Lo shotish (l'escotisha) de Monsur Böl Olle

Aqui qu'avez un aire de dança pro simple qui m'agrada d'escotar, de jogar (e de dançar). Qu'ei ua escotisha qui's ditz shotish de Böl Olle (en suedés: Böl-Olles Schottis). Se non m'engani pas, Monsur Böl Olle (un petit nom, probable, n'avem pas guardat lo son nom de familha) qu'èra un musicaire (vriulonaire ?), hilh de Malung en la província de Dalarna (Suèda). Aqueth aire qu'ei tanben coneishut com a "Schottis från Malung " (Escotisha de Malung). Qu'a la particularitat que la partida A ei en tonalitat minor e la partida B en major. Qu'ei la rason màger qui hè aquera escotisha tan populara, que'm pensi. Que ne trobaratz mei d'ua interpretacion sus youtube, de tempo hèra variable segon los cas. Que vse'n prepausi duas versions qui m'agradan particularament.
 La prumèra qu'ei plan aunèsta,  interpretada "com cau"  (ua version, digam-ne,  "classica"):
 La dusau qu'ei ua version arrevesitada e un drin mei, digam-ne, "joena":

 La particion qu'ei en si minor/ Re. Se volem jogar lo trocet a la boha en tot respectar la tonalitat indicada per la particion com ac hèn los dus groups amuishats aquiu, que cau emplegar lo pihet en la, brunidèr levat, bordon mantiengut tancat tà la partida A (en si minor), bordon obèrt tà la partida B (Re). En la prumèra frasa de la partida B, la boha non pòt pas har soar las duas notas mei baishas (dab lo pihet en la: fa# e sol#), qui caden devath la tonica, dongas que i cau introdusir un contracantet qui respècti los acòrds.
 Segur, que podetz autanplan jogar aquera escotisha dab lo pihet en sol, alavetz que serà en la minor / Do. Atau, que haratz urós los diatonistas qui'vse poderàn acompanhar.

La confusion deu sacpipaire

Ua dificultat dab lo repertòri dançaire de la sacpipa (la cornamusa suedesa, säckpipa en suedés) qu'ei los noms deus tròçs de musica.  Generaument, lo dit tròç n'a pas nat títou: se la dança ei ua "polska" recuelhuda peu, o apresa deu, sénher Lars Olsson, per exemple, que serà aperada simplament "polska" segon (efter en suedés) Lars Olsson, e pro. Totun,  non cau pas pas con·hóner la polska efter Lars Olsson dab la polska efter Olle Larsson ni la hamburska efter Erik Persson dab la hamburska efter Pehr Erikson! Non m'i escadi pas tostemps, la vertat. Urosament que i ei lo gånglåt efter Dal Jerk, eh! Aqueth qu'ei aisit de brembar-se'n (en esperant que lo diu deus sacpipaires e'ns perdone lo pecat de marrida pronóncia).

Remarca, lo risc de confusion n'ei pas reservat sonque tau sacpipaire. Entau bohaire, qu'ei tot parièr. Que soi a parlar de çò qui èi vivut! Qu'ac citi:

"Bon, pichòts, plan que l'avem, la pòlca d'Usèste, adara que vam tribalhar ua seguida de tres rondèus en suenhant l'encadenament enter los diferents tròçs. Pensatz aus dançaires, non cau pas copar la cadéncia, respectar-la que cau. Començaram peu dusau rondèu de Clément Darmagnac, seguit peu rondèu de Lalanne, enfin, Lalanne, que voi díser lo pairan, eh!  Pas lo Francis, ah, ah!!! E acabaram peu rondèu trenta-un d'Alexis Capes.  Joanòt, avisà-t'i, qu'èi plan dit lo trenta-un, pas lo quate ni lo tretze! ".

Lo problèma qu'ei, a jo, los títous d'aqueth escantilh no'm soan pas guaire. Que non son sonque deus aires que'm brembi, pas guaire deus noms, e enqüèra mensh quan ne'n son pas sonque numèros. Lavetz, que soi sovent obligat de deishar passar ua o duas mesuras, en hant soar sonque ua nòta de bordon, tà avisà'm de quin trocet e's tracta.Tà l'an 2013, qu'èi presa la resolucion de har l'esfòrç d'apréner los noms deus trocets, quan no'n serén sonque numèros o mots en suedés.

Ua polska ensenhada per Olle Gällmo (qui ei lo men professor de sacpipa per l'internet, mercés tad eth):


Un "brudmarsch" (lit. marcha de nòça):


 Aqueth rondèu qu'a un nom, totun! Lo nid de la lèbe, d'acòrd (un aute mercés tàd Adrian Villeneuve, dab loquau bohi au sac, tot dijaus au Centre Occitan de Musica e Danças Tradicionaus).


E lo rondèu qui segueish, b'ei un de Clément Darmagnac! Totun, quin serà,  lo un o lo dus?
(un gran mercés taus co-sòcis e amics deus Bohaires de Gasconha).
 

Inchas (Espiulas) de boha.

Duas règlas de seguir.
La prumèra qu'ei de non pas jamès enfrénher: quan ua incha soa plan, non sajes pas jamès de modificar-la ni de tocar-la (lhevat tà afinar l'instrument, plan segur), quin que'n sia l'aspècte.
La segona: se la gana e't gaha de modificar ua incha tà sajar d'amelhorar-la, vau més que sages de'n fabricar uas de las navas e de deishar las modificacions de l'existenta a un professionau.
Doncas, tà apatzar la mea frustracion, qu'èi decidit de hicar-m'i, a sajar de fabricà'm inchas simplas.
Olle Gällmo qu'explica n'ei pas complicat de fabricar ua cornamusa suèca, levadas las inchas. Lo "challenge" vertadèr, ce ditz lo mèste de la säckpipa, qu'ei de hèr inchas de las bonas. Las inchas de säckpipa non son guaire diferentas de las de la boha, en tot cas la tecnica de fabricacion qu'ei la medisha, sonque las mesuras deu tròç de canya e de la lengüeta pòden variar, plan segur.

Doncas qu'èi dus documents tà m'ajudar: lo petit obratge de Bernard Desblancs sus las inchas simplas, editat peu Conservatòri Occitan, e l'excellent sit d'Olle Gällmo sus la säckpipa.

