A de parlar per tostemp,
Era sua lengua qu’ei era nòsta,
S’adara sèi tanben que non ei pro
saber,
non son arren sens eth món
tà parlar-las e víver-las,
Tèrra e lengua!
Que calerà lutar,
hèr país e parlar
Entath futur !
Paso doble…e chic a chic !
Gojata, e vòs dançar ?
Qu’enteni eras hadas cantar !
Dab tu que saunegi
D’aquera escoleta ena montanha,
tu en tablèu de losa qu'ès,
E eris qui cantan que son aqueris !
Mainats e mainadas,
Semens deth aragonés !
Letra: Manuel Domínguez
Musica: Miguel Sorribes
Tà comandar lo CD "País de anochecida" o los autes CDs de la Ronda de Boltaña, que'us podetz contactar a correo[arrobas]rondadors.com.
Cuan plebe, ista ziuda,
se torna un rio griso d´autos y bateaguas.
clamors de soleda
con chens que i chiran como toza en tamborinada.
Asinas iba yo,
y a nuei deban, -camin de guambras-, chira, chirando.
asinas, tu tan y tan luen,
tan luen ixos mons, y amas, amas, plebendo tanto.
Allora, un truen fazio esclatar a nuei,...
¡y jolio con o truen!;¡si yera, nina, una palabra!
Drento un bason an s´eban capuzau
blincaban dos zagals, y su mai lis carrañaba.
As bozes d´ers, y a boz do truen tamien,
y a plebida y a fuen,charraban en a nuestra fabla.
O rudio da ziuda se fazio mosica,
y os arbols, libros plens de fuellas, zierzo y cantas.
¡Ni os chilos do inoran, ni o silenzio das lais,
afogaran a boz que charra aragones!
...
¡Bai, nina, ista ziuda!...
"escuela de calor": ¡fuineta fa o bateaguas!
aqui no plebe ya,
-no plebe guaire ni plebe mica-...¡que no i plebe, maña!
¿No tornare a sentir
tamboriniar en a finestra bella tronada,
ni o tuyo nombre a dizir,
bailando en a nuei con ixas modanzas de l´augua?
...Y os truens, ¿ta qué?, si agora se prou bien
que ye mas gran que un truen o son que fan bellas palabras
Si agora se que iste país dolen
ha de fablar perén a suya -que ye a nuestra fabla-
y se tamien que no ye prou saper,
son cosa sin de chen que´en charre y biba tierra y fabla.
Fara falta luitar, fer país y charrar
¡Enta o futuro!¡trango dople ……. y ¡China-Chana!
Mesacha ¿Quiers bailar?… ¡Siento as fadas cantar!
suenio con tu e ixa escueleta en a montaña:
Tu en a pizarra yes…¡Y os que cantan son ers!:
ninos y ninas , ¡Simiens de l¨aragones!
Letra: Manuel Domínguez
Música: Miguel Sorribes
Paso doble…e chic a chic ! (version gascona)
Quan e plau, aquesta vila
Que’s vad un arriu gris d’autos e de paraplojas
Clamors de soletat
Dab gents qui i viran com tronc en aiguat.
Atau qu’anavi jo,
E la nueit endavant – camin d’ombretas, vira que viraràs.
Atau, tu tan e tan luenh,
Tan luenh d’aqueras montinas, e a mes a mes en tot plàver tant!
Alavetz un tron que hasó esclatar la nueit!...
E vivant ! Quin tron ! N’èra pas arren, gojata, d’ac díser !
Deguens ua eslaca on s’avèn capihonats,
Sautavan dus mainats e era sua mair que’us ronhava.
Era sua votz d’eris, e era votz deth tron tanben,
E era pluja e era hont que parlavan ena nòsta lengua.
Lo brut de la vila que’s hasó musica
E los arbes, libes plens de huelhas,
De bisa e de cantas
Ni los crits de l'ignorant, ni lo silenci de las leis
n’estofaràn pas la votz qui parla aragonés !
Bò, gojata, esta vila !...
« escòla de calor » : l’amorosèr que serv de parapluja
aciu ja non plau,
que non plau guaire,- non plau pas briga,
no'i plau pas, miga !
Non tornarèi pas sénter
Tamborinejar ena hrièsta bèra tronada
Ni eth ton nom díser
En tot barar ena nueit dab estas mudanças de l’aigua?
E eths trons, tà qué ?
S’adara sèi de sòbras
qu'ei mes bèth qu’un tron
eth son qui hèn bèras paraulas,
S’adara sèi qu’aqueth país dolent
A de parlar per tostemp,
Era sua lengua qu’ei era nòsta,
S’adara sèi tanben que non ei pro
saber,
non son arren sens eth món
tà parlar-las e víver-las,
Tèrra e lengua!
Que calerà lutar,
hèr país e parlar
Entath futur !
Paso doble…e chic a chic !
Gojata, e vòs dançar ?
Qu’enteni eras hadas cantar !
Dab tu que saunegi
D’aquera escoleta ena montanha,
tu en tablèu de losa qu'ès,
E eris qui cantan que son aqueris !
Mainats e mainadas,
Semens deth aragonés !
Letra: Manuel Domínguez
Musica: Miguel Sorribes
Tà comandar lo CD "País de anochecida" o los autes CDs de la Ronda de Boltaña, que'us podetz contactar a correo[arrobas]rondadors.com.
dissabte, 14 de febrer del 2009
¡Canta bien y canta jhuerti!
Juli Cesar escrivó que l'arriu Garona asseparava los Aquitans deus Gaus. Segon eth, los Aquitans qu' èran linguisticament e etnicament diferents deus Gaus e que calèva cercar la lor afinitat etnica deu costat sud deus Pirenèus. Las inscripcions lapidàrias trobadas en bèris pais gascons que dan rason a l'emperador roman en tot indicar que la lengua deus Aquitans èra deu tipe basco, ua forma de basco antic. Lo mot gascon medeish reflecta aquera origina, pr'amor que provien de Vascones (Uascones). En realitat, gascon e basco que son plan lo medeish mot prononciat un pauc diferentament. Los Gaus non podón pas jamès colonizar Aquitània, lhevats la vath de Garona (de Salardunum en Aran dinc a Burdigala en Gironda) e los país de la còsta, la periferia d'Aquitània, qué. A l'interior, non s'i podón pas demorar.
S'a cercat dens aquesta diferéncia etnica deus Aquitans l'origina de la gran originalitat de la lengua gascona per arrapòrt a l'occitan stricto sensu.
Un tret emblematic deu gascon qu'ei la prononciacion aspirada de la consonanta f. Guaireben tots los parlars gascons comparteishen aqueth tret, lhevats quauques parlars de la periferia, per exemple los de la Vath deu Garbet en Coseran, plan gascons mès on f i ei bohada coma en lengadocian e en catalan (palharés) vesins. Coma exemple de gascon "en f", podetz escotar lo d'Aulús en clicant aquiu. Qu'ei un gascon de transicion.
En realitat, l'influencia deu substrat basco o proto-basco sus la pronóncia de la consonanta f romana qu'ei dobtós pr'amor l' f qu'ei bohada en navarro-aragonés, on lo substrat basco non hè pas cap de dobte, mentre que n'i a pas cap de traça seriosa de basco dens la toponimia de la Comunitat Autonòma de Cantàbria, on la consonanta f i ei enqüèra uei lo dia sonora e aspirada. S'a avançat d'explicacions bascofilas per explicar toponims cantabres coma Selaya, a la termièra deu país "pasiego". Zelaia en basco que vòu díser la pradera. Totun, non sembla pas que Selaya provienga deu basco Zelaia, l'ipotesi d'aquera filiacion non resisteish pas a ua analisi istorica e toponimica seriosa, Coromines e d'autes l'an desmentida.
