Στην Κρήτη με τα βιβλία στα σχολεία

«Ζωντανοί» στα Χανιά

Τέλος Οκτωβρίου στα όμορφα Χανιά έβλεπες ακόμη τουρίστες στους δρόμους, όμως η πόλη ακολουθούσε τους καθημερινούς φθινοπωρινούς της ρυθμούς

Είχα εργαστεί για πολλά χρόνια στη δημόσια εκπαίδευση, ένιωθα πάντα τον παλμό που κρύβεται πίσω από τα νέα παιδιά. Επιθυμούν να ζωντανέψει η μάθηση με κάθε δυνατό τρόπο. [INTIME NEWS / ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΙΑΚΟΣ]

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ

23.11.2022 • 10:01

 
 

Τέλος Οκτωβρίου στα όμορφα Χανιά έβλεπες ακόμη τουρίστες στους δρόμους, όμως η πόλη ακολουθούσε τους καθημερινούς φθινοπωρινούς της ρυθμούς. Βρέθηκα εκεί καλεσμένος ενός φροντιστηρίου Μέσης Εκπαίδευσης, στο πλαίσιο του μαθήματος που προβλέπει τη συνεξέταση γλώσσας – λογοτεχνίας και εξετάζεται πανελλαδικά. Η προετοιμασία στο φροντιστήριο κράτησε μήνες και οι μαθητές Β΄ και Γ΄ Λυκείου είχαν διαβάσει τα δύο πρόσφατα βιβλία μου, «Το τραγούδι του πατέρα» και τη «Νοσταλγία της απώλειας». Η διευθύντρια του φροντιστηρίου, φιλόλογος Ρούλα Βουράκη, με την οποία έγιναν οι επαφές διαδικτυακά, μου είχε γράψει στο μήνυμα ότι «η επιλογή των βιβλίων έγινε με κριτήρια τεχνικά, αισθητικά και ιδεολογικά, που συνομιλούν με τις οδηγίες της διδακτικής του μαθήματος και με τη διακριτική ευχέρεια που απολαμβάνει η νόμιμη φροντιστηριακή εκπαίδευση να αξιοποιεί δημιουργικά ένα ενιαίο αφηγηματικό έργο…».

Με χαρά αποδέχθηκα την πρόταση· άλλωστε είχα να πάω στα Χανιά από τη δεκαετία του ’80, όταν υπηρετούσα στο Ναυτικό και δέναμε για επισκευές στη Σούδα με το αντιτορπιλικό.

Η πρώτη συνάντηση έγινε στο γραφικό χωριό Βάμος, 25 χιλιόμετρα από τα Χανιά. Εκεί αράξαμε στο γραφικό κτήμα Αροσμαρί σε ένα ανοιχτό θεατράκι ανάμεσα στις ελιές. Ιδανικό περιβάλλον, μακριά από τις κλειστές αίθουσες! Οι μαθητές και μαθήτριες κρατούσαν τα βιβλία στο χέρι, είχαν διαβάσει συγκεκριμένα διηγήματα και είχαν υπογραμμίσει πολλά σημεία για να κάνουν ερωτήσεις. Σχολίασαν με ενθουσιασμό αλλά και κριτική διάθεση, ρώτησαν για πράγματα που απείχαν δεκαετίες πριν από τη δική τους βιωματική εμπειρία. Κάποιες μάλιστα επισημάνσεις ξεπερνούσαν και τις αρχικές προθέσεις του συγγραφέα, ενώ η επιμονή σε ορισμένα διηγήματα της συλλογής απέδειξε ότι τελικά ο αναγνώστης αποφασίζει τι του αρέσει περισσότερο και όχι ο συγγραφέας.