Dab inchas ben talhadas a partir de tròç de canha (Arundo donax), Olle que pòt guanhar ua nota aguda mes, sonqu'en auçar la pression deu sac. N'avem un exemple en la segonda partida d'aqueth aire (a 0:58, 0:59, e enqüera a 1:10-1:11).
.

Un avantatge de la säckpipa per arrepòrt a la boha vien de las cometas talhadas tà alotjar los dits, qui permeten d'i hicar dus horats de jòc en lòc d'un tà un medish dit, atau qu'ei possible de jogar los miei-tons de manèra mes hidabla. Los "pihets" de la fòto a l'esquèrra que son de säckpipas en la e en sol, respectivaments, hèits per Alban Faust (foto tirada deu sit d'Olle Gällmo). Un aute avantatge de la säckpipa qu'ei l'amplitud deu jòc, qui pòt cobrir ua octava e mieia versus sonque ua octava tà la boha.

L'avantatge de la boha per arrrepòrt a la säckpipa qu'ei de poder hèr variar la nòta deu "bordon" durant la melodia.

Lo metòde nau de boha qu'ei arribat!

Que vieni d’arrecéber lo metòde de boha de l'associacion "Bohaires de Gasconha", tot juste pareishut. L'obrage qu'ei bilingüe, francés-gascon. La causida occitana qu'ei diferenta segon los capítols, sia nòrd-gascona, sia biarnesa. La version biarnesa qu'ei hèra bona, que podem sonqu’arregretar la version nòrd-gascona non sia pas deu medish escantilh. L'arrevirada a carga de l'I.E.O. 33, qu'ei dolenta. Qu'ei ua vergonha, que tròbi. N’ei pas la causida d’ua modalitat nòrd-gascona (de transicion de cap tau lemosin e tau lengadocian) qui’m pausa problèma, segur que non. Mès aquera arrevirada qu'ei estada hèita com qui horneja. La tornèn pas jamés liéger entà corregir-la, totun! Que s’i pòden acceptar las incoeréncias dialectaus com, per exemple, héser qui alterna dab har e mes hèr (?), o lo pronom neutre qui trantalha enter o, ec e ac segon las frasas. Aquò rai. Çò de mes inacceptable que son las incorreccions gramaticaus e lexicaus. Que vse'n liuri quauques exemples. Lo mot digitacion, au còp plan occitan e plan gascon, qu'ei sistematicament remplaçat per "ditat", un barbarisme lè d que hè paur. "Ditat" qu'ei evidentament calcat suu francés doigté. L'arreviraire n'a pas nada excusa: lo mot digitacion qu'ei plan indicat dens lo diccionari francés-occitan(gascon) en dus volumes de Per Noste. E las pecas gramaticaus que son nombrosas per la part nòrd-gascona, per exemple, paja 41: la husta lo (sic) mei utilizat (re-sic), la melhora (sic) posicion, p91: De vrai, la partida la (sic) mei preciosa e la (re-sic) mei...Bon, que'n deishi.

En tot cas, lhevada la redaccion nòrd-gascona, aqueth metòde qu'ei fòrça plan hèit. Que comprén 137 planas, dètz capítols. Las illustracions, plan nombrosas, non son pas sonque visuaus, que n’i a tanben un pialèr de sonòras gràcias au CD inclús.

Lo prumèr capítol que relata l'istoric de la boha dab consideracions sus la soa origina, la soa extension geografica, quin e l’aperavan segon los parçans, la soa desaparicion e que i horneish anecdòtas de las interessantas sus la descobèrta d’ instruments ancians etc.

Lo segond capítol qu'ei dedicat a l'organologia: la de l’instrument tradicionau com la de las bohas "fòlc" d'uei lo dia.

Dab lo tresau que comença lo metòde pròpiament dit: qu'ei la presa en man, qu’aprenem quin e cau hèr tà mestrejar la pression e lo bohar, quin e’s pòt aviar e arrestar lo son, la debuta tau començaire, qué. Los tablèus de digitacion que i son balhats peus dus tipes de boha, la tradicionau com la fòlc. Que i trobam exercicis, dab particions e enregistraments suu CD qui acompanha lo libe. Los trocets d'entraïnament que son nombrós en començar per rondèus com Lo coquin de Pire e lo rondèu de C. d'Armagnac.

Dens lo capítol cinc, que i son tractats l'estile de jòc e los ornaments, dab bèths exemples de particions e los enregistraments corresponents. Que s’i pòt audir en particular un bohaire d’abans la renavida fòlc, lo Jantí Benquet (d'après un document rarissim d'archiu), seguit per interpretacions de bohaires de l'associacion nòsta: Alan Cadeillan, Bernat Desblancs, Joan Miquèu Espinasse, Joan Pascau Leriche, Ives Pouysegur e Robèrt Matta. Atau qu'ac saberatz tot suu vibrato, las appogiaturas, lo nhacant, lo jòc picat, lo doblat e lo destacat en arrepic, lo bistorçut, lo tustat, lo glissando, las combinasons.. Lo tot que s'acaba dab quauques conselhs pedagogics. E, solide, que i trobaratz tots los exercicis convienents tà vs’entraïnar e progressar.

Lo capítol següent qu'ei dedicat au jòc suu canèth semi-melodic illustrat per d'autes tròç enregistrats (congòs, vals e rondèus). La possibilitat de cambiar de nòta d'acompanhament sia tà marcar lo ritme, sia tà hèr variar l'armonia o tà completar la melodia qu'ei plan ua caracteristica de la cornamusa nòsta, qui’n hè un instrument drin especiau en món deus sonaires.

Dens lo capítol 7, qu’aprenem quin e cau hèr entà afinar (acordar) l’instrument. Que ns’explican lo foncionament de las inchas simplas (aperadas tuhèts dens lo tèxt nòrd-gascon, e espiulas dens lo tèxt biarnés): lo principi, lo reglatge e lo manteniment.

Lo capítol 8 qu’ei dedicat au manteniment de la boha: quin estarquejar lo sac, quin hè’s un clapet tau bohet (aperat malastrugament peu francesime pòrta-vent), quin netejar lo pihet (o pihèth?, ved. mes luenh).

Lo nau qu’ei consacrat au repertòri: rondèus, congòs, mazurcas, pòlcas, escotishas.

