Κανάλια αναπαράγουν video των bloggers από συνάντηση με ΥΠΕΞ

Ορισμένοι bloggers που παρέστησαν στη συνάντηση με την υπουργό Εξωτερικών διαμαρτύρονται ότι το υλικό που μαγνητοσκοπήθηκε από αυτούς και αναρτήθηκε στα ιστολόγιά τους, προβλήθηκε από δελτία ειδήσεων, χωρίς αναφορά στην πηγή, δηλ. χωρίς να αναφερθεί από που αντλήθηκαν οι συγκεκριμένες εικόνες.

Για μία σύνοψη της κατάστασης αυτής, μπορείτε να ενημερωθείτε από το NYLON.

To ερώτημα είναι αν υπάρχει πνευματική ιδιοκτησία σε ένα έργο το οποίο καταγράφει μία "είδηση". Η απάντηση κατ' αρχήν είναι όχι, γιατί η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας δεν εκτείνεται στις "ειδήσεις", και στα "απλά γεγονότα" ή "στοιχεία" (άρθρο 2§5 Ν.2121/1993).

Ωστόσο, ο νόμος για την πνευματική ιδιοκτησία αναγνωρίζει ότι ενδέχεται η "είδηση" να περιλαμβάνεται σε ένα έργο, όπως λ.χ. ένα video το οποίο κατά τ' άλλα έχει τα χαρακτηριστικά του "έργου" (νέο, πρωτότυπο κλπ):

Άρθρο 25: Χρήση για λόγους ενημέρωσης

1. Επιτρέπεται, χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς αμοιβή στο μέτρο που δικαιολογείται από τον επιδιωκόμενο σκοπό: α) η αναπαραγωγή και η διάδοση στο κοινό, για λόγους περιγραφής επίκαιρων γεγονότων με μέσα μαζικής επικοινωνίας έργων, που βλέπονται ή ακούγονται κατά τη διάρκεια ενός τέτοιου γεγονότος, β) η αναπαραγωγή και η διάδοση στο κοινό με μέσα μαζικής επικοινωνίας προς το σκοπό της ενημέρωσης επί επίκαιρων γεγονότων πολιτικών λόγων, προσφωνήσεων, κηρυγμάτων, δικανικών αγορεύσεων ή άλλων έργων παρόμοιας φύσης, καθώς και περιλήψεων ή αποσπασμάτων από διαλέξεις, εφόσον τα έργα αυτά παρουσιάζονται δημόσια.
2. Η αναπαραγωγή και η διάδοση στο κοινό πρέπει, όταν αυτό είναι δυνατό, να συνοδεύονται από την ένδειξη της πηγής και του ονόματος του δημιουργού.

Αυτό σημαίνει ότι το video που γύρισαν οι bloggers δεν είναι "απροστάτευτο" ως "είδηση", αλλά η χρήση τους από τα κανάλια, χωρίς άδεια, επιτρέπεται μόνο:

- στο μέτρο που δικαιολογείται απο τον σκοπό της ενημέρωσης του κοινού (δηλ. όχι όλο το video)

- εφόσον παρουσιάστηκαν δημόσια (δηλ. μόνο αν έχουν αναρτηθεί στο ιστολόγιο, όπως συνέβη)

- με ένδειξη της πηγής και του ονόματος του δημιουργού (δηλ. με αναφορά στο ιστολόγιο από το οποίο αντλήθηκε το video - εννοείται ότι δεν πρόκειται για κανόνα άρσης της ανωνυμίας, αν υπάρχει ψευδώνυμο).

- εφόσον δεν αντίκειται στην κανονική εκμετάλλευση του έργου και δεν θίγουν αδικαιολόγητα τα έννομα συμφέροντα του δικαιούχου (άρθρο 28Γ ν.2121/1993), πράγμα που θα ίσχυε αν το video ήταν λ.χ. προς πώληση και η τηλεοπτική προβολή του ακύρωνε κάθε σχετική επιχειρηματική δράση.

Από τις τρεις αυτές προϋποθέσεις φέρεται ότι δεν εκπληρώθηκε η τρίτη.

Επιπλέον οι bloggers είχαν στα ιστολόγιά τους πληροφορίες για το καθεστώς των δικαιωμάτων (Creative Commons, κλπ), τις οποίες ο ίδιος ο νόμος προστατεύει στο άρθρο 66β§1:

Ως πληροφορία για το καθεστώς των δικαιωμάτων νοείται κάθε παρεχόμενη από τον δικαιούχο πληροφορία, η οποία επιτρέπει την αναγνώριση του έργου ή άλλου προστατευόμενου αντικειμένου με συγγενικό δικαίωμα ή με το δικαίωμα ειδικής φύσης του κατασκευαστή βάσης δεδομένων, καθώς και την αναγνώριση του δημιουργού ή οποιουδήποτε άλλου δικαιούχου. Νοούνται επίσης οι πληροφορίες σχετικές με τους όρους και τις προϋποθέσεις χρήσης του έργου ή άλλων προστατευόμενων αντικειμένων, καθώς και κάθε αριθμός ή κωδικός που αντιπροσωπεύει τις πληροφορίες αυτές (άρθρο 7 παρ. 2 Οδηγίας 2001/29).

Στο ίδιο άρθρο, §2, αναφέρεται:

Απαγορεύεται σε κάθε πρόσωπο να προβαίνει εν γνώσει του χωρίς την άδεια του δικαιούχου σε οποιαδήποτε από τις ακόλουθες ενέργειες: α) ..., β) ...., ραδιοτηλεοπτική μετάδοση, παρουσίαση στο κοινό ή διάθεση στο κοινό έργων ..., από τα οποία έχουν αφαιρεθεί ή αλλοιωθεί άνευ αδείας οι πληροφορίες ηλεκτρονικής μορφής σχετικά με τη διαχείριση των δικαιωμάτων, αν το πρόσωπο αυτό γνωρίζει ή έχει βάσιμο λόγο να γνωρίζει ότι με την ενέργεια αυτή προτρέπει, επιτρέπει, διευκολύνει ή συγκαλύπτει προσβολή του δικαιώματος του δημιουργού ... (άρθρο 7 παρ. 1 Οδηγίας 2001/29).

§3: Η παράβαση των ανωτέρω διατάξεων τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους και χρηματική ποινή 2.900 -15.000 ευρώ και συνεπάγεται τις αστικές κυρώσεις του άρθρου 65 του Ν. 2121/1993, όπως ισχύει.

Όσον αφορά το αστικό μέρος της υπόθεσης, το άρθρο 65 προβλέπει:

Σε κάθε περίπτωση προσβολής ή επαπειλούμενης προσβολής της πνευματικής ιδιοκτησίας ή του συγγενικού δικαιώματος ο δημιουργός ή ο δικαιούχος του συγγενικού δικαιώματος μπορεί να αξιώσει κατά περίπτωση την αναγνώριση του δικαιώματός του, την άρση της προσβολής και την παράλειψή της στο μέλλον (...)

Η αποζημίωση δεν μπορεί να είναι κατώτερη από το διπλάσιο της αμοιβής που συνήθως ή κατά νόμο καταβάλλεται για το είδος της εκμετάλλευσης που έκανε χωρίς την άδεια ο υπόχρεος.

Επομένως, κατ' αρχήν μπορεί να ζητηθεί από τα κανάλια να δηλώσουν τις πηγές των video. Για το θέμα της αποζημίωσης, μάλλον θα είναι δυσαπόδεικτο το ζήτημα της "συνήθους" αμοιβής ενός ρεπόρτερ για ένα (1) θέμα του υπουργείου εξωτερικών.

Δύο επίσης πολύ ενδιαφέροντα άρθρα του νόμου, σχετικά με την υπόθεση αυτή:

Άρθρο 66Γ: Δημοσιότητα αποφάσεων
Αποφάσεις αστικών ή ποινικών δικαστηρίων που αφορούν σε δικαιώματα του παρόντος νόμου μπορεί, ύστερα από αίτηση του ενάγοντος και με δαπάνες του παραβάτη, να διατάσσουν τα ενδεικνυόμενα μέτρα για τη διάδοση των πληροφοριών σχετικά με την απόφαση, συμπεριλαμβανομένης της ανάρτησης της απόφασης, καθώς και της πλήρους ή μερικής δημοσίευσής της στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ή στο διαδίκτυο.

