En aranés, vo'n pregui.

I a  causides que procuren arguments des bèri  tas persones que pensen que gascon e occitan son dues lengües asseparades. Escuélher eth lengadocian coma dialècte de base tara redaccion d'un diari virtuau venider, ath despens dera modalitat oficiau dera lengua, n'ei ua. Aguesta causida deth lengadocian ei, sense cap de dobte, ua error estrategica grèu, ua error pesuga dobla.  Prumèr, aguest diari occitan aurie d'èster ua oportunitat entà familiarizar es legedors damb era modalitat oficiau, ben pòc coneguda e pòc, senon jamès, ensenhada peres tèrres d'òc en dehòra dera Val. Parlar en aranés de causes que interessen toti es occitans, non i a cap fòrça gent qu'ac pòden hèr. Totun, l'amic Ferriòl Macip, eth cap-redactor deth jornalet cibernetic occitan, qu'ac pòt o, melhor dit, qu'ac poderie. Non hè'c serie ua oportunitat mancada. Dusau, escuélher ua modalitat non oficiau dera lengua ath despens dera oficiau ei politicaments desastrós. Ei contribuir, volens nolens, a fragilizar mès era normalitat, dejà ben atacada de part deth poder estatau espanhòu a trauèrs deth conselh constitucionau. Er enjòc ei politic. Que s'ac cau ben pensar e arrepensar.

Emplegar eth lengadocian en Aran e en Catalonha en plaça dera modalitat oficiau qu'ei possar er occitan tara extincion en solet lòc on aguesta lengua i ei oficiau. Demorarà sonque eth castelhan coma solet beneficiari d'aguesta incoeréncia.

Er aranés, version oficiau der occitan, qu'a ajuda e supòrt de besonh. Alavetz, en aranés, vo'n pregui.

EDIT Un argument tara creacion deth jornalet qu'ei de hèr d'Occitània un pais normau, coma toti es auti paisi deth món. Super! Alavetz, entà aconseguir ua normalitat ben normau,  cau que la premsa panoccitana emplegue era varietat oficiau dera lengua  coma se hè en quinsevolh país deth món. Cau arturar es comportaments suicidaris. Es arguments que es locutors der aranés son  pogui, que manquen de literatura, etc, etc, non son acceptables. Damb arguments atau, es basqui non emplegarien era sua varietat oficiau, a l'origina absoludaments sense cap de locutor  e sense cap de literatura, contràriaments as autes varietats deth basc e particularaments ara varietat centrau. Ja ei ora qu'es lingüistes occitanistes s'empassen era fiertat e trebalhen tara normalitat der occitan en lòc d'empachar-la. Ara èm a parlar de realitat politica, non èm capmès en encastre dera universitat. Er enjòc ei politic.  Liéger er aranés non mata! Era pròva: sò encara viu. Era premsa en aranés qu'ei era normalitat, non mès!

Talar: ua tradicion occitana perpetuada per José Bové.

De l’occitan deus trobadors, lo gascon qu'a eretat dauguns mots qui son de bon arreconéisher. Com ac vederatz, los dus exemples de mots qui’vs prepausi en aqueth pòst d’auei non son pas tròp ligats a convivéncia o a paratge  ni a l’amor cortés. Que son meslèu mots deus caires militar e juridic. De qué voletz, la poesia qu’ei ua causa, lo romantisme ua auta e la realitat n'ei enqüèra ua tresau.

Un qu'ei l’agachiu. En gascon, un agachiu que designa lo lòc deu gaitader, la gaita, laguens ua fortificacion militara. Lo mot qu’ei derivat de l’occitan non-gascon agach (en gascon: gait) cf. agachar (en gascon: güeitar).

L'aute qu'ei talar. En gascon, lo sens prumèr de tarar qu'ei podar, talhar las brancas d'un arbo tà provocar la formacion de taths o taras (brots) e obtiéner atau mei fruts. En occitan non-gascon, lo mot corresponent qu'ei talar, e lo tath o la tara que s'i ditz lo tal. En catalan, qu’ei tallar, e la tara o lo tath que s’i ditz lo tall.

 L’occitan talar que significava tanben talhar peu pè un arbo en deishà'n sonque la soca qui's disèva (e qui's ditz enqüèra) lo talòs. Atencion: l'occitan non-gascon talòs que s'arrevira en taròs en la lengua d'aqueth blòg.  Talòs que i a ua significacion diferenta en gascon, que designa un vèrmi: lo lombric.  

