'Abalut', 'abaluda', 'baluda', deu latin 'voluta', o la question de l'origina deu mot 'abalòt' (cat. 'avalot').

Lo catalan e lo gascon qu'an mots en comun qui son desconeguts en occitan non-gascon. L'un qu'ei lo mot 'abalòt' qui lo catalan gràfia 'avalot'. En gascon, lo mot 'abalòt' que significa: " attroupement, rencontre de deux troupes". En catalan 'avalot'  que significa: '1-1 agitació popular, 1-2 aplec tumultuós 2- esvalot. Se cercam un chic mei enlà, la definicion deu mot esvalot qu'ei cridòria, brogit eixordador.

Coromines que volè har derivar 'avalot' deu vèrbe 'avalotar' (tanben present en gascon; 'abalotà's': se porter en troupe, cf.  Palay) e lo quite vèrbe 'avalotar' deu vèrbe latin 'volutare' format a partir de 'volutus-a' (de 'volvere') (Cf Gaffiot, ved. nòta de Jig en comentari). Aquesta ipotèsi qu'a lo meriti d'explicar la terminason -ot (enquèra que l'obertura vocau /-ɔt/ supausa ua confusion fonetica). Totun la conservacion de la 't' deu vèrbe latin peu mot catalan 'avalotar' que pausa problèma en aquesta ipotèsi. Normaument, qu'am de n'esperar ua d intervocalica, que non ua t (cf. gascon voludar-se, occitan voludar,  voludar autanplan en rosselhonés, deu latin volutare, ved com. JIG).

En ua prumèra analisi, qu'acceptèi l'ipotèsi etimologica de Coromines shens trantalhar. E que prepausèi lo mot gascon 'abalòt' com un prèst deu catalan. Totun, que m'avè escapada l'existéncia deu mot gascon 'abalut', qui a l'origina designava lo cable qui encordava la pèrja au carro (ved. FEW abalut) e qui acabè per designar la quita pèrja. L'origina etimologica d'aqueste mot 'abalut', var. 'abaluda', 'baluda' qu'ei probablament lo mot latin 'voluta' , que non lo vèrbe volutare (cf. gasc. abalutar) pr'amor de la conservacion de la t  deu vèrbe qui suggereish ua derivacion verbau a partir d'abalut, fòrma masculina reconstrusida a partir de baluda, abaluda (la baluda ->l'abaluda ->l'abalut -> abalutar). La constància de la 'a' pretonica comuna aus mot catalan e gascon e non predictibla per l'etimologia com la t d'aquestes mots, e non ua d com esperat se lo vèrbe catalan avalotar derivèsse de volutare, qu'an de nse'n har perpensar.  Que podem perfèitament acceptar que lo quite mot abalòt derive de abalut. N'avem un exemple de deriva semblanta dab 'caishalòt'' dont la fòrma atestada mei anciana èra 'caishalut' (qu'ei a díser provedit de caishaus, caracteristica qui diferéncia lo caverat de las autas baléias). caishalut -> caishalòt.

Dongas, que prepausam ua ipotèsi alternativa a la de Coromines: 'abalòt' que representaré ua fòrma de 'abalut', lo quau representa ua fòrma masculinazada d''abaluda', varianta de 'baluda', deu latin 'voluta'. Abalotar qu'ei un derivat verbau de abalòt. Abalut n'existeish pas en catalan, per contra avalot que i ei plan. La caracteristica de la 'a' pretonica com la t intervocalica deu vèrbe avalotar que suggereishen avalot que deriva d'abalut. Abalòt, avalot: qu'ei evident que s'ageish deu medish mot en gascon com en catalan. Que i arretrobam aquesta nocion d'aplec, de horrèr comuna a las duas lengas, totun lo mot catalan que s'a prenguda ua significacion de susmauta, de batahòri qui n'existeish pas a la definicion deu mot gascon segon Palay. Per contra, en gascon, aquesta nocion de susmauta  e de batahòri que's tròba a la definicion deus mots 'arbaròt' e 'arbarotar'  d'etimologia incèrta (cf. espanhòu alboroto, antig. alborote, alborotar; l'anciana terminason -ote que suggereish hòrtament un prèst gascon en espanhòu, mei probablament que non l'arrevèrs).  Lo sens generau, etimologic- de l'etimon d' abalut, abalòt qu'ei  enrotlat',  'tornejat' e, per extension, 'aplegat', 'amassat', que sia aplicat entà un cable qui entorneja ua pèrcha tà fixar-la au carro o aplicat entà gents aplegant-se entà formar horrèr. La mutacion 'abalut' -> 'abalòt' (suu modèle caishalut- caishalòt) n'ei pas impossibla, permetent atau ua deriva o especializacion semantica: aplec de gent, horrèra. La confusion semantica de avalot (abalòt) dab arbaròt (esp. alboroto) qu'ei evidenta en catalan. La question qu'a de's pausar se s'ageish reaument d'ua confusion o se lo vèrbe gascon arbarotar n'ei pas simplament un derivat o varianta allelica d' abalotar emplegant la particula prostetica gascona frequentativa ar-.  N'ei pas briga impossible.

