Gardafontes ibérico en Montederramo.

O gardafontes ibérico ou común (Lissotriton boscai), pasa por ser un dos anfibios máis frecuentes da provincia, máis non por común una especie deixa de ser interesante, ou fascinante, incluso. Sempre é motivo de ledicia atoparse un ser vivo a cada volta do camiño.

Neste caso estamos perante un anfibio endémico da Península Ibérica, polo que o que para nós é unha especie común, é para os lectores extranxeiros deste blogue, unha auténtica rareza digna de admiración, xa que alén dos Pirineos, o gardafontes común está ausente.

A Península Ibérica, debido ao seu aillamento e á súa historia xeolóxica e á súa situación xeografica, conta con numerosas especies exclusivas do seu territorio, o que lle otorga o privilexio de ser un dos "hot spot" europeos no que a biodiversidade endémica se refire. Esta endemicidade atinxe non só a certas especie de vertebrados, senón tamén, máis aínda incluso, a numerosas especies de invertebrados e prantas. É polo tanto un orgullo, poero tamén unha responsabilidade, que todas estas especies continúen a vivir entre nós para que as vindeiras xeracións sigan a disfrutar da súa presenza.

Na imaxe, un gardafontes común atopado o pasado día 11 de setembro de 2011 en terreos pertencentes ao concello de Montederramo, non lonxe do pobo de Gundín.

Gardafontes común no Barbantiño.

Xa falamos recentemente da riqueza herpetolóxica de certas áreas da Depresión Ourensá, pondo de manifesto a tamén a riqueza dalgúns puntos especialmente, como é o caso do río Barbantiño, que pasa por ser un dos cursos fluviais menos alterados da contorna. Este feito vese reflexado na extraordinaria riqueza dun grupo de vertebrados en particular, os anfibios, que contan neste río non só cunha alta representación de especies, senón tamén con altas densidades poboacionais.

Desta volta achégovos unhas imaxes do gardafontes común ou ibérico (Lissotriton boscai), endemismo ibérico, este pequecho anfibio urodelo pasa por ser un dos máis frecuentes da provincia, estando prácticamente presente en toda a superficie ourensá, podendo, localmente, acadar altas densidades, como é o caso que hoxe nos ocupa.

Sen embargo, non por común, deixa de ser un animal interesante, a beleza concorre nesta nosa terra, a cada paso, moitas veces vencendo os impedimentos que o home lle pon á vida. Autovías, AVE, contaminación e alteracións varias do hábitat, fan que a vida destes seres sexa cada día máis difícil. Así, cando atopamos un pequeno verxel, oasis de vida dun anfibio exclusivo da Península Ibérica, deberiamos actuar con responsabilidade, xa que é exclusivamente nosa a labor de conservar á especie de cara ao futuro.

Gardafontes ibéricos en Ourense.

Gardafontes ou limpafontes é o nome con que en certos puntos da provincia de Ourense se coñecen a certos anfibios urodelos (con cola), das tres especies que podemos atopar na provincia o gardafontes ibérico (Lissotriton boscai), é o máis frecuente.

O nome e gardafontes venlle dado pola crenza popular de que estes anfibios son quenes de limpa-la auga na que habitan, ou de ser un indicador de que a calidade das augas onde podemos observalos é axeitada para o consumo humán.

E algo de certo hai nesta crenza, non por que sexan estes animais unhas depuradoras naturais de baixo custe, senón por que nos atopamos perante uns seres exixentes ca calidade das augas nas que habitan. Este feito ten unha dobre lectura, xa que podemos usar aos gardafontes como efectivos bioindicadores da calidade das augas continentais, pero é tamén un feito que a calidade das augas é un imperativo para a conservación non só dos gardafontes senón tamén do resto dos anfibios.

Nos derradeiros tempos temos varios problemas engadidos á contaminacións das augas doces de Ourense, como son a introduccións de diversas especies alóctonas no medio natural. Destas certas especies de peixes como as carpas ou as percas americanas, o cangrexo roxo americano ou o visón americano, son as que mostran un maior índice de depredación sobre as nosas especies de anfibios, tanto sobre os adultos, como sobre as postas e larvas dos mesmos.

Nas imaxes varios exemplares fotografados recentemente na bisbarra de Ourense.

Cara a cara co gardafontes ibérico.

"A xuventude dun ser non se mide polos anos que ten, se non pola curiosidade que almacena"-Salvador Pániker (1927- ) Filósofo Catalán.

