Życie opowiedziane: "Lala" Jacek Dehnel

Historia, ta wielka, lubi się powtarzać, a historie mniejsze wolą być powtarzane. Jeśli ma się apetyt na słuchanie opowieści choć w połowie taki, jak tytułowa Lala - bohaterka książki Jacka Dehnela - miała na ich opowiadanie, to będzie się "Lalą" oczarowanym. Ci, którzy znają już młodzieńczą powieść pisarza, mają okazję nacieszyć się nią po raz wtóry - w dziesiątą rocznicę wydania zyskała nowe, jubileuszowe szaty. Ale jej sednem jest, tak dziś, jak i dekadę temu, magia słowa opowiedzianego.

"Lala" to historia Heleny Karpińskiej, babci pisarza, przez nią samą zrelacjonowana. Narratorem powieści są babcine wspomnienia, których można bohaterce zazdrościć tak samo jak gawędziarskiej swady. Życie nieustannie opowiadane zostało wysłuchane i skrupulatnie spisane przez wnuka Lali, pisarza-kolekcjonera okruchów przeszłości. Pod jego piórem rodzinny przekaz zamienia się w fascynującą podróż przez pamięć, przeszłość i drzewo genealogiczne. Sagę kilku pokoleń rodu Broklów i Karnauchowów otwierają losy pradziadków pisarza: Leopolda Brokla, właściciela automobilu i cukrowni oraz jego żony, Wandy z Dziewiątkiewiczów - kobiety skromnego wzrostu, acz wielkiego ducha, która wyrwała męża z rąk plutonu egzekucyjnego. Ale jej początków należy szukać wcześniej - na tyle wcześnie, na ile sięga ludzka pamięć:

"Historia tak naprawdę zaczyna się, jak zwykle, kawałkami, to tu, to tam, w najróżniejszych miejscach i ciałach, które przeważnie od dawna nie istnieją, a jej szafarką, klucznicą była dotychczas babcia". [1]

Powieściowa narracja dotyka miejsc odległych i zamienia je w mityczne krainy, które zwiedzamy z Lalą-przewodniczką, podróżując z Kijowa do Kielc, z Lisowa do Siedlec, z Siedlec do gdańskiej Oliwy. Zaczynem opowieści jest wszystko: miejsca, ludzie, zdarzenia, te komiczne i smutne; historie przesączają się w "Lali" przez obiadowe serwisy i rodowe sygnety, które, niczym Proustowska magdalenka, zarazem konserwują i ożywiają przeszłość. Życie Lali, bujne i barwne, przypomina filmową opowieść z idealnym balansem czerni i bieli: jest tu i krowa, buszująca w porcelanie, i piorun kulisty jako gwiazda pewnego przyjęcia, są migawki z życia skrzypcowego wirtuoza oraz nietuzinkowe postaci pierwszego i dalszego planu. Bywa idyllicznie:

"Przez okna widać ogród i Kubusia, jak pogryza trawę. Parobek wraca z pola i myje ręce w beczce. W pokoju babci Wandy dziewczyny ze wsi robią pająki ze słomy i kolorowej bibuły, żeby zimą było czym ozdobić dwór przed świętami" [2],

bywa też strasznie, gdy do rajskiego ogrodu Lisowa zagląda wojna, jego mieszkańcy wpadają w tryby historii, a "Lala" zaczyna być nie tylko zapisem dziejów rodziny, ale i życiorysem pewnego nadwiślańskiego narodu. 

"Lala" to rzecz o życiu przeżytym i po wielokroć opowiedzianym, to nieokiełznana narracja o "przedziwnym świecie, który umownie nazywamy przeszłością i który sprytnie umieszczamy za nami - tak jak kiedyś umieszczano raj" [3], to wreszcie wzruszająca historia przemijania, które jest odchodzeniem, ale też, dzięki sile pamięci, nieustającym trwaniem. W efekcie lektura powieści, która - jak czytamy w przedmowie jubileuszowego wydania - pierwotnie miała nosić tytuł "Wszyscy moi obcy ludzie", zostawia czytelnika z poczuciem, iż, od słowa do słowa, jak powtarzał Julek Rogoziński, ci wszyscy obcy ludzie stają się dziwnie znajomi, by nie rzec: bliscy. Spora w tym zasługa rozbudowanego wydania, ilustrowanego zdjęciami z domowego archiwum, okraszonego przypisami i drzewem genealogicznym. Bohaterowie ożywają dzięki fotografiom, a czas, jaki upłynął od premiery powieści, pozwolił na erratę wspomnień. Podobnego mariażu własnej i cudzej pamięci dokonuje zresztą autor "Lali", suflując i dopowiadając puenty babcinym historiom, gdy ich rwący nurt zaczyna występować z brzegów. Nowe wydanie książki wieńczy "Filc" - opowiadanie poświęcone siostrom Zygmunta Karpińskiego, męża Lali. W ten oto sposób rodzinna saga zyskuje symboliczną pełnię - linia po kądzieli łączy się z tą po mieczu w jedno drzewo, wiecznie zielone dzięki magii pamięci, miłości i opowieści.

Dać się uwieść czarowi powieści Dehnela to jak otworzyć zaczarowane drzwi w starej szafie i odkryć, że - niczym w Narnii lub w arkadyjskim Lisowie - prowadzą one tam, skąd przyszliśmy: ku błogim początkom i zaraniom wszystkich wartych wysłuchania historii. Właśnie takich jak "Lala".

Dehnel, J. (2017). Lala. Wydawnictwo W.A.B., Warszawa

[1] Ibidem, str. 10;

[2] Ibidem, str. 92;

[3] Ibidem, str. 64.