Dongas entà resumir qu'imaginam las seguidas etimologicas:

Latin voluta -> gasc. (la) baluda -> gasc. (l') abaluda (s.f.) -> gascon abalut (s.m.) -> gascon abalutar

Gasc abalut -> gasc e cat. abalòt , avalot -> gasc e cat abalotar, avalotar

Cat avalotar -> cat esvalotar -> esvalot

Gascon abalotar -> Gascon arbarotar (var. + part. prost. ar-)  -> Gascon arbaròt (Mont., segon Palay)

Gascon arbaròt -> Esp. alborote (antig.) -> Esp alborotar -> Esp. alboroto



(Corregit lo 29 de deceme de 2017)

Lo mot 'regard', un gallicisme ancian en occitan, d'acceptacion dobtosa en gascon.

La cronica d'En Domenge Sumien en Jornalet de diluns passat que's titola: "Un autre regard lingüistic sus lo Mond Arabi". Que tròbi aqueste títol estranh. Prumèr la combinason semantica "regard lingüistic" n'a pas tròp de sens per jo, e la natura deu prepaus de l'autor n'ajuda pas a dar ua lutz a la sigificacion deu títol. E puish aqueste mot 'regard' que soa mei francimand que non pas gascon, çò qui contribueish a escarranhar l'aurelha. Lo mot qu'ei shens nat dobte plan occitan, atestat deu sègle 15 ença. Totun n'ei ni gascon, ni catalan. Palay que menciona plan 'regard' e 'regardar', en precisant de manèira hòrt clara que pas sonque los francimands qu'emplegan lo mot 'regardar'. Los mots 'regard' e 'regardar' non son pas estats arreprés per Per Noste. Lo diccionari Tot en Gascon qu'accèpta 'regardar, arregardar' com sinonime d'espiar, guëitar, uerar etc, totun n'accèpta pas 'regard'.

 La formacion d'aquestes mots 'regard' e 'regardar' n'ei pas briga gascona. Que s'ageish mei probablament d'un prèst francés. Los gascons, en generau, qu'evitam d'emplegar aquestes dus mots. En plaça d'aqueste 'regard', que poderem díser espiada, vista, mirada, etc,  los mots non mancan pas. Totun, la causa qu'ei probablament diferenta en occitan non-gascon, lo mot 'regard' que i ei plan viu i emplegat correntament. Que cau díser la formacion deus mots 'regard' e 'regardar' que poiré passar per occitana (non-gascona) car en occitan (non-gascon), la w iniciau deus mots deu francic ancian (en aqueste cas, la deu mot francic 'wardan' a l'origina de 'guardar') que balha regularament  /g/ com en francés: wardan -> oc. gardar, fr.  garder. N'ei pas lo cas en gascon, qui consèrva generaument la prononciacion etimologica de la letra francica /w/ o qui la pòt prononciar leugèrament /gw/ dab ua g iniciau mei o mensh discreta: uardar o guardar.

'Escantilh', l'ipotèsi d'un gasconisme.