E de la d'abatuda d’arbos, la significacion deu mot talar que s’extiengó a la destruccion de tota sòrta de plantas cultivadas en camp, en particular de blat.  Lo mot qu'estó manlhevat en gascon e en catalan (dejà au sègle XIII).

.

Ueratz aqueth exemple  tirat d’un manuscrit en gascon deu sègle XIII: :

Homi de Pau dise que Ossalés l'aven feyte tale de blatz. (Libe Roge d’Aussau, datat deu 1277. Lo tèxte qu’ei citat per Lespy).

O sia, en gascon contemporanèu : Un òmi de Pau que ditz qu'Aussalés e l'an hèita ua tala de blat.  Qu’ei a díser que lo tipe de Pau e’s planh qu'aussalés s’an comportat dens lo son camp de blat  com lo José  dens un camp de milhòc transgenic.

Adara ueratz un aute exemple, aqueth tirat d’un manuscrit catalan  deu sègle XIII o XIV:

Aquests blats... talam-los tots, car conegren los moros que si's defenessen, la tala fóra pro de nós e dan d'els, Jacme I, Cronica, lo tèxte qu’ei citat per l’Alcover-Moll.

Aquera significacion de damatjar un camp deu hèit de gent o d'animaus qu’ei conservada en la lengua catalana de las islas Balearas, ua de las mes conservadoras de tot lo maine occitanocatalan.

Aqueth sens de destruccion que miè tà inventar ua significacion navèra per lo mot tala, de caire juridic : lo de damatge.

La tale sera estimade per expers   (Costuma de Sola, 1520 , citat per Lespy)

Qu’ei a díser qu’expèrts qu’evaluaràn lo damatge.

En las lenguas de la peninsula iberica, aquera significacion de "destrusir" arbos o culturas, que s’extiengó a tota sòrta de destruccions per tota sòrta de mejans.

En catalan, los mots occitans  talar e talòs que i son estats incorporats e la significacion silvicòla deu mot que s’i arretròba plan. Ueratz las definicions deu Gran Diccionari de la Llengua Catalana:

1-v tr 1 FUST/SILV Tallar arran de terra els arbres d'un bosc, o, per extensió, abatre'ls per qualsevol altre procediment

2- Arrasar poblats, camps, etc., enderrocant, cremant, etc

Deu catalan, lo vèrbe talar que pogó passar tau castelhan.
En espanhòu, segon lo Diccionario de la real Academia, talar qu'a las significacions qui segueishen:

1. tr. Cortar por el pie una masa de árboles.

2. tr. Arrasar campos, edificios, poblaciones, etc.

3. tr. And. y Ext. Podar olivos o encinas.

4. tr. germ. Quitar o arrancar.

Deu castelhan, lo mot que passé tau portugués.
En portugués, segon lo dicionário Priberam da língua portuguesa: 

Talar (espanhol talar)

v. tr.

1. Sulcar um campo para o desalagar; drenar a superfície. (o sia en gascon: reguejar, arregar un camp entà desaigà'u; drenar la superficia)

2. Assolar; devastar.

3. Derribar.

Notatz que l’espanhòu s’a guardat locaument lo sens prumèr deu mot occitan talar, qu’ei a díser podar.