O gardafontes ibérico (Lissotriton boscai) é un frecuente anfibio urodelo da provincia de Ourense, de pequeno tamaño e endémico do cadrante accidental da Península ibérica, acada na nosa provincia altas densidades puntualmente, ao longo dunha distribución xeneralizada por toda a súa superficie.

Nas imaxes uns primeirísimos planos dun macho desta especie atopado o pasado día 6 de decembro nunha fonte do concello de Paderne de Allariz, na compaña de Martiño Cabana e Anxos Romeo.

O gardafontes ibérico mallor canto máis cerca!

Amizade anfibia.

A palabra "anfibio" é de orixe grego, e ven a significar "que ten unha dobre vida", ou o que é o mesmo, que se atopa entre dous mundos. Esta definición encaixa perfectamente cas características dos anfibios, xa que a súa vida se atopa a medio camiño entre a auga e a terra.

Os anfibios teñen duas etapas na súa vida. A maioría dos anfibios inician a súa vida na auga, en forma de larvas (cágados). Cando as crías rematan de desenrolarse, é dicir completan a metamorfose, tamén na maioría dos casos, poderán vivir tanto na terra como na auga, estando ligados especialmente ao medio acuático durante a época reproductora.

O pasado día 11 de novembro de 2010, a miña colega Tania Fernandez da Cunha e máis eu fixemos unha curta pero intensa saída herpetolóxica polos arredores da cidade de Ourense. Esta saída obedecía á clara intención de vencer o medo ou repulsión que os hérpetos lle producían á miña amiga.

Así, pouco a pouco as especies foron aparecendo, gardafontes ibérico (Lissotriton boscai), rá dos regos (Rana iberica), sapo común (Bufo bufo), ra verde (Pelophylax perezi), sapiño comadrón (Alytes obstetricans), ra da veiga (Discoglossus galganoi), unha chea de bichiños que co seu doce caracter, fixeron a Tania esquecer, dunha vez por todas a súa fobia herpetolóxica.

Como vedes, ás veces, dous amigos separados por distancias que parecen insalvables, poden tender pontes entre dous mundos, incompatibles, para chegar a unilos dunha forma anfibia, e conquerir o equilibrio desexado, e poucas veces intentado.

Dende aquí quixera felicitar a Tania por encarar con valentía os seus medos, "tendendo pontes", hacia un mundo que lle era alleo e case hostil, demostrando non só unha extrema sensibilidade, senón tamén asertibidade hacia os nosos benqueridos anfibios.

Gardafontes ibérico no Montealegre.

Estas imaxes amosan tres exemplares diferentes, dúas femias e un macho, de gardafontes ibérico (Lissotriton boscai), xa en fase acuática e inmersos nas paradas nupciais.

Estes exemplares foron atopados na mina de auga do Montealegre, mencionada no anterior post sobre o gardafontes verde, o día 22 de novembro de 2009, outro exemplo da riqueza biolóxica do Montealegre.

Gardafontes ibérico, un instante de beleza en Pereiro de Aguiar.

Estas imaxes amosan un deses momentos polos que eu sigo saíndo ao campo, nun punto a medio camiño entre os pobos de Castadón e Cachamuiña, a carón do río Loña, no concello de Pereiro de Aguiar, atopeime este gardafontes ibérico (Lissotriton boscai) aínda en fase terrestre, o día 22 de novembro de 2009.

Pareceume un becho precioso, pese a que levo visto moitos desta mesma especie, este estaba baixo un tronco caido, ao levantalo ahí estaba con esas cores e esa textura aterciopelada característica da fase terrestre desta especie.

Limpafontes ibérico nunha fonte de Sandiás

Femia adulta de limpafontes ibérico (Lissotriton boscai) nunha fonte do pobo de Cerredelo (Sandiás).

Limpafontes ibericos nun cemiterio....

Nas aforas da cidade de ourense, entre o antigo vertedoiro e o pobo de Vilar de Astrés, existe un antigo cemiterio medieval do século V, coñecido co nome de cemiterio paleocristiano de San Mamede, composto por un puñado de tumbas antropomórficas esculpidas nos penedos, de gran interese arqueolóxico, o conxunto tamén ten unha importante riqueza biolóxica a ter en conta, xa que as tumbas acollen augas da chuvia no seu interior, formando pozas nas que unha interesante comunidade de anfibios realiza as postas, as especies presentes son o rairo (Bufo calamita), o limpafontes verde (triturus marmoratus), o limpafontes palmado (Lissotriton helveticus) e o limpafontes ibérico (Lissotriton boscai), as fotografias foron optidas o día 5 de abril de 2009 no debandito sitio e mostran unha parella desta especie.