Ηταν μια θαυμάσια συνάντηση, που ολοκληρώθηκε με την ανάγνωση του κειμένου «Το γιατρικό της αμόλυντης λογοτεχνίας», που είχε δημοσιευθεί στην «Καθημερινή» το 2020 και συμπεριλήφθηκε στην εξέταση του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας την ίδια χρονιά. Λίγο πριν φύγουν οι μαθητές μού ζήτησαν να υπογράψω τα αντίτυπα των βιβλίων που είχαν διαβάσει, ενώ μια μαθήτρια μου πρότεινε ένα δικό της ζωγραφισμένο εξώφυλλο για το τελευταίο μου βιβλίο, που το εμπνεύστηκε κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης.

Είχα εργαστεί για πολλά χρόνια στη δημόσια εκπαίδευση, ένιωθα πάντα τον παλμό που κρύβεται πίσω από τα νέα παιδιά. Επιθυμούν να ζωντανέψει η μάθηση με κάθε δυνατό τρόπο. Η δημιουργική σύζευξη γλώσσας και λογοτεχνίας μπορεί να ωφεληθεί με τις επισκέψεις συγγραφέων σε σχολεία, τις επισκέψεις μαθητών σε βιβλιοθήκες, τις αναγνωστικές δράσεις εντός και εκτός της σχολικής τάξης, τη δημιουργία ιστότοπων από τους ίδιους τους μαθητές με συναφή θέματα, με το άνοιγμα της λογοτεχνικής εμπειρίας πέρα από τη σχολική αίθουσα. Μα πάνω απ’ όλα με την εισαγωγή ενός ολόκληρου λογοτεχνικού βιβλίου στην ύλη των Νεοελληνικών. Ενα τέτοιο βιβλίο δεν θα το πετούσαν και ενδεχομένως θα αποτελούσε τη μαγιά για τη μελλοντική τους βιβλιοθήκη.

Η δημιουργική σύζευξη γλώσσας και λογοτεχνίας μπορεί να ωφεληθεί με τις επισκέψεις συγγραφέων σε σχολεία, μαθητών σε βιβλιοθήκες κ.ά.

Αυτή τη ζωντάνια την ένιωσα και στην επόμενη συνάντηση όταν, με την πρωτοβουλία της φιλολόγου και προέδρου του Συνδέσμου Φιλολόγων Χανίων, Βαρβάρας Περράκη, βρέθηκα με δύο τμήματα του 2ου ΓΕΛ Χανίων. Εκεί τα παιδιά, με ανοιχτό το βιβλίο «Λογοτεχνία, Φάκελος υλικού, Δίκτυο κειμένων Γ΄ Λυκείου» διάβασαν ένα διήγημά μου από τους «Χάρτες», που (μεγάλη η τιμή) συμπεριλαμβανόταν στην ύλη τους και αναφώνησαν με χιούμορ «ένας ζωντανός συγγραφέας!».

Γελώντας τους ανέφερα ότι στα δικά μου γυμνασιακά χρόνια δεν υπήρχε περίπτωση να βρεθεί μέσα στα κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας κάποιος εν ζωή συγγραφέας. Κάποια χέρια επέμεναν στις ερωτήσεις, διέβλεπα ότι μια μέρα κάποιοι/ες σίγουρα θα γράψουν, θα είναι οι επόμενοι «ζωντανοί». Γιατί αυτό ήταν το μήνυμα και η ψυχική και ηθική ικανοποίηση: η διδασκαλία της λογοτεχνίας πρέπει να συμβάλει τόσο στη γλώσσα όσο και στη βιωματική μάθηση των μαθητών/τριών προς όφελος της κριτικής σκέψης, της συνθετικής ικανότητας και της δημιουργικής φαντασίας. Και ότι ο λογοτεχνικός κανόνας καθιερώνεται μεν από τους κριτικούς και θεωρητικούς, αλλά κατοχυρώνεται στην εκπαιδευτική διαδικασία από διορατικούς και επίμονους καθηγητές.

Εκεί στην Κρήτη, κάτω από το διαχρονικό βάρος του Νίκου Καζαντζάκη, σκεφτήκαμε ότι πολλά πράγματα μπορούν να γίνουν ακόμη και να μεταλαμπαδευτούν στις επόμενες γενιές.