L’etimologia prepausada per en Coromines per “talar”, d’un ipotetic germanisme occidentau *talon qui voleré díser devastar (?), n’ei pas briga plausibla. Non pòt pas explicar la relacion intima qui trobam enter d’ua part la tala e l’arbo (cf. lo talòs) ni la enter la tala e lo camp. Lo gran lingüista catalan  non semblè pas avisà's que lo mot talar èra plan un mot indigèn occitan (non-gascon), a l’origina un mot tecnic d’agricultura e de silvicultura. En Coromines que degó èster enganat per l'emplec deu mes modèrne “talhar” comun au gascon e a l’occitan non-gascon (un manlhèu o ua reconstruccion sabenta a partir de taliare), la fòrma deu quau e coincideish dab lo mot catalan (e castelhan) tallar. En realitat, lo vèrbe *tallare que balhè de manèra hèra regulara tallar en castelhan, tallar en catalan, talar en occitan non-gascon e tarar en gascon. En occitan ancian, talar qu’avè un doble sens. Lo prumèr qu’ei lo medish que'u deu mot gascon qui s’i correspón etimologicament: tarar, o sia podar. Aqueth sens de talar qu’ei conservat locaument en espanhòu. En lengadocian, pr'amor de la concurréncia deu mot sabent talhar, talar que deishó de significar podar  e que s'a prengut un sens ligat a l'efèit deu podar, qu'ei a díser a la produccion de taths (tals en occitan non-gascon) e, per conseqüéncia, a la produccion de brancas navèras. Doncas, fin finala, talar, en lengadocian contemporanèu, que significa créisher (per ua planta). En gascon tanben, tarar qu'a prengut aqueth sens de produsir taths, de créisher (per ua planta); totun, tarar dab lo sens de podar que i ei enqüèra emplegat aumens locaument (cf. Palay). Lo segon sens deu talar en occitan ancian qu’èra  lo d’abàter arbos, plan conservat en catalan e castelhan e testimoniat en lengadocian peu mot talòs (soca d’arbo, mot adoptat peu catalan).  De l’abatuda d’arbos  que vengó la nocion d’arrasar camps qu’arretrobam ligada au mot talar dejà au sègle XIII. E per extension, deu sens d'arrasar camp, lo mot qu'arribè  tà significar arrasar de manèra generau e d'un biaish devastador (edificis, vilatges etc) en catalan e en castelhan. Atau, talar que prengó lo sens de devastar en las lenguas romanicas de la peninsula vesia. Ua auta innovacion semantica derivada d’aquera nocion d’arrasatge campèstre qu’ei especifica a la  lengua portuguesa:  “reguejar, arregar un camp entà desaigà'u; drenar la superficia". B’èm arribats luenh de la significacion de podar qui èra la de tallare !

De las banas d'ací, d'aquiu e d'aulhors.

L'Andriu de Gavaudan que sòu dedicar quauques-uns deus messatges deu son blòg a  expressions e locucions occitanas (compréner: occitanas non-gasconas, o sia onguesas en men nhirgo). Aqueras locucions e expressions que son tiradas d'un diccionari venider qui l'Andriu  coescrigó dab Maurici Romieu.  Lo diccionari, qui deveré èster publicat lèu, comptarà haut o baish 20 000 d'aqueths idiomatismes ongués. Dens un messatge recent, lo mot clau que i èra bana.

Com ja ac sabetz, lo gascon e l'ongués que's diferéncian enter si sonque peu lexic e per la gramatica. Lhevats los mots e la gramatica, qu'ei tot parièr com lengua. Doncas, non seratz pas susprés d'apréner que lo mot bana, en gascon, n'i a pas briga la medisha significacion qu'en occitan non-gascon.

En occitan non-gascon com en catalan, lo mot bana (banya en catalan orientau, bana en catalan occidentau) qu'ei sinonime de còrn, com los qu'aquesta magnifica vaca watusi e pòrta, de tant ufanosa que n'ei.

Las expressions e ditas autorn de la bana que son pro semblantas en occitan non-gascon e en catalan (véder l'Alcover-Moll a banya o bana) . La continuitat enter occitan e catalan qu'ei evidenta.






N'ei pas lo cas en gascon. L'arrason que n'ei simpla: en gascon,  ua bana n'ei pas briga un còrn.

En gascon, la  bana que i designa un recipient  tà i transportar o guardar un liquide.

Aqueth recipient que pòt èster un pegar, un terràs...

Ua dita gascona que ditz atau (dic. Lespy-Raymond):
Tan sovent va la bana tà la hont
Qu'a la perfin lo tutèth l'i demora.




O sia en catalan (literalment):
Tan sovint va el càntir a la font,
Que a la fi el galet l'hi espera. 


Totun, lo mot en gascon contemporanèu que designa principaument lo bidon de metau qui serveish tà transportar la lèit.

Lo mot qu'a aqueth sens parièr en aragonés de Panticosa (cf. Francho Nagorre Laín: los occitanismos en aragonés).

Autes còps, la bana qu'èra ua unitat de mesura volumetrica. A Sàlias de Bearn, ua bana que corresponèva a 20 litres.


Qu'ei possible que l'etimologia deu mot en gascon, a despieit de la diferéncia de significacion, e sia la medisha que dens las autas duas lenguas sòrs, a saber deu mot gau bannon qui volèva díser còrn. Lo cambi  de sens que pogó venir de la costuma hòrt anciana, en çò deus pastors pirenencs, d'utilizar  còrns de bovids com a veires e com a recipents tà i transportar liquides (òli, mei que mei).

De l'oc au français : Diccionari dels mots franceses que venon de l'occitan = Dictionnaire des mots français empruntés à l'occitan/ Florian Vernet, Texte inédit. 2011

L' escrivan occitan Florian Vernet qu'agó la bona idèa de hargar un diccionari de mots francés d'origina occitana e la generositat - pòc comuna- de hicà'u en linha a gratis. Que'n sia arregraciat. L'òbra que representa tribalh deu pesuc e qu'ei hèra interessant. De mots occitans en francés, n'i a un hèish, sovent prenguts per italianismes hens los diccionaris.  Que n'èi aprés un gran nombre en bèth consultà'u.

Totun, que i a mes d'un cas on no'u podem pas créder.

Aquiu qu'avetz dus exemples:
Que i trobam, evidentament, l'inevitable "amour", don la legenda urbana (e drin occitanista) ne hasó un occitanisme shens trantalhar. Totun, que soi estat susprés de n'i pas trobar épouse (espeuse en francés antic) e rassegurat de no'i trobar  "pour" (pur o puer en francés antic). Que semblaré que la lenga literària d'oil deu sègle XII (la continentau, la champanesa de Christian de Troyes), d'isoglòssa -or contràriament au francés qui ei de -ur, ac pogosse explicar tot, mes aisidament que non pas l'occitan. En tot cas, que i auré calut com a minimum balançar l'assercion dab ua discutida.

En un aute exemple, un còp mes devut a l'ignorancia, conscienta o non, de las autas lengas romanas de França qui non sian pas l'occitan o lo francés (strictissimo sensu),  "chamois" que seré un occitanisme (de chamós) segon Florian Vernet. B'ei evident que la terminason occitana -ós non pòt balhar -ois en francés! Lo mot francés qu'ei d'origina arpitana (chamouès), que non occitana, plan segur.

Per interessantissim qu'aqueth obratge e posca  èster, no'u cau doncas pas liéger shens nat  esperit critic.

Adara, un punt qui m'a hèit gahar malícia: a las entradas caddie e cadet, lo mot gascon capdèth que i ei grafiat... capdet.  Ua pèca tan monstruosa de part d'un membre de l'Acadèmia occitana n'ei pas admissibla.  O lo gascon non seré pas occitan, fin finala?

Lo jornalet deu web (bis)

Qu'èi hèit desaparéisher lo post suu jornalet deu web, pr'amor qu'aqueth jornalet, en realitat, n'ei pas enqüèra public. N'ac sabèvi pas. Mila excusas au Ferriòl e a l'equipa.

Que n'aprofieiti tà publicar lo son comentari qui s'acaba per ua crida,  s'aquò pòt ajudar. Ueratz:


Benvolut amic,




Eth siti qu'ei encara en fasa de pròves e es contenguts tanben. Cau demorar enquiath 31 de març, jorn qu'eth Jornalet veirà eth dia, damb era actualitat deth país e es vejaires des opinaires.



Serà sus http://www.jornalet.com



Eth jornalet que harà eth ligam as blòcs deth malhum occitan, e dilhèu per aquerò avetz trobat aguesta url d'espròva.



Mercés per ave'c arremercat, atau qu'avem poscut protegir eth siti damb un mot de pas.



Totes es critiques, positiues e negatiues, seràn plan benvengudes. Mès çò de mès benvengut que seràn es collaboracions.



Entà sigue un jornau occitan hèt pes occitans, que cau era participacion de toti.



Amistats,



Ferriòl Macip

www.jornalet.com

Diu me dau! Déu n'hi do! Deus emigrants gascons en Catalonha.

 Jo'n sòi anat, tant sòi tornat

Tralanlà laderai,
De França en Catalonha


Que jamei los mens uelhs n'an vist
tan gentilha persona

Afaiçonada de son còs
Estreta de cintura

Qu'a los uelhons com l'esparvèr
la boca de mesura

(Tradicionau gascon)

Tà expressar la suspresa, l’admiracion, la perplexitat, ua emocion o simplament tà pontuar ua frasa, lo gascon (biarnés e bigordans, essenciaument)  que s’exclama : Diu me dau ! Aqueste gasconisme que’s pòt enténer com: "a Diu me dau !" (o sia: a Diu be'm balhi!; en catalan : a Déu em dono !), significacion enqüèra mei explicita en la varianta: Au gran Diu me dau! En fèit,  aquesta exclamacion Diu me dau! que deriva de l'arneguet medievau : Diu me damn ! Que n'ei ua version "soft", criptica,  mei decenta, mensh reprehensibla e mensh arriscada en deishant supausar lo contrari de çò qui significa l'arneguet.