Tà virar lo mot occitan mena (fr. sorte, espèce), lo gascon que pòt emplegar un mot pròpi 'escantilh' (ved. dic PN e Tot en Gascon). Aqueste mot 'escantilh' qu'ei aparentat au mot francés 'échantillon', a l'espanhòu 'escantillón' e au catalan 'escantilló'. Segon l'Alcover-Moll,  lo mot catalan escantilló qu'ei ua adaptacion  de l'espanhòu escantillón. Segon lo DRE, lo mot espanhòu escantillón que provieneré de l'ancian francés escantillon. Totun, se non m'engani pas, lo mot 'escantillon' n'ei pas atestat en francés, en l'ancian pas mei qu'en la lenga modèrna. En tot cas, lo dic. Godefroy non menciona pas aquesta fòrma. Las fòrmas mei ancianas en francés (sensu lato) que son amb ua d e non ua t, com en occitan, en conformitat dab l'etimologia, deu latin 'scandiculum' (varianta de 'scandaculum'). En francés sensu stricto la fòrma quasi modèrna 'eschantillon' qu'ei relativament anciana, qu'ei dejà atestada au sègle 13.  Que'm sembla pòc probable qu''eschantillon' é pogosse estar a l'origina deu mot espanhòu 'escantillon'. Alavetz, tienent en compde 'escantilh' qu'ei un mot gascon, l'ipotèsi que l'origina deu mot espanhòu sia gascona e non francesa que'm semblaré mei logica. En occitan non-gascon, la fòrma en -t- qu'ei desconeguda, que i trobam plan 'escandilh' e escandalh', totun non escantilh. Lo prèst gascon escantilhon, derivat afixat d'escantilh qu'ei ua ipotèsi qui caleré espravar mei endavant, ce'm sembla. En tot cas, escantilh dab lo sens de sòrta, traca, qu'ei un gasconisme clar.

Abaganhar- aburguerar

Aqui qu'avetz l'esbaucha d'un diccionari etimologic en preparacion, dab emfasi (totun shens que) suus mots mei caracteristics deu gascon, los qui son desconeguts en la rèsta de l'occitan, lhevat los parlars gasconejaires pròishe, e los qui i son coneguts, totun de formacion especificament gascona, e emprontats per las lengas e parlars vesins  com arlòt, galet, caishalòt e capdèth. Que serà completat a mesura. Atencion: aqueste diccionari qu'ei etimologic e non pas ortografic. N'a pas nada pretension de normativizar l'ortografia. La causida v/b qu'ei sovent discutibla e, per jo, arbitrària. L'argument etimologic qu'ei sovent flac e vau mei ua ortografia arbitrària e establa que non pas ua ortogràfia instabla dependent deu credo etimologic de cadun. L'argument fonetic que'm sembla mei acceptable que non pas l'etimologic pr'amor lo prumèr qu'ei verificable mentre lo segon que demora en un maine teoric e, per natura, non segur.


abaganhar ved. avaganhar.

abalòt (s.m.) amassada de gents en movement, abalotà's: amassà's en tropa cf. lo catalan avalot, avalotar. Etimon: Segon Coromines, lo mot catalan que deriva deu latin *volutare. Totun la conservacion de la t intervocalica que pausa problèma en la solucion prepausada per Coromines. Der. abalotà's. Lo catalan qu'a avalotar, avalot, esvalotar e esvalot. Segon lo Peiroton, lo mot gascon e catalan abalot/avalot  que poiré derivar deu mot abalut (deu lat. voluta), com caishalòt ac hasó de caishalut. Avalotar que derivaré de avalot, e non l'invèrse. Aqueste mot abalut qu'ei efectivament conservat en  gascon (ved. abalut, baluda). Mot absent en TdF e UbaudDic. gasconisme o catalanogasconisme. Ved. aquiu entà aver mei de detalhs.  Ved. abalut e arbaròt.

abalut (s.m.)  , baluda (s.f..) A l'origina,  la baluda que designava lo cable qui encordava l'abalut en carro, e par extension, qu'acabè per designar la quita pèrcha o pèrja deu carro: la baluda o l'abalut.  Lo geta-abalut qu'ei un espòrt tradicionau bearnés e gascon. Mot d'etimologia desconeguda segon FEW. Segon lo Peiroton, l'etimon qu'ei lo lat. voluta e lo mot abalut qu'ei a l'origina de abalòt per substitucion d'"afixe",asconisme. Ved. abalòt e arbaròt. Ved. aquiu  entà aver mei de detalhs.