Fin finau, lo darrèr capítol qu’ei consacrat a testimoniatges deus hòrt interessants. L’obratge que s’acaba dab ua bibliografia importanta e ua lista de sits web d’interés.

Aqueth metòde qu’ei plan hèit, au còp pedagogic e divertissent. Que serà hòrt utile tau bohaire, particularament tau qui non pòt seguir cors de boha regularament. E los qui s’interessan a la cultura gascona e a la musica tradicionau– qui sian bohaire o non- que i trobaràn un obratge instructiu e interessant.

Adara, quin e caleré díser : pihet o pihèth tà designar la pèça de husta qui pòrta los horats de jòc de la boha? La forma pihet qu’ei la consacrada dens aqueth libe. Efectivament, qu’ei la que trobam generaument dens los autes obratges qui descriven la boha. Lo mot pihet, escriut pihét, qu’ei plan repertoriat dens lo diccionari de Palai qui'n hè, a tòrt, un variant de piet (lengadocian: pièch, pièit, catalan: pit). Que cau senhalar aqueth mot qu'ei transcriut pihèt, dab ua e obèrta, dens lo diccionari de gascon landés deu lexicograf lanusquet Vincent Foix (1857-1932). A mes, Palai e Foix qu'arrepòrtan ua forma femenina pihèra, qui designa ua petita trompeta de husta. Lo doblet pihèt(h) - pihèra que pleiteja per pihèth - que non pihet- com la forma corrècta deu mot. Pihèth -pihèra representarén *pifellu- *pifella, derivats sufixats de *pifu / *pifa. Pihèth que pareish doncas de la medisha familha etimologica que pifre, d'etimon *pifu, cf. en francés pipeau e pifre o fifre. Pifre/fifre qu'estón manlhevats de l'allemanic pfifer, lo mot qu'ei un eretatge deus musicians de la guarda soïssa. En realitat, pfifer en allemanic que designa lo jogaire, que non l'instrument medish: dr pfifer qu'ei lo jogaire de "pfif(e)" (de *pifu), der pfeifer en alemand, the piper en anglés, lo pifraire, qué. En francés, pifre qu'ei estat completament remplaçat per fifre. En occitan, (gascon e catalan inclús), lo mot francés d'origina allemanica pifre qu'estó generaument adoptat tà designar un instrument de vent. Totun, segon Mistral, que trobam enqüèra lo mot pif en quauques lòcs. Pif que seré lo mot genuinament occitan en tot provier de *pifu shens passar per pifre. E en catalan, a mes de pifre, que cau mencionar lo mot pífol qui ei la forma endemica de las islas balearas, protegida de l'invasion deu mot pifre per la soa condicion insulara. En gascon, la forma pihet dab ua e barrada que poiré sia provier efectivament deu crotzament de pihèth dab piet, sia representar ua auta forma diminutiva de *pifu= *pifetu.

marzurcas, gasconas o pas, e un vals tà acabar.

Que soi a tribalhar duas mazurcas gasconas: que m'agradan las mazurcas e aqueras duas non son pas complicadas.



La prumèra que vien deu repertòri deus bohaires gascons. Se'n coneishetz lo títou, que m'agradaré d'ac saber, que no'u coneishi. Que la jògui tanben a la bodega, en adaptar la tonalitat, plan segur.

.

La segona qu'ei la mazurca de Lea o mazurca de Samatan, compausada per l'acordeonista Lea Sent-Pèr (Saint-Pé), qui èra de Samatan (Gèrs). A la boha, se pòt respectar la prumèra nòta en emplegar lo bordon. N'ei pas lo cas dab la craba, que la jògui en l'octava de dessús.


Mazurka de Lea
envoyé par tagtah. - Regardez la dernière sélection musicale.

La tresau n'ei pas gascona e drin pesugassa, mès aquò rai, que m'agrada tanben. Que la jògui sonque a la craba (bodega), que'm hè tribalhar lo moviment deu dit menin de la ma dreta en bèth hèr soar la sostonica. Au cap de quasi duas setmanas de practica crabaira, qu'ei enqüèra dificultats dab la sostonica, lo jòc d'aquesta nòta n'ei pas hidable, que deu èster un efèit de l'atge deu sonaire. En tot cas, l'aire aqueth qu'ei cantabre e que's ditz mazurca carrilana. EDIT: Desolat, la mazurca carrilana non s'audeish pas, qu'ei un caprici de goear.



E puish que i a las mazurcas irlandesas, mès aquestas que son meslèu reservadas tau tin-whistle o tà las gaitas gallegas e asturcantabras pr'amor de l'amplitud generaument tròp larga (ua octava e mieia) tara nòstas cornamusas sud-occitanas.

E tà acabar, que i èi hicat la fuente, perdon: la juenti, de Cacho. D'acòrd, n'ei pas ua mazurca, totun que demoram en 3/4: qu'ei un vals. Los soportaires deu Racing Santander qu'apreciaràn (qu'ei lo lor imne oficiau). E los amators de la flabuta de tres horats tanben. Aquera hlaguteta qu'ei tipica de l'orient de Cantabria. Que's ditz silbu en lengua cantabra.

Batallón de San Patricio

Tè, qu'èm dejà en març ! L'inevitabla hèsta de Sent Patric que s'apressa. Justament, en Mexic, n'i a pas sonque traficants de drògas e assassins en seria,  que i a sustot  ua banda de cornamusas  (un "pipe band" de tip escocés) qui's ditz Batallón de San Patricio (Batalhon de Sent Patric). Aqueth nom que vien d'un batalhon compausat de sordats irlandés partits  tà conquestar Texas peu compte deus Estats-Units en la guerra contra Mexic en 1846. Un còp en Mexic, s'avisant que los paisans mexicans, a mes d'èster praubes,  èran catolics,  los Sanpatricios qu'estón confrontats a un problèma grèu de consciéncia en relacion dab la lor istòria pròpia: qu'èran la colonizacion anglesa,  la discriminacion anti-catolica e la misèria  qui'us avèn forçats de quitar Irlanda. Que s'identifiquèn dab los paisans mexicans, praubes e catolics com ac èran los irlandés devath la dominacion deus colons anglés. Alavetz,  que cambièn de camp. Que formèn lo batalhon dit de San Patricio, liderat peu comandant John Riley  e que's hiquèn au servici de las fòrças mexicanas devath lo comandament deu generau  Antonio López de Santa Ana . Com ac sabetz, Mexic que perdó  la guèrra e Texas. La darrèra batalha qui los Sanpatricios e liurèn contra los americans, au fòrt de Churubusco, qu'estó eroica (1848). Los subervivents deu batalhon qu'estón jutjats a despart deus presoèrs mexicans e quasi tots penuts per traïson, lhevats quauques-uns qui estón liberats per l'exemple sonque après qu'òm los  agosse  tatoat dab lo hèr arroge la D infamanta de deserter (desertor) sus cada gauta.