Los catalans deus Comtats (la Catalonha deu Nòrd) e deu Principat qu’an ua expression semblant hòrt au noste Diu me dau! tant per la fonetica com per l’usatge.  L’expression Déu n’hi do! qu'ei ua formula "fossilizada" en catalan classic qui’s pòt virar en catalan (orientau) contemporanèu  com "Déu li’n doni !" o sia  "Diu lo'n balhe!"- çò qui, en tèrmis practics, non vòu díser estrictament arren, fin finala. L’arrevirada que haré pensar  l'expression e seré de mendicaires demandant la caritat, çò qui n’ei pas briga lo cas en fèit. En catalan exactament com en gascon, l’expression que serveish tà marcar la suspresa, l’admiracion, la perplexitat, ua emocion quinsevolha o tà pontuar ua frasa. Arren de causas mendicairas ni de caritat aquiu.

Que'm sembla important de raperar qu'aquesta expression catalana  Déu n’hi do n'ei pas considerada com  a « indigèna » ni per las Islas Balearas ni peu País Valencian. Qu'ei pròpia de las varietats deus Comtats nòrd-catalans e deu Principat, çò qui permet de pensar l’"invencion" d’aquesta expression en catalan septentrionau o principatin qu'ei relativament « recenta ». L’expression catalana, segon lo men parèr, que vien de l'expression gascona per imitacion e adaptacion.

Que’m diratz, quin e seré possible que los catalans e pogossen adoptar ua interjeccion gascona ? Los catalans de Barcelona non semblan pas saber arren de l'existéncia deus gascons. Tà n'estar convençut, que sufeish de constatar que los mots Gasconha e gascons e son absoludament absents deu planòu de noms de carrèrs barcelonins. Que jo sapi, nat país gascon – lhevada la « Vall d’Aran" , plan segur- n’a lo son carrèr a Barcelona,  nada vila gascona n'i ei arrepresentada, mentre que i son plan  Llenguadoc, Carcassona, Narbona, Minerva, Albigesos, Provença, Avinyó etc etc…Gasconha que sembla estar ua tèrra "incognita" au capdulh deu Principat de Catalonha. 

Totun, la lectura d'un tròç de pròsa deu rosselhonés Francesc Compte que ns'indica que i agó ua emigracion gascona a Catalonha, e non soi pas a parlar de l'epòca de la reconquista. Lo tèxte, citat dens l'obratge d'Enric Prat e Pep Vila:  Mil anys de llengua i literatura catalanes al Rosselló (Trabucaires, Canet de Rosselló, 2002) que remonta au darrèr quart deu sègle sètze, 1586 tà èster precís. Ueratz:

 En lo estiu móntan los bestiars de la França y dels habitadors dels dits comtats (nòta de JdP : los dits comtats que son Rosselhon, Cerdanha e Conflent)  en tan gran nombre que estan totes les navals poblades dels dits bestiars, faent en la nit molts focs, y entre ells sonant molts instruments de música pastoril com són : albays, dolçaynes (etc… ) y en los francesos alguns rebaquets, que ells acostumen sonar de diferent to de la música catalana. Y entre los dos de un regne y altre pàssan moltes conversacions perquè los guardians dels bestiars catalans també son de nacion francesa, y los demés son aquitans, perquè la complecció de la nació catalana no s’és poguda may conduhir ni inclinar en obres servils ni villanescas, ans bé, de los que los castellans anomènan villans, ells anomènan pagesos, y són de tant punt y honra molts d’ells, que per ella competexen ab qualsevol cavaller català ; per pobre que sian, per lo que toca a la honra, ab qualsevol senyor de títol, per poderós que sia.

Y axí, essent los guardians catalans de nació francesa, com los dels bestiars francesos, ab curiositat, com tots los bestiars dels dos regnes son pujats en dites montanyes, se visitan per aber los uns dels altres, lo ésser de llurs parents y de llurs cases.