Άρθρο 66Δ: Κώδικες δεοντολογίας και ανταλλαγή πληροφοριών
1. Οι ενδιαφερόμενες επιχειρηματικές ή επαγγελματικές ενώσεις, καθώς και οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης ή προστασίας καταρτίζουν κώδικες δεοντολογίας με σκοπό να συμβάλουν σε εθνικό, κοινοτικό ή διεθνές επίπεδο στην επιβολή των δικαιωμάτων του παρόντος νόμου, συνιστώντας ειδικότερα τη χρήση κωδικού στους οπτικούς δίσκους για τον προσδιορισμό της προέλευσης της κατασκευής τους. Οι κώδικες δεοντολογίας και η ενδεχόμενη αξιολόγηση της εφαρμογής τους διαβιβάζονται στην Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
2. Εθνικός ανταποκριτής για τα δικαιώματα του παρόντος νόμου ορίζεται ο Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας.

Για το θέμα φαίνεται να υπάρχει επίσης αρμοδιότητα του ΕΣΡ, το οποίο θα μπορούσε να απευθύνει σύσταση αν διαπιστώσει παράβαση (πρβλ. απόφαση 52_2006)

Αναδημοσίευση άρθρων από έντυπο σε site

Μου τέθηκε το ακόλουθο ερώτημα : επιτρέπεται η αναδημοσίευση σε ιστοσελίδα, με θεματικό αντικείμενο την επικείμενη διαδικασία της αναθεώρησης του Συντάγματος, σχετικών κειμένων συνταγματολόγων, επιστημόνων και λοιπών αρθρογράφων, τα οποία έχουν δημοσιευθεί στον τύπο;

[Η ερώτηση δεν προέρχεται από το anatheorisi.org].


Ι. Εισαγωγή.

Το ερώτημα συνδέεται με τα δικαιώματα θεμιτής ελεύθερης χρήσης (fair use) έργων που καλύπτονται από την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας (βλ. παρακάτω, υπό ΙΙ.) Για να απαντηθεί το ερώτημα που τίθεται, θα πρέπει προηγουμένως να εξεταστεί ο σκοπός της αναδημοσίευσης άρθρων στην εν λόγω σελίδα (IΙΙ) σε συνάρτηση με το κριτήριο της μη παρεμπόδισης της κανονικής εκμετάλλευσης των έργων (ΙV). Το δικαίωμα αναδημοσίευσης υφίσταται εφόσον συντρέχουν ειδικές προϋποθέσεις, το βάρος της τήρησης των οποίων φέρει ο αναδημοσιεύων (V).

ΙΙ. Το πλαίσιο της θεμιτής ελεύθερης χρήσης (fair use) έργων που καλύπτονται από την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας.

Εφαρμοστέο δίκαιο εν προκειμένω είναι ο Ν.2121/1993 που συγκροτεί το ισχύον ελληνικό θεσμικό πλαίσιο για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας, ενσωματώνοντας σε επίπεδο εσωτερικού δικαίου τόσο τις σχετικές κοινοτικές οδηγίες όσο και τις πάγιες αρχές της διεθνούς νομοθεσίας.
Το θεσμικό αυτό πλαίσιο περιέχει κανόνες οι οποίοι εναρμονίζουν τα δικαιώματα των δημιουργών-παραγωγών-εκδοτών-ερμηνευτών με τα αντίρροπα δικαιώματα του κοινού για πρόσβαση στην πληροφόρηση (άρθρο 5Α Σ.) ελεύθερη έκφραση (άρθρο 14 Σ.) και γενικά συμμετοχή στην οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας (άρθρο 5§1 Σ.), κατ’ εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας.
Πρόκειται για τις διατάξεις που περιέχονται στο κεφάλαιο τέταρτο του Ν.2121/1993 και: α) εξαιρούν κατηγορίες έργων από τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας («επίσημα κείμενα με τα οποία εκφράζεται η άσκηση πολιτειακής αρμοδιότητας και ιδίως σε νομοθετικά, διοικητικά ή δικαστικά κείμενα, καθώς και στις εκφράσεις της λαϊκής παράδοσης, στις ειδήσεις και στα απλά γεγονότα ή στοιχεία», άρθρο 2§5), β) επιτρέπουν την αναπαραγωγή έργου για ιδιωτική χρήση («χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς αμοιβή», άρθρο 18 Ν.2121/1993), γ) καθορίζουν άλλες ειδικές περιπτώσεις επιτρεπόμενης χρήσης χωρίς άδεια και χωρίς αμοιβή (άρθρα 19-28Α). Σύμφωνα με τη γενική ρήτρα του άρθρου 28Γ προβλέπεται ότι οι παραπάνω περιορισμοί «εφαρμόζονται μόνο σε ειδικές περιπτώσεις, οι οποίες δεν αντίκεινται στην κανονική εκμετάλλευση του έργου ή άλλου προστατευόμενου αντικειμένου και δεν θίγουν αδικαιολόγητα έννομα συμφέροντα του δικαιούχου». Συνεπώς, οι περιορισμοί αυτοί διέπονται από την αρχή της ειδικότητας και από την αρχή της μη παρεμπόδισης της κανονικής εκμετάλλευσης του έργου. Από τις αρχές αυτές τεκμαίρεται ότι σε κάθε άλλη περίπτωση, η άδεια πρέπει να γίνεται με άδεια του δικαιούχου των δικαιωμάτων της πνευματικής ιδιοκτησίας.
Συγκροτείται έτσι, εντός του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας, ένα κανονιστικό υποσύνολο που κατοχυρώνει τις δικλείδες θεμιτής ελεύθερης χρήσης ορισμένων κατηγοριών έργων, οι οποίες βρίσκουν εφαρμογή κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας δεν αντιτάσσονται στις περιπτώσεις χρήσεων που καλύπτονται από αυτό το πλαίσιο της fair use.
Συνεπώς, για να απαντηθεί η ερώτηση εάν και σε ποιο βαθμό επιτρέπεται η αναδημοσίευση, θα πρέπει πρώτα να εξεταστεί ποιος είναι ο σκοπός της συγκεκριμένης αναδημοσίευσης, προκειμένου να κριθεί εάν στη συγκεκριμένη περίπτωση συντρέχουν οι προϋποθέσεις κάποιου από τους «περιορισμούς» των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας που αναπτύσσονται στο τέταρτο κεφάλαιο του νόμου.

ΙV. Ο σκοπός της αναδημοσίευσης κειμένων για την αναθεώρηση σε ιστοσελίδα.

Η επίμαχη ιστοσελίδα είναι ένας διαδικτυακός τόπος μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, με σκοπό την ενημέρωση του κοινού σχετικά με τα ζητήματα της επικείμενης συνταγματικής αναθεώρησης. Το εν λόγω θέμα εντάσσεται στην έννοια της επιστημονικής και πολιτικής επικαιρότητας, καθόσον έχει δοθεί εκτεταμένη δημοσιότητα στην πρόθεση της κυβέρνησης για την κίνηση της σχετικής διαδικασίας, έχοντας μάλιστα ανακοινώσει συγκεκριμένες θεματικές τροποποίησης του Συντάγματος. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης και συνολικά ο πολιτικός και επιστημονικός κόσμος της χώρας συμμετέχουν επίσης σε έναν ευρύτερο διάλογο που διεξάγεται στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και αφορά συνολικά τη δημόσια ζωή της χώρας. Συνεπώς, αποτελεί ένα ζήτημα που ανάγεται στην επικαιρότητα και κάθε σχετική αρθρογραφική αναφορά, στο μέτρο που συμβάλλει έστω και ελάχιστα στην εν λόγω δημόσια συζήτηση, συνδέεται με το συνταγματικό δικαίωμα της πληροφόρησης.
Ωστόσο, τα επιστημονικά ή πολιτικά άρθρα αποτελούν έργα που προστατεύονται κατ’ αρχήν από τις διατάξεις για την πνευματική ιδιοκτησία και η ελεύθερη χρήση τους στο παραπάνω context θα πρέπει να αναζητηθεί με θεμελίωση σε συγκεκριμένες διατάξεις που την καθιστούν θεμιτή (αρχή της ειδικότητας).
Δικαιούχοι των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας είναι οι αρθρογράφοι (δημιουργοί) καθώς και τα πρόσωπα που εκμεταλλεύονται οικονομικά τα μέσα ενημέρωσης στα οποία δημοσιεύονται τα άρθρα (περιουσιακό δικαίωμα). Στα τελευταία πρόσωπα ανήκουν και τα δικαιώματα της στοιχειοθεσίας των άρθρων, δηλαδή της εικαστικής διαμόρφωσης των τμημάτων του εντύπου που τα φιλοξενεί.