abambar, abambada, abambà's, bambant = bambèu:  enflammer, brûler, s'enflammer flambant.  FEW balha vapor com etimon de bambar, cf. italian avvampare (Lespy). Totun, lo gascon ne presenta pas nat substantiu *bamba qui permeteré la derivacion deu vèrbe (a)bambar contràriament au cas italian (it. vampo -&gt avvampare -> vampa ). Dongas, lo Peiroton non cred pas Wartburg aquiu. Que s'ageish meilèu d'ua adaptacion gascona de l'òc (a)flambar, var. de (a)flamar cf. fr. flamber. Lo vèrbe (a)bambar qu'ei allelic, per mutacion, de flambar, (a)hlambar (cf. Palay: lambà, alambrà id.). Que cau notar lo quite mot flambar en gascon non significa pas tostemp hlamar. que pòt significar har brut  o trucar hòrt. D'ua pòrta qui carrinqueja, que se'n pòt díser: la pòrta que flamba per exemple, cf. Foix), autanplan trucar hòrt "que flambèbe l'aygue com s'ère  estat u poumpe cf. Foix), tanben prestir:  'flambà lou pan de roumén' (Foix). Autament dit, lo mot 'flambar' que s'a clarament gahada ua valor onomatopeica en gascon, çò qui explica la deriva consonantica miant tà (a)bambar.  Gasconisme.

abandoar. Aqueste mot gascon n'a pas la significacion d'abandonar  qui ei probablament un ancian gallicisme viatjaire. Abandoar que significa de manèira generau oscillar (v.t.), provocar un moviment d'oscillacion ('de l'un bandon tà l'aute'). Que's pòt aplicar au brèç (abandoar =jumpar), a las campanas (abandoar la campana= abranlir-la) e qu'a ua significacion agricòla tanben (dalhar dab un ustilh aperat abandoadèr). Etim. lo germanisme 'binda' (cinta) via lo mot bandon, derivat de banda. Lo substantiu banda  n'ei pas de formacion gascona (cf. 'bena' en catalan), meilèu un gallicisme (fr. 'bande'). Lo vèrbe qu'ei tanben emplegat en aragonés (bandear, bandiar = oscillar; tocar a bando e tocar a medio bando que's disen en espanhòu d'Aragon entà las campanas). Alavetz, un aragonesisme en gascon se non un gasconisme en aragonés.

abandonar. ved fr. abandonner deu quau lo mot gascon é deu derivar. L'aranés que hè la confusion enter abandonar e abandoar (qui s'i a gahat la significacion gallicista) qui son, pr'aquò, dus mots d'etimologia e de significacion distintas, ved. abandoar. Gallicisme.

abanir  fr. stupéfier, abasourdir abani's défaillir. fòrma d'esvanir, lat. evanescere.

abar: fr. cercle, tamis circulaire ved. ar. Etim. generaum. admetuda latin 'arvium', etim. totun non acceptada per Coromines, ved. CorominesAran. Gasc.

abar (adj. masc.) Etat de la noix qui ne peut pas se détacher de la coquille. Etimologia desconeguda segon FEW,  relacionada dab lo mot basco abar: branca segon lo Peiroton. Abar que seré ua interpretacion basca deu mot 'tan', eth-medish ua interpretacion d'origina gotica (gotic tain= branca, tròç de husta) deu gallés tannos (casso) cf. gascon 'tan', 'tanòca'.  Gasc.

abarca. La cauçadura tradicionau de cuer qui s'estaca au cavilhar per correjetas o cordons de cuer aperats abarcalhs. Mot probablament indigèn, pre-latin, basco abarka (id) (DECat, CorominesAran). Allières que l'arreligava a 'abar', branca en basco, en tot imaginar lo mot que designava d'autescòps cauçuras de husta . De fèit, los esclòps en cantabre que's disen albarcas (< abarcas).  ved. avarre. Vasconisme o Ispanisme.

abarcalh. correjeta o cordon entà estacar l'abarca au cavilhar, qu'arretrobam lo mot en basco: abarcari (id.), ved. abarca.

abarradar (v), fr. bastonner, sinonime d'abarrotar ved. abarrotar. Etim. de barra.

