Haczów - kościół z XV w.
Podkarpacie jest domem wielu urokliwych miejscowości. Są one domem dla zabytków, wspaniałych tras krajobrazowych i jadłodajni z wieloletnimi tradycjami. Jednym z miejsc tego typu jest wieś Haczów. Tym, co wyróżnia ją na tle regionalnych konkurentek, jest nie tylko jej wiek, ale i wpis na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Haczów jest idealnym celem weekendowych wypadów. Warto dodać go do wiosennej listy podkarpackich miejsc, które kradną serce. Dlaczego? Przede wszystkim ze względu na jego bogactwo historyczne pod postacią zabytków. Obowiązkowym punktem dla odwiedzających wieś jest gotycki drewniany kościół pw. Wniebowzięcia NMP i św. Michała Archanioła w Haczowie. Jest on jednym z dwóch podkarpackich zabytków, które zostały wyróżnione przez UNESCO i trafiły na tworzona przez organizację Listę Światowego Dziedzictwa.
Najstarsza wieś na Podkarpaciu
Zabytkowa świątynia nie jest jedynym atutem Haczowa. Jest nim także wiek wsi, który czyni z niej pretendentkę do tytułu jednej z najstarszych na Podkarpaciu. Pierwsze wzmianki o jej istnieniu pochodzą z roku 1352. Została wtedy ulokowana przez polskiego króla Kazimierza Wielkiego na prawie magdeburskim. Jej założycielami byli niemieccy osadnicy. W 1388 roku przywilej lokacyjny Haczewa został potwierdził przez króla Władysława Jagiełłę, w wyniku czego przez wieki miejscowość mogła szczycić się tytułem wsi królewskiej. Okres zaborów był finansowo dla Haczowa wyjątkowo dobry. Wieś była uważana za najbogatszą w Galicji.
Największy gotycki drewniany kościół w Europie z I poł. XV w.
Świątynia odznacza się wyjątkowym monumentalizmem bryły, charakterystyczną formą architektoniczną i doskonałością rozwiązań konstrukcyjnych. Obok wartości architektonicznej duże znaczenie posiada zachowany bogaty wystrój malarski wnętrza o ciekawym programie ikonograficzno-ideowym i wysokim poziomie artystycznym, z unikatową gotycką polichromią figuralną z ok. 1494 r. Świątynia jest wybitnym przykładem średniowiecznej drewnianej architektury sakralnej Małopolski. Wpis kościoła (jako jednego z sześciu drewnianych kościołów południowej Małopolski) na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO potwierdził uznanie jego wyjątkowej wartości w skali świata.
Historia
Datowanie kościoła występujące w literaturze naukowej jest niejednolite. Początkowo uważano, że budowla pochodzi z XVII w. i została wzniesiona wkrótce po najeździe tatarskim w 1624 r. Odkrycie we wnętrzu świątyni późnośredniowiecznej polichromii, przesunęło datowanie budowli na koniec XV w. Niektórzy badacze wysuwali też hipotezy, dotyczące czasu jego powstania w 4 ćw. XIV w. Obecnie wyniki badań dendrochronologicznych pozwalają w miarę precyzyjnie określić początek budowy świątyni na przełom lat 50. i 60. XV w. Kościół jest prawdopodobnie fundacją króla Kazimierza Jagiellończyka. W 1494 r. strop i ściany kościoła ozdobiono monumentalną polichromią (zachowaną w znacznej części do dziś). W 1. poł. XVII w. kościół został rozbudowany: wzniesiono izbicową wieżę-dzwonnicę, wieżyczkę na sygnaturkę, dodano obiegające kościół podcienia (tzw. soboty) oraz wycięto w nawie koliste otwory okienne. W 2 poł. XVIII w. do nawy od północy dobudowano: Kaplicę Matki Bożej Bolesnej i niewielki skarbiec oraz zapewne powiększono zakrystię. W tym czasie zasłonięto XV-wieczną polichromię poprzez pobielenie ścian oraz ufundowano