Autament dit,  lo mestièr de pastor n'èra pas considerat com un tribalh digne d'eths peus Catalans deu sègle 16. Doncas, que i avèva  tribalhadors imigrats qui hasèvan de pastors peu compte deus Catalans.  Qu'èran, segon los pròpis mots d'en Francesc Compte, francés "aquitans", qu'ei a díser gascons. Qu'èran probablament gascons de las Lanas e de la Montanha, on lo pastoralisme i èra tostemps estat ua activitat tradicionau.

L’emigracion gascona a Catalonha qu’ei un ahar pòc conegut e pòc estudiat.

Los gascons qu'an, en règla generau, deishat traças importantas de la lor preséncia en Espanha.  Que podem mentàver, per exemple,  la calle gascona, en plen còr  de la vila d'Oviedo, qui èra com un «ghetto gascon » a l'epòca medievau- d'aulhors aperat el cal com un ghetto judiu, o enqüèra la calle de los gascones en Segovia,  egaument  lo vilatge castelhan de Gascones supausat fondat per gascons a l'edat miejana o enqüèra la plaza de los gascones en Salamanca... Totun, arren d'aquò en Catalonha, a despieit d'ua immigracion atestada per cronicaires catalans, per l'onomastica catalana e per la tradicion gascona medisha. Perqué? Dilhèu pr'amor de l'afinitat lingüistica qui existiva enter catalans e gascons. Los immigrants gascons que s'assimilavan rapidament a la populacion catalana, shens arressentir la necessitat de s'aplegar en nada arrua particulara.


Olòt, lo caplòc de la Garròcha dens lo piemont sud-pirenenc de la Catalonha orientau, que devó acuélher mei d'un d'aqueths pastors gascons.  Los membres de la gran familha olotina Vayreda  per exemple, que pòrtan lo nom d'un vilatjòt d'ua comuna montanhòu de Quate Vaths, enter Comenge e Bigòrra,  Veireda (Beyrède en francés). D'aqueth vilatjòt deus Pirenèus gascons qu'èra hòrt probablament originari lo fondator deu linhatge olotin deus Vayredas. Lo nom Veireda  estant pròpi d'aqueth vilatge, non pensi pas que's posca trobar  aulhors, l'origina gascona deu nom Vayreda (la a e la e atònas que son confonudas en catalan orientau) non hè pas gran dobte. Espiatz lo blason deu vilatge de Veireda ací-devath, tot un simbèu,  e lo plan de localisacion deu vilatge en la vath d'Aura, un aute simbèu:

 

Que'm poish aisidament imaginar los gascons a lançar los lors "Diu me dau!" per las plaças catalanas. Que devón èster imitats peus lors vesins o/e peus lors descendents catalans. En mitan catalanofòne, l'interjeccion que s'i prengó  ua forma catalana gramaticaument corrècta, foneticament pròishe de l'originau gascon, enqüèra que vueita de sens: Déu n'hi do!

De las tèrras pirenencas, l'expression que podó arribar dinc a Barcelona dab l'exòdi rurau e l'industrializacion.

Atau qu'ei la mia ipotesi tà explicar l'origina de l'expression Déu n'hi do en catalan.

EDIT: A la seguida que i èi copiat un extrèit deu tèxte  hornit en ligam per en Pèp en comentari. No'u coneishèvi pas, aqueth tèxte. Qu'indica los gascons, a la fin deu sègle XV e au sègle XVI, qu'èran un pòc pertot en Principat de Catalonha e pas sonque peus Pirenèus. En 1601, la proporcion de "francesos" (a la debuta essenciaument gascons segon aqueth  tèxte) que i podèva representar mes de 40 % deus poblants en dauguns endrets.  La Glèisa catalana que s'i interessè a l'epòca per duas rasons: 1- dauguns caperans qu'èran "francesos"e, en las parròpias catalanas,  non predicavan pas en catalan senon en lor idiòma, çò qui podèva presentar un dangièr peu bon espandiment de la doctrina 2- la Glèisa que volè evitar los cas de bigàmia (la prumèra hemna  estant demorada au país...).