La prononciacion aspirada de la consonanta f qu'ei plan ua caracteristica deu parlar cantabre, s'audeish enqüèra en mots on lo castelhan i a conservat la f bohada: jhuenti per fuente - (gascon hont / catalan font) jhuisti per fuiste- (gascon hos o estós/ catalan fores), jhuerti per fuerte (gascon hòrt, catalan fort), eca. E la h castelhana, derivada de l'f aspirada e vaduda muda en lengua estandard, qu'ei demorada sonora en cantabre. Hondo, per exemple, i ei prononciat jondo, jondu. Aqueth tret de pronóncia de la consonanta f aspirada s'es conservat en lòcs d'Andalosia, e a Sevilha en particular, on los colons de procedéncia santanderina s'estón installats nombrós. La cadea qui barrava lo pòrt de la Sevilha araba, deu temps de la "reconquista", qu'ei conservada en la glèisa parroquiau de Laredo. En cambi, los Sevilhans qu'an eretat la manièra cantabra de prononciar l' f aspirada en castelhan.
Aquesta manièra de prononciar la consonanta f latina qu'ei hòrt anciana e qu'a deishat traças de las nombrosas dens la toponimia de la Comunitat Cantabra . N'i a plen d'exemples, citem sonque tà illustrar lo men prepaus: jontana (castelhan fontana), jonfría (fuente fría, gascon hont (ar)reda), cojorco (<*cumforcu, fòrça comun per tota Cantàbria, un "cojhorcu" en parlar cantabre qu'ei - o èra - ua "hondonada en un canal de una montaña"), cojorcuco (disminutiu deu precedent), San Jilguero, Jayuco, Joyela, joyeluca, La Gerrana, La Jarmosa, La Juntanuca ( en gascon Hontaneta), La Jonda, Jerrán, etc, etc, etc... Totun, coma ac èi escriut, n'i pas cap de traça de toponims bascos en Cantàbria. A mei, las pòcas inscripcions qui'ns son arribats qu' indican los Cantabres de l'antiquitat qu' èran celtizats o en tot cas de lengua indo-europèa. Tant los noms de rius: Salia, Deva- més aquò n'ei pas hera significatiu, pr'amor que los arrius en Bascoat n'an pas de nom basco-, com los noms de tribús cantabras: Saleni, Orgenomesci, de clans: vellicum, celtigun, o los de personas que legem sus d'inscripcions lapidàrias: Bovecius, Boderus, Danuvius, ... son de tipe celtic o en tot cas plan indo-europèus afins au cèlta, e pas briga basco-aquitans.
S'ei vertat qu' Aquitans e Cantabres e s'alièn tà combàter ensems contra los Romans, non sembla pas que parlavan la medeisha lengua. La teoria deu substrat qu'a fòrça de dificultats tà explicar perqué en la Gran Gasconha coma en Cantàbria, la consonanta f i ei prononciada aspirada, mentre qu' ei bohada en Haut-Aragon e en Astúrias. Dilhèu que cau trobar ua auta explicacion. E que nos cau tornar pensar a l'origina deu fenomèn a Sevilha: qu'èran los colons medeishs qui parlavan atau. E ei possible qu'èra tanben lo cas en Gasconha e en Cantàbria, qu'ei a díser en aqueris cas qu'èran las tropas romanas medeishas qui parlavan atau. L'aspiracion de la f que seré un tret lingüistic regionau deu parlar roman aportat per los colonizadors medeishs.
Bon tot aquò qu'èra un pretèxte tà tornar escotar musica de la "tierruca". N'i escaparatz pas ;).
¿Morenuca, onde jhuisti? Que no ti puedo alcontrar...
Toca el rabel, compañeru, canta bien y canta jhuerti !
El rabel de Pedro Madrid (tròç) -
S'a cercat dens aquesta diferéncia etnica deus Aquitans l'origina de la gran originalitat de la lengua gascona per arrapòrt a l'occitan stricto sensu.
Un tret emblematic deu gascon qu'ei la prononciacion aspirada de la consonanta f. Guaireben tots los parlars gascons comparteishen aqueth tret, lhevats quauques parlars de la periferia, per exemple los de la Vath deu Garbet en Coseran, plan gascons mès on f i ei bohada coma en lengadocian e en catalan (palharés) vesins. Coma exemple de gascon "en f", podetz escotar lo d'Aulús en clicant aquiu. Qu'ei un gascon de transicion.
En realitat, l'influencia deu substrat basco o proto-basco sus la pronóncia de la consonanta f romana qu'ei dobtós pr'amor l' f qu'ei bohada en navarro-aragonés, on lo substrat basco non hè pas cap de dobte, mentre que n'i a pas cap de traça seriosa de basco dens la toponimia de la Comunitat Autonòma de Cantàbria, on la consonanta f i ei enqüèra uei lo dia sonora e aspirada. S'a avançat d'explicacions bascofilas per explicar toponims cantabres coma Selaya, a la termièra deu país "pasiego". Zelaia en basco que vòu díser la pradera. Totun, non sembla pas que Selaya provienga deu basco Zelaia, l'ipotesi d'aquera filiacion non resisteish pas a ua analisi istorica e toponimica seriosa, Coromines e d'autes l'an desmentida.
La prononciacion aspirada de la consonanta f qu'ei plan ua caracteristica deu parlar cantabre, s'audeish enqüèra en mots on lo castelhan i a conservat la f bohada: jhuenti per fuente - (gascon hont / catalan font) jhuisti per fuiste- (gascon hos o estós/ catalan fores), jhuerti per fuerte (gascon hòrt, catalan fort), eca. E la h castelhana, derivada de l'f aspirada e vaduda muda en lengua estandard, qu'ei demorada sonora en cantabre. Hondo, per exemple, i ei prononciat jondo, jondu. Aqueth tret de pronóncia de la consonanta f aspirada s'es conservat en lòcs d'Andalosia, e a Sevilha en particular, on los colons de procedéncia santanderina s'estón installats nombrós. La cadea qui barrava lo pòrt de la Sevilha araba, deu temps de la "reconquista", qu'ei conservada en la glèisa parroquiau de Laredo. En cambi, los Sevilhans qu'an eretat la manièra cantabra de prononciar l' f aspirada en castelhan.
Aquesta manièra de prononciar la consonanta f latina qu'ei hòrt anciana e qu'a deishat traças de las nombrosas dens la toponimia de la Comunitat Cantabra . N'i a plen d'exemples, citem sonque tà illustrar lo men prepaus: jontana (castelhan fontana), jonfría (fuente fría, gascon hont (ar)reda), cojorco (<*cumforcu, fòrça comun per tota Cantàbria, un "cojhorcu" en parlar cantabre qu'ei - o èra - ua "hondonada en un canal de una montaña"), cojorcuco (disminutiu deu precedent), San Jilguero, Jayuco, Joyela, joyeluca, La Gerrana, La Jarmosa, La Juntanuca ( en gascon Hontaneta), La Jonda, Jerrán, etc, etc, etc... Totun, coma ac èi escriut, n'i pas cap de traça de toponims bascos en Cantàbria. A mei, las pòcas inscripcions qui'ns son arribats qu' indican los Cantabres de l'antiquitat qu' èran celtizats o en tot cas de lengua indo-europèa. Tant los noms de rius: Salia, Deva- més aquò n'ei pas hera significatiu, pr'amor que los arrius en Bascoat n'an pas de nom basco-, com los noms de tribús cantabras: Saleni, Orgenomesci, de clans: vellicum, celtigun, o los de personas que legem sus d'inscripcions lapidàrias: Bovecius, Boderus, Danuvius, ... son de tipe celtic o en tot cas plan indo-europèus afins au cèlta, e pas briga basco-aquitans.
S'ei vertat qu' Aquitans e Cantabres e s'alièn tà combàter ensems contra los Romans, non sembla pas que parlavan la medeisha lengua. La teoria deu substrat qu'a fòrça de dificultats tà explicar perqué en la Gran Gasconha coma en Cantàbria, la consonanta f i ei prononciada aspirada, mentre qu' ei bohada en Haut-Aragon e en Astúrias. Dilhèu que cau trobar ua auta explicacion. E que nos cau tornar pensar a l'origina deu fenomèn a Sevilha: qu'èran los colons medeishs qui parlavan atau. E ei possible qu'èra tanben lo cas en Gasconha e en Cantàbria, qu'ei a díser en aqueris cas qu'èran las tropas romanas medeishas qui parlavan atau. L'aspiracion de la f que seré un tret lingüistic regionau deu parlar roman aportat per los colonizadors medeishs.
Bon tot aquò qu'èra un pretèxte tà tornar escotar musica de la "tierruca". N'i escaparatz pas ;).