* O κ. Θεόδωρος Γρηγοριάδης είναι συγγραφέας.

ΤΑ ΧΡΥΣΑ ΦΛΟΥΡΙΑ, διήγημα

Για τα 10 χρόνια του "Αναγνώστης"

                    "Τα χρυσά φλουριά"

    Ο ξάδελφος στο μαγαζί τους μου δείχνει τα χρυσά φλουριά. “Δεν είναι μαστίχες”, λέει. “Δεν τις μασάς. Τις φοράνε οι μπαμπάδες εδώ (μου δείχνει πάλι) όταν δεν θέλουν να κάνουν παιδιά”.

    Είμαστε στο μπακάλικο του θείου Αχιλλέα. ‘Ενα μαγαζί με χιλιάδες πράγματα. Τσουβάλια με φασόλια και φακές, πατάτες και ρύζια, κρεμμύδια, χαρούπια, τενεκέδες με βούτυρο, τυριά, σαλάμια… Ξύλινα ράφια γεμάτα κονσέρβες, η ζυγαριά που κουνιέται σαν τραμπάλα, το καντάρι για το βαρύ ζύγισμα, οι καφέ χαρτοσακούλες.

    Και ψηλά, ψηλότερα, πάνω από τα ράφια, κρεμασμένα τα κάδρα. Τοπία με θάλασσες και βουνά, με σκηνές από την Καινή Διαθήκη. Με παλιές γυναίκες που ακουμπάνε σε μπαλκόνια, λουλούδια και πουλιά κρέμονται από τα χέρια τους, αγγελούδια τραγουδάνε γύρω τους. Χαζεύω με τις ώρες τα κάδρα που τα αγοράζουν στους γάμους για δώρα. Μακάρι να’ταν δικό μας το μαγαζί.

    “Να το αγοράσουμε, αλλιώς θα μας φάει και μας η Γερμανία” είπε ο μπαμπάς το βράδυ που ξεσηκώθηκε να φύγει το μισό χωριό με το τρένο από την Δράμα και την Θεσσαλονίκη.

    Τελικά θα αγοράσουμε το μπακάλικο του θείου Αχιλλέα και θα έχουμε δύο δουλειές. ΄Αρα πιο πλούσιοι. Ο μπαμπάς μου λέει ότι περιμένει μεγάλη βοήθεια από μένα στο μέλλον. “Το μαγαζί θα το κρατάς εσύ” μου λέει σοβαρά. “΄’Είσαι πια δέκα χρονών, να το φροντίζεις. Να σέβεσαι τα χρήματα που βγάζουμε”.

    Βγάζει δύο τραπεζικά βιβλιάρια και αρχίζει τους υπολογισμούς.  

    Σπουδαία τα χρήματα. Ανοίγω το συρτάρι και τα μετράω. Τα χάρτινα έχουν μεγάλη αξία. Με ένα κατοστάρικο γεμίζεις μία τσάντα τρόφιμα για ένα μήνα. ΄Ομως οι περισσότεροι δεν έχουν χρήματα. Ψωνίζουν βερεσέ. “Γράψ’ τα” λένε με κατεβασμένο κεφάλι. Φέρνουν το τεφτεράκι, εμείς έχουμε το χοντρό βιβλίο και περνάμε εκεί τα βερεσέδια. Είναι πολλοί χρεωμένοι και θα μας πληρώσουν όταν πουλήσουν τα  καπνά. Καμιά φορά λυπάμαι που είναι  πιο φτωχοί από εμάς.

    Επίσης μου αρέσουν τα νομίσματα.΄Οχι όμως οι δεκάρες. Είναι ελαφριές και τρύπιες, δεν αγοράζεις τίποτε με δεκάρες. Τα άλλα νομίσματα έχουν πάνω τους το κεφάλι του Βασιλιά και από την άλλη μεριά ένα πουλί που τσουρουφλίζεται στις φλόγες.