Ως προς την υπαγωγή των στοιχείων αυτών στο πλαίσιο της fair use για λόγους ενημέρωσης του κοινού, πρέπει να γίνουν οι εξής παρατηρήσεις:

α) Εφόσον τα άρθρα αυτά αποδίδονται σε πολιτικά ή άλλα δημόσια πρόσωπα, το περιεχόμενό τους ενδέχεται να εντάσσεται στην έννοια της είδησης, η οποία ως τέτοια δεν προστατεύεται από τις διατάξεις του Ν.2121 (άρθρο 2§5). Ωστόσο, είδηση δεν αποτελεί κατ’ ανάγκη το σύνολο του περιεχομένου ενός τέτοιου άρθρου, αλλά μόνο το γεγονός της δημοσίευσης του και η κεντρική ιδέα των τοποθετήσεων του πολιτικού προσώπου.

β) Περαιτέρω, κατ’ άρθρο 25, επιτρέπεται η ελεύθερη «αναπαραγωγή και η διάδοση στο κοινό με μέσα μαζικής επικοινωνίας προς το σκοπό της ενημέρωσης επί επίκαιρων γεγονότων πολιτικών λόγων, προσφωνήσεων, κηρυγμάτων, δικανικών αγορεύσεων ή άλλων έργων παρόμοιας φύσης, καθώς και περιλήψεων ή αποσπασμάτων από διαλέξεις, εφόσον τα έργα αυτά παρουσιάζονται δημόσια», εφόσον «συνοδεύονται από την ένδειξη της πηγής και του ονόματος του δημιουργού». Τα άρθρα που δημοσιεύονται στον τύπο δεν απαριθμούνται ρητά στις παραπάνω κατηγορίες ωστόσο, δεδομένης της εμβέλειας αλλά και του πολιτικού χαρακτήρα του θέματος της αναθεώρησης του Συντάγματος (argumentum a majiore ad minus), θα μπορούσαν σε ορισμένες περιπτώσεις να θεωρηθούν «έργα παρόμοιας φύσης» προς τους πολιτικούς λόγους, τις προσφωνήσεις, τις δικανικές αγορεύσεις κλπ. Κατά κανόνα, οι περιπτώσεις αυτές θα αφορούν άρθρα που προέρχονται από πολιτικούς.

Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η fair use αναπτύσσεται στο τέταρτο κεφάλαιο, το οποίο επιγράφεται «περιορισμοί του περιουσιακού δικαιώματος», αφήνοντας κατ’ αρχήν ανέπαφο το περιεχόμενο του ηθικού δικαιώματος του δημιουργού, δηλαδή των εξουσιών που περιλαμβάνουν inter alia την απόφαση «για τον χρόνο, τον τόπο και τον τρόπο κατά τους οποίους το έργο θα γίνει προσιτό στο κοινό (δημοσίευση)». Το ηθικό δικαίωμα είναι ανεξάρτητο από το περιουσιακό δικαίωμα και παραμένει στο δημιουργό ακόμα και μετά τη μεταβίβαση του περιουσιακού δικαιώματος (άρθρο 4). Οι εξουσίες αυτές παραμένουν στον δημιουργό, εν προκειμένω τον αρθρογράφο. Ωστόσο, μια στενή ερμηνεία που θέτει στεγανά ανάμεσα σε περιουσιακό και ηθικό δικαίωμα, θα αχρήστευε τον σκοπό και την εξουδετέρωνε το πεδίο εφαρμογής των διατάξεων του τετάρτου κεφαλαίου, δηλαδή της fair use όπως καταστρώνεται στον Ν.2121/93 και ιδίως την πρόβλεψη της «χωρίς άδεια του δημιουργού» χρήσης των έργων. Συνεπώς, ο τίτλος «περιορισμοί του περιουσιακού δικαιώματος» θα πρέπει να αναγνωσθεί διασταλτικά, ώστε να αποδίδεται καλύτερα το πνεύμα των διατάξεων που εισάγει περιορισμούς και ως προς το ηθικό δικαίωμα του δημιουργού.
Εξάλλου, σύμφωνα και με το άρθρο 16, η συναίνεση του δημιουργού για πράξεις ή παραλείψεις που αλλιώς θα αποτελούσαν προσβολή του ηθικού δικαιώματος αυτού, αποτελεί τρόπο άσκησης του δικαιώματος αυτού και δεσμεύει τον δημιουργό. Επίσης, ο τύπος που προβλέπεται κατ’ άρθρο 14 για την συναίνεση αυτή είναι ο «έγγραφος τύπος», καθόσον, όπως αναφέρει ο νόμος «δικαιοπραξίες που αφορούν την μεταβίβαση εξουσιών από το περιουσιακό δικαίωμα, την ανάθεση ή άδεια εκμετάλλευσης και την άσκηση του ηθικού δικαιώματος είναι άκυρες αν δεν καταρτισθούν εγγράφως. Την ακυρότητα μπορεί να επικαλεσθεί μόνο ο πνευματικός δημιουργός» (βλ. ΜΠρΑθ 1639/2001, ΔΕΕ 2001, 858).

Αναφορικά πάντως με τη στάθμιση ανάμεσα σε ελεύθερη ενημέρωση και προστασία πνευματικής ιδιοκτησίας, εφόσον τα άρθρα είναι ήδη αναρτημένα σε ιστοσελίδες των εκδοτών, η αρχή της ηπιότερης ελεύθερης χρήσης ξένων έργων επιβάλλει την παράθεση αποσπάσματος και τη συνόδευσή του από σύνδεση υπερκειμένου που οδηγεί τον αναγνώστη στην ιστοσελίδα που είναι ήδη δημοσιευμένο το άρθρο. Αυτό επιτρέπεται και επιβάλλεται σε περίπτωση ήδη αναρτημένου άρθρου, χωρίς να είναι απαραίτητη η εξέταση των παρακάτω ζητημάτων που αναπτύσσονται για την συμβατική αναδημοσίευση.


V. To κριτήριο της μη παρεμπόδισης της κανονικής εκμετάλλευσης.

Θα πρέπει να διερευνάται κάθε φορά, δηλαδή για κάθε αναδημοσίευση άρθρου (αρχή της ειδικότητας) μήπως η εκάστοτε χρήση παρεμποδίζει την κανονική οικονομική εκμετάλλευση του άρθρου. Το κάθε άρθρο εντάσσεται σε ένα ευρύτερο σύνολο δεδομένων, δηλαδή το έντυπο από το οποίο προήλθε. Στο μέτρο που η αναδημοσίευση ενός άρθρου σε ένα δωρεάν μέσο ενημέρωσης, όπως αυτό της γενικά προσβάσιμης ιστοσελίδας, ενδέχεται να αποτρέψει το ευρύ αγοραστικό κοινό (όχι μεμονωμένους ενδιαφερόμενους) από το να προμηθευτεί το έντυπο-πηγή, στοιχειοθετείται παρεμπόδιση της κανονικής εκμετάλλευσης.
Το πρακτικό κριτήριο θα πρέπει να είναι, αρχικά, ποσοτικό: αν η αναδημοσίευση αφορά περισσότερα άρθρα από το ίδιο έντυπο, θα πρέπει οι ενδιαφερόμενοι να προνοούν ώστε να μην αχρηστεύεται εμπορικά το έντυπο με την ανάρτηση μεγάλου μέρους του περιεχομένου του στο διαδίκτυο.
Το κριτήριο μπορεί να είναι και ποιοτικό: ακόμη κι αν το επίμαχο άρθρο δεν καταλαμβάνει εκτεταμένη ύλη, ενδέχεται να αποτελεί –εμπορικά- την «καρδιά» του εντύπου, οπότε και πάλι η κανονική του εκμετάλλευση παρεμποδίζεται εφόσον αναρτηθεί σε ιστοσελίδα.
Σε κάθε περίπτωση, για την εκτίμηση της μη παρεμπόδισης της κανονικής εκμετάλλευσης, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι αφορά δικαιώματα τόσο του δημιουργού όσο και του εκδότη. Κατά κανόνα, στην πράξη, οι αρθρογράφοι θεμάτων της αναθεώρησης (πολιτικοί, καθηγητές, ειδικοί επιστήμονες, δικαστικοί κλπ) δεν αμείβονται για τα άρθρα που περιστασιακά δημοσιεύονται στον γενικό ή επιστημονικό τύπο. Επίσης, προκειμένου για ημερήσιες εφημερίδες, η κανονική εκμετάλλευση, σε καμία περίπτωση δεν θίγεται με την αναδημοσίευση σε ιστοσελίδα ενός άρθρου την επόμενη ημέρα από την ημερομηνία της κυκλοφορίας, εκτός αν υπάρχει αντίθετη συμφωνία ανάμεσα σε εκδότη-αρθρογράφο για επαναχρησιμοποίηση του άρθρου σε διαφορετικής μορφής έκδοση (π.χ. έκδοση συλλογής άρθρων για την αναθεώρηση).

ΙΙΙ. Οι προϋποθέσεις της θεμιτής ελεύθερης αναδημοσίευσης.

Άδεια του αρθρογράφου;

Όπως προκύπτει από την παραπάνω ανάλυση, για την αναδημοσίευση σε μια ιστοσελίδα, ενός αυτούσιου άρθρου που αναδημοσιεύθηκε στον τύπο, θα πρέπει να υπάρχει έγγραφη συναίνεση του αρθρογράφου, εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις άρθρων πολιτικών προσώπων που τόσο η δημοσίευση όσο και το περιεχόμενό τους ενέχουν τον χαρακτήρα της είδησης και για τα οποία υπάρχει εύλογο ενδιαφέρον του κοινού για ενημέρωση και στο μέτρο που η ενημέρωση αυτή δεν μπορεί ν α επέλθει με την απλή παράθεση αποσπασμάτων.

Άδεια του εκδότη;

Όπως προκύπτει από την παραπάνω ανάλυση, ο εκδότης μπορεί να είναι δικαιούχος του περιουσιακού δικαιώματος εκμετάλλευσης του έργου καθώς και των δικαιωμάτων στοιχειοθεσίας του άρθρου. Σε αντίθεση με τη σχέση αρθρογράφου προς το άρθρο (δημιουργός), το ποσοστό εξουσιών του εκδότη μπορεί να ποικίλλει από περίπτωση σε περίπτωση. Ο αρθρογράφος μπορεί να είναι τακτικός, αμειβόμενος ή μη, μπορεί να υφίσταται ιδιαίτερη συμβατική σχέση ως προς την εκμετάλλευση και της φύση της από τον εκδότη ή όχι κλπ.
Σε κάθε περίπτωση, εφόσον ο ενδιαφερόμενος προς αναδημοσίευση είναι εξοπλισμένος με την άδεια του αρθρογράφου, είναι εξεταστέο κατά πόσο χρειάζεται η άδεια του εκδότη. Ακόμη κι αν δεν θίγεται η «κανονική εκμετάλλευση του έργου», η σχέση του εκδότη με το άρθρο δεν είναι απλώς οικονομική, αλλά αναπτύσσει και ορισμένα στοιχεία πρωτοβουλίας, ειδικοί λόγοι καλής πίστης ενδέχεται να επιβάλλουν, εκτός από την υποχρεωτική μνεία της «πηγής» από την οποία αντλήθηκε το άρθρο, και ειδικής άδειας του εκδότη (π.χ. μπορεί να ήταν δική του ιδέα να προτείνει το θέμα στον αρθρογράφο ή να τον έπεισε παρά την αντίθετη θέλησή του, γεγονότα που δεν προστατεύονται αυτοτελώς από το ελληνικό δίκαιο, αλλά εν πάσει περιπτώσει μπορούν να βαρύνουν σε μια σχετική κρίση, ως επιχειρήματα του εκδότη).
Όπωσδήποτε, δεδομένου του ανταγωνιστικού χαρακτήρα που εξ ορισμού υπάρχει ως προς τον αγώνα της ενημέρωσης ανάμεσα σε συμβατικά και δικτυακά μέσα ενημέρωσης, είναι πολύ πιθανό ο εκδότης να αρνηθεί καταχρηστικά ή να καθυστερήσει την άδεια του. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι δεν θα πρέπει να ζητείται η άδεια αυτή. Άλλο είναι το θέμα του πως θα αξιολογηθεί η απάντηση του εκδότη – ρητή ή σιωπηρή. Η αξιολόγηση θα πρέπει να κριθεί ύστερα από έλεγχο αναλογικότητας και (σε περίπτωση αρνητικής απάντησης) καταχρηστικότητας. Λόγω της φύγης του ηλεκτρονικού μέσου, η απάντηση θα πρέπει να είναι άμεση και πάντως η αναπάντητη αίτηση πέραν των τριών ημερών θα πρέπει να θεωρείται σιωπηρή αποδοχή.

VI. Απάντηση.

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση άρθρων από συμβατικά έντυπα σε ιστοσελίδα, εφόσον υπάρχει συναίνεση του αρθρογράφου και του εκδότη του εντύπου, εκτός αν η άρνηση του τελευταίου είναι καταχρηστική, δηλαδή αποσκοπεί μόνο στον αποκλεισμό από την πληροφορία, προκρίνοντας ως «λύση» π.χ. την αγορά ολόκληρου του εντύπου του για την ανάγνωση ενός άρθρου, πρόταση η οποία δεν βρίσκεται σε συμβατότητα με την αρχή της αναλογικότητας.

Αναδημοσίευση κειμένων χωρίς άδεια: ποινικές κυρώσεις

Η νομική προστασία σε αυτές τις περιπτώσεις (βλ. τα δύο προηγούμενα ποστς), ολοκληρώνεται με το ποινικό μέρος μιας υπόθεσης. Ο νόμος 2121 προβλέπει σοβαρές ποινές για όσους προσβάλλουν την πνευματική ιδιοκτησία.

Άρθρο 66

1. Τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους και χρηματική ποινή 2.900 -15.000 ευρώ όποιος χωρίς δικαίωμα και κατά παράβαση των διατάξεων του παρόντος νόμου ή διατάξεων των κυρωμένων με νόμο πολυμερών διεθνών συμβάσεων για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας εγγράφει έργα ή αντίτυπα, αναπαράγει αυτά άμεσα ή έμμεσα, προσωρινά ή μόνιμα, με οποιαδήποτε μορφή, εν όλω ή εν μέρει, μεταφράζει, διασκευάζει, προσαρμόζει ή μετατρέπει αυτά, προβαίνει σε διανομή αυτών στο κοινό με πώληση ή με άλλους τρόπους ή κατέχει με σκοπό διανομής, εκμισθώνει, εκτελεί δημόσια, μεταδίδει ραδιοτηλεοπτικά κατά οποιονδήποτε τρόπο, παρουσιάζει στο κοινό έργα ή αντίτυπα με οποιονδήποτε τρόπο, εισάγει αντίτυπα του έργου που παρήχθησαν παράνομα στο εξωτερικό χωρίς τη συναίνεση του δημιουργού και γενικά εκμεταλλεύεται έργα, αντίγραφα ή αντίτυπα που είναι αντικείμενο πνευματικής ιδιοκτησίας ή προσβάλλει το ηθικό δικαίωμα του πνευματικού δημιουργού να αποφασίζει για τη δημοσίευση του έργου στο κοινό, καθώς και να παρουσιάζει αυτό αναλλοίωτο χωρίς προσθήκες ή περικοπές.
2. (...)
3. Αν το όφελος που επιδιώχθηκε ή η ζημία που απειλήθηκε από τις πράξεις των παρ. 1 και 2 είναι ιδιαίτερα μεγάλα, επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστο δύο ετών και χρηματική ποινή 2 έως 10 εκατομμυρίων δραχμών. Αν ο υπαίτιος τελεί τις παραπάνω πράξεις κατ' επάγγελμα ή αν οι περιστάσεις κάτω από τις οποίες έγινε η πράξη μαρτυρούν ότι ο υπαίτιος είναι ιδιαίτερα επικίνδυνος για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας ή των συγγενικών δικαιωμάτων, επιβάλλεται κάθειρξη μέχρι 10 ετών και χρηματική ποινή 5 έως 20 εκατομμυρίων δραχμών, καθώς και αφαίρεση της άδειας λειτουργίας της επιχείρησης στα πλαίσια της οποίας εκτελέσθηκε η πράξη. Θεωρείται ότι η πράξη έχει τελεσθεί κατ' επάγγελμα και όταν ο δράστης έχει καταδικασθεί για αδικήματα του παρόντος άρθρου ή για παράβαση των διατάξεων περί πνευματικής ιδιοκτησίας που ίσχυαν πριν απ' αυτό με αμετάκλητη απόφαση σε ποινή στερητική της ελευθερίας.Η προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων σε μορφή κακουργήματος εκδικάζεται από το αρμόδιο Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων.
4. (...)
5. (...)
6. Σε περίπτωση μετατροπής της στερητικής της ελευθερίας ποινής το ποσό της μετατροπής ορίζεται στο δεκαπλάσιο των ορίων του ποσού της μετατροπής που προβλέπονται κάθε φορά στον Ποινικό Κώδικα.
7. Αν συντρέχουν ελαφρυντικές περιστάσεις, η χρηματική ποινή δεν μπορεί να μειωθεί κάτω από το ήμισυ του ελάχιστου ορίου που προβλέπεται κατά περίπτωση στον παρόντα νόμο.
8. Σε κάθε περίπτωση το δικαστήριο μπορεί να διατάζει δημοσίευση περίληψης της καταδικαστικής απόφασης με δαπάνη εκείνου που καταδικάστηκε.
9. (...)

Παρατηρείται ότι οι κυρώσεις που επιφυλάσσει ο ποινικός νομοθέτης είναι βαρύτατες. Ειδικά η κατ' επάγγελμα προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας αποτελεί κακουργηματική μορφή τέλεσης του εγκλήματος! Συμπερασματικά, οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί κατά την αναδημοσίευση κειμένων χωρίς την άδεια των bloggers, αλλά και το αντίστροφο, φυσικά.

Αναδημοσιεύσεις κειμένων χωρίς άδεια: οι αποζημιώσεις

Όπως είδαμε στο προηγούμενο ποστ, αναδημοσίευση κειμένου από blog στον τύπο χωρίς άδεια του blogger επιτρέπεται μόνο σε τρεις περιπτώσεις:

1. Το κείμενο αποτελεί απλή αναπαραγωγή είδησης ή ενός γεγονότος ή συνίσταται σε παράθεση απλών στοιχείων (οπότε δεν θεωρείται «έργο» κατά τη νομοθεσία).
2. Η αναδημοσίευση περιορίζεται σε παράθεση σύντομων αποσπασμάτων για την υποστήριξη γνώμης ή άσκηση κριτικής, εφόσον η έκταση των αποσπασμάτων δικαιολογείται από τον επιδιωκόμενο σκοπό και εφόσον συνοδεύεται πάντοτε από την ένδειξη της πηγής και του ονόματος του δημιουργού.
3. Για λόγους ενημέρωσης επί επίκαιρων γεγονότων επιτρέπεται αναδημοσίευση πολιτικών λόγων, προσφωνήσεων, κηρυγμάτων, δικανικών αγορεύσεων ή άλλων έργων παρόμοιας φύσης, που μάλλον σπάνια θα πρωτοδημοσιεύσει κάποιος blogger (ελπίζω να μη θεωρείτε τα κείμενά μου δικανικές αγορεύσεις).

Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, αναδημοσίευση χωρίς άδεια του δημιουργού απαγορεύεται. Και επειδή καμία απαγόρευση δεν θεωρείται ολοκληρωμένη χωρίς έννομες συνέπειες, ας δούμε σήμερα πως εξισορροπεί το δίκαιο τη διαφορά που προκύπτει από αυτές τις παραβάσεις.

Σε πρώτη φάση, εξετάζω την αστική προστασία, αξιώσεις αποζημίωσης ή χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης (σε επόμενο ποστ θα παρουσιαστεί η ποινική προστασία).

Διαβάζουμε στο άρθρο 65 του Ν.2121/1993:

1. Σε κάθε περίπτωση προσβολής της πνευματικής ιδιοκτησίας (…) ο δημιουργός (…) μπορεί να αξιώσει την αναγνώριση του δικαιώματός του, την άρση της προσβολής και την παράλειψή της στο μέλλον.

2. Οποιος υπαιτίως προσέβαλε την πνευματική ιδιοκτησία (…) άλλου υποχρεούται σε αποζημίωση και ικανοποίηση της ηθικής βλάβης. Η αποζημίωση δεν μπορεί να είναι κατώτερη από το διπλάσιο της αμοιβής που συνήθως ή κατά νόμο καταβάλλεται για το είδος της εκμετάλλευσης που έκανε χωρίς την άδεια ο υπόχρεος.

3. (…)

4. Το δικαστήριο καταδικάζοντας σε παράλειψη πράξης απειλεί για κάθε παράβαση χρηματική ποινή τριακοσίων χιλιάδων έως ενός εκατομμυρίου δραχμών υπέρ του δημιουργού ή του δικαιούχου συγγενικού δικαιώματος προβλεπομένου στα άρθρα 46 έως 48 και 51 του παρόντος νόμου καθώς και προσωπική κράτηση έως ένα έτος. (…)

5. (…)

6. (…)

Παρατηρούμε δηλαδή ότι αν ένα έντυπο, χωρίς άδεια, δημοσίευσε ένα κείμενό σας, για το οποίο θα πλήρωνε τον columnist του -για κείμενο αντίστοιχης έκτασης- 100 ευρώ, έχετε δικαίωμα να αποζημιωθείτε με τουλάχιστον 200 ευρώ και επιπλέον να ζητήσετε όποιο ποσό θεωρείτε ότι θα σας καλύψει ως χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης. Εννοείται ότι δεν είναι απαραίτητο η επίλυση της διαφοράς να γίνει ενώπιον του δικαστηρίου, γιατί το αυταπόδεικτο του πράγματος επιτρέπει τον εξώδικο διακανονισμό. Η 4^η παράγραφος όμως μπορεί να διαταχθεί ως μέτρο μόνο από το δικαστήριο και αφορά την καταδίκη του δράστη να μην ξαναδημοσιεύσει, γιατί εφόσον το ξανακάνει θα πρέπει να σας καταβάλει τα ποσά που αναφέρει το δικαστήριο στην απόφασή του (900 – 3.000 ευρώ) και να κρατηθεί έως ένα έτος (βέβαια, για την κράτηση δεν ξέρω αν συμφέρει γιατί θα πρέπει να του πληρώνετε τα έξοδα διατροφής στη φυλακή...Απόλυτα σαδιστικός ο νομοθέτης σε αυτό το θέμα).

Θα επανέλθω με την ποινική προστασία...

Αναδημοσίευση κειμένων χωρίς άδεια: ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ;

Τους τελευταίους μήνες παρατηρείται έντονα το φαινόμενο της αναδημοσίευσης σε εφημερίδες κειμένων που βρίσκονται αναρτημένα σε ιστολόγια, χωρίς προηγούμενη ενημέρωση των συντακτών των κειμένων και φυσικά χωρίς προηγούμενη συγκατάθεσή τους. Αξίζει, λοιπόν, να συμβουλευτούμε το σχετικό θεσμικό πλαίσιο για να διερευνηθεί κατά πόσον υπάρχει δικαίωμα αναδημοσίευσης και αν υφίσταται υποχρέωση τέτοιας ανοχής από τους bloggers.

Θα ξεκινήσω από τη βάση της έννομης τάξης, το ελληνικό Σύνταγμα. (Εξάλλου η αναδημοσίευση και η κυκλοφορία των εφημερίδων λαμβάνει χώρα σε ελληνικό έδαφος, οπότε αν υποτεθεί ότι υπάρχει άδικο, εφαρμοστέο είναι το δίκιο της τέλεσης του αδίκου). Στο άρθρο 5Α διαβάζουμε ότι

1. Καθένας έχει δικαίωμα στην πληροφόρηση, όπως νόμος ορίζει. Περιορισμοί στο δικαίωμα αυτό είναι δυνατόν να επιβληθούν με νόμο μόνο εφόσον είναι απολύτως αναγκαίοι και δικαιολογούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέμησης του εγκλήματος ή προστασίας δικαιωμάτων και συμφερόντων τρίτων.
2. Καθένας έχει δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσής τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους, τηρουμένων πάντοτε των εγγυήσεων των άρθρων 9, 9Α και 19.

http://www.parliament.gr/politeuma/syntagmaDetails.asp?ArthroID=6

Από αυτό το άρθρο, η εφημερίδα αντλεί το δικαίωμα στην πληροφόρηση -και την πρόσβαση στα κείμενα που βρίσκονται στο Διαδίκτυο- στην παθητική (λήψη πληροφοριών) και την ενεργητική της μορφή (διάδοση, βλ. και άρθρο 14§1 για την ελευθερία διάδοσης της έκφρασης). Παρατηρούμε ότι το δικαίωμα αυτό πρέπει να το ασκήσει μέσα στους όρους που επιβάλει ο νόμος (επιφύλαξη υπέρ της νομιμότητας). Περιορισμοί του δικαιώματος αυτού χωρούν εφόσον είναι απολύτως αναγκαίοι (εμφατική αναφορά στην αρχή της αναλογικότητας), επιβάλλονται με νόμο (αρχή της νομιμότητας του περιορισμού) και δικαιολογούνται για λόγους, inter alia, προστασίας δικαιωμάτων και συμφερόντων τρίτων (πρακτική εναρμόνιση αντίρροπων δικαιωμάτων).

Μία τέτοια δέσμη προστασίας δικαιωμάτων και συμφερόντων τρίτων που περιορίζουν το δικαίωμα του τύπου για ενεργητική πληροφόρηση είναι τα δικαιώματα που έχουν οι bloggers επί των προϊόντων της διάνοιάς τους, κατά την έκφραση του Αστικού Κώδικα (άρθρο 60)

Όποιος προσβάλλεται παράνομα στο αποκλειστικό δικαίωμά του επάνω στα
προϊόντα της διάνοιάς του έχει δικαίωμα να απαιτήσει κατά τους όρους
του νόμου, να αρθεί η προσβολή και να μην επαναληφθεί στο μέλλον.
Αξίωση αποζημίωσης σύμφωνα με τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες δεν
αποκλείεται,

ο οποίος ΑΚ είναι κάπως αόριστος (τι σημαίνει «προσβάλλεται παράνομα», τι σημαίνει «αποκλειστικό δικαίωμα», τι σημαίνει τέλος πάντων «προϊόντα της διάνοιας»), αν και προβλέπει ξεκάθαρα ότι η προσβολή αυτή θεραπεύεται με 1) απαίτηση άρσης της, 2) απαίτηση μη επανάληψής της στο μέλλον, ενώ 3) δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης.

Αυτές οι αόριστες έννοιες του ΑΚ συμπληρώνονται με μια αναλυτικότερη δέσμη δικαιωμάτων που συγκροτεί το δίκαιο της διανοητικής ιδιοκτησίας. Η διανοητική ιδιοκτησία αποτελείται (χονδρικά) από τους κλάδους της πνευματικής και της βιομηχανικής ιδιοκτησίας.

Το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας που μας ενδιαφέρει εδώ είναι ένα πλέγμα διατάξεων διεθνούς, ευρωπαϊκού και εσωτερικού δικαίου. Αξίζει να συγκρατήσουμε ότι το δίκαιωμα πνευματικής ιδιοκτησίας περιλαμβάνεται στα θεμελιώδη δικαιώματα που απαριθμεί ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (άρθρο 17§2), ο οποίος αποτελεί και το Μέρος ΙΙ της Σύμβασης για τη θέσπιση Συντάγματος της Ευρώπης.

http://www.europarl.eu.int/charter/pdf/text_el.pdf

Το εσωτερικό δίκαιο προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας περιλαμβάνεται κυρίως στον Νόμο υπ’ αρ. 2121/1993.

Ο νόμος αυτός ορίζει ότι το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας αποκτά κάποιος με την δημιουργία ενός έργου, χωρίς να απαιτείται καμία απολύτως τυπική διατύπωση (εγγραφή σε μητρώο, κατάθεση σε συμβολαιογράφο κλπ- αυτά έχουν απλώς και μόνο αποδεικτική αξία, όχι συστατική του δικαιώματος και κυρίως περιττή εφόσον κάτι έχει δημοσιευτεί ήδη στο Διαδίκτυο). Η πνευματική ιδιοκτησία περιλαμβάνει το δικαίωμα εκμετάλλευσης του έργου (περιουσιακό δικαίωμα) και το δικαίωμα προστασίας του προσωπικού δεσμού του δημιουργού με αυτό (ηθικό δικαίωμα). Οι δύο αυτοί πυλώνες της πνευματικής ιδιοκτησίας αναλύονται σε ειδικότερες εξουσίες.

Τι είναι όμως το «έργο» που προστατεύει ο νόμος; Ο ορισμός του έργου που απολαμβάνει προστασίας δίνεται από το άρθρο 2§1:

Ως έργο νοείται κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης, που εκφράζεται με οποιαδήποτε μορφή, ιδίως τα γραπτά ή προφορικά κείμενα, οι μουσικές συνθέσεις, με κείμενο ή χωρίς, τα θεατρικά έργα, με μουσική ή χωρίς, οι χορογραφίες και οι παντομίμες, τα οπτικοακουστικά έργα, τα έργα των εικαστικών τεχνών, στα οποία περιλαμβάνονται τα σχέδια, τα έργα ζωγραφικής και γλυπτικής, τα χαρακτικά έργα και οι λιθογραφίες, τα αρχιτεκτονικά έργα, οι φωτογραφίες, τα έργα των εφαρμοσμένων τεχνών, οι εικονογραφήσεις, οι χάρτες, τα τρισδιάστατα έργα που αναφέρονται στη γεωγραφία, την τοπογραφία, την αρχιτεκτονική ή την επιστήμη.

Η §2 επεκτείνει (κατά πλάσμα δικαίου) την προστασία και σε μερικές κατηγορίες έργων που θα μπορούσε να αμφισβητηθεί αν εντάσσονται στην έννοια «πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης» :

Νοούνται επίσης ως έργα οι μεταφράσεις, οι διασκευές, οι προσαρμογές και οι άλλες μετατροπές έργων ή εκφράσεων της λαϊκής παράδοσης, καθώς και οι συλλογές έργων ή συλλογές εκφράσεων της λαϊκής παράδοσης ή απλών γεγονότων και στοιχείων, όπως οι εγκυκλοπαίδειες "και" οι ανθολογίες "(παραλείπονται λέξεις)" εφόσον η επιλογή ή η διευθέτηση του περιεχομένου τους είναι πρωτότυπη. Η προστασία των έργων της παρούσας παραγράφου γίνεται με την επιφύλαξη των δικαιωμάτων στα προϋπάρχοντα έργα, που χρησιμοποιήθηκαν ως αντικείμενο των μετατροπών ή των συλλογών.