Codina a Les famílies santboianes (segles XIV-XIX) (Ajuntament de Sant Boi i Columna, 1999), formidable treball d'arxiu de primera mà, assevera que el 1601 els occitans i alguns forasters formaven un 44 per cent de la població. La majoria eren fadrins (solters), que feien de bracers, de mossos i pastors i també alguns oficis. Cal repassar altres llibres de Codina sobre demografia com A Sant Boi de Llobregat (segles XIV-XVII) (Ajuntament-ColumLana 2000), amb un capítol sobre els "francesos", i La vida i la mort al delta del Llobregat (segles XIV-XVII) (Ajuntament de Sant Boi-Viena 2002), que subtitula "Qüestions de demografia històrica".
    Segons Codina, els primers a arribar, ja a finals del XV, eren gascons, que parlaven entre ells la pròpia llengua, tan afí a la nostra. I tant com a fet religiós com social, formaven confraries pròpies, al Baix Llobregat. Primer vénen homes i després famílies senceres. I són tants que els bisbes de Barcelona i de Vic demanen, quan es volen casar, informació a llurs bisbats d'origen per evitar casos de bigàmia. Hi trobem artesans de la fusta, mestres de cases, teixidors, comerciants, paraires, forners, traginers, moliners, etc., però la majoria són peons agrícoles. Codina al llarg treball La immigració francesa al delta del Llobregat, editat dins el volum de les Assemblees Intercomarcals d'Estudiosos (1985), però llegida el 1980, basant-se en vuit pobles antics de la comarca, hi transcriu uns 1.500 noms d'occitans i explica que alguns clergues forasters feien de rector en llocs com l'Hospitalet de Llobregat i predicaven en occità, fet que inquietava certs feligresos per manca de comprensió total. I hi afegeix que durant el segle XVII molts occitans caps de casa tenien veu i vot en els consells oberts dels pobles. Valentí Gual al llibret Gavatxos, gascons i francesos. La immigració occitana a la Catalunya moderna (El cas de la Conca de Barberà) (Ed. Dalmau 1991) demostra la poca incidència dels occitans a la comarca, llevat de Vimbodí i de Vilaverd, tot i que remarca que no hi ha documentació a Montblanc i Sarral. Gual ha publicat també La família moderna a la Conca de Barberà (Diputació de Tarragona). Abasta els segles XVI i XVII. Cal destacar paral·lelament l'obra de Joan Peytaví, La família nord-catalana. Matrimonis i patrimonis (El Trabucaire, Perpinyà 1996).
    Per acabar, fem nostre el títol d'un article de Codina: Un projecte nacional urgent: l'estudi de la immigració francesa a Catalunya durant l'Època Moderna (Revista de Catalunya, gener del 1992). Calen ajuts especials de les universitats, institucions de govern i fundacions per investigar tot el territori català.

Lo tèxte baionés d'Oviedo, seguida

Doncas, que tornam tà l'acte escriut en gascon per dus notaris de Baiona a l’atencion de l’avesque N’ Od (Odón en castelhan, Ot en catalan, Òt en gascon contemporanèu, Odon e Eudes en francés, Otto en alemand) d’Oviedo (Astùrias)  de part de la Glèisa de Baiona qui avèva prestat  19500 marbetins a l’av escat d’Oviedo deu temps de Don Fernando, lo predecessor de l'Òt. Un Gonsalbo Alfonso, comerçant d’Oviedo, que remborsè la soma aus baionés en nom de l’abesque, com reconegut per aqueth acte notariau.

28- Los sobrediitz procuredors e deposi-

29- taires en presenci de mi, notari, e dous testimonis de ius escriutz, constituitz personaumentz de lors bones, agradable e deliures voluntatz, e de lors certes sciences e certifiatz si con-

30- dichon de tot lor dret reconegon e autreian, han reconegut e autreiat, e reconechon e autreien que don Gonsalbo Alfonso, tender e ciutadant (sic) de la ciutat de Ouedo los ha

31-dat e liurat e pagat tot complidemens per nom e en loc e en persone dou reuerent pair en Christ moseinhor en N’Od, per la graçie de Diu abesque de Ouedo e dou capito e clerzie de le diite

32- ciutat e diocese d’Ouedo totz aquedz dezenau milie e V cens marbetins de le monede de Castele e de Leon  qui bau X diers lo marbetin…

Aquiu que’m cau hèr quauques comentaris.

En presenci  de mi : Qu’ei notat la forma occidentau de preséncia e açò « de mi » en lòc de « de jo », un cultisme o ispanisme.