¿Morenuca, onde jhuisti? Que no ti puedo alcontrar...
Toca el rabel, compañeru, canta bien y canta jhuerti !
El rabel de Pedro Madrid (tròç) -
dimecres, 11 de febrer del 2009
Conjuga lo subjontiu com volhis / volhas
La termièra enter gascon e catalan segueish la cresta pirenenca, dab pas e còths a mes de 1700 m d'altitud. La separacion qu'ei plan fisica. La transicion lingüistica enter aquestas duas modalitats occitanas non n'ei pas briga facilitada. N'ei pas lo cas enter lengadocian e gascon, e enqüèra mens enter lengadocian e catalan. Aquò hè qu'en bèras zònas de las termièras occitano (stricto sensu)-gascona e occitano-catalana, s'i emplegan parlars que non son pas aisits de classificar. Presentan trets de l'ua e de l'auta modalitats vesias, e la classificacion de bèths parlars deguens l'ua o l'auta modalitat qu'ei arbitrària. Que son los cas per exemple deu seronés (parlar meslèu lengadocian mès ja plan gasconejant) e deu massadés (parlar meslèu gascon mès ja plan occitanejant). O deu parlar de Maurin/Maurí, qui se ditz occitan (lengadocian deu grop fenolhedés-donesanés-saltés, un grop de parlars qui catalanejan fòrça) mès qui Coromines classifiquè coma catalan.
Deguens lo grop occitan de lengas, lo gascon que presenta trets fonetics e gramaticaus qui'u plaça a despart.
Aquiu que n'avetz deus mes caracteristics:
hilh, cauhar, gahar, bohar etc e non pas filh (fill), calfar/caufar, agafar, bufar. Las formas dab f (filh, caufar...) son dialectaus e fòrça localizadas en gascon.
ua, lua, plea e non pas una, luna/lluna, plena
coloma, coma, cama e non pas colomba, comba, camba (mb > m com en catalan)
grana, pregona, lana e non pas granda, pregonda , landa (nd>n cf. lo catalan)
haria e non pas farina
castèth e non pas castèl ni castell, e tanben: aqueth, budèth, eth, còth, vaishèth, ausèth, cistèth etc...Òm pòt aisidament trobar los mots corresponents en lengadocian e en catalan en tot substituir la terminason -èth respectivament per -èl e -ell.
era e non pas ela ni ella, e tanben: caperan, corada, auseron, cistera (o shistera, mot passat au basco) etc. En posicion intèrna, lo ll latin, conservat en catalan, que da r en gascon, mentre que hè ua l simpla en lengadocian: caperans, en occitan (stricto sensu): capelans, en catalan: capellans.
Doncas, en gascon qu'ei garia e non pas galina ni gallina.
dauna e non pas dòna/dona.
dijaus e non pas dijòus/dijous.
nau-nava e non pas nòu-nòva, nou-nova.
aufrir, aunor, auratge, aunèste etc e non pas ofrir, onor o honor, oratge, onèst o honest etc.
quate, vrente, frèbe, enter (ente), lèbe e non pas quatre, ventre, fèbre o febre, entre, lèbre/lebre...
aigua o aiga (com en catalan), lengua (o lenga o luenga o lenco), guaire e non pas gaire, guaireben e non pas gaireben / gairebé, guardar e non pas gardar, guarir e non pas garir etc etc
dus e non pas dos
hèit (hèt), nueit (neit, net, nuit), dret (dreit), güèitar / guaitar e non pas fach, nuèch, drech, agachar...En catalan: fet (dial. feit), nit, dret, guaitar.
Los enonciatius: "bouha prou bouha, a remuda lous dits qu'èm (Michel de Montaigne, en grafia de l'autor, tirat deus 'Essais").
L'usatge o non deu partitu: que volem pan, e non pas com en occitan: volèm de pan (en catalan : volem pà)
- Be vendrà quan volhi/volha!!!! (subj. pres.) e non pas com en occitan: vendrà quand voldrà!! (ind. fut.) (cat. vindrà quan vulgui/vulga)
E la formacion de l'imperfèit: corrèva e sentiva e non pas corriá/corria e sentiá/sentia (aquera caracteristica gascona qu'ei compartida dab lo catalan nòrd-occidental e l'aragonés)
E la formacion deu preterit simple completament diferenta de las en occitan stricto sensu e en catalan: voler: volói, volós, voló(c), volom, volotz, volón.
E la formacion deu preterit perifrastic: va sortir = (cat.) va sortir. Pas guaire emplegat uei lo dia, mès perfectament corrècte en gascon. Que'n trobam enqüèra d'exemples pro nombrós en los condes de la Gran Lana arrecuelhuts per Felix Arnaudin.
A despieit de l'obstacle fisic qui separa los domenis catalans e gascons, que compartim dab los Catalans, e a còps dab los Aragonés, ua seria de mots desconeguts en occitan stricto sensu. Que'm vienen de tira per exemple estona (prononciat en gascon estuna, estuno), melic (id. en catalan occidentau, meligo en aragonés), aplec e los sons derivats aplegar e aplegada, e tota ua tiera de mots tipicament pirenencs.
Que i a tanben ua causa qui lo gascon e lo catalan an en comun e qui non s'arretròba pas en occitan stricto sensu, qu'ei la desinéncia deu subjontiu en -i. Qu'ei ua caracteristica deu gascon occidentau. Lo gascon orientau que s'a guardat un subjontiu de tipe classic, panoccitan. Los dus metòdes tà apréner lo gascon qui podetz trobar a la venta, titolats "Que parli gascon" e "A Hum de Calhau", qu'emplegan exclusivament aquesta forma deu subjontiu en i, e non pas la "classica", supausi pr'amor que la en -i serà mes aisida peus començaires.
Present deu subjontiu deu vèrbe cantar en gascon occidentau:
canti
cantis
canti
càntim
càntitz
cantin
Present deu subjontiu de cantar en gascon centrau e orientau :
canti,
cantes
cante
cantem
cantetz
canten
En catalan orientau, lo present deu subjontiu de cantar que hè:
canti
cantis
canti
cantem
canteu
cantin
e en catalan occidentau:
cante
cantes
cante
cantem
canteu
canten
Notatz qu'en gascon occidentau, la desinéncia en i afecta totas las personas mentre qu'en catalan cantem e canteu son conservats en orientau com en occidentau. En gascon, canteu per cantetz qu'ei un dialectalisme fòrça localizat (Castelhon de Coseran, que vesia dab Palhars per la cresta). A prepaus de la manièra de conjugar en coserano-castelhonés, podetz escotar las enquèstas hèitas per Xavier Ravier tà l'atlas lingüistic deu gascon, los enregistraments que son audibles per l'internet, lo ligam que's tròba sus aquera pagina, en haut a dreta (a cada vilatge son lengatge...).
Ara, tà conjugar lo present deu subjontiu de sentir en gascon:
senti
sentis
senti
sentim
sentitz
sentin
o
senti
séntias
séntia
sentiam
sentiatz
séntian
en catalan orientau:
senti
sentis
senti
sentim
sentiu
sentin
bastir (desinéncia en eishi; variantas: bastissi, bastissis etc: bastishi, bastishis, etc)
basteishi
basteishis
basteishi
bastéishim
bastéishitz
basteishin
o
bastesqui
bastescas
bastesca
bastescam
bastescatz
bastescan
bàter
bati
batis
bati
bàtim
bàtitz
batin
o
bati
bàtias
bàtia
batiam
batiatz
bàtian
etc.
En gascon occidentau com en catalan orientau, las desinéncias en i afectan tanben lo subjonctiu passat (imperfèit deu subjontiu):
gascon occidentau:
cantèssi
cantèssis
cantèssi
cantèssim
cantèssitz
cantèssin
gascon centrau e orientau:
cantèssi
cantèsses
cantèsse
cantèssem
cantèssetz
cantèssen
catalan orientau:
cantés
cantéssis
cantés
cantéssem
cantésseu
cantéssin
Los patrons que'vs balhi que son los de la lengua gascona normativizada, mès en gascon, dilhèu enqüèra mes que non pas en catalan, las variacions locaus que son pro nombrosas, e quitament per çò que tòca a la formacion deus radicaus. Per exemple, poder a la prumèra persona deu present deu subjontiu que pòt hèr en gascon: pòdi o posqui o pogui o poishqui o pusqui o posca... (Atencion qu'en gascon, l'o de posqui demora barrada contrariament a pòsqui en occitan dit "larg", per larg aquiu que cau compréner, de manièra paradoxau, stricto sensu e non pas lato sensu. Aquerò qu'èra ua arremarca destinada taus amics d' Initiativa per Occitània, rai...). Estar / èster: sii , èsti, sia, singui, sigui, si, etc.