Ας σημειώσουμε ότι όταν ο νόμος αναφέρει «πρωτότυπο» έργο δεν αναφέρεται βέβαια στην έννοια της πνευματικής μοναδικότητας, αλλά στο γεγονός ότι λόγω της διατύπωσής του και μόνο (εξωτερικό στοιχείο), παρουσιάζει αναγνωρίσιμη αυτονομία, αυτοτέλεια και δεν ταυτίζεται με άλλα έργα, όσο κι αν μοιάζει ίσως με αυτά. Δηλαδή ακόμη κι αν πείτε την κοκκινοσκουφίτσα με «δικά» σας λόγια, το έργο θεωρείται πρωτότυπο: ο ελληνικός νόμος προστατεύει την διατύπωση, όχι την «ιδέα» ή την «ουσία». Μόνο σε ακραίες περιπτώσεις «κλοπής» της ιδέας (ενός σεναρίου π.χ.), στο βαθμό που αυτό προσβάλλει ξεκάθαρα τον δημιουργό του αρχικού έργου και, ακόμη χειρότερα, με κερδοσκοπικές προθέσεις, ο δημιουργός προστατεύεται, αλλά και πάλι όχι με τις διατάξεις της πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά με τις διατάξεις της προστασίας της προσωπικότητας του ΑΚ (προϊόν της διάνοιας, που λέγαμε και παραπάνω) και το αποζημιωτικό δίκαιο.

Πάντως, ο νόμος σπεύδει να ορίσει στην §4 ότι

Η προστασία του παρόντος νόμου είναι ανεξάρτητη από την αξία και τον προορισμό του έργου, καθώς και από το γεγονός ότι το έργο προστατεύεται ενδεχομένως και από άλλες διατάξεις.

Επομένως, όσο μικρό, ανούσιο, βλακώδες, μη εμπορικά αξιοποιήσιμο κι αν είναι ένα κείμενο, εφόσον έχει τα χαρακτηριστικά του «προστατευόμενου έργου», καλύπτεται από τις εγγυήσεις του νόμου 2121 που θα αναλύσουμε πιο κάτω.

Ας δούμε τώρα ποια έργα εξαιρούνται ρητά από την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας (§5)

Η προστασία του παρόντος νόμου δεν εκτείνεται σε επίσημα κείμενα με τα οποία εκφράζεται η άσκηση πολιτειακής αρμοδιότητας και ιδίως σε νομοθετικά, διοικητικά ή δικαστικά κείμενα, καθώς και στις εκφράσεις της λαϊκής παράδοσης, στις ειδήσεις και στα απλά γεγονότα ή στοιχεία.

Σε αυτό το σημείο βρίσκεται μια διάταξη κλειδί: αν ένα κείμενο αποτελεί ταυτόχρονα και «είδηση», δεν προστατεύεται από τις διατάξεις της πνευματικής ιδιοκτησίας. Ο λόγος του πρωθυπουργού είναι είδηση. Η είδηση δεν μπορεί να είναι «ιδιοκτησία» κανενός, λέει ο νόμος. Είναι κοινό κτήμα της κοινωνίας της πληροφορίας. Προσοχή όμως: το γεγονός ότι ο πρωθυπουργός δημοσίευσε ένα βιβλίο και το γεγονός ότι αυτό είναι είδηση, δεν καθιστά και το περιεχόμενο του βιβλίου «κοινό κτήμα της κοινωνίας της πληροφορίας». Η εξαίρεση από την προστασία αφορά το ίδιο το γεγονός καθαυτό και μπορεί να δικαιολογήσει και την παράθεση ορισμένων αποσπασμάτων από αυτό στον τύπο, μόνο και μόνο όμως για την διάνθιση και την τεκμηρίωση της είδησης. Είναι σαφές ότι το γεγονός πως ο συγγραφέας είναι ο πρωθυπουργός δεν τον απογυμνώνει από το θεμελιώδες δικαίωμά του στην πνευματική ιδιοκτησία. Δεν επιτρέπεται η δημοσίευση όλου του έργου στον τύπο. Επιτρέπεται η παράθεση των αποσπασμάτων που τεκμηριώνουν την είδηση (αρχή αναλογικότητας και πρακτική εναρμόνιση δικαιωμάτων).

Παράδειγμα: το γεγονός ότι οι εφημερίδες και η τηλεόραση ανακάλυψαν τα weblogs ως τάση («είδηση») δεν σημαίνει ότι τα ίδια τα κείμενα που είναι αναρτημένα σε αυτά είναι «είδηση», ώστε να μην καλύπτονται από την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας.

Η περιγραφή ενός «απλού γεγονότος» ή η παράθεση ενός στοιχείου, όπως για παράδειγμα μια φωτογραφία που απλώς καταγράφει ένα συμβάν, χωρίς να ενέχει ένα στοιχείο δημιουργικότητας και πρωτοτυπίας (κατά την ανωτέρω έννοια), δεν προστατεύεται ως «έργο». Προσοχή όμως: άλλο το «απλό γεγονός» κι άλλο η είδηση που καταγράφεται με τόσο έντονα στοιχεία δημιουργικότητας ώστε να καθίσταται τελικά πρωτότυπο δημιούργημα. Αν ένας (μη τηλεοπτικός) σκηνοθέτης κινηματογραφήσει με δικούς του καλλιτεχνικούς όρους, αλλά live την εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας, δεν σημαίνει ότι το έργο του χάνει τον πρωτότυπο και δημιουργικό χαρακτήρα που μπορεί να έχει, μόνο και μόνο επειδή, εκτός των άλλων, συνιστά και είδηση.

Παράδειγμα: το απλό γεγονός ότι ένας blogger έγραψε ένα άρθρο δεν σημαίνει ότι το άρθρο του εντάσσεται στην έννοια του απλού γεγονότος και ότι ως εκ τούτου ξεφεύγει από την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας.

Ο δημιουργός είναι ο απόλυτος κύριος του έργου του και έχει σε αυτό τα δικαιώματα να επιτρέψει ή να απαγορέψει την εγγραφή, την αναπαραγωγή, την μετάφραση, την διασκευή, την αναμετάδοση και κάθε μορφή διακίνησης του έργου («περιουσιακό δικαίωμα», άρθρο 3). Έχει επίσης το δικαίωμα να αποφασίζει αυτός το χρόνο που το έργο θα γίνει προσιτό στο κοινό (δημοσίευση), την μνεία του ονόματός του σε κάθε χρήση του έργου ή αντίθετα να κρατάει την ανωνυμία του ή να χρησιμοποιεί ψευδώνυμο, την απαγόρευση κάθε περικοπής, παραμόρφωσης ή άλλης αλλοίωσης του έργου του κλπ («ηθικό δικαίωμα», άρθρο 4). Το ηθικό δικαίωμα είναι ανεξάρτητο από το περιουσιακό και παραμένει στον δημιουργό ακόμη και μετά τη μεταβίβαση του περιουσιακού δικαιώματος. Με λίγα λόγια, ενώ ο δημιουργός έχει το δικαίωμα να εκμεταλλευτεί το έργο του, συνάπτοντας συμβάσεις και δίνοντας άδειες χρήσης, δεν χωρεί παραίτηση από το ηθικό του δικαίωμα (προστατευτική λειτουργία του νόμου για το δημιουργό). Ο δημιουργός είναι δικαιούχος της πνευματικής ιδιοκτησίας για όλη του τη ζωή και το έργο προστατεύεται για 70 χρόνια μετά το θάνατό του. ( Όμως: «για τα ανώνυμα ή ψευδώνυμα έργα η πνευματική ιδιοκτησία διαρκεί εβδομήντα (70) χρόνια από την 1η Ιανουαρίου του έτους που έπεται εκείνου κατά το οποίο το έργο κατέστη νομίμως προσιτό στο κοινό, εκτός εάν, πριν από την πάροδο αυτής της χρονικής περιόδου, ο δημιουργός αποκαλύψει την ταυτότητά του ή το υιοθετηθέν από το δημιουργό ψευδώνυμο δεν αφήνει καμία αμφιβολία για την ταυτότητά του, οπότε εφαρμόζονται οι γενικοί κανόνες.», άρθρο 31)

Αφού περιγράψαμε σε γενικές γραμμές το περιεχόμενο των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας επί των έργων του λόγου, προχωρούμε στους περιορισμούς του δικαιώματος που προβλέπει ο νόμος. Πότε δηλαδή επιτρέπεται αναπαραγωγή του έργου χωρίς άδεια του δημιουργού.

Για ένα νόμιμα δημοσιευμένο κείμενο (όχι «υποκλοπή» δηλαδή), επιτρέπεται η αναπαραγωγή χωρίς άδεια του δημιουργού και χωρίς αμοιβή:

1. για ιδιωτική χρήση εκείνου που την κάνει (άρθρο 18).
2. αλλά μόνο ως παράθεση σύντομων αποσπασμάτων για τη υποστήριξη γνώμης εκείνου που παραθέτει ή την κριτική της γνώμης του άλλου, εφόσον η παράθεση είναι σύμφωνη προς τα χρηστά ήθη και η έκταση των αποσπασμάτων δικαιολογείται από τον επιδιωκόμενο σκοπό. Η παράθεση του αποσπάσματος πρέπει να συνοδεύεται από την ένδειξη της πηγής και των ονομάτων του δημιουργού, εφόσον το όνομα [ή ψευδώνυμο, εννοείται] εμφανίζεται στην πηγή (άρθρο 19).
3. σε σχολικά βιβλία και/ ή για διδασκαλία μόνο όμως εφόσον πρόκειται για μικρό τμήμα της συνολικής δημιουργίας του συγγραφέα και εφόσον δεν εμποδίζει την κανονική εκμετάλλευση του έργου, με ένδειξη της πηγής κλπ (άρθρα 20,21).
4. ενός πρόσθετου αντιτύπου από μη κερδοσκοπικές βιβλιοθήκες ή αρχεία, που έχουν αντίτυπο του έργου στην μόνιμη συλλογή τους, προκειμένου να διατηρήσουν το αντίτυπο αυτό ή να το μεταβιβάσουν σε άλλη, μη κερδοσκοπική, βιβλιοθήκη ή αρχείο. Η αναπαραγωγή επιτρέπεται μόνο αν είναι αδύνατη η προμήθεια ενός τέτοιου αντιτύπου από την αγορά σε σύντομο χρόνο και με εύλογους όρους. (άρθρο 22)
5. στο μέτρο που δικαιολογείται από τον επιδιωκόμενο σκοπό: α) η αναπαραγωγή και η διάδοση στο κοινό, για λόγους περιγραφής επίκαιρων γεγονότων με μέσα μαζικής επικοινωνίας έργων, που βλέπονται ή ακούγονται κατά τη διάρκεια ενός τέτοιου γεγονότος, β) η αναπαραγωγή και η διάδοση στο κοινό με μέσα μαζικής επικοινωνίας προς το σκοπό της ενημέρωσης επί επίκαιρων γεγονότων πολιτικών λόγων, προσφωνήσεων, κηρυγμάτων, δικανικών αγορεύσεων ή άλλων έργων παρόμοιας φύσης, καθώς και περιλήψεων ή αποσπασμάτων από διαλέξεις, εφόσον τα έργα αυτά παρουσιάζονται δημόσια. Η αναπαραγωγή και η διάδοση στο κοινό πρέπει, όταν αυτό είναι δυνατό , να συνοδεύονται από την ένδειξη της πηγής και του ονόματος του δημιουργού (άρθρο 25)

Σε αυτήν την τελευταία περίπτωση ερχόμαστε πάλι στην προβληματική της «είδησης». Όπως εκτέθηκε, η ίδια η είδηση, τα απλά γεγονότα και στοιχεία βρίσκονται εκτός της προστασίας. Στο άρθρο 25 έχουμε έναν περιορισμό της προστασίας για κείμενα που ήδη καταλαμβάνονται από το πεδίο εφαρμογής της. Τηρουμένης της αρχής της αναλογικότητας, τέτοιας φύσης κείμενα μπορούν να αναπαραχθούν στον τύπο για λόγους ενημέρωσης.

Επομένως, ύστερα από την περιγραφή του παραπάνω πλαισίου, κανένας δεν έχει δικαίωμα να αναπαραγάγει ολόκληρο κείμενο που έχει αναρτηθεί σε ένα web blog , εφόσον αυτό πληροί τους όρους του προστατευόμενου από τον Νόμο έργου, χωρίς προηγούμενη άδεια του συγγραφέα, χωρίς να αρκεί η τυχόν προηγούμενη ενημέρωσή του για τη νομιμότητα της αναπαραγωγής. Μοναδική εξαίρεση εισάγει το παραπάνω άρθρο 25 του Νόμου (για τα κηρύγματα κλπ.) , μέσα σε αυστηρά πλαίσια αναλογικότητας («στο μέτρο που δικαιολογείται από τον επιδιωκόμενο σκοπό»). Και πάλι να επισημάνουμε ότι το ίδιο το κείμενο δεν είναι «το γεγονός». Το «γεγονός» είναι (το πολύ-πολύ) ότι κάποιος το έγραψε.

Σε επόμενο ποστ θα ασχοληθώ με τις ποινικές και αστικές κυρώσεις και τη δικαστική προστασία από παράνομες δημοσιεύσεις κειμένων χωρίς άδεια.

Πρωτοβουλία Κομισιόν για τη μουσική στο Ίντερνετ

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (φωτο: το κεντρικό κτίριο στις Βρυξέλλες) εξέδωσε σήμερα μια Σύσταση για την διαχείριση των δικαιωμάτων σε μουσικά έργα που διακινούνται on line. H Σύσταση αποσκοπεί στην υιοθέτηση μέτρων για τις άδειες χρήσης πνευματικής ιδιοκτησίας σε υπηρεσίες on line. Οι βελτιώσεις είναι απαραίτητες, καθώς οι διαδικτυακές υπηρεσίες, όπως η εκπομπές μέσω Internet ή η διάθεση μουσικών αρχείων κατά παραγγελία, προϋποθέτουν τη νομική διευθέτηση που καλύπτει τις δραστηριότητές εντός ΕΕ. Η απουσία του σχετικού θεσμικού πλαισίου σε επίπεδο ΕΕ είναι ένας ανασταλτικός παράγοντας στην ανάπτυξη των διαδικτυακών υπηρεσιών που παρέχουν πρόσβαση σε μουσικά έργα.

Ο Επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς και Υπηρεσιών Charlie McCreevy δηλώνει ότι σήμερα κατατέθηκαν εφαρμόσιμες προτάσεις για το πως θα βελτιωθεί η αδειοδότηση χρήσης μουσικών έργων στο Ίντερνετ. "Πιστεύω ότι αυτή η Σύσταση εξασφαλίζει την ισορροπία ανάμεσα στην εύκολη αδειοδότηση και τη διατήρηση της προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας, ώστε να μην ευτελίζεται το περιεχόμενο των έργων. Στα πλαίσια της καλής νομοθεσίας και επί του παρόντος ως ένα πρωτο βήμα, κάνω μια σύσταση για το πως θα έπρεπε να αναπτυχθεί η αγορά. Θα παρακολουθώ στενά την κατάσταση και εφόσον δεν είμαι ικανοποιημένος από την πρόοδο που θα παρουσιαστεί θα προβώ σε δραστικότερες κινήσεις."

Το κείμενο της Σύστασης:

http://europa.eu.int/comm/internal_market/copyright/docs/management/rec_crm_en.pdf

Υπενθυμίζεται ότι η Σύσταση δεν περιέχει νομικά δεσμευτικούς κανόνες, αλλά αποτελεί ένα κείμενο soft law.

Το κείμενο αναφέρει ότι οι δικαιούχοι μουσικών έργων θα πρέπει να έχχουν το δικαίωμα να αναθέτουν την διαχείρισή τους σε on-line υπηρεσίες ανεξάρτητα από την εδαφική του εγκατάσταση. Επίσης με την σύσταση επιχειρείται ένας αναπροσδιορισμός των σχέσεων ανάμεσα σε δικαιούχους και οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης. Οι τελευταίοι αποκτούν ευρύτερες υποχρεώσεις ενημέρωσης, γεγονός που ενισχύει την διαφανή λειτουργία τους.