abarrotar (v), de barròt, derivat afixat de barra. Especificament en gascon, que i existeishen dus mots omonimes 'baston', d'etimologia e de significacion hòrt diferentas,. Aquestes dus mots que son hont de derivats verbaus egaument omonimes enter si : 'bastoar'.  Lo gasconisme 'abarrotar' que permet de tradusir lo mot francés bastonner e l'occitan bastonar, shens ambigüitat. Cf. cat. esp. port. abarrotar entà l'etimologia, non entà la semantica. Ved. baston, bastoar. Gasconisme.

abarshe = sauvatge, fòrma d'abarge prob. per atraccion de barsa. Ved. auvarge.

abarsheda (s.f.) hallier, terrain plein de broussailles (ved. abarshe)

abhonia = agonia per confusion d'abonir (= agonir) e abhonir (=haunir)

abhonir var. abonir = haunir

abonia = id. agonia.

abartar: hicar un terrenh en barta, i.e. en pausa (fr. friche).  Devath lo mot gascon barta que s'esconen dus omonimes d'etimons non latins. L'un que s'arretròba en basco: 'barta' en basco que i significa 'hanga' e lo mot gascon 'barta' que designa un terrenh inondable, un lòc d'arribèra, com ac rapèran los toponimes gascons Labarthe e Labarthète . L'auta mot barta qu'ei occitan e d'usatge pro localizat en domeni gascon, sinonime de barsa:  terrenh non cultivat, brostassut. Wartburg que pensè poder har derivar lo mot barta deu mot galés *barros: cap, som, punta (ved FEW, aquiu vol 1, p. 262, barte, etim barros), en relacion dab lo caractèr espinós de las plantas que i creishen. Au contra, Coromines (DECat) que pensè lo mot qu'avè ua origina 'segurament' (sic) non-indoeuropèa, tostemps en relacion dab lo caractèr espinós deus broishons qui i creishan. Segon lo Peiroton, etimologia incèrta, non-latina, possiblament fòrma allelica de basta derivada per rotacisme (d'un antecedent */'basata/? cf. basco basati, basatar:sauvatge.  Alavetz l'etimon que seré lo deu mot basco 'baso': bòsc, lòc sauvatge, non cultivat. En aquesta ipotèsi,  lo barsa o  bartàs  (l'arromèc) que tien lo son nom de'u deu terrenh on creish, que non l'invèrse, exactament com lo mot breton lann (fr. ajonc) é vien  de lann =  tèrra non cultivada, celtic ancian landa, gasc. lana. Ved barta, basta e cat. barda, bardissa.

abartanir = abartar.

abastar. suffire, atteindre avec peine, arriver difficilement à . Non s'i pòt abastar: c'est impossible d'y arriver. Partir, rai! Qu'ei d'abastar lo mauaisit (Palay). Lo son vente no'n pòt abastar: son ventre ne peut en recevoir d'avantage. Etimologia: latin tardiu 'bastare', adaptacion d'un mot grèc, ved. esp. bastar, it. bastare etc. De non pas con·hóner dab lo qui sec.

abastoar, sin abastar;  hicar un terrenh en basta, i.e. en pausa (fr. friche). Ved. basta e barta. Basta: mot d'etimologia desconeguda, probablament basca segon FEW (ved. FEW, basta (ajonc). Mot probablament indigèn, cf. los mots basco basati, basatar (sauvatge) e baso (ahorest, lòc sauvatge). En basco,  basta que significa groçer, vulgar, rude (possiblament < non cultivat, sauvatge) .  La fòrma dab o que permet d'evitar la confusion avec l'aute vèrbe abastar. Vasconisme.

abastoar: sin. bastoar: har bastons (baston: fr. tas de fourrage), derivat afixat de basta. Ved. basta. Gasconisme.

abaston, s.m.  fr. petit tas de soutrage ou de paille (Palay): resultat de l'abastoar, abastons de hèus o de sostre, totun quan s'ageish de jèrba qu' ei lo garbèr o garbèra o lo palhèr o palhèra. Etim. ved. basta. Gasconisme.

abauc -abauca (adj.) fr. âpre. Deu mot  galés *balcos = fòrt, ardit (DelamarreGaul.).  Atencion, la c de abauc qu'ei muda (abàu). FEW classifica abàu com mot bearnés d'etimon desconegut. Per contra, lo derivat verbau abauquì qu'ei justament hicat jos l'etimon *balcos.
Los mots abauc (s.m.), abauquir (v. tr.) ne son pas sonque gascons. Gasconisme.