nowe wyposażenie świątyni. W 1864 r. wykonano kolejny gruntowny remont świątyni i modernizację wnętrza, m.in. w nawie i w prezbiterium założono nowe stropy z fasetą, zaskrzynienia podparto drewnianymi słupami-filarami, wymieniono gonty i szalunki. Zapewne w końcu XIX w. wnętrze ozdobiono polichromią o charakterze eklektycznym (figuralną na stropie, iluzjonistyczno-ornamentalną na ścianach). W XIX i XX w. kościół wielokrotnie poddawano remontom. Nie spowodowały one jednak istotniejszych zmian w wyglądzie budowli. Dach kościoła, uszkodzony podczas działań wojennych w 1914, zreperowano w 1915. Po wybudowaniu w bezpośrednim sąsiedztwie nowego murowanego kościoła (ukończonego w 1944 r.) drewniana świątynia została opuszczona. Zagrożenie stopniową degradacją nieużytkowanego kościoła zostało oddalone dzięki odkryciu w 1955 r. gotyckich malowideł stropu oraz zainteresowaniu środowiska konserwatorów zabytków. Przeprowadzone w trakcie prac remontowo-konserwatorskich prace badawcze (dotyczące architektury i wystroju wnętrza) spowodowało istotne przewartościowania teoretyczno-metodologiczne dotyczące badań nad drewnianą architekturą sakralną epoki gotyku. Po zakończeniu remontów i prac konserwatorskich, trwających z przerwami od końca lat 50. XX w., kościół został ponownie konsekrowany w 2000 r.
Opis
Kościół położony jest w historycznym centrum wsi, nieopodal obecnej drogi Krosno-Sanok. Usytuowany jest na wysokiej skarpie, nad zachodnim brzegiem rzeki Wisłok. Od zachodu sąsiaduje z XX-wiecznym, murowanym kościołem parafialnym. Kościół jest orientowany, ogrodzony drewnianym, zadaszonym gontem parkanem (wykonanym w l. 80. XX w.) Na terenie placu kościelnego znajduje się także drewniany, zabytkowy spichlerzyk plebański. Kościół składa się z prezbiterium na rzucie wydłużonego prostokąta o trójbocznym zamknięciu od wschodu, z przylegającą od północy zakrystią oraz z szerszego korpusu nawowego, wzniesionego na rzucie zbliżonym do kwadratu. Od północy przylegają do nawy XVIII-wieczne: kaplica Matki Bożej Bolesnej na rzucie prostokąta oraz skarbczyk usytuowany pomiędzy ww kaplicą i zakrystią. Od zachodu do nawy dostawiona jest wieża (XVII w.) na rzucie zbliżonym do kwadratu.Trójdzielna bryła kościoła składa się z równych wysokością prezbiterium i korpusu nawowego, nakrytych jednokalenicowym, dwuspadowym dachem (od wschodu trójpołaciowym) oraz z wieży. Na kalenicy dachu ośmioboczna XVII-wieczna wieżyczka na sygnaturkę, zwieńczona cebulastym hełmem z latarnią. Partie nawy ponad zaskrzynieniami nakryte są dachami pulpitowymi. Wieża ma silnie pochyłe ściany, izbicę o ścianach pionowych szalowanych deskami z ozdobną koronką u dołu i nakryta jest dachem namiotowym zwieńczonym latarnią z cebulastą kopułką. Kościół i wieżę obiegają, dodane w XVII w. soboty, nakryte dachem pulpitowym wspartym na drewnianych słupach. Budowla wzniesiona jest w konstrukcji zrębowej, na kamiennym podmurowaniu. Zachował się pierwotny więźbowo-zaskrzynieniowo-zaczepowy system nakrycia budowli. Ściany wzmocnione są lisicami i poszyte gontem. Późniejsza wieża-dzwonnica wzniesiona w konstrukcji słupowo-ramowej ma także gontowe poszycie ścian, a izbicę szalowaną deskami w układzie pionowym. Pokrycie dachów stanowi gont, hełm wieży i wieżyczki na sygnaturkę - blacha miedziana. Prezbiterium oraz pn. i pd. ściany nawy obiega (pod okapem dachu) gzyms wieńczący, wsparty na