Quauques gramaticians com Romieu e Bianchi (Gramatica de l'Occitan Gascon Contemporanèu) qu'aconselhan de n'utilizar pas sonque lo subjontiu classic, çò que hèm tostemp en aqueth blòg, tà non pas talhar lo gascon de la rèsta de l'occitan. Totun, com ac èi dejà senhalat, las fòrmas deu present deu subjontiu "en i" que son las unicas ensenhadas peus dus metòdes de gascon en venta, tant lo gasconista en grafia classica reformada (Que parli gascon) com l'occitanista (A hum de calhau). Los Occitans non-gascons que pòden tostemp consultar aqueris metòdes tà apréner lo gascon o perfeccionà's, s'ac vòlen. A mes, qu'avem l'escadença de compartir lo subjontiu en -i dab lo catalan e lo subjontiu en i qu'ei plan present dens la literatura gascona modèrna. Doncas, la mea conclusion serà qu'en gascon, com en catalan, e's pòden utilizar las duas manièras de formar los subjontius, e non cau pas privar-se'n.
Deguens lo grop occitan de lengas, lo gascon que presenta trets fonetics e gramaticaus qui'u plaça a despart.
Aquiu que n'avetz deus mes caracteristics:
hilh, cauhar, gahar, bohar etc e non pas filh (fill), calfar/caufar, agafar, bufar. Las formas dab f (filh, caufar...) son dialectaus e fòrça localizadas en gascon.
ua, lua, plea e non pas una, luna/lluna, plena
coloma, coma, cama e non pas colomba, comba, camba (mb > m com en catalan)
grana, pregona, lana e non pas granda, pregonda , landa (nd>n cf. lo catalan)
haria e non pas farina
castèth e non pas castèl ni castell, e tanben: aqueth, budèth, eth, còth, vaishèth, ausèth, cistèth etc...Òm pòt aisidament trobar los mots corresponents en lengadocian e en catalan en tot substituir la terminason -èth respectivament per -èl e -ell.
era e non pas ela ni ella, e tanben: caperan, corada, auseron, cistera (o shistera, mot passat au basco) etc. En posicion intèrna, lo ll latin, conservat en catalan, que da r en gascon, mentre que hè ua l simpla en lengadocian: caperans, en occitan (stricto sensu): capelans, en catalan: capellans.
Doncas, en gascon qu'ei garia e non pas galina ni gallina.
dauna e non pas dòna/dona.
dijaus e non pas dijòus/dijous.
nau-nava e non pas nòu-nòva, nou-nova.
aufrir, aunor, auratge, aunèste etc e non pas ofrir, onor o honor, oratge, onèst o honest etc.
quate, vrente, frèbe, enter (ente), lèbe e non pas quatre, ventre, fèbre o febre, entre, lèbre/lebre...
aigua o aiga (com en catalan), lengua (o lenga o luenga o lenco), guaire e non pas gaire, guaireben e non pas gaireben / gairebé, guardar e non pas gardar, guarir e non pas garir etc etc
dus e non pas dos
hèit (hèt), nueit (neit, net, nuit), dret (dreit), güèitar / guaitar e non pas fach, nuèch, drech, agachar...En catalan: fet (dial. feit), nit, dret, guaitar.
Los enonciatius: "bouha prou bouha, a remuda lous dits qu'èm (Michel de Montaigne, en grafia de l'autor, tirat deus 'Essais").
L'usatge o non deu partitu: que volem pan, e non pas com en occitan: volèm de pan (en catalan : volem pà)
- Be vendrà quan volhi/volha!!!! (subj. pres.) e non pas com en occitan: vendrà quand voldrà!! (ind. fut.) (cat. vindrà quan vulgui/vulga)
E la formacion de l'imperfèit: corrèva e sentiva e non pas corriá/corria e sentiá/sentia (aquera caracteristica gascona qu'ei compartida dab lo catalan nòrd-occidental e l'aragonés)
E la formacion deu preterit simple completament diferenta de las en occitan stricto sensu e en catalan: voler: volói, volós, voló(c), volom, volotz, volón.
E la formacion deu preterit perifrastic: va sortir = (cat.) va sortir. Pas guaire emplegat uei lo dia, mès perfectament corrècte en gascon. Que'n trobam enqüèra d'exemples pro nombrós en los condes de la Gran Lana arrecuelhuts per Felix Arnaudin.
A despieit de l'obstacle fisic qui separa los domenis catalans e gascons, que compartim dab los Catalans, e a còps dab los Aragonés, ua seria de mots desconeguts en occitan stricto sensu. Que'm vienen de tira per exemple estona (prononciat en gascon estuna, estuno), melic (id. en catalan occidentau, meligo en aragonés), aplec e los sons derivats aplegar e aplegada, e tota ua tiera de mots tipicament pirenencs.
Que i a tanben ua causa qui lo gascon e lo catalan an en comun e qui non s'arretròba pas en occitan stricto sensu, qu'ei la desinéncia deu subjontiu en -i. Qu'ei ua caracteristica deu gascon occidentau. Lo gascon orientau que s'a guardat un subjontiu de tipe classic, panoccitan. Los dus metòdes tà apréner lo gascon qui podetz trobar a la venta, titolats "Que parli gascon" e "A Hum de Calhau", qu'emplegan exclusivament aquesta forma deu subjontiu en i, e non pas la "classica", supausi pr'amor que la en -i serà mes aisida peus començaires.
Present deu subjontiu deu vèrbe cantar en gascon occidentau:
canti
cantis
canti
càntim
càntitz
cantin
Present deu subjontiu de cantar en gascon centrau e orientau :
canti,
cantes
cante
cantem
cantetz
canten
En catalan orientau, lo present deu subjontiu de cantar que hè:
canti
cantis
canti
cantem
canteu
cantin
e en catalan occidentau:
cante
cantes
cante
cantem
canteu
canten
Notatz qu'en gascon occidentau, la desinéncia en i afecta totas las personas mentre qu'en catalan cantem e canteu son conservats en orientau com en occidentau. En gascon, canteu per cantetz qu'ei un dialectalisme fòrça localizat (Castelhon de Coseran, que vesia dab Palhars per la cresta). A prepaus de la manièra de conjugar en coserano-castelhonés, podetz escotar las enquèstas hèitas per Xavier Ravier tà l'atlas lingüistic deu gascon, los enregistraments que son audibles per l'internet, lo ligam que's tròba sus aquera pagina, en haut a dreta (a cada vilatge son lengatge...).
Ara, tà conjugar lo present deu subjontiu de sentir en gascon:
senti
sentis
senti
sentim
sentitz
sentin
o
senti
séntias
séntia
sentiam
sentiatz
séntian
en catalan orientau:
senti
sentis
senti
sentim
sentiu
sentin
bastir (desinéncia en eishi; variantas: bastissi, bastissis etc: bastishi, bastishis, etc)
basteishi
basteishis
basteishi
bastéishim
bastéishitz
basteishin
o
bastesqui
bastescas
bastesca
bastescam
bastescatz
bastescan
bàter
bati
batis
bati
bàtim
bàtitz
batin
o
bati
bàtias
bàtia
batiam
batiatz
bàtian
etc.
