Titus Livius (Livy), The History of Rome, Book 4
Benjamin Oliver Foster, Ph.D., Ed.

9. dum haec Romae geruntur, legati ab Ardea veniunt pro veterrima societate renovataque¹ foedere recenti auxilium prope eversae urbi implorantes. [2] frui namque pace optimo consilio cum populo Romano servata per intestina arma non licuit; quorum causa atque initium traditur ex certamine factionum ortum, [3?] quae fuerunt eruntque pluribus populis exitio² quam bella externa, quam fames morbive, quaeque alia in deum iras velut ultima publicorum malorum vertunt. [4] virginem plebeii generis maxime forma notam duo³ petiere iuvenes, alter virgini genere par, tutoribus fretus, qui et ipsi eiusdem corporis erant, nobilis alter, nulla re praeterquam forma captus. [5] adiuvabant eum optumatium studia, per quae in domum quoque puellae certamen partium penetravit. nobilis superior iudicio matris esse, quae quam splendidissimis nuptiis iungi puellam volebat: tutores in ea quoque re partium memores ad suum tendere. [6] cum res peragi intra parietes [p. 288] nequisset, ventum in ius est. postulatu audito matris⁴ tutorumque magistratus secundum parentis arbitrium dant ius nuptiarum. [7] sed vis potentior fuit; namque tutores, inter suae partis homines de iniuria decreti palam in foro contionati, manu facta virginem ex domo matris rapiunt; [8] adversus quos infestior coorta optumatium acies sequitur accensum iniuria iuvenem. fit proelium atrox. pulsa plebs, nihil Romanae plebi similis, armata ex urbe profecta colle quodam capto in agros optumatium cum ferro ignique excursiones facit; [9] urbem quoque omni⁵ etiam expertium⁶ ante certaminis multitudine opificum ad spem praedae evocata obsidere parat; [10] nec ulla species cladesque belli abest velut contacta civitate rabie duorum iuvenum funestas nuptias ex occasu patriae petentium. [11] parum parti utrique domi armorum bellique est visum; optumates Romanos ad auxilium urbis obsessae, plebs ad expugnandam secum Ardeam Volscos excivere. [12] priores Volsci duce Aequo Cluilio⁷ Ardeam venere et moenibus hostium vallum obiecere. quod ubi Romam est nuntiatum, [13?] extemplo M. Geganius consul cum exercitu profectus tria milia passuum ab hoste locum castris cepit praecipitique [p. 290] iam die curare corpora milites iubet. quarta deinde⁸ vigilia signa profert, coeptumque opus adeo adproperatum est ut sole orto Volsci firmiore se munimento ab Romanis circumvallatos quam a se urbem viderent; [14] et alia parte consul muro Ardeae bracchium iniunxerat, qua ex oppido sui commeare possent.