profilowanych i fazowanych zaczepach, z których cztery (w pd. ścianie prezbiterium) ma formę ludzkich masek. Więźba dachowa jest storczykowa z wzdłużnym usztywnieniem, a jej elementy konstrukcyjne opatrzone są średniowiecznymi ciesielskimi znakami montażowymi. W południowej ścianie nawy zachował się otwór drzwiowy zamknięty ostrołukowo z deskowymi drzwiami zaopatrzonymi w ozdobne gotyckie okucia kowalskiej roboty. Wnętrze kościoła nakryte jest stropem płaskim, w nawie z zaskrzynieniami wspartymi na słupach, w prezbiterium z fasetą. Ściana tęczowa ma prostokątny wykrój. Chór muzyczny wsparty jest na dwóch słupach. Wnętrze dekorowane jest polichromią. Najstarsze są, fragmentarycznie zachowane, tzw. zacheuszki czyli krzyże konsekracyjne, zapewne z ok. poł. XV w. Ściany nawy i prezbiterium dekorowane są gotyckimi polichromiami figuralnymi i ornamentalnymi z 1494 r. (Pierwotnie gotyckie malowidła występowały także na stropie kościoła. Do dzisiaj przetrwało jedynie 11 desek stropowych z fragmentami malowideł średniowiecznych. W 2000 r. deski te umieszczono na stropie, uzupełniając je współcześnie wykonaną polichromią). Na północnej ścianie prezbiterium przedstawiony jest wielokwaterowy, zakomponowany w układzie strefowym, cykl Męki Pańskiej, na ścianie południowej - m.in. sceny: Zabójstwa św. Stanisława, Koronacji NMP, wizerunek św. Michała Archanioła. W nawie - przedstawienia świętych (wśród nich monumentalna postać św. Krzysztofa), sceny z Genezis i in. Na stropie prezbiterium oraz częściowo na ścianach nawy widoczna jest też polichromia z XIX w., nawiązująca do tradycji barokowej dekoracji iluzjonistycznej (zachowana we fragmentach dokumentujących przemiany stylistyczne we wnętrzu kościoła), a w Kaplicy Matki Bożej Bolesnej polichromia w typie architektonicznej dekoracji rokokowej. Obecnie w kościele eksponowana jest znaczna część dawnego wyposażenia, m.in.: późnogotycka rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem z lat ok. 1540-1550; XVIII-wieczne: ołtarze boczne, ambona, prospekt organowy; XVI-wieczna kamienna, chrzcielnica z drewnianą barokową pokrywą; ołtarz Chrystusa Miłosiernego, z końca XVII w., z kopią gotyckiej Piety (oryginał z ok. 1400 r. w murowanym kościele) w kaplicy bocznej.
Opis pochodzi z tej strony.
Zespół dworsko-parkowy w Haczowie - XVI w.
Po drugiej stronie Wisłoka ,w otoczeniu rozległego parku, znajdują się obecnie resztki dworu, o którym Maria Majka w 1972r napisała: Dwór w Haczowie zajmuje pozycję szczególnie ważną z uwagi na dużą wartość architektoniczna i artystyczną oraz fakt zachowania w jego bezpośrednim otoczeniu kompleksu zabudowań dworskich, tj. dawnej oficyny, tzw. kaplicy i oranżerii wraz z parkiem krajobrazowym, uwidaczniającym w części południowej ślady wcześniejszego geometrycznego rozplanowania.
Dwór haczowski wzmiankowany był w wieku XVII. Pod koniec następnego stulecia musiał być w kompletnej ruinie , gdyż syn Adama Urbańskiego (właściciela) - Ignacy przystąpił do jego odbudowy po śmierci ojca (1803 r.). Odbudowa ta dotyczyła środkowej i zachodniej części parteru, gdzie zmieniono dawny układ pomieszczeń. Wybudowano dwustronną facyjatę, a całość nakryto mansardowym dachem podbitym gontem. Część centralną zaakcentowano kolumnowym portykiem dźwigającym balkon piętra. Ściany w przebudowanej części wykonano z drewna, a w centralnej części frontowej elewacji na parterze z muru pruskiego.