E certifiats si condichon  de tot lor dret.
Certifiats qu'ei extranh, que sembla un gallicisme per certificats

Condichon qu'ei confonut dab lo mot condicion per Fernández González. Non crei pas qu'aquesta interpretacion aja d' èster acceptada tau quau, pr'amor de la sintaxi de la frasa, en particular deu mot si hicat juste abans. Condichon o condishon que deu representar ua forma d'un vèrbe, ça'm sembla. Totun, quin? Condir ? Lo vèrbe condir n'existeish pas en gascon e en francés contemporanèus. Notatz totun que lo mot condir ei plan atestat en francés ancian e que'u trobam en las lenguas romanicas vesias.   Condír que vien o vienèva deu vèrbe latin condire, vèrbe don lo sens èra, a l'origina, culinari. Lo sens prumèr de condire qu'èra adobar (un plat), assaborar, empeberar. Lo nom derivat de condire qu'ei conditio o condicio d'on vien lo nòste mot condicion. Lo sens prumèr deu mot latin conditio qu'èra lo d'adob d'un plat. De la medisha familha etimologica qu'ei lo mot condimentum (condiment). Lo mot condire qu’ei conservat en italian  dab lo sens originau deu mot latin d'adobar un plat, assaborar. En espanhòu cundir que s’a prengut un sens plan diferent : lo de créisher, d'exténe ‘s . En catalan, lo mot condir que i ei enqüèra present, totun de manèra considerada com colloquiau.  En alguerés,  condir qu'a conservat lo sens originau e culinari d'adobar (un plat), empeberar, atestat en la lengua catalana deu sègle XV, mentre lo mot en catalan modèrne de la peninsula iberica qu’ei vadut un calc semantic de l’espanhòu cundir. En aqueth tèxte, lo vèrbe qu'a visiblament lo sens de gaudir de (tot lor dret). Doncas ua auta ipotèsi que la d'un vèrbe condir en gascon que supausaré ua mala lectura deu mot condichon: coudichon que poiré representar lo nòste gaudishen (de gaudir) dit dab un accent néguer, véder la grafia  reconechon per reconeishen mes luenh. 

reconegon e autreian, han reconegut e autreiat, e reconechon e autreien: aquiu qu’avetz un bèth exemple de l’estile plan leugèr deus notaris !!! Los prumèrs dus vèrbes que son au preterit o perfèit (que non au present com interpretat malament per Fernández González)  : reconegón e autrejàn, o sia  en catalan : van reconèixer i van atorgar. Los segons dus que son au passat compausat ; en catalan : han reconegut i (han) atorgat. Los darrèrs dus que son au present de l'indicatiu (e non au futur de l'indicatiu ni au present deu subjontiu): reconeishen e autrejan, en catalan : reconèixen i atorguen. 

Tender : proprietari d’ua tenda, d'un magazin o d'ua botiga, botiguèr, comerçant, cf catalan tender, espanhòu tendero, medisha significacion.


Ciutadant: la t finau qu'ei anormau. Que's poiré dilhèu explicar per la ligason dab lo "de" qui segueish, qui poiré hèr passar la n de ciutadan de velara a dentau. 


En N'Od Qu'èi notada la repeticion de la N (En e N'), manèra de soslinhar la ligason sonora enter la particula aunorifica occitana En e la O de Òt.   


Marbetins o marbatins: morabatins o maravedís en castelhan, morabatís o morabetís en catalan.


Diers: Dièr qu'ei la forma pròpiament gascona de dinèr, sinonim de sòu. La valor deu marbetin qu'oscillava enter 8 e 11 sòus. A Barcelona, que'n valèva 9 au sègle XV com au sègle XIII segon l'Alcover-Moll. 

La frasa arrevirada quasi mot a mot en men gascon que balheré quaucòm com :

Los ací-dessús nomentats  procuradors e depositaires en preséncia mia, notari, e (en preséncia) deus testimonis ací-devath nomentats (per: escriuts),

amassats de bon grat (de lor bona, agradabla e libra volontat), cadun (personaument) dab coneishença assegurada (sosentenut: de l'ahèr),  e atestats gaudint de tot lor dret, reconegón e autregèn, an reconegut e autrejat, reconeishen e autrejan que don Gonsalbo Alfonso, comerçant e ciutadan d’Oviedo a dat, liurat e pagat los deutes en nom e au lòc deu reverent pair en Crist mossenhor N’Òt, per la gràcia de Diu avesque d’Oviedo e deu capitòu e clergat de la dita ciutat e (deu) diocèsi d’Oviedo tots aqueths detzenau mila e cinc cents marbatins de la moneda de Castelha e Leon qui vau dètz di(n)èrs lo marbatin.


La seguida un aute còp!