    Και ξαφνικά θυμάμαι τα χρυσά φλουριά. Οι στρογγυλές τσίχλες βρίσκονται στη βιτρίνα με τα σοκολατάκια, τα πτι μπερ Παπαδοπούλου και τα λουκούμια. Τις ανοίγεις στα δύο και μασάς. Κάνεις  φουσκάλες. Πατ! Σκάνε και κολλάνε στα χείλη. Όμως οι άλλες, τα πονηρά χρυσά φλουριά, σκάω να μάθω τι έχουν μέσα. Τις μασάνε ή τις φοράνε; Τις λένε καπότες, λέξη κακή.

    Σηκώνομαι στις έξι το πρωί και έρχομαι στο μαγαζί γιατί από φέτος δεν με παίρνουν στα καπνά. Βγάζω έξω τα πράγματα, κουβάδες, σύρματα περίφραξης, σκούπες, κοντάρια, φιάλες υγραερίου, τσάπες, όλα βαριά κι ασήκωτα. Όταν δεν έχω δουλειά διαβάζω βιβλία και ακούω ραδιόφωνο. Αν έρθει πελάτης λίγο συγχύζομαι αλλά δεν πρέπει.

    Δεν μπορεί, κάπου τις έκρυψε ο μπαμπάς. Λέω τη λέξη δυνατά και με τρομάζει, γιατί ξέρω… Ξέρω τι τις κάνουν, όμως θέλω να τις δω και από μέσα. Μια μέρα ένας άντρας από τον πάνω μαχαλά με ρώτησε, “πότε έρχεται ο μπαμπάς σου, Θοδωράκη; Θέλω κάτι, εκείνος ξέρει”. Μου έκλεισε το μάτι με νόημα. Εγώ κατάλαβα. Λένε ότι γκαστρώνει κορίτσια.

    Τις βρήκα! Πίσω από τις χτένες και τα τσιμπιδάκια, κάτω από τις κρέμες NIVEA και τα ξυραφάκια ASTOR. Βαλμένες σε ένα χάρτινο κουτί που γράφει “πινέλα”. Ανοίγω προσεκτικά το κουτί και φυσικά δεν έχει πινέλα. Αστράφτουν στο φως. Τρέμω που τις πιάνω. Γεμάτο το κουτί, αν πάρω μία ποιος θα το καταλάβει; Τη χώνω στην τσέπη μου και περπατάω αργά λες και κρύβω πέτρα βαριά.

    Την ανοίγω στα δύο. Τη βάζω στο στόμα, φουσκώνει σαν μπαλόνι,  μεγαλώνει, μακραίνει, ξεφεύγει και πετάει μέσα στο δωμάτιο, προσγειώνεται πάνω στην ντουλάπα. Αυτό μας έλειπε. Να κυνηγάω τώρα και καπότες. Βάζω μια καρέκλα και την κατεβάζω, μαράθηκε. Θα τη τιμωρήσω, την πετάω στην τρύπα της χέστρας, βαθιά μέσα στον βόθρο.

    Κι αν πάρω άλλη μία τι θα γίνει; Θέλω να δω κάτι ακόμη. Την χώνω πάλι στην τσέπη μου, ελαφρόπετρα. Πρέπει να βρω μια ώρα που λείπουν όλοι από το σπίτι. Σκέφτομαι και κάτι άλλο. Να τη γεμίσω με νερό. Μέχρι επάνω. Έτσι μεγαλώνει περισσότερο και γίνεται σαν μπαλόνι. Πλαφ! Σκάει, χύνεται το νερό πάνω στον λουλουδάτο μουσαμά.

    Κι αν τις έχει μετρημένες ο μπαμπάς;

    Ο μπαμπάς με κοιτάζει παράξενα. “Καλά είναι που ψάχνεις και μαθαίνεις το μαγαζί. Αλλά άσε και καμία μέσα, δεν είναι παιχνιδάκι. Τις πουλάμε. Θα τις χρειαστείς κι εσύ μια μέρα”.