La banda de gaita Batallón de San Patricio qu'estó batejada atau tà perpetuar lo sovenir d'aqueths sordats.





D'acòrd, que hèn soar la cornamusa de las Hautas  Tèrras d'Escòcia, totun que son mexicans, e. ;)..


E los Irlandés tanben que's sovien deu batallon de San Patricio. Que n'an hèit ua cançon, com tostemps.


Lo grop de musica irlandesa the Chieftains, liderat per Paddy Moloney, que consacrè aus Sanpatricios un CD sancèr, titolat simplaments San Patricio, dab la participacion d'artistas mexicans enter autes. Plan segur, los sonaires deu Batallón San Patricio que i son.

En sovier de Don Emeterio Agudo Mantecón

En hurgar peu hialat, que cadoi per escadença sus l' imatge d'esquèrra. A jo, que'm parlè.
Don Emeterio Agudo Mantecón, mes conegut com el Pulga, qu'èra un vielaire neishut en 1834 a Penagos (Cantàbria), a un vintenat de quilomètres de Santander. Vadut cec pr'amor d'ua infeccion contratada de petiton, que subrevivèva en compausar coplas de las apreciadas qui cantava per las carrèras de Santander. Que's morí en 1909.

Au Pulga, que'u devem ua tiera de cançons ara sovent consideradas com tradicionaus. Que vse'n hèi escotar ua. Que l'avem aquiu interpretada peu grop cantabre Saltabardales, un deus mens preferits dab l'aute grop de formacion mes recenta, LanderaL.


Saltabardales qu'anonciè mantuns còps la soa dissolucion, mès urosament, que tornèn aparéisher tà balhar un concèrt de solidaritat entà Haiti en 2010. LanderaL qu'a représ l'estile de Saltabardales, e pas sonque l'estile puishque los dus grops qu'an membres en comun.

Rondèu misteriós: ajuda

Ue qu'è en cap un rondèu misteriós, que ne coneishi ne eth títou ne d'a on ei tirat (quin disc o quin grop).
Se me poirietz ajudar en tot entressenhar-me sus aqueri dus punti: títou e quin interprète?

Yann-Fañch Kemener damb occitans: un disc de crompar

Pèir de Garròs, en frontispici dera sua òbra Poesias Gasconas (1567) mos explique qu'a dues lengües: "eth francés celtic e eth gascon, naturau tà nosati de Biarn, Armanhac, Comenge e auti qu' èm embarradi entre es Pirenèus e Garona." Abans Pèir de Garròs, la literatura gascona non existie, es gascons escriuien sonque en occitan non gascon - a despart deus tèxtes d'òrdre juridic o administratiu que èren plan escrits en gascon, es mès antigui des quaus (bilingües latin-gascon) remonten as sègles X- XI. Mès tard, eth francés remplacèc er occitan. Er eretatge de Garròs ei revendicat ath madeish temps pes occitanistes e pes gasconistes, es prumèrs coma autor màger dera reneishença occitana, es segons coma figura istorica e fondatora deth corrent nacionalista gascon.
En tot mencionar eth francés coma celtic, Garròs se referie probablament a Juli César qu'escriguec en "Era Guèrra des Galles" qu'eth riu Garona asseparaue es Aquitans des Gaus. Ue sabem qu'era lengua parlada pes Aquitans ère de tipe basc o proto-basc. Non sai se podem díder celtic er occitan parlat pes descendents des Gaus, en tot cas quan musicians occitans e bretons se rencontren, germanejen sense problèma e eth resultat musicau ei plan agradable.

Ne voi dar coma pròva aguesta cançon bretona plan coneguda Tri martelod (Tres marinèrs) en version bilingüa breton-provençau acompanhada der aubòi, er aboès lengadocian, de Laurenç Audemard.



E aquera, a on s'i arresponen er aubòi ath torn dera bombarda e era veu votz en estile deth Kan ha Diskan (Cant e Responsa), aquiu auetz era tresau partida " er aire long" (Kañvou).



E ua auta cançon en version bilingüa bretooccitana: Bergelenn ar Roue o sigua (era) Pastora e er Arrei, on s'i sent Renat Sette a arrespóner a Yann-Fañch Kemener:



Se n'è cap encara entenut un occitan a cantar en breton, en cambi, un breton que cante en provençau, ara si. Yann-Fañch Kemener i ei a arrespóner a Renat Sette ena cançon "au promièr jorn de mai". D'acòrd, prononciar es diftongs occitanes non semble gaire facil tà un breton, mès açò arai, eth resultat non ei bric dolent!



Donques, tà concludir, un disc de crompar absoludaments o de descargar (i ei en i-tune): Kemener, Audemard, Fava e Sette "si je savais voler", Buda Music.

E se dançam com era pometa?

Era pometa: que m'agrada aquera cançon coseranesa, de bon dançar. Com tota bona cançon de nau, que comença dab nau pometas e, en tot pérder ua mes a cada verset, que s'acaba dab ua soleta:


En aqueth pomèr
que i a ua pometa,
E eth vent la hè dançar,
era pometa, era pometa,
E eth vent la hè dançar,
era pometa deth pomèr.

Tè, aquiu que n'avetz l'interpretacion instrumentau que'n hasón los musicaires ariegés de Trad'Estiu. B'ei l'ocasion d'audir a soar l'aboès de Coserans! Que m'agrada hèra a jo, aqueth instrument. Quan e sii pro gran, que'n jogarèi.




E aquiu que n'avetz ua version enqüèra mes "sudorientau". Si, si, enqüèra mes sudorientau que Coserans qu'ei possible e qu'ac ei gràcias a Mosaïca :)).