En gascon occidentau com en catalan orientau, las desinéncias en i afectan tanben lo subjonctiu passat (imperfèit deu subjontiu):
gascon occidentau:
cantèssi
cantèssis
cantèssi
cantèssim
cantèssitz
cantèssin
gascon centrau e orientau:
cantèssi
cantèsses
cantèsse
cantèssem
cantèssetz
cantèssen
catalan orientau:
cantés
cantéssis
cantés
cantéssem
cantésseu
cantéssin
Los patrons que'vs balhi que son los de la lengua gascona normativizada, mès en gascon, dilhèu enqüèra mes que non pas en catalan, las variacions locaus que son pro nombrosas, e quitament per çò que tòca a la formacion deus radicaus. Per exemple, poder a la prumèra persona deu present deu subjontiu que pòt hèr en gascon: pòdi o posqui o pogui o poishqui o pusqui o posca... (Atencion qu'en gascon, l'o de posqui demora barrada contrariament a pòsqui en occitan dit "larg", per larg aquiu que cau compréner, de manièra paradoxau, stricto sensu e non pas lato sensu. Aquerò qu'èra ua arremarca destinada taus amics d' Initiativa per Occitània, rai...). Estar / èster: sii , èsti, sia, singui, sigui, si, etc.
Quauques gramaticians com Romieu e Bianchi (Gramatica de l'Occitan Gascon Contemporanèu) qu'aconselhan de n'utilizar pas sonque lo subjontiu classic, çò que hèm tostemp en aqueth blòg, tà non pas talhar lo gascon de la rèsta de l'occitan. Totun, com ac èi dejà senhalat, las fòrmas deu present deu subjontiu "en i" que son las unicas ensenhadas peus dus metòdes de gascon en venta, tant lo gasconista en grafia classica reformada (Que parli gascon) com l'occitanista (A hum de calhau). Los Occitans non-gascons que pòden tostemp consultar aqueris metòdes tà apréner lo gascon o perfeccionà's, s'ac vòlen. A mes, qu'avem l'escadença de compartir lo subjontiu en -i dab lo catalan e lo subjontiu en i qu'ei plan present dens la literatura gascona modèrna. Doncas, la mea conclusion serà qu'en gascon, com en catalan, e's pòden utilizar las duas manièras de formar los subjontius, e non cau pas privar-se'n.
dimarts, 10 de febrer del 2009
Aquò rai (II): pas autant faus-amics e consideracions etimologicas
Aqueth blòg non preten pas detiéner la vertat absoluta e a còps s'i tròban assercions qui son plan fauças. Errare umanum est, perseverare diabolicum. Çò d'important qu'ei de corregí's. La darrèra arrucada (dinc a la seguenta) qu'èra dens lo messatge passat consacrat a rai e aquò rai. Rai, que i torni.
En gascon, lo mot rai qu'existeish devath duas formas: la forma montanhòla e la forma de l'arribèra. La forma montanhòla, emplegada en Pirenèus gascons, qu'ei harai, mentre que l'auta forma, la comuna aus país occitanocatalans e a Haut-Aragon ei mes corta: rai. La semblança de l'adverbe rai dab lo mot occitan rai, catalan raig, gascon arrai o rai, qu'a hèit supausar qu'aqueth advèrbe èra de la medeisha familia que lo vèrbe rajar. Totun, aquera teoria non pòt de nada manièra explicar lo mot harai, dab h aspirada e r simpla, e la cau abandonar coma fauça. L'origina deu mòt qu'ei probablament pre-romana, un eretatge d'ua lengua pirenenca de tipe aquitan o protobasc. Rai n'a pas arren a véder dab lo rai / l'arrai.
Qué vòu díser en gascon l'advèrbe harai / rai? Per virar "harày, ray" (escriut atau en grafia de l'escòla Gaston Febus) , Palay que ns'indica: "peu importe; c'est facile, ça ne fait pas question, s'emploi généralement précédé de acò, ça.
Per ço d'aut, acò rai !Pour le reste, peu importe; lo fray e la so, ray! Le frère et la soeur, il n'y a pas à s'en occuper; soufri, ray! Souffrir, peu importe! Acò harày, cela n'a pas d'importance. "
Aquiu qu'avetz çò qu'escriu Coromines a perpaus de harai (El parlar de la Vall d'Aran) "HARAI interj. = a la cat. rai: harái Cnj, arái Condò (QCRGA 45, i BDC III, s.v.); tu arái qu'as ierles en Plaus" Bt (zona fèrtil del terme)... Rohlfs retroba harai a Arrens (Gc.2 §515) però sembla que la forma rai (ibid.) predomina en gc., també StGaudenç "açò rai: c'est égal, c'est tout un, peu importe" (Dupl.)".
Rai qu'a aqueth medeish sens en catalan e en aragonés.
Ara rai en lengadocian, segon Alibert: C'est facile, c'est tout simple, à la bonne heure. Ex. : ieu rai, moi c'est facile; l'argent rai, l'argent, on l'aura; la fortuna aquò rai; la fortune on l'aura ou on s'en passerà; mai que venga, aquò rai pourvu qu'i vienne tout ira bien; las femnas rai, les femmes s'en tirent toujours ; ara rai maintenant tout ira bien.
I a doncas ua nuança enter la signification prumèra d'harai o rai en gascon, catalan e aragonés (peu importe) e de rai en lengadocian (c'est facile). Totun, dens un comentari qui'm hasó au men messatge passat, Jeròni que'm hasó remarcar quan lo "rai lengadocian" e's tròba precedit d'aquò, que pòt tornar préner la significacion generau de rai, peu importe, coma dens l'exemple dat per Alibert: la fortuna, aquò rai.
L'utilizacion de rai en koinè gascona per virar lo francés tant pis que'ns vien deu diccionari francés-gascon en dus volumes de Guilhemjoan, Grosclaude e Narioo: Tant pis: rai! Tant pis pour lui: rai per eth!
En catalan, tà díser tant pis pour nous, que podem tanben emplegar rai dens expressions com malament rai! ( que podem tanben díser: què hi farem?).
Espèri aver aclarir la question de rai. Senon... rai!!!!
dissabte, 7 de febrer del 2009
Un faus amic? Aquò rai!
En occitan larg, qu'ei a díser l'occitan estrict qu'a largat lo gascon, en occitan qué, rai non vòu pas díser rai.
E tà acabar, ua dedicacion respectuosa tau Conselh de la Lenga Occitana (véder lo messatge d'abans). Espèri que la's preneran dab bona umor !!! Senon... aquò rai :D!
ya no te puedo querer - Ixo Rai!
Rai! tà díser tant de mau! qu'ei ua expression plan de nòste qui lo gascon comparteish dab las lenguas pirenencas sòrs (en catalan: això rai! en aragonés: ixo rai!) mès qui n'existeish pas en occitan non gascon. En la lengua de Max Roqueta, tà diser rai, qu'emplegan lo francisme tan pièg (d'espudir en gascon), mentre rai, en occitan, que vòu díser vertat qu'ei.
Qu'ac cau saber tà evitar un quid pro quo !!! Senon, rai !
Tè, e coneishetz lo (defunt) grop ixo rai! ? Ah non? Qu'ei ua manca, aquò! N'i a pas sonque lo Dalfin, totun!!!! Urosament qu'avetz lo Peiroton tà'vs hèr sortir un pòc. Doncas, de cap tàd Aragon, on mas amors son!!! (non, Aragon rima pas dab son; qu'ei sonqu'ua impression pr'amor d' aquesta fotuda grafia occitana ;)
Tà començar, un aumenatget tà la Franja:
E tà continuar, en castelhan:
Descobritz Ixo Rai!!
Qu'ac cau saber tà evitar un quid pro quo !!! Senon, rai !
Tè, e coneishetz lo (defunt) grop ixo rai! ? Ah non? Qu'ei ua manca, aquò! N'i a pas sonque lo Dalfin, totun!!!! Urosament qu'avetz lo Peiroton tà'vs hèr sortir un pòc. Doncas, de cap tàd Aragon, on mas amors son!!! (non, Aragon rima pas dab son; qu'ei sonqu'ua impression pr'amor d' aquesta fotuda grafia occitana ;)
Tà començar, un aumenatget tà la Franja:
E tà continuar, en castelhan:
Descobritz Ixo Rai!!
ya no te puedo querer - Ixo Rai!
divendres, 6 de febrer del 2009
Questions de grafia (1): l'n finau
Lo gascon qu’a ua particularitat: que pòt presentar, en posicion finau deus mots, duas sòrtas de letra n foneticament distinctas enter eras: l'n velara e l'n dentau.
L’ n velara que’s tròba a la fin deus mots com: man, vin, pin, molin etc. Aquesta n qui’s pronóncia un pòc coma lo digraf ng de l’anglés parking o de l’aleman singen, qu’ei muda en lengadocian centrau e en catalan, lo catalan non la nota pas (mà, vi, pí, molí). Au plurau, l’ n torna aparéisher en catalan, prononciada dentau : mans vins, pins, molins, mentre en gascon qu' ei lo contrari, que vad muda. Enqüèra que l’ortografia d’aqueths mots au plurau sia la medeisha en gascon com en catalan, que cau prononciar bis, mas, pis, molís (mulís) en gascon.
L'n dentau que’s tròba dens mots com son, Aran, que canten. Aquesta n qu’i ei prononciada parièr en gascon com en catalan. En dialècte coserano-castelhonés, l'n finau que la koinè gascona pronóncia dentau qu’ei prononciada palatau (nh) de manièra regulara : sonh, anh, que cantenh, aquesta tendéncia la trobam tanben en catalan estandard dab mots coma pany, any qui corresponen aus mots gascons pan, an. Suu coserano-castelhonés, unic dialècte gascon qui ditz, com en catalan, cantau, dormiu diu etc en lòc de cantatz, dormitz ditz etc, que'ns caleré dedicar un messatge especiau. Que dísen tanben poliu, petiu en lòc de polit, petit, aquerò qu'ei un trèit d'articulacion compartit dab l'aragonés.
La grafia occitana qu’estó hargada tau lengadocian per Alibert a partir de la que Pompeu Fabra avèva acabat de fixar peu catalan. Lo Diccionari General de la Llengua Catalana de Fabra qu'èra dejà publicat. A la grafia de Fabra, Alibert que i aportè quauquas modificacions, non tostemp urosas deu punt de vista gascon, en tot préner la responsabilitat de trencar l’unitat occitano-catalana. Alibert que plorè lo manifèste de 1934 e sas conseqüèncias, per lo quau los Catalans oficializèn lo lor secessionisme envèrs l’occitanisme, mès la causida grafica d'Alibert tà l'occitan, posteriora a la deu catalan, qu' èra de tota faiçon anti-unitària.
La grafia occitana qu’estó adaptada, drin mes tard, tau gascon. Aquera adaptacion que presenta un defècte màger: non hè pas nada diferéncia enter las n dentau e velara. Aquò deu vénguer deu hèit que ni en lengadocian centrau ni en catalan, aqueris dus tipes d’n n’i coexisteishen pas. Pany que's vira en koinè gascona per pan (n prononciada dentau). Un pany en catalan qu’ei un pan en gascon. Mès un pan (dab la n prononciada velara) en gascon n’ei pas un pany en catalan, qu’ei un pà. La grafia occitana presenta aquiu ua feblessa pro clara per'mor qu’ei incapabla de restituir la prononciacion de l'n finau . La frasa lo pan qu’ei poirit, qu’ei plan clara quan ei exprimida oraument mès qu’ei ambigüa quan ei transcrita en grafia occitana. No’s sap pas se la cau compréner coma el pany és podrit o coma el pà és podrit. Se la frasa es exprimida oraument, lo sens que vad clar, per'mor que la manièra de prononciar l'n permet de compréner-la sens nada ambigüitat. La grafia occitana adaptada au gascon qu’ei clarament defectiva.
Pey (Pèir) de Garròs qu’ei de segur un escrivan màger de la reneishença gascona. Que vadó enter 1525 e 1530 a Leitora, e que’s morí enter 1581 e 1583 a Pau. Qu'èra contemporanèu deu n/o/ò/ste Enric, lo rei Enric IV de França. Garròs qu’escrivèva en gascon « per l'onor deu país sosténguer, e per sa dignitat manténguer ». Que notava la n dentau dab ua n dobla : grann, sonn, cantann e la n velara coma ua n simpla: son, man, pan (en catalan sóc, mà, pà). Aquiu qu'avetz un tròç de tèxte de Pey de Garròs escriut en la grafia de l’autor :
Aixi lo grann volera la petita,
E lo petit la que pas no merita,
E lo beròy unctara de paraulas
La qui servix d’espauent a las graulas,
E l’aganit seghira la goalharda,
Lo moderat cercara la leparda
Qui d’ahaytums e d’adobs pudira…
Joan Coromines i Vinhaus, lingüista e filològue catalan, coneishèva lo gascon hòrt plan. Que i consacrè la soa tèsi, mes precisament a l'aranés. Qu’èra d’ascendéncia gascona per lo son linhatge mairau e que s'avè guardat lo contacte dab la soa familha en Haut-Comenge. Qu’establí ua grafia especifica tau gascon, e sas causidas graficas qu’arrecebèn l’acòrd deu mèste Pompeu Fabra. Que tornè préner tot naturaument la solucion de Pey de Garròs tà escríver sonn, cantann, pann entà marcar la distincion fonetica dab l'n velara de man, pan, etc.
Mes recentament, ua refòrma de la grafia occitana qu’estó concebuda especificament tau gascon entà i adobar los problèmas que pausa la grafia d'Alibert en la lengua nòsta. Tà marcar la distincion enter n velara e n dentau, la solucion de Garròs e de Coromines qu’estó retienguda. Non i a pas cap de dobte qu’aquesta causida presente un progrès per arrapòrt a la solucion occitana, puish que dab la grafia gascona : lo pann n’ei pas lo pan, sonn n'ei pas son etc. Veiram d’autes exemples de solucions ingeniosas aportadas per la grafia reformada gascona en d'autes messatges, a la lutz de la tradicion propiament gascona e de las causidas graficas de Coromines.
Mès per mes acabada que sia, la grafia reformada gascona qu’ei hèra luenh de hèr l’unanimitat, que son ben pòcs los escrivans qui l’utilizan e sustot n’ei pas emplegada per la lengua occitana oficiau, l’aranés, qui apartien au grop gascon de lenguas enqüèra que lengadocianeje e catalaneje drin pr’amor de la soa localizacion a la termièra de las tres grans varietats occitano-romanas. La grafia gascona n’ei doncas pas (enqüèra ) la grafia d’aqueth blòg. Totun, qu’ei escandalós que lo Conselh de la Lenga Occitana (C.L.O) e deishe lo problèma deu fauç doblon pan/ pan en l’estat, enqüèra en 2009. Se’n fotossen deu gascon qu'aquerò m’estonaré pas. O simplament, que l’ignoran. Que sufiré de cambiar leugierament la grafia de l’un deus dus pans, per exemple pàn, e lo pàn non seré pas lo pan. La lengua escriuta i guanharé en claretat, e lo C.L.O. en consideracion nòsta.
L’ n velara que’s tròba a la fin deus mots com: man, vin, pin, molin etc. Aquesta n qui’s pronóncia un pòc coma lo digraf ng de l’anglés parking o de l’aleman singen, qu’ei muda en lengadocian centrau e en catalan, lo catalan non la nota pas (mà, vi, pí, molí). Au plurau, l’ n torna aparéisher en catalan, prononciada dentau : mans vins, pins, molins, mentre en gascon qu' ei lo contrari, que vad muda. Enqüèra que l’ortografia d’aqueths mots au plurau sia la medeisha en gascon com en catalan, que cau prononciar bis, mas, pis, molís (mulís) en gascon.
L'n dentau que’s tròba dens mots com son, Aran, que canten. Aquesta n qu’i ei prononciada parièr en gascon com en catalan. En dialècte coserano-castelhonés, l'n finau que la koinè gascona pronóncia dentau qu’ei prononciada palatau (nh) de manièra regulara : sonh, anh, que cantenh, aquesta tendéncia la trobam tanben en catalan estandard dab mots coma pany, any qui corresponen aus mots gascons pan, an. Suu coserano-castelhonés, unic dialècte gascon qui ditz, com en catalan, cantau, dormiu diu etc en lòc de cantatz, dormitz ditz etc, que'ns caleré dedicar un messatge especiau. Que dísen tanben poliu, petiu en lòc de polit, petit, aquerò qu'ei un trèit d'articulacion compartit dab l'aragonés.
La grafia occitana qu’estó hargada tau lengadocian per Alibert a partir de la que Pompeu Fabra avèva acabat de fixar peu catalan. Lo Diccionari General de la Llengua Catalana de Fabra qu'èra dejà publicat. A la grafia de Fabra, Alibert que i aportè quauquas modificacions, non tostemp urosas deu punt de vista gascon, en tot préner la responsabilitat de trencar l’unitat occitano-catalana. Alibert que plorè lo manifèste de 1934 e sas conseqüèncias, per lo quau los Catalans oficializèn lo lor secessionisme envèrs l’occitanisme, mès la causida grafica d'Alibert tà l'occitan, posteriora a la deu catalan, qu' èra de tota faiçon anti-unitària.
La grafia occitana qu’estó adaptada, drin mes tard, tau gascon. Aquera adaptacion que presenta un defècte màger: non hè pas nada diferéncia enter las n dentau e velara. Aquò deu vénguer deu hèit que ni en lengadocian centrau ni en catalan, aqueris dus tipes d’n n’i coexisteishen pas. Pany que's vira en koinè gascona per pan (n prononciada dentau). Un pany en catalan qu’ei un pan en gascon. Mès un pan (dab la n prononciada velara) en gascon n’ei pas un pany en catalan, qu’ei un pà. La grafia occitana presenta aquiu ua feblessa pro clara per'mor qu’ei incapabla de restituir la prononciacion de l'n finau . La frasa lo pan qu’ei poirit, qu’ei plan clara quan ei exprimida oraument mès qu’ei ambigüa quan ei transcrita en grafia occitana. No’s sap pas se la cau compréner coma el pany és podrit o coma el pà és podrit. Se la frasa es exprimida oraument, lo sens que vad clar, per'mor que la manièra de prononciar l'n permet de compréner-la sens nada ambigüitat. La grafia occitana adaptada au gascon qu’ei clarament defectiva.
Pey (Pèir) de Garròs qu’ei de segur un escrivan màger de la reneishença gascona. Que vadó enter 1525 e 1530 a Leitora, e que’s morí enter 1581 e 1583 a Pau. Qu'èra contemporanèu deu n/o/ò/ste Enric, lo rei Enric IV de França. Garròs qu’escrivèva en gascon « per l'onor deu país sosténguer, e per sa dignitat manténguer ». Que notava la n dentau dab ua n dobla : grann, sonn, cantann e la n velara coma ua n simpla: son, man, pan (en catalan sóc, mà, pà). Aquiu qu'avetz un tròç de tèxte de Pey de Garròs escriut en la grafia de l’autor :
Aixi lo grann volera la petita,
E lo petit la que pas no merita,
E lo beròy unctara de paraulas
La qui servix d’espauent a las graulas,
E l’aganit seghira la goalharda,
Lo moderat cercara la leparda
Qui d’ahaytums e d’adobs pudira…
Joan Coromines i Vinhaus, lingüista e filològue catalan, coneishèva lo gascon hòrt plan. Que i consacrè la soa tèsi, mes precisament a l'aranés. Qu’èra d’ascendéncia gascona per lo son linhatge mairau e que s'avè guardat lo contacte dab la soa familha en Haut-Comenge. Qu’establí ua grafia especifica tau gascon, e sas causidas graficas qu’arrecebèn l’acòrd deu mèste Pompeu Fabra. Que tornè préner tot naturaument la solucion de Pey de Garròs tà escríver sonn, cantann, pann entà marcar la distincion fonetica dab l'n velara de man, pan, etc.
Mes recentament, ua refòrma de la grafia occitana qu’estó concebuda especificament tau gascon entà i adobar los problèmas que pausa la grafia d'Alibert en la lengua nòsta. Tà marcar la distincion enter n velara e n dentau, la solucion de Garròs e de Coromines qu’estó retienguda. Non i a pas cap de dobte qu’aquesta causida presente un progrès per arrapòrt a la solucion occitana, puish que dab la grafia gascona : lo pann n’ei pas lo pan, sonn n'ei pas son etc. Veiram d’autes exemples de solucions ingeniosas aportadas per la grafia reformada gascona en d'autes messatges, a la lutz de la tradicion propiament gascona e de las causidas graficas de Coromines.
Mès per mes acabada que sia, la grafia reformada gascona qu’ei hèra luenh de hèr l’unanimitat, que son ben pòcs los escrivans qui l’utilizan e sustot n’ei pas emplegada per la lengua occitana oficiau, l’aranés, qui apartien au grop gascon de lenguas enqüèra que lengadocianeje e catalaneje drin pr’amor de la soa localizacion a la termièra de las tres grans varietats occitano-romanas. La grafia gascona n’ei doncas pas (enqüèra ) la grafia d’aqueth blòg. Totun, qu’ei escandalós que lo Conselh de la Lenga Occitana (C.L.O) e deishe lo problèma deu fauç doblon pan/ pan en l’estat, enqüèra en 2009. Se’n fotossen deu gascon qu'aquerò m’estonaré pas. O simplament, que l’ignoran. Que sufiré de cambiar leugierament la grafia de l’un deus dus pans, per exemple pàn, e lo pàn non seré pas lo pan. La lengua escriuta i guanharé en claretat, e lo C.L.O. en consideracion nòsta.
dimarts, 3 de febrer del 2009
Aragonés e Gascons qu'avem un pair e ua mair en comun.
M'agrada de pensar que n'ei pas un hazard si en aragonés e en gascon, e disem pair e mair exactament de la medeisha faiçon: pai, mai (las r finaus de pair e mair que son mudas en gascon). Que comparteishem ua medeisha origina, com l'avèva soslinhat Gerhard Rohlfs en tot estudiar las caracteristicas toponomicas unicas qui uneishen los País Gascons, Haut Aragon e lo País Basco e qui non s'arretròban pas enlòc mes.
Tà nosautes, l'aragonés qu'ei enqüèra de pro bon compréner.
Tà Boltanha que'm cau baishar de Silves tà estudiar,
Eth maitin comença dejà a’s desvelhar
En tot dar trucs dab eths pès
Que sautarèi de tres en tres,
Eth topin que’m hè comptar de revèrs.
Deguens era saca qu'i pòrti libes,
E qu’èi metut deguens eth sarron
Eth minjar qu'en casa e’m dan.
Era gramatica e era istòria, geografia e religion,
Paginas vielhas, bé lordas (cascantas) son!
Que neva! Que neva! Era cara que se'm gela!
Viste! viste! Que'ns cau plegar,
lèu lèu tà Boltanha
eth mèste que ns’enmaleish en contra ,
Que’s hica pro arraujós e que’ns tracta de sanglaròts.
Dus còps, sus eths dits, que m’a trucat era paumeta
Per’mor qu’èi parlat ena lengua pròpia deth men parçan.
Davant eths mens amics qui parlan castelhan,
Deras antigas paraulas que'm hèn envergonhar.
Era nharga que m’an hèit, que non èi estudiat hèra de temps,
Pr’amor mon pair que m’envia tà péisher eras aulhas ;
Ena cosina escura, dab eths gats dessús,
que m'ei impossible de m'i poder concentrar.
Quan e s’acaba era classa, eth dinnar que’ns minjam,
Ath entorn dera gran taula deth vielh professor.
En cauhatge que's crama era lenha qui èi portat,
Tostadas, eras tortetas que saben hèra mes bonas.
De vrèspe en tot tornar, près deth Ara
que’m cau passar peth pont qui’m mia tà casa,
Eth camin que’m cau pujar e que començi a espaurí’m
Que i vau en tot cantar, eras broishas que se’n anaràn.
Deguens eths uelhs dera mia mair, era tristessa qu'i crei véder,
Mila mauparats pensa que’m poscan escàder.
A mon pair en tribalh uei que’u me cau ajudar,
Lèu que serà òra de sopar.
Ena olha que boreish era sopa qui prepara dab amor
Mair qu’ac hè tot tà que'm sepa mes bon,
Ja en lheit, quan m’endormi, qu'audeishi en sauneis
eth cantar d’aqueth pòth qui’m va desvelhar.
----------
Notaratz que tà diser "parlar" en aragonés, qu'emplegan lo mot occitan "charrar" qui non s'utiliza pas mes en gascon (qu'ei batalar en la lengua nòsta) mès qu'ei enqüèra viu en occitan non gascon (e en catalan devath la forma xerrar).
-----------
Entalto Sobrarbe!
Entalto Aragón!
Aragonés luenga ofizial ya!
Jo qu'èi signat la crida tà sostiéner lo projècte de ley de lenguas, de cap tà l'oficialitat de l'aragonés e deu catalan en Aragon.
E n'aprofièti tà tornar escotar la ronda de Boltaña tostemp "en pè de hèsta" ! Que canten en aragonés o en castelhan o que hàscan sonque musica, jo que'n soi un fan INCONDICIONAU. Que poderatz escotar tròç de tots los sons CDs suu son site.
Avispas en el cierzo
Polkón (tròç)
As debinetas (tròç)
Tà crompar CDs de la Ronda, que vs' aconselhi de passar lo tunèl de Bielsa e de crompà'us en Sobrarbe.
Assajatz los lòcs qui segueishen:
En Ainsa:
Casa Paulino
Ecomuseo
El Desván
Librería La General
A Bielsa:
El Cadril
Supermercados Solans
A Boltaña:
Alimentación Gloria
Bar Aragonés
Bar El Parador
Librería Boletania
Oficina turismo
e tanben:
A Broto au Bar Vallés
A Escalona, a la Carnicería Modesto
A Gerbe, a l' Artesanía Más Madera
Torla: A La Casa Vieja e a l'hotel Ordesa
Tà nosautes, l'aragonés qu'ei enqüèra de pro bon compréner.
Tà Boltanha que'm cau baishar de Silves tà estudiar,
Eth maitin comença dejà a’s desvelhar
En tot dar trucs dab eths pès
Que sautarèi de tres en tres,
Eth topin que’m hè comptar de revèrs.
Deguens era saca qu'i pòrti libes,
E qu’èi metut deguens eth sarron
Eth minjar qu'en casa e’m dan.
Era gramatica e era istòria, geografia e religion,
Paginas vielhas, bé lordas (cascantas) son!
Que neva! Que neva! Era cara que se'm gela!
Viste! viste! Que'ns cau plegar,
lèu lèu tà Boltanha
eth mèste que ns’enmaleish en contra ,
Que’s hica pro arraujós e que’ns tracta de sanglaròts.
Dus còps, sus eths dits, que m’a trucat era paumeta
Per’mor qu’èi parlat ena lengua pròpia deth men parçan.
Davant eths mens amics qui parlan castelhan,
Deras antigas paraulas que'm hèn envergonhar.
Era nharga que m’an hèit, que non èi estudiat hèra de temps,
Pr’amor mon pair que m’envia tà péisher eras aulhas ;
Ena cosina escura, dab eths gats dessús,
que m'ei impossible de m'i poder concentrar.
Quan e s’acaba era classa, eth dinnar que’ns minjam,
Ath entorn dera gran taula deth vielh professor.
En cauhatge que's crama era lenha qui èi portat,
Tostadas, eras tortetas que saben hèra mes bonas.
De vrèspe en tot tornar, près deth Ara
que’m cau passar peth pont qui’m mia tà casa,
Eth camin que’m cau pujar e que començi a espaurí’m
Que i vau en tot cantar, eras broishas que se’n anaràn.
Deguens eths uelhs dera mia mair, era tristessa qu'i crei véder,
Mila mauparats pensa que’m poscan escàder.
A mon pair en tribalh uei que’u me cau ajudar,
Lèu que serà òra de sopar.
Ena olha que boreish era sopa qui prepara dab amor
Mair qu’ac hè tot tà que'm sepa mes bon,
Ja en lheit, quan m’endormi, qu'audeishi en sauneis
eth cantar d’aqueth pòth qui’m va desvelhar.
----------
Notaratz que tà diser "parlar" en aragonés, qu'emplegan lo mot occitan "charrar" qui non s'utiliza pas mes en gascon (qu'ei batalar en la lengua nòsta) mès qu'ei enqüèra viu en occitan non gascon (e en catalan devath la forma xerrar).
-----------
Entalto Sobrarbe!
Entalto Aragón!
Aragonés luenga ofizial ya!
Jo qu'èi signat la crida tà sostiéner lo projècte de ley de lenguas, de cap tà l'oficialitat de l'aragonés e deu catalan en Aragon.
E n'aprofièti tà tornar escotar la ronda de Boltaña tostemp "en pè de hèsta" ! Que canten en aragonés o en castelhan o que hàscan sonque musica, jo que'n soi un fan INCONDICIONAU. Que poderatz escotar tròç de tots los sons CDs suu son site.
Avispas en el cierzo
Polkón (tròç)
As debinetas (tròç)
Tà crompar CDs de la Ronda, que vs' aconselhi de passar lo tunèl de Bielsa e de crompà'us en Sobrarbe.
Assajatz los lòcs qui segueishen:
En Ainsa:
Casa Paulino
Ecomuseo
El Desván
Librería La General
A Bielsa:
El Cadril
Supermercados Solans
A Boltaña:
Alimentación Gloria
Bar Aragonés
Bar El Parador
Librería Boletania
Oficina turismo
e tanben:
A Broto au Bar Vallés
A Escalona, a la Carnicería Modesto
A Gerbe, a l' Artesanía Más Madera
Torla: A La Casa Vieja e a l'hotel Ordesa
diumenge, 1 de febrer del 2009
Non au projècte de fusion Peiteu-Charenta-Aquitània
Dens ua letra enviada a Nicolas Sarkosy, lo president deu Conselh Generau de Charenta Maritima Dominique Busserau (UMP) e lo senator de Viena Jean-Pierre Rafarin (UMP) que prepausan de fusionar Aquitània dab Peiteu-Charenta.
Alavetz, que la causa sia clara: volem l'Union deus País Gascons deguens ua soleta region administrativa (constituida de las partidas gasconas d'Aquitània e de Mieidia-Pirinèus) dab la koinè gascona coma lengua administrativa oficiau, e ua politica activa tà i promàver e ensenhar los parlars locaus coma veïcle d'expression orau en la vita vitanta. En la Gran Gasconha, lo prumèr "bilingüisme" qui cau instaurar qu'ei aqueste: la koinè gascona (o gaskoinè, lo gascon unificat) e lo gascon locau. Las classas "trilingüas" - gaskoinè- dialècte locau e francés - qu'aurén d'èster la règla en la Gran Gasconha (Aran que hè excepcion, clar), l'immersion gascona auré d'èster obligatòria, e lo bilingüisme gaskoinè-francés ua exigéncia qui tots los foncionaris deverén complir tà tribalhar en çò nòste. N'i a pas arren d'extraordinari ni de desmesurat en aquesta exigéncia, la lengua gascona qu'ei la lengua deu País Nòste, qu'ei arrica, bèra e beròja, que hè partida deu nòste patrimòni culturau e de l'identitat nòsta. Ja ei òra de la recuperar e de la restaurar. Pro de vergonha, visca Gasconha!
Alavetz, que la causa sia clara: volem l'Union deus País Gascons deguens ua soleta region administrativa (constituida de las partidas gasconas d'Aquitània e de Mieidia-Pirinèus) dab la koinè gascona coma lengua administrativa oficiau, e ua politica activa tà i promàver e ensenhar los parlars locaus coma veïcle d'expression orau en la vita vitanta. En la Gran Gasconha, lo prumèr "bilingüisme" qui cau instaurar qu'ei aqueste: la koinè gascona (o gaskoinè, lo gascon unificat) e lo gascon locau. Las classas "trilingüas" - gaskoinè- dialècte locau e francés - qu'aurén d'èster la règla en la Gran Gasconha (Aran que hè excepcion, clar), l'immersion gascona auré d'èster obligatòria, e lo bilingüisme gaskoinè-francés ua exigéncia qui tots los foncionaris deverén complir tà tribalhar en çò nòste. N'i a pas arren d'extraordinari ni de desmesurat en aquesta exigéncia, la lengua gascona qu'ei la lengua deu País Nòste, qu'ei arrica, bèra e beròja, que hè partida deu nòste patrimòni culturau e de l'identitat nòsta. Ja ei òra de la recuperar e de la restaurar. Pro de vergonha, visca Gasconha!
Subscriure's a:
Missatges (Atom)