Po roku 1845 Franciszek Ksawery Urbański przebudował układ funkcjonalny budynku. W trakcie przebudowy wyburzono ściankę działową w części zachodniej dworu, uzyskując w ten sposób jedno, duże pomieszczenie, w którym urządzono salon. W dawnym salonie, który mieścił się w części środkowej, od południa urządzono jadalnię, a za nią usytuowano kredens z podręczną kuchnią. W części wschodniej umieszczono kancelarię, garderobę i spiżarnię. Sypialnia i pokój gościnny znajdowały się w facyjacie.
W 1878 roku wzmocniono i częściowo wymieniono elementy więźby dachowej, zewnętrzne drewniane ściany w zachodniej części zastąpiono murowanymi. Około 1900 roku przywrócono czterokolumnowy portyk w elewacji frontowej po wyburzeniu werandy. Portyk zrekonstruowano wykorzystując porzucone w parku fragmenty dawnych podpór środkowych. Po stronie północnej wzniesiono nowy ganek wsparty na trzech filarach. Po I wojnie światowej wymieniono pokrycie gontowe na łuskę eternitową.
Najstarszą częścią dworu jest wschodnia część parteru, która ma system sklepień odpowiadający siedemnastowiecznemu podpiwniczaniu.
W latach ostatniej wojny dwór w Haczowie był użytkowany przez Niemców. W styczniu 1944r. na mocy testamentu Mieczysława Urbańskiego przekazany został na potrzeby gminy haczowskiej. W latach PRL obiekt ten niewłaściwie użytkowany (była tu szkoła , magazyn OSP, magazyn spożywczy i materiałów budowlanych) i nie remontowany popadł w ruinę.
W roku 1964 zawalił się balkon od strony północnej, a dwa lata później rozebrano jego filary. W 1988 r. została rozebrana najbardziej zagrożona i zniszczona część dworu. Rozpoczęto rekonstrukcję, w efekcie której do chwili obecnej postawiono mury parteru i wykonano strop.
W skład zespołu dworskiego wchodzi jeszcze oficyna dworska, wzniesiona w XVIII wieku. Dach mansardowy pokryto podczas remontu blachą miedzianą.
Odsunięta nieco na południe od oficyny jest murowana kaplica dworska. Wzniesiona była ok. 1820 r. jako pawilon ogrodowy. Została przebudowana i adaptowana na kaplicę staraniem Heleny z Bieleckich Urbańskiej w latach 1926-27 . Korpus budowli pokryty jest kopułą z ażurową latarnią. Kaplica w latach osiemdziesiątych poddana została pracom remontowym.
W pewnym oddaleniu od dworu, w północno - zachodniej , krajobrazowej części parku jest oranżeria z drugiej połowy XIX wieku (wybudowana przez Mieczysława Urbańskiego). Ściana południowa była w całości przeszklona. Obiekt ten o charakterze eklektycznym (romantyczna architektura ogrodowa) został zeszpecony przeróbką na kino w latach 1960 - 61.
Park w zespole dworskim powstał ok 1755-1800 r. Na jego terenie znajduje się 550 drzew i skupisk krzewów. Przeważają gatunki liściaste: lipy, dęby, jasiony, klony, graby, brzozy, topole, kasztanowce i wiązy, ale można znaleźć tu także świerk, sosnę i modrzew. Centrum parku zniszczono wybudowaniem w 1967 r typowego bloku, w którym mieści się Ośrodek Zdrowia oraz magazyn GS.
Obecnie trwają prace nad odrestaurowaniem dworu. Dzięki pozyskanym środkom odbudowana została już kolumnada i wymieniona - stolarka okienna i drzwiowa. Przeprowadzone zostały również prace pielęgnacyjne w parku dworskim. Wykonano utwardzone alejki oraz oświetlenie.
W parku organizowana jest większość imprez plenerowych i koncertów, odbywających się w Haczowie.
Wiadomości pochodzą stąd.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz