Lo blòg deu Joan: Ua cançon de la Janeta

dijous, 26 de febrer del 2009

Ua cançon de la Janeta

Que i a cançonetas tà totas las circonstàncias, las bonas com las dolentas. En aqueras estonas on e'm senteishi estraviat com lo cèc qui s'a perdut lo barròt o espartat com lo nòvi suu cai de gara, que serà aquera, ua canta tradicionau de l'Isla Verda, aquiu interpretada per la Janeta.

Her Mantle So Green - Tirat de l'àlbum Sean-Nós Nua

2 comentaris:

merike ha dit...: M'encanta la música irlandesa, també Sinead ha cantat aquesta cançó vella. Bon cap de setmana des de zero graus! Sinéad O'Connor - Her Mantle So Green; 27 de febrer del 2009, a les 7:36
merike ha dit...: L'autor ha eliminat aquest comentari.; 16 de maig del 2009, a les 18:28

Publica un comentari a l'entrada

Subscriure's a: Comentaris del missatge (Atom)

A prepaus deus mots pirenencs gave e nèsta, duas enigmas etimologicas resolgudas, etimons latins.

En contra de çò qui poderatz léger en tots los bons obratges, qu'amuishi los mots "gave" e "nèsta" que son d'etimons plan latins, respectivament canalis e nasturcium. Lat. canale- > gasc. gau - > gavet --> gave. Lat. nasturciu- - > gasc. nestós - > nèsta. Dongas, non hè pas nat besonh recórrer a l'invencion d'etimons preindoeuropèus entà explicar aquestes dus mots, lo latin e lo gascon que sufeishen . Entà aver mei d'explics (en francés), clicatz sus l'imatge, tirat de la wikipedia (rivière).

Etimologia de lugran.

En aqueste article, que m'interèssi a l'origina etimologica deu mot gascon "lugran". En contra de l'ipotèsi de Wartburg qui prestava, shens nada pròva, ua valor semantica de traca astronomica au mot latin "lucanus" (lum de l'auba en latin), jo que denegui aquesta significacion astronomica per lucanus. Q'amuishi lo mot gascon lugran que's pòt comparar dab d'autes mots deu lexic gascon com lugret (s.m.), lugrèra (s.f.) , lugrejar (v.i.) e lugrir (v.i.) qui defineishen a l'evidéncia ua soleta familha etimologica. Aquestes mots n'apuntan pas briga cap a l'etimon "lucanu", que derivan deu mot "lugre" qui significa "astre qui luseish" e, per metafòra, "uelh". L'etimon qui jo prepausi qu'ei *lugra, mot qui significa "lua" en celtic ancian. Que m'interèssi tanben aus etimons lucanu e *lucarnu (lugarn, lucarne) en tot explicar las confusions etimologicas qui podem observar en occitan e en francés. Tà'n saber mei, clicatz sus l'imatge de la lua.

Cachalot, un gasconisme viatjaire viengut deu Bascoat (St Joan de Lutz, sègle 17).

L' atestation mei anciana deu mot 'cachalot' que remonta tà 1628, devath la fòrma 'cachalut' . Lo mot, emplegat a St Joan de Lutz, que designava "lo mascle de la baléia". Aqueste mot 'caishalut' qu'ei gascon e que significa literaument 'provedit de caishaus', a saber 'dentut', ua caracteristica qui distingueish lo caverat de las baléias shens caishaus . A ma fin deu sègle 17, lo mot de St Joan de L., que s'i gahè la fòrma modèrna 'cachalot' ('caishalòt'). Lo gascon que prestè lo mot shens qu'au francés e qu'a las lengas de la peninsula vesia, autanplan a un hèish d'autas com l'anglés, lo rus, lo romanés, l'ozbèc, lo danés, lo finlandés, l'estonian, lo gaelic escocés, l'irlandés, l'esperanto etc. Tà'n saber mei, clicatz sus l'imatge deu caverat, tirat de la wiki.

Caverat, de *cauaracus, fòrma afixada deu mot galés cauarus (colòs, gigant).

Navèra ipotèsi etimologica entau mot 'justagarra' o '(j)ustagar': origina gascona e non preromana.

Quin se prononciava la f hicada en plaça d'ua h en gascon ancian?

Jumpar: un astur-leonesisme en occitan.

En aqueste pòst, que ns'interessam a l'etimologia deu mot gascon "jumpar". Que'u hèm remontar tau vèrbe latin "plumbiare" (cabussar, cf. oc plombiar). Que muisham lo mot qu'ei tanben aragonés e probablament d'origina asturleonesa (astur. chumbar e cantabre chombar = gasc. cabussar; cant. jumpiar = gasc. agitar). En aragonés d'uei lo dia, chumblicar que significa jumpar. Que muisham tanben los mots castelhan "columpiar", leonés "columbiare", asturian "colingar" e cantabre "columbiar", qui tots significan jumpar, que remontan tau medish mot latin "plumbiare". En cantabre, mots qui significan respectivament agitar e jumpar (cant. jumpiar e columbiar) qu'an l'aspècte de derivats frequentatius de mots qui significan cabussar (cant. chombar e calumbar). Tà'n saber mei e aver mei d'explics, clicatz sus l'imatge de la jumpadera.

La f non etimologica de "froncer": la fauta deus gascons?

Lo vèrbe francés froncer que vien deu mot francic "hrunkja" qui significava "plec", "arruga, arroncilh". Entà díser arroncilh, lo picard qu'avèva lo mot "ronche" e l'occitan ancian que disè rons . Mei tard, lo mot francés que's gahè ua f (fronce,froncer) qui non s'explica pas per l'etimon francic. A l'expression catalana "arronsar les celles" que correspon exactament l'expression francesa "froncer les sourcils". "Arronsar" vs "froncer", aqueste ahar de "f" n'auré pas quauquarren a véder dab los gascons? La question qu'ei bona e que vs'arremercii de la m'aver pausada. Que m'i interèssi hens un messatge qui podetz arténher en clicant sus l'imatge (tirat de la wiki.)

Melic, un gasconime en catalan

Lo vòste servidor que supausa lo mot "melic" qu'ei un manlhèu gascon en catalan. E sus quins elements e'm basi entà hargà'm aquesta ipotèsi? Essenciaument suu fèit que, se lo mot "melic" ei plan un mot au còp gascon e catalan, n'ei pas lo cas deu mot "omelic" qui n'ei pas sonque gascon (ved. Palay). Aqueste mot "omelic" (deu latin umbilicus), deu quau lo mot gascon e catalan "melic" e deriva. n'ei pas conegut ni documentat en catalan, ni lo contemporanèu, ni l'ancian. Dongas, "melic" que'n deu estar un manlhèu gascon (se non aragonés) en catalan medievau (dusau mieitat deu sègle 14), emplegat en concurréncia dab lo mot pròpiament catalan llombrigol. Qu'èi consacrat un pòst au mot "melic", a las soas origina gascona e espelida catalana. Que podetz arténher l'article en clicant sus l'imatge deu melic (tirat de la wiki).

Dus mots deu lexic gascon: abalòt, abarrotar

Ua proporcion hèra importanta de mots gascons qu'ei absenta deu diccionari occitan segon Josiana Ubaud. Aquiu que'm soi volut interessar a dus mots qui començan per "ab" e qui non s'arretròban pas ni en çò d'Ubaud, ni en çò de Mistral. Que son "abalòt" e "abarrotar". Lo prumèr qu'ei compartit dab lo catalan (avalot). Lo dusau que sembla estar compartit dab lo catalan, l'espanhòu e lo portugués; totun, la significacion deu mot gascon n'ei pas briga la en las lengas vesias. Aquesta singularitat que vien de la significacion particulara deus mots "barra" e "barròt" en gascon. Qu'arreligam aquesta particularitat dab lo fèit qu'existeish, en gascon, un aute mot "baston" qui n'a pas briga la significacion d'aqueste mot en occitan. Que vse'n balhi los explics qui poderatz léger en clicar sus l'imatge de la bastoada (tirat de wikipedia).

Navèra ipotèsi etimologica entà explicar lo mot gahús

En aqueste pòst, jo que i contesti la teoria etimologica de Wartburg a prepaus deu mot gascon gahús o guèhus. Segon jo, lo mot qu'ei d'origina romanica, qu'ei la fòrma pirenenca deu mot qui trobam en occitan: caús, còis. Cèrtas, qu'ei lo medish mot que lo mot basco gauhontz, var. gabontz, gauhuntz, totun aqueste mot basco qu'ei d'origina indoeuropèa, probablament un manlhèu gascon o un celtisme pre-latin. Qu'arretrobam aqueste etimon aus mots cauva e chauve qui compausan los sintagmas soritz-cauva e fr. chauve-souris (tinha-hus). A l'origina de hus qui compausa los sintagmas tinha-hus, tumar-hus e lo cat. gamarús, que i balhi mei d'explics. Tà arténher lo messatge (en francés), clicatz sus l'imatge.

Lo mot catalan xarbot (en gasc. esclac violent, eishagat e barlòc) que vien de l'occitan chabròt

Lo vòstre servitor que s'ei interessat a l'etimologia deu mot catalan "xarbot", d'ahur onomatopeic ligat au brut qui hè un liquide lahens un recipient quan ei segotit. En contra de las varias ipotèsis etimologicas, contradictòrias entre si, qui trobaratz en tots los bons obratges, qu'èi hicada a la lutz la relacion qui liga aqueste mot catalan au mot occitan chabròt deu "har shabròt". Xarbot que vien de chabròt. Aquesta evidéncia que's basa sus la significacion qu'a dialectaument lo mot "xarbot" en catalan :" brou mal fet", qu'ei a díser, en gascon, maishant bolhon, maishanta sopa. Entà mei d'explics, que podetz arténher l'article en clicant sus l'imatge de l'òmi qui ei a har shabròt.

Un gasconisme viatjaire: arlòt (harlot, al.lot, arlot, arlote, arlotto etc).

Un navèth gasconime qu'ei estat identificat peu vòste servidor. Que s'ageish deu mot "arlòt" qui s'ei espandit en viatjant per lengas d'Euròpa occidentau. Lo mot gascon "arlòt" que deriva d'"arla" per simpla afixacion. D'"arla" que vien tanben lo vèrbe "arlar" o "arlà's" e lo son derivat "arlant" qui designa un "pilhard", un "sacamand". A partir d'"arlant" lo gascon qu'a construsit lo vèrbe "arlandejar" (sinonime de "pilhar", "sacamandejar"). Que i apreneratz quin lo mot "arlòt" qui, en gascon, e designa un òmi aule, un òmi de mala vita, va fenir per significar "gojat" en catalan balear. Entà consultar lo pòst qui' vse balha l'etimologia deu mot arla e mei d'explics, clicatz sus l'imatge de l'arla. L'imatge qu'ei tirat de la wikipedia.

Un gasconisme en catalan e en espanhòu: coet, cohete.

En aqueste pòst, que hèi remontar lo mot espanhòu cohete (huec d'artifici) tau mot gascon cohet (diable, demòni, adaptacion gascona de l'a.fr. coué, id., lat. caudatu), via lo catalan coet (huec d'artifici, anticament grafiat cohet). L'associacion huec d'artifici - cohet que'ns vien probablament de la tradicion catalana de la dança de cohets (en catalan: ball de diables), on figurants apelhats de diable e dançan en har petar huecs d'artifici. Entà mei d'explics, que podetz consultar lo pòst en clicar sus la fòto deus cohets. La fòto qu'ei tirada deu blòg de fòtos de la Segarra: http://desdelasegarra.blogspot.fr/2010/06/festa-de-la-colla-dels-diables-el-ball.html

Sobaco e galillo /gallete: dus gasconismes anatomics viatjaires en espanhòu e en portugués.

En aqueste pòst, que m'interèssi a dus mots espanhòus d'etimologia non resolguda dinc adara: sobaco e galillo. Per jo, que son gasconismes clars, gessits de "sobac" e de "galet" (lo deu "béver a galet"). Dongas, sobaco e galillo que remontan cadun tà un mot latin, respèctivament "opacus" e "canalis", via los mots gascons "obac" (o mei exactament "sobac" qui deriva d'obac per agglutinacion de l'article "so") e "gau" (doblon, de formacion populara, deu mot "canau"). Tà mei d'entresenhas, que podetz consultar lo pòst corresponent, clicatz sus l'imatge de la Mariana (tirada de la wikipedia).

Cat. 'a la ronsa', esp. 'a la ronza', deu gasc. 'a l'arronç', etim. lat. fŭndus.

En aqueste pòst que ns'interessam a la relacion enter l'expression catalana 'a la ronsa' qui significa 'a la deriva' (tèrmi nautic) e la locucion gascona 'a l'arronç' qui significa 'a l'abandon'. Com Wartburg e au contra de Coromines, que hèm ua distincion enter l'etimon deu mot catalan e gascon 'arronsar' o 'arronçar' (disminuir per contraccion, plegar, aplegar, ancian occitan ronsar, id. , deu francic 'hrunkjan' (FEW) meilèu que non pas de l'arabe rams (teoria de Coromines, DECat etc) e lo cat. 'ronsa' deu 'anar a la ronsa''. Segon jo, aqueste darrèr mot que deriva deu gascon arronç, arronçar, deu gascon hons e honsar, :latin fŭndus). Sus l'etimologia de ronsa e d'arronç, jo non soi pas briga consent dab la teoria de Wartburg qui con·hon l'etimologia d'arronç - e deu cat. ronsa- dab la d'arromec (cat. arromeguera etc) mentre jo que'n hèi un gasconisme derivat de honsar, hons, etim. latin fŭndus. Se'n voletz saber mei e léger mei d'arguments, clicatz sus l'imatge.

L'adirèr, un mot especificament gascon. Asir, un mot especificament occitan, non gascon.

En aqueste article que ns'interessam a un mot qui non trobam pas sonque en gascon: l'"adirèr", e aus autes membres de la familha ("adirar", "adirós", "adirau"…). Que i rapèri las significacions d'aquestes mots. Qu'ei interessant de constatar qu'a maudespieit d'ua etimologia comuna, los mots "adirar" e "adirós" n'an pas briga las significacions deus mots occitans (lengadocians) "asirar" e "asirós". Que i destaqui un fèit remarcable: lo gascon n'a pas de mot tà arrevirar especificament l' occitan "asirós". Qu'emplega lo mot "verenós". Entà léger lo pòst corresponent, clicatz sus l'imatge deu còr.

Avetz dit: separatisme gascon????

En aqueste pòst que i contestam las assercions d'un ensenhaire d'occitan a prepaus d'un pretenut separatisme gascon per rapòrt a l'occitan. En efèit, istoricament, la nocion d'ua lenga gascona distinta de la lenga provençau qu'ei hòrt anciana e aparentament plan anteriora au concèpt d'ua lenga occitana unica qui includiré lo gascon. Dongas, l'expression "separatisme gascon" per rapòrt a l'occitan n'ei pas corrècta, que caleré meilèu parlar d'"unionisme occitan" qui afectaré lo gascon. En aqueste pòst, que i contradisi tanben ua assercion d'aqueste ensenhaire qui nega l'apòrt deu son collèga lingüista Yann Lafitte a la coneishença deu gascon. Que i rapèri quauques contribucions fonamentaus de Yann Lafitte au maine deus estudis gascons. Tà consultar lo pòst, que podetz clicar suu logo deu Jornalet.

Mots gascons: galihòrça, agalòrça, galòrça; mot catalan: gallorsa, galorza.

En aqueste pòst que ns'interessam a dus gasconismes: galihòrça e agalòrça. Que'us botam en relacion dab un tresau mot gascon: galòrça, e dab un mot qui trobam en catalan: gallorsa, antigament galorza. Que'n revesitam l'ipotèsi etimologica dab l'ajuda de lectors deu blòg. Que jogam per ua etimologia romanica: canal(e) fortia o aqual(e) fortia. En aquesta ipotèsi, lo mot catalan que seré plan un gasconisme pastorau, probablament un eretatge lingüistic deus immigrants gascons qui hasèvan de pastors en Catalonha. Tà consultar lo pòst, que podetz clicar sus l'imatge de las vacas aussalesas, tirat de la wikipedia.

Lo mot rèn en gascon e en las autas lengas vesias.

En aqueste pòst, que ns'interessam au mot "rèn" (deu mot suedés 'ren', id.) qui dauguns e volerén espudir deu lexic noste au profieit deu manlhèu francés "rangièr" (deu francés 'rangier', id.).Aqueste gallicisme , de fonetica pro lèda, que demora desconegut deus diccionaris de gascon, au contra deu mot "rèn". En occitan, lo mot rèn qu'ei estat incorporat au diccionari basic deu Congrès Permanent de la Lenga Occitana e au Diccionari General de La lenga Occitana redigit per l'Academia Occitana. Lo mot rangièr. n'i ei pas estat admés.

Perruca: l'ipotèsi navèra d'un gasconisme viatjaire (cat: perruca, it:parrucca, fr. perruque) .

Los linguistas qu'encontran hèra de dificultats entà explicar l'origina e l'etimologia deu mot francés "perruque". L'ipotèsi d'un gasconisme n'ei pas jamei estada evocada, com plan sovent en cas semblants. Totun, pas sonque lo gascon que sap arreligar de manèira simpla lo mot "perruca" a un mot latin. Adonc, en aqueste pòst, que prepausi ua ipotèsi ignorada peus lingüistas, tròp desdenhós que son, generaument, de la lenga gascona e deus estudis gascons. La formacion deu mot que m'apareish tipicament gascona, derivat afixat deu mot pèth (latin pellis).

Trèits singulars partatjats peu gasc. occidentau e peu cat. orientau : pas un azard segon T.J. Walsh

En aqueste pòst, que ns’interessam a la teoria hòrt eleganta e originau deu professor Thomas J. Walsh (Georgetown University, Brunswick, Michigan) qui explica perqué lo gascon occidentau e lo catalan orientau presentan un hèish de similituds hòrt singularas qui'us apartan de la rèsta de l'occitano-romania, gascon orientau e catalan occidentau inclús. Dab tota l'arrason, T.J. Walsh que jutja hòrt improbable qu’aquestas coincidéncias sian lo fèit deu simple azard. Que pensa, au contra, que provienen de la fòrma de latin a l’origina de las lengas gascona e catalana. Los parlars « negres » (landés e balear) que serén los mei conservadors en preservant un trèit fonetic deus mei ancians hens lo maine catalano-gascon. Que seré, segon eth, la difusion de l’influéncia allogèna de l’occitan de Tolosa qui seré a l’origina de la pèrda progressiva -geografícaments e cronologícaments, d’aquestes trèits lingüistics e qui contribuí a la dicotomia en dus grops dialectaus, l'occidentau e l'orientau, tant en catalan com en gascon. Se aquò vs’interèssa, que podetz consultar lo pòst en clicant sus l’imatge deu blason de Georgetown University.

Segon l'Acadèmia de Sciéncias de Heidelberg, lo gascon qu'ei ua lenga distinta de l'occitan.

Lo mot grau en gascon, catalan e occitan: ua ipotèsi etimologica revesitada.

En aqueste pòst, que m'interèssi a dus mots gascons omonimes: "brau". L'un qu'ei compartit dab l'occitan stricto sensu, l'aute qu'ei un landesisme. Jo qu'expliqui aqueth darrèr com a la fòrma deu mot "grau" en gascon landés. Que'm soi interessat ad aqueste mot "grau" en gascon e en las lengas vesias. Aquò que m'a miat tà refutar l'ipotèsi largament admesa que lo mot "grau" qui designa ua sòrta de bocau religant un estanh costèr a la mar mediterranèa, non seré pas de formacion indigèna en occitan. Entà consultar l'article, clicatz sus la carta postau deu brau (tirat de la wikipedia).