    Σιγά σιγά αδειάζει το κουτί και γεμίζει με πινέλα. Όμως και οι στρογγυλές καπότες άλλαξαν συσκευασία, έγιναν τετράγωνες. STOP τις λένε τώρα και τις πουλάει ο ανάπηρος πολέμου στο περίπτερο της πλατείας. Μάλιστα δεν τις κρύβει, τις έχει πάνω στο ραφάκι, δίπλα στα τσιγάρα και τις βλέπουμε πια όλοι, μικροί και μεγάλοι.

 

 

“Οι περιπέτειες ενός μικρού κειμένου” γράφτηκαν το 1980-3 και δημοσιεύονται σποραδικά σε λογοτεχνικά περιοδικά. Τα πρώτα αποσπάσματα δημοσιεύτηκαν στο “Υπόστεγο” της Καβάλας (1988 και 1997). 

Καλοκαίρι στο Παγγαίο

Καλοκαίρια στο χωριό, κάθε καλοκαίρι, στο πατρικό, με τις ψηλές φλαμουριές μπροστά, τις δροσιές του Παγγαίου, τις μνήμες αλλά και τα επόμενα σχέδια.
Φέτος διορθώνω τα διηγήματα που θα κυκλοφορήσουν το φθινόπωρο και-τι σύμπτωση- πολλά απ' αυτά διαδραματίζονται στον ίδιο τόπο όπου γράφω αλλά και στην περιοχή γενικότερα. Κανείς δεν ξεφεύγει από τον τόπο του ωστόσο είναι πολύ δημιουργικό να επιστρέφεις και να τον ξαναχτίζεις.
Σ΄αυτό το δωμάτιο όπου έζησα μέχρι τα δεκαοχτώ τώρα ξαναζώ τις ιστορίες που άκουσα και έγραψα αργότερα μακριά. Η απόσταση κάνει καλό. Και ακόμη καλύτερο εδώ, στις πλαγιές του βουνού, απουσιάζει η "λογοτεχνική ζωή" της πόλης αλλά κυριαρχεί μια αρχετυπική, καθάρια ζωή.

100 τεύχη ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ

Κάθε κείμενο που δημοσιεύεται στο 100ό τεύχος του Εντευκτηρίου περιέχει τη λέξη (ή τον αριθμό) εκατό. Εδώ ένα απόσπασμα από το κείμενο μου από το «Ένα παιδί διαβάζει μόνο» ένα work in progress:

"[...] Διάβαζα το μυθιστόρημα «Μπροστά στη λαιμητόμο» του Βίκτωρος Ουγκό και είχα βάλει στόχο τα εκατό βιβλία μέχρι να τελειώσω την έκτη γυμνασίου. Έξω έβρεχε, έβρεχε ατέλειωτα όλο το φθινόπωρο, σκοτείνιαζε από νωρίς, η γυμνή λάμπα από το ταβάνι μόλις που φώτιζε τις σελίδες του βιβλίου. Το βιβλίο με συγκλόνιζε, ένας κόσμος περασμένος, σαν τη σκοτεινιά απέξω. Πεθυμούσα τον χειμώνα, τις λάσπες, τις σταγόνες να στάζουν από τις σκεπές, τις μαύρες καπνιές του δρόμου. Είχα μια ώρα φροντιστήριο μαθηματικών· κάτι σαν συνωμοσία ήταν τότε το μάθημα. Βγήκα έξω και έστριψα στην ανηφόρα. Άλλαξα όμως δρόμο και χώθηκα στο σινεμά. Χτυπούσε διπλά η καρδιά μου. Ήταν μετά τις οκτώ και, έτσι και γινόταν έφοδος. θα είχα εξασφαλισμένη διήμερη αποβολή και διαπόμπευση. [...]"

Ημερολόγια Β΄ Γυμνασίου

Δευτέρα 15^η Δεκεμβρίου 1969

«Η αδιαθεσία μου συνεχίσθηκε και σήμερα. Από όλη την τάξι μας έλειπαν 12 παιδιά…Μόλις τώρα, προ ολίγον, τέλειωσα το βιβλίο της Έλλεν Καρλάυλ, “Μάνα”. Διηγείται την ζωή μιας μάννας. Αλλά τι μάννας. Ανατρέφει με χίλιους κόπους τα 4 παιδιά της, πεθαίνει ο άντρας της. Στο τέλος τα δύο παιδιά της ζουν ευτυχισμένα ενώ τα άλλα δύο σκοτώνονται μεταξύ τους. Υπέροχη, φιλόστοργος, ταπεινή, υπομονετική μάννα. Φαντασμένη, λιγόψυχος η Μπεάτα (η κόρη που σκοτώνει). Καλή, ήσυχη η άλλη της κόρη, η Τζαίη. Ο γιος της Άρυ υπομονετικός, φιλομαθής, έξυπνος. Ο Ντάνυ αλήτης, γκάγκστερ και κάθε αισχρό επίθετο. Πολλά ερωτήματα για το συγκινητικό αυτό βιβλίο. Τι κέρδισε η μάννα από την ζωή της και μένει δυστυχισμένη; Τι κερδίζει μια μάννα από τα τόσα παιδιά της; Θίγει τους νέους που ξεκινούν με όνειρα και γρήγορα σπαταλούν τη ζωή τους. Γράφει όταν διαλύεται η οικογένειά της: “κι είχα και γω το δικό μου αγώνα κι είχα και γω το δικό μου τον πόνο, κι ήμουν πλούσια σε αγώνα και πλούσια σε πόνο γιατί είμουνα πλούσια στη ζωή”.

Υστερούσε μόνο προς τα σημεία στίξεως διότι δεν εχρησιμοποίη καθόλου διάλογο. Αλλά αυτό οφείλεται στην έκδοση “Γκοβόστη” που δεν χωνεύω, ειδάλλως το διήγημα ήτο συγκινητικό».

Μία ταινία

Από το ημερολόγιο της δευτέρας Γυμνασίου, σαν σήμερα πριν σαράντα χρόνια

Κυριακή 16-11-1969

Μετά τόσο καιρό αξιώθην να δω ένα φιλμ. Τούτο ήτο ο «Γοργοπόταμος». Αναφέρεται εις ιστορικό γεγονός της ανατινάξεως της γέφυρας αυτής. Αυτό που άξιζε περισσότερο στο έργο ήταν η ερμηνεία των ηθοποιών. Υπέροχη η Μάρλεν Παπούλια ως δραστήρια γυναίκα της οργανώσεως. Καταπληκτικός ο Λαυρέντης Διανέλος στον ρόλο του στρατηγού και του ατυχούς πατέρα. Ένα απίθανο γκρουπ από πλευράς ερμηνείας γυναικών ηθοποιών όπως Έλλη Ξανθάκη, Κούλα Αγαγιώτου, Αλέκα Στρατηγού, Ντίνα Τριάντη και άλλαι πολλαί ως συνεργάτιδες, ηρωίδες, μάρτυρες. Υπέροχο το γκρουπ των ανδρών ηθοποιών. Όλοι σχετικά άγνωστοι αλλά υπέροχοι σε ρόλους σαμποτέρ, μαρτύρων, τρελλών, προδοτών αυταπαρνητών. Συγκινητικό έργο με πλοκή, αγωνία και δράση. Αναμειγνύεται το ιστορικό γεγονός με πρόσωπα που εκτυλλίσσονται σε μια υπόθεση. Ωραία τρυκ, καλούτσικη μουσική όχι όμως πλούσιο έργο. Πάντως καλή η σκηνοθεσία του Ηλία Μαχαιρά. Και οι 45 ηθοποιοί ήτο υπέροχοι! (ίσως λίγο τολμηρή κρίσις).