abecar, sin. d'esbecar, escimar, fr. écimer etim. beccus, galés bekkos id.

abeliòt-a fr. ovin qui est élevé en dehòrs du troupeau (Palay), fòrma de auelhòt, derivat d' auelha (lat. ovicula).

abelhat fr. ouillé . de aulha  (lat. ovicula).

abenar fr. laisser rassir  (que's ditz entà la carn). La significacion deu mot gascon n'ei pas repertoriada en TdF, mentre las significacions deu mot occitan mencionadas en TdF ne son pas mencionadas per Palay. Etim. lat. bene.  Gasconisme.

abenat fr. rassis ved. abenar.

abendar; abendat-da: rendre fou, exciter, affoler; fou /folle, affolé, déchaîné, excité. Classificat com d'etimologia desconeguda peu FEW (abendá, vol 22-1, p.46). Dilhèu deu mot germanic binda (cinta)? Gasconisme.

abenhar, abenhadas, fòrmas locaus e probabl. a l'origina de abinhar, abinhadas. Abenhar qu'ei ua fòrma genuinament gascona de abenar, ved. abenar entà l'etimologia e abinhar entà la significacion.

aberrar v. abhorrer lat. aberrare (errar luenh) dab influx de aberracion.

abescar v. engluer (lat- ad esca, d'esca (fr. appat, FEW v.3 p.244))

abescar sin. biscar ved. bisca.

abilhar v. (preparar, adobar, reparar; vestir (gallicisme semantic recent, de correccion discutibla), deu gal. *bilio arbe (Delamarre), bilia, tronc d'arbe. A l'origina lo mot qu'èra deu registre militar, non significava pas briga vestir. Que hè allusion au tribalh carpentèr qui'us hasèva besonh aus militars de l'atge mejan qui's preparavan a guerrejar.  En fr. le mot modèrne habiller, sinonime de vestir, que deriva d'abillier. D'aquiu la significacion de vestir qu'a lo mot en gascon contemporanèu tanben, un gallicisme recent com ac confirma la definicion d'un abilhaire en gascon qui ei plan lo qui adoba, lo qui prepara, pas briga lo qui vesteish. Lo mot catalan abillar, emprontat au gascon o au francés ancian, ne significa pas vestir, tanpòc. Qu'a la significacion de preparar, d'aprestar. Lo mot qu'ei panoccitan, de segur. En gascon, de non pas con·hóner dab lo qui segueish:

abilhoar v.  har bilhons a partir d'un tronc d'arbo, de bilhon, derivat de bilha, cf. abilhar. ved. bilhon, bilha.

abinhar: plan preparar un ahar,  mirar (quauquarren), russir. Probablament fòrma gascona d' abenar. Ved. abenar entà l'etimologia, abinhadas com a derivat. Gasconisme.

abinhadas fr. abignades. Plat tradicionau deu sud-oèst de Gasconha, a basa de tripas d'auca e de menulhadas grassas de poralha. Lo mot (grafiat abignadas) qu'ei classificat com d'etimon desconegut peu FEW (vol 21 p.224). Deu vèrbe abinhar, ved. lo mot. Gasconisme.

abò, var. bò, vò (v com Varossa, plan segur), bòr (Sentenh)  fr. ravin, gouffre. Mot prob. indigèn, pre-roman, curiosament femenin (era bò, er' abò). La rason deu genre femenin, lo Peiroton que la s'explica per un etimon *labar o *labòr, identic o quasi au mot basco labar ('bord de précipice', cf. Hubschmidt, Pyr 57 ). La relacion etimologica dab lo mot italian burrone suggerida per Coromines (CorominesAran) n'ei pas acceptadera se consideram com cèrta la  derivacion de burrone a partir de 'botro' via 'borro'. Rohlfs que relaciona lo mot basco labar au mot bigordan labardau (rivière torrentielle), mentre lo FEW que supausa lo latin lavare com etimon de labardau (Rohlfs p.53;  FEW vol5 p.215) . I averà ua relacion deu noste mot dab l'oronime d'origina celtica labarā: sonòra (lit. qui parla, qui batalèja) cf. los noms d'arriu Laver (Yorkshire), Laber (Bavària, Palatinat), etc? (v. DelamarreGaul labaro-, labro-.)

aborrir-se, aborri's s'ennuyer ferme (lat. abhorrēre)

abracar fr. raccourcir, de brac (fr. court). L'etimon grèc brachys qu'ei evident (ved. FEW 1, 488) , probablament un chic tròp:  un ellenisme qu'ei de mau explicar entàd aqueste gasconisme. Mei probablament, segon lo Peiroton,  un celtisme, celtistas qu'an reconstrusit un mot galés *bregu=  brèu, brac cf  C. Lamoureux, EC 29 (1992), 263-270, de manèira independenta deu mot gascon. L'etimon i.e. deu mot galés que seré lo medish que lo deu grèc brakhús (brachys) e deu latin brevis. 

abueja (a'bwejɔ): fort ennui, au sens moral. Souci prenant (MassourreDic)  deu v. abuejar-se, fòrma bigordana d'avejar, etim. lat. inodiare.

abuhar, abuhat geler, transi de froid, de 'buha', auta fòrma gascona de 'bua' ved. cat. esp. 'bua', 'búa', id. A la basa, l'onomatopèia 'bua' qu'exprimeish ua dolor fisica, qui brusla o qui hissa. Que s'arretròba en subst. bua var. buha (s.f.): fr. étincelle; buha en Lomanha: charbon enflammé; buèc (n.m.) : fr. écharde. Uei lo dia, lo mot gascon 'bua' qu'a tendéncia a estar con·honut semanticament dab lo mot francés 'buée'. Gasconisme.

aburar, aburau (adj. m.f.), aburiu-iva, aburable (fr. ennuyer; embêter; ennuyeux, embêtant).  De aürar (ahurar) dab influx de *aborrar, fòrma anciana e extinta de aborrir. Ved. ahurar, ahurbir, aborrir. Gasconisme.

aburguerar,  burguèr. (faire une meule de paille, meule de paille), cf. burga. Qu'ei temptaire relacionar lo mot burga  dab FEW barge, barga, considerat lo fèit qu'arretrobam lo mot en aragonés com 'barguillo' e en catalan de la franja com barga, barguill (id.)  Tanben en las lengas d'òil (barge, id.) (cf. Coromines, el parlar de la v. d'Ar. adr. barguèra, p. 120).  Un celtisme segon FEW de *barga, cabana, mot absent en DelamarreGau. Totun lo vocalisme deu mot gascon qu'ei…gascon e n'ei pas plan explicat per l'etimon de braga. Que mia tà l'etimon de bruc, bruca, bruga (fr. bruyère) dont burga representa ua fòrma metatesica (id.). Segon lo Peiroton: de *bruc-bruga - etimon galloromanic brūca, deu galés uroica : brana, bruc (fr. bruyère), cf. FEW, vadut burc, burga (bruyère) e "motte de paille" probablament per ibridacion dab *barga (etimon preroman barga). Dus etimons preromans entercrotzats, alavetz. Lo resultat que n'ei un beròi gasconisme.

"Caddie", "cadet", "to jump", "friar", "gadget", "harlot", "tornado", o de quauques gasconismes en anglés.

La setmana passada que vedom lo cas deu mot anglés "tornado" qui considerèm com a manlhèu gascon (e non pas espanhòu)  (gasc. "tornada"), atestat peu prumèr còp en anglés de cap a 1550. Tà tornar léger l'argumentacion en supòrt d'aquesta ipotèsi, ved. aquiu. Haut o baish de la medisha epòca (1520) que data la prumèra atestacion en anglés deu vèrbe to jump, un aute gasconisme possible- se non probable-  (de jumpa, jumpar) o, mei exactament, un ispanisme viatjaire transmés peu gascon a l'anglés (ved. Online Etym. Dict. ; que podetz tanben consultar lo men pòst consacrat a l'etimologia de "jumpar"). Que's pòt aisidament imaginar l'origina d'aqueste dusau manlhèu gascon qu'èra ligada a l'activitat a bòrd de las naus dab velas e passat tà l'argòt deus marins anglofònes, com lo quite mot tornado e com, mantun sègle mei tard, lo mot gadget (ved. mei avath). L'expressivitat deu mot gascon que miè tà la quasi extincion deus vèrbes genuinament anglés to spring e to hop au profieit deu manlhèu sinonime to jump.

Capdèths gascons qu'emigrèn en Gran Bretanha entà húger los conflictes e persecucions religiós e la misèria com ac atèsta lo mot caddie, mot escocés (1630) derivat deu gascon "capdèth".  Lo mot caddie que comencè per significar  "vagamond", "pelhandre" en parlar escocès (en scòts, lenga germanica d'Escòcia). Un sègle mei tard, lo mot que designava guards de la vila d'Edimborg ("black guards") qui formavan un batalhon semi-organizat dirigit per un capitani. Aquestes guards qu'èran miserables, vestits de perrècs e shens domicili. La nueit, que'us podèvan véder a dormir dehòra. Totun, que gaudivan de gran hidança de part deus poblants d'Edimborg segon un testimoniatge de l'epòca (1730).  Mei tard, lo mot que serví tà nomentar l'assistant deu golfaire (arron 1850).  Lo mot escocès qu'estó manlhevat per l'anglés dab aquesta darrèra significacion, puish lo mot qu'estó prestat tau francés (caddie).  L'anglés qu'a autanplan lo mot "cadet", manlhevat indirèctament deu gascon via lo francés. A l'origina (1630), lo mot anglés cadet qu'avè la significacion prumèra deu mot gascon (capdèth: frair mendre), un pauc mei tard qu'aparescó la significacion de gojat qui comença ua carrèra militara (1650) e, en la dusau meitat deu sègle 18, la d'estudiant en ua acadèmia militara (1775) (honts: Online Etymology Dict., ved. aquiu e acerà).

Plan mei ancians (respectivament sègle 12 e 13)  que son los gasconismes harlot e  friar. Aqueste darrèr mot  qui significa monge, que s'assembla hòrt au gasc. "fray", frair, deu quau lo mot anglés e deu derivar. Aqueste mot que sòu estar abusivament prengut per un gallicisme, per confusion dab lo fr. frère. Los  monges fondadors deus òrdis mendicants en Anglatèrra, vienguts deu continent, qu'èran probablament gascons, a l'epòca ua gran partida deus gascons qu'èran subjèctes deu rei d'Anglatèrra. Quant au mot harlot, la soa origina qu'ei generaument ignorada peus lingüistas, totun la solucion qu'apareish clarissima entau beròi òmi qui s'interèssa au lexic gascon: gasc. arlòt -id., d' arla, cf. arlar, arlant, arlandejar, etc (ved. Palay). Qu'èi dejà consacrat un pòst ad aqueste gasconisme viatjaire (h)arlot, ved. aquiu.  La h deu mot anglés harlot que deu viéner d'ua manèira gascona de prononciar lo mot cf. "harrèr" per "arrèr", "hentrar" per "entrar", "haut" per "aut", "gahús" per "gaús", etc,  qu'èi dedicat un pòst ad aquesta h de cohòrta, se voletz consultà'u, clicatz acitau.

Lo mot anglés 'cachalot', manlhevat deu francés, qu'ei d'origina gascona (sègle 17). Qu'estó atestat peu prumèr còp en un tèxte francés com 'cachalut', mot qui designava lo caverat especificament a Sent Joan de Lutz a la debuta deu sègle 17. Lo mot 'caishalut' qu'ei gascon, que deriva de 'caishau' per afixacion e que significa literauent 'provedit de caishaus'. Miei sègle mei tard, lo mot que cambiè d'afixe en hè's 'caishalòt', tostemps reportat com mot especific de St Joan de Lutz e de la region costèra de Biarritz-Baiona, region balenèra per excelléncia. Lo mot qu'estó manlhevat per lengas hòrt divèrsas (francés, espanhòu, basco, catalan, rus, finlandés, estonian, danés, esperanto, ozbèc, romanés, gaelic), on i designa aqueste baleiat caishalut qu'ei lo caverat. Entà'n saber mei, que podetz consultar lo messatge corresponent en clicar ací. Adonc, aquiu qu'avetz un aute exemple mei de 'success story' linguistic gascon, totun dab la particularitat de que lo mot èra originari deu gascon deu País Basco. En anglés, lo mot que's tròba en concurréncia defavorabla dab lo sinonime 'sperm whale'.


 Que