Lo 5 de deceme, de 8 h a 18 h, a la sala Jean Gay de l'ostau de las associacions de Tornafuelha (31), que s'i organizarà un estagi de danças d'Arièja. Que seré l'ocasion de dançar sus l'aire de la Pometa. L'inscripcion a l'estagi qu'ei de 10 euros. Entressenhas: Club de Danças d'Occitània de Tornafuelha o telefonatz a Hélène BAGAT : 05-61-85-97-32 o a Jean-Jacques BERNARD : 05-62-48-70-54.

L'aboès de la fòto qu'estó fabricat en talhèr deu Centre Occitan de las Musicas et Danças Traditionaus de Tolosa-Mieijorn-Pirenèus (ex- Conservatòri Occitan). Que's n'i pòt logar o crompar un e lo mèste Bernat Desblancs que i ensenha quin tocar l'instrument.

EDiT Notaratz qu'èi escriut Coserans, que non Coseran. La forma Coseran qu'ei la que trobam en diccionari francés-gascon de Grosclaude, Guilhemjoan e Narioo, qu'estó tanben la represa per la wikipèdia occitana. Totun, Coserans qu'ei la forma occitana istorica e qu'ei la emplegada peus linguistas especialistas de la zòna com lo regretat Joan Coromines e lo professor Aitor Carrera. Qu'ei tanben la emplegada peus quites coseranés (cf. la toponomia ariegesa establida per Patrici Pojada, que i trobaratz en particular Castilhon de Coserans), qu'ei tanben la emplegada per Joan Pau Ferré, escrivan comengesocoseranés d'expression coseranesa. Jo que pensi la forma Coseran shens finau qu'ei ua pèca indusida o influenciada per la correspondéncia occitanofrancesa Comenge / Comminges. Totun, dens lo cas de Coserans, tant lo mot occitan com lo deu francés an d'acabà's per ua s.

Musica deu dia

Uei, tà començar lo dia, que m'escoti un tèma judeoespanhòu, de Salónica (Thessaloniki) revisitat per la magnifica Mara Aranda qui'u canta dab mots catalans (virats deu judeoespanhòu) sus un aire de fandango, acompanhada peu son grop Solatges.




E n'aprofieiti per v'aconselhar lo canau youtube de sexenni, on trobaratz d'autas videos deu medeish grop e d'autes grops tanben.
En particular, que m'agrada aquesta, on i podem escotar l'aire de la cançon coseranesa "eths caulets", passada au repertòri deus país catalans gràcias a la Val d'Aran.
E tanben aquesta: els contrabandistes, ua cançon rosselhonesoampordanesa cantada dab fonetica valenciana. E perqué non?

Chema Puente e Santander La Marinera

Que soi un fan deu musician cantabre Chema Puente. Chema qu'ei hilh de Cueto, un borguet qui apartién au terme municipau de la vila de Santander (Cantàbria), on i viu enquèra, dens l'ostau familiau.














Au Chema, que'u devem d'aver sauvat la bandórria (en espanhòu: bandurria). Aqueth instrument qu'ei caracteristic de la Vath de Polaciones, au sud-oèst de Cantàbria. Que'u trobam tanben en la region vesia de Paléncia e en Astúrias. La bandórria qu'ei un instrument de còrdas fretadas (d'arquet) de la familha deus rabels (de non pas con.hóner dab l'auta bandurria, instrument de còrdas de la familha deus laüts).


En Cantàbria, qu'existeishen aumens dus tipes pro diferents de rabels : la bandórria de Polaciones (tanben generaument conegut com rabel) e lo rabel de Campoo.



Campoo (caplòc: Reinosa) que's tròba au sud de la comunitat.

Lo rabel campurriano (campurriano =camporrian, de Campoo) qu'a sonque duas còrdas e que's pòt jogar tant de pè com assedut, dab lo rabel pausat contra lo pieit.

La bandórria (bandurria) purriega (purriega = de Polaciones) qu'a tres còrdas e que's jòga tostemp assedut, dab l'instrument pausat enter las cueishas. Qu'ei un instrument d'acompanhament mes que non pas melodic: lo cantaire canta las jotas en tot marcar lo ritme dab l'instrument. Abans que lo Chema s'i interessè, aqueth instrument rustic qu'èra quasi extint o en tot cas completament ignorat en dehòra deu son petit territòri.

Chema Puente qu'ei fisician de carrèra, ara retirat. Que s'a hèit etnomusicològ en tot realizar un tribalh de collectatge pro important per parçans de Cantàbria. Musician autodidacte, que's hiquè au rabel de duas còrdas, lo de Campoo. puish que s'avisè rapidament lo de Polaciones qu'aufriva -relativament- mes possibilitats e que's hiquè doncas au de 3 còrdas. Mercés au son tribalh d'ensenhament, que formè mantuas generacions de neo-rabelistas - ciutadans o non-, dont lo celèbre Miguel Cadavieco qui'u succedí com a professor de rabel au conservatòri de Santander. Uei lo dia, mercés au tribalh apassionat e militant de Chema Puente, lo rabel purriego qu'ei ensenhat un pòc pertot en Cantàbria, a Santander medish plan segur mès pas sonque, que l'ensenhan dinc a la còsta orientau, a l'oposat de Polaciones sus la mapa, au conservatòri municipau de Colindres. L'instrument e lo son repertòri que son estats sauvats. Aquiu que podetz véder au mèste a cantar uas quantas coplas de jota a lo ligeru. La musica qu'ei tradicionau. La letra qu'ei deu quite Chema Puente e qu'ei au còp d'inspiracion populara e personau, Lorina estant lo nom de la soa pròpia hilha .



Au Chema que'u devem mantuas composicions qui son passadas au repertòri popular de Cantàbria. E uei que'n vorrí destacar ua, vaduda emblematica: Santander la marinera. Qu'ei ua havanera on l'autor i exprimeish l'amor a la soa vila. Qu'ei vaduda l'imne santanderin per excelléncia, e un d'aqueths que m'esmaven mes a jo per arrasons que serén tròp longas d'explicar aciu.



Santander la marinera: que l'avetz aquiu interpretada per la Ronda El Midiaju. Las rondas que son canterias d'òmes. Autes còps, quan èri petiton, cantar qu'èra un passatemps apreciat peus òmes qui s'aplegavan dens los bars après lo tribalh, la television n'avèva pas enqüèra invadit lo lòc. Urosament, la tradicion a suberviscut, au despieit de la television, devath la fòrma d'aquestas rondas. La del Midiaju qu'a la soa sed a Reinosa, lo capdulh de Campoo. L'auta Ronda plan famosa de Reinosa qu'ei la deu Pico Cordel. Lo pelut qui dirigeish la ronda sus la video qu'ei lo rabelista camporrian Fernando Franco.



La medisha canta, aquiu interpretada peu son autor:

Santander la marinera (paraulas e musica: Chema Puente)

Paseando por tus calles, me encontré un son de habanera
quizás la perdió un soldado, que de Cuba regresó
Se me enredó en la memoria, me hizó un tiempo compañía,
y una racha de nordeste, y una racha de nordeste
a tus calles devolvió.

Santander la marinera, es la que más quiero yo,
la que tiene azul el alma y al viento es su corazón.
La que crió a Sotileza, la del hablar cantarina
en el tendal ropa blanca y un jilguero en el balcón.

Me tienes a ti atrapado, en una red invisible
trincado al Barrio Pesquero y a San Martín de la Mar.
Siempre regreso a tu brisa, y a la luna en la bahía,
y por lejos que me encuentre, y por lejos que me encuentre
tu faro siento brillar.

Santander la marinera, es la que más quiero yo,
la que tiene azul el alma y al viento su corazón.
La que crió a Sotileza, la del hablar cantarina
en el tendal ropa blanca y un jilguero en el balcón.

Hay dinamita en tu entraña y el trajinar de los muelles,
viento sur enloquecido y una blusa azul de mar.
En Puertochico te espero, frente de Peña Cabarga,
ponte el pañuelo encarnado, ponte el pañuelo encarnado
y vamos a pasear.

Santander la marinera, es la que más quiero yo,
la que tiene azul el alma y al viento su corazón.
La que crió a Sotileza, la del hablar cantarina
en el tendal ropa blanca y un jilguero en el balcón.

De la familha Gric de Prat, que vòli ... lo CD.

Lo quatuor bordalés Gric de Prat que vien de sortir un CD titolat "viatge en Aquitània!"

Que'u podetz comandar directament, que trobaratz quin hèr en tot visitar lo son sit.
Gric de Prat qu'ei doncas 4 personas: lo pair, la mair, lo hilh e la hilha, qui hèn de musica mes que mes gascona.
Punt de vista, l'emission en occitan de FR3 Aquitània, que'us consacrè la soa emission de dimenge passat. Aquiu que l'avetz.

Aqueth macarèu de Polo

E ara ua cançon en lengua occitana, tà cambiar-vos deth "dialècte" deth diccionari deras expressions de Romieu, Bianchi e Gaubèrt (mès de 6000 expressions, de paréisher lèu) . (Messatge personau tau mèste Andriu: uèra, que'n hèi jo tanben de publicitats tà vòste libe ! Alavetz mercés qui?)
E puish, ad aqueth macarèu de Polo, qu'ac cau plan díser, que'u envegi era sua vita, a còps. :)

E sabetz era diferéncia que i a enter Jan Petit e Ivan Petit? Non? N'i a ua totun. E quiò!.



E deu gran Robèrt Matta, ua gitana plan de noste. E òc, òm pot èster rròm e gascon au còp. Libertat, egalitat, fraternitat e solidaritat dab los rròma !

Esperança

Trobat aquò sus youtube:





Vam! Tornem-i. Esperança l'Aranesa, en version originau e en la lengua: la nòsta (drin bordalesejant! ;-) ).



Pren lo pòrta-votz
Cap a gaucha, cap a dreta
Pren lo pòrta-votz shens vergonha, calandreta,
l'alen e lo jòc
estacats au hons deu potz
Pachic Pachòc
deu costat de Santa Cruz

Pren lo pòrta-votz
Per anar cercar paratge
Pren lo pòrta-votz
Per anar aus emponts d'atge
Sus lo caminau
De l'arrua tà la hont
Conte comunau
de l'arriu dincà l'empont

Soi anat dab la vesina
dançar cumbia campesina
L'Aranesa, una latina ,
parla gascon, alegria!
Minoritats en barralha
A boca de nueit arrajan,
quan las vitas s'acabalhan,
a hum de calhau parpalhan!

Dry Branch Fire Squad

E coneishetz lo grop de musica folk country Dry Branch Fire Squad? Shens nat dobte un deus mens favorits. Qu'ei prumèr un nom, lo deu comedian, cantaire, mandolinista e multi-instrumentista Ron Thomason qui fondè lo grop en 1976. A cada àlbum (n'i a un detzenat, lo grop joga enqüèra) la composicion de la banda que càmbia, mès l'unic qui non càmbia pas qu'ei precisament Thomason.
Non pòdi pas díser que comparteishi totas las valors e la cultura deu sud deus Estats-Units, hòrt inspiradas per la bigoteria cristiana ambienta, tot lo contrari. Mès, qué voletz, que m'agrada hèra la musica folk d'aquesta region, e particularament quan ei interpretada per Dry Branch Fire Squad...
Dry Branch Fire Squad : bluegrass, oldtime music, gospel e cants religiós, que i trobam drin de tot. E quasi tot çò qui hèn que m'agrada a jo.

Tà començar, que voi escotar ua canta acompanhada per lo son magnific deu banjo de 5 còrdas tocat a la mòda vielha (qu'ei a díser d'estile clawhammer, arren de bluegrass). Que'm hè quauquarren d'audir-la, que soi fan de clawhammer, e jo que cantavi precisament aquesta cançon dab lo men banjo quan èri, digam-ne, ... mei joen. Rider on an Orphan Train (tirat de l'àlbum Echoes of the Mountains):



Que continuarèi dab ua auta cançon Love has brought me to despair (tirada de l'àlbum Fertile Ground)


E escotatz aquestas duas jòias: ua canta gospel cantada a capella: Looking for the stone (tirada de l'àlbum Memories that bless and burn):


E la medisha en version bluegrass (deu medish àlbum):


E tà acabar, aquiu qu'avetz un classic bluegrass: Nazeer, Nazeer (tirat de l'àlbum Hand Hewn):


Se voletz crompar los trocets o los àlbums de Dry Branch Fire Squad, anatz sus itune store! E sus youtube, en picar lo nom deu grop, que i trobaratz tot plen de videos dab lo grop en concèrt. En la video qui segueish, prenguda en 1993, Ron Thomason i tòca la guitarra:

El banjo de 5 cordes (1): Banjo Old-Time

El banjo és un instrument americà d'origen africà, de la família dels llaüts. El nostre té 5 cordes, de les quals 4 serveixen per fer sonar la melodia i els acords. La cinquena, dita prima, fa sonar una nota constant (generalment un sol) que serveix com acompanyament ritmic, com una mena de bordó agut. La corda prima es pot reconèixer fàcilment, és la que no arriba fins al cap superior del teclat.

La tècnica més antiga per tocar el banjo és d'origen africà com ho és el instrument mateix. Les notes de la melodia es fan sonar en colpejar les cordes melodiques de dalt a baix amb la part superior de l'ungla del dit mestre, mentre que el polze és utilitzat per tocar la corda prima i, a vegades, les cordes melodiques més baixes. Aquesta tècnica és dita "clawhammer" en anglès, ja que el banjoista colpeja les cordes amb la part superior de l'ungla (claw), com si el dit fos un martell (hammer), per fer sonar la melodia o els acords. En realitat, és tota la mà que serveix de percussió, encara que el punt de contacte amb la corda sigui limitat a la part de dalt de l'ungla de l'índex. Aquesta tècnica és també dita "old-time" per ser la més antiga i la tradicional. Doncs, normalment, per tocar el banjo de 5 cordes a la moda tradicional, de la mà dreta hom fa servir sols dos dits, l'índex i el polze. Molts banjoistes utilitzen també els dos altres dits més grans juntament amb l'índex en fer sonar els acords de contratemps. De la tècnica clawhammer en surt un so molt "africà" com hom podrà adonar-se'n en escoltar els trossos que segueixen.

Al primer, podem escoltar Kyle Creed tocant Cumberland Gap:
.


Al segon, sentim Fred Cockerman jogant les primeres mesures de "Pretty Little Girl" . El model de banjo de 5 cordes que està tocant és molt arcaic, deu assemblar-se a l'instrument importat pels esclaus africans. En particular, el teclat queda desproveït de trastos (en anglès, "fretless banjo"), com és el cas amb el violí.

El banjo "old time" es reconeix fàcilment pel ritme de galop que caracteritza l'estil clawhammer.
A la seqüència següent, podem sentir Mike Seeger tocant el banjo acompanyat pel seu grup "The New Lost City Ramblers" (de cap al 1960).



Ara heus aquí alguns vídeo que il.lustren una mica la tècnica i el instrument. Us aconsello de mirar-los molt de matí, quan els Americans estan encara al llit. Hi guanyareu amb fluïdesa. Podreu notar que el banjo old-time se distingeix del banjo bluegrass (el que figura a l'imatge de dalt) essencialment per l'absència de caixa de ressonància. Notareu el moviment de la mà dreta del banjoista, que tusta les cordes melodiques amb la part SUPERIOR de l'ungla (no com un guitarrista) del dit mestre mentre que el polze toca la prima i les cordes baixes.



Com a bon instrument tradicional de cordes, l'acord del banjo de 5 cordes és variable, pot ser modificat per facilitar el joc del músic, aquí tenim un exemple d'un canvi de l'acord per tocar una melodia en mode minor.



La tècnica del banjo bluegrass va ser inventada de cap al 1930 i va evolucionar molt de llavors ençà. És radicalment diferent de la tradicional. Podeu comparar el joc de la mà dreta dels banjoistes al vídeo que segueix amb el dels vídeos de dalt: a l'estil bluegrass, la mà dreta no colpeja les cordes de dalt a baix, en realitat la mà dreta queda quasi immòbil llevats els dits. El polze, equipat d'una ungleta de plàstic, fa sonar principalment -però no exclusivament- la prima. Dos altres dits, l'índex i el del mig, equipats d'ungletes metàl.liques, joguen la melodia, en tocant les cordes de baix a dalt com per a una guitarra. Doncs la tècnica del bluegrass, dita de tres dits, no té res a veure amb la tècnica africana del "martell". En definitiva, és aquesta tècnica particular que fa del banjo bluegrass un instrument ben distint del banjo de 5-cordes tradicional, més que no pas l'instrument mateix. Sobre la neixença del bluegrass, hi tornaré en un altre post. Els tres banjoistes del vídeo que segueix són Steve Martin (l'actor de pel.lícula), Tony Trishka i Béla Fleck. Són a interpretar una composició de Steve Martin: the crow (la cornella).

Shady Grove (Doc Watson)

Tè, aquera cançon tradicionau que'm hè brembar deu temps de la mia joenessa. Que m'agrada autant uei lo dia com autes còps. Sustot quan ei interpretada peu gran Doc Watson. Qu'ei enqüèra viu, lo vielh musician cec, e que continua de cantar e de jogar en public. A 86 ans, totun! Que's sembla au Joan Pau II sus aquera fòto (Wikipèdia). En mei viu, urosament. Doc Watson, que'n soi fan. Doncas, que v'èi botat Shady Grove, ua "courtin' song", dab ua dedicàcia especiau.





E quauques videos tà amuishà've quin guitarista mei gran qu' ei lo Doc.





Mei videos deu gran Doc Watson que son de gostar aquiu. Qu'estón prengudas durant un concèrt dat en 1991, que son totas videos de qualitat, de non pas mancar!!!

Musica cantabra: Paco Cossío e Chema Puente

Deu Pozu Jondu 2009, que m'estau dab l'actuacion deu rabelista Paco Cossío. En realitat, lo rabel qui Paco tòca qu'ei la bandórria, l'instrument tipic de la vath de Polaciones, a la termièra dab la província de Paléncia. Que'u trobam tanben en quauques municipis septentrionaus de Paléncia e mei que mei au  Principat d'Astúrias. Aqueth instrument qu'ei pro diferent de l'aute rabel emblematic de Cantàbria, lo rabel campurrian (de la comarca de Campoó). Lo rabel de Campoo (campurrian) qu'ei mei petit e mei simple, de sonque duas còrdas, mentre la bandórria n'a generaument 3. La bandórria que's tòca tostemp assietat, dab l'instrument pausat enter las cueishas, mentre  lo rabel campurrian que's sòu tocar de pès com un vriolon.

La bandórria qu'estó popularizada devath lo nom de rabel per Chema Puente, hilh e vesin de Cueto, au ras de Santander. Chema qu'ei un fisician de carrèra, mès un etnomusicològ en l'amna. Qu'estó vertaderament Chema Puente qui recuperó la bandórria en Cantàbria. Ara aqueth "rabel" qu'ei ensenhat e tocat un pòc pertot en Cantàbria, dincau conservatòri municipau de Colindres, en la comarca orientau, a l'oposat de Polaciones en la Comunitat. A Colindres que i ensenha lo rabelista Miguel Cadavieco.

Paco Cossío, coma Miguel Cadavieco, que continuan lo tribalh de popularizacion de la bandórria iniciat peu mèste Chema Puente. Paco qu' ensenha lo "rabel" en la vila de de Santander.

La cançon Rio verde qu'ei un tradicionau cantabre e asturian. Lo folquista e gaiter cantabre Marcos Bárcena que la hasó populara en las annadas 1980 gràcias a la soa interpretacion dab lo son grop Atlànticus, desapareishut bèth temps a. Totun lo CD qu'ei enqüèra en venta. Que'u trobaratz a la FNAC de Barcelona.



Lo Paco, arribat tresau au concors Pozu Jondu l'an passat, que'u se guanhè enguan. Felicitacions!

Lo prumèr tèma qu'ei deu regretat rabelista (e lutèr) Pedro Madrid de Polaciones, e qu'ei estat représ per Manuel Luna (ved. lo CD Papelería Rocío).


Lo rabel qu'ei un instrument emplegat tà marcar lo ritme e acompanhar lo cantaire de jotas, lo son ròtle qu'ei quasi lo d'ua percussion, com la pandereta.

Interpretada peu mèste Chema Puente, "con el recuerdo, la pena" qu'ei ua jota a "lo pesau". Chema qu'ei acompanhat peu grop de dançaires de Santa Justa de Ubiarco (Comillas, Cantàbria).


E ua auta jota, aquesta a "lo ligeru" : la jota de Lolina


Que v'èi dejà dit que soi cantabre de còr? Sembla que non i aja pas sonque l'aspiracion de la f, comuna aus Cantabres e aus Gascons, qui ns'apressan los uns deus autes ;))). La Ronda Pico Cordel, de Reinosa (Campoo):

Clarins e Bohas (Robert Matta & Pierre Rouch)

Los fabricants d'instruments de vent e musicians Robert Matta (Tolosa) e Pierre Rouch (Herran, Comenge) qu'acaban de sortir un CD magnific consacrat aus instruments de vent de la region qui fabrican eths medishs. Que i son la boha landesa e los sons derivats inventats peu Robert: la bohassa simpla e la bohassa polifonica; que s'i pòden tanben escotar lo clarin bigordan, l'aboès coseranés, lo sac de gemecs catalan, lo bot aragonés (gaita de boto, gaita aragonesa), lo graile e la bodega de Haut-Lengadòc e la samponha biarnesa - un instrument incredible tirat d'ua illustracion d'un manuscrit medievau. Mercés a YvesP33, que podetz aver un apercebut deus instruments e de la musica. Las videos qui segueishen que son estadas presas a la Capèra Sent-Pèir deth Calvari en Castelhon de Coseran (Vathmala).

Robert Matta que comença a la boha landesa, puish qu'ei seguit per Pierre Rouch au sac de gemecs.







Lo clarin bigordan qu'ei un petit clarin que trobam... en Bigòrra, plan segur. Autes clarins fòrça semblants au clarin bigordan que son la chalemina biarnesa e lo txanbela soletin. Los clarins pirenencs qu'avèn desapareguts mès ara que'us an arreviscolats. La samponha qu'ei ua cornamusa reconstrusida per Robert Matta a partir d'ua illustracion d'un manuscrit de Gaston Febus, que crei. Aquiu qu'avetz un duo clarin bigordan-samponha, dab Pierre Rouch au clarin e Robert Matta a la samponha:

Lo torin e autes rondèus - Matta Rouch


Un duo clarin bigordan - bot aragonés. L'aire qui comença qu'ei tradicionau de Lengadòc (lo vespre de la nòça) seguit per ua dança (les cercles polaires):


E ara, un duo d'aboès jogant un aire de Baish Coseran: un berger se promenava. L'aboès qu'ei lo clarin coseranés, un aute instrument arreviscolat.


En gascon locau (a la termièra de Lengadòc), que da:

Un bergèr se promenava tot le long d'un riu,
tot le long d'un riu, le long de la ribèra
per enténer cantar la bergèra delà.
tot le long d'un riu, le long de la ribèra
per enténer cantar la bergèra delà.

Bergèra de dela l'aiga, passatz-vos ençà
passatz-vos ençà le long d'aquesta prada
passatz-vos ençà, que parlarem d'amor
passatz-vos ençà le long d'aquesta prada
passatz-vos ençà, que parlarem d'amor.

Un bergèr se promenava / Remenilha - Matta Rouch





Un duo de Haut-Lengadòc: graile (clarin de La Cauna) e Bodega (Boha de la montanha Negra) interpretant un cant de Nadau lengadocian:




...e que cantan en gascon occidentau tanben, acompanhat per ua boha un chic modificada, equipada d'un bohet. L'aire qu'ei lo torin, ua marcha nupciau :



Que trobaratz tot plen d'autas videos semblant suu site de YvesP33.

Lo CD, que vs'arrecomandi, que's titola: MATTA-ROUCH Hautbois & Cornemuses. Que i jògan acompanhats per un percussionista especialista de las percussions orientaus: Pierre Blanchut. Lo CD qu'ei de comandar a mattarob@numericable.fr, que'u trobaratz tanben au conservatòri occitan de Tolosa (Centre Occitan de Musica e Danças Tradicionalas ( C.O.M.D.T).

De notar, Matta e Rouch que daràn un concèrt a la Fête des Hautbois et des Vendanges a Montegut-Plantaurel, lo dissabte 26 de seteme.

Lo Rambalh (Escotisha) - Matta Rouch

Sus la nòsta trilha / Trinhac18 - Matta Rouch

Lautre jorn dins lòrt / les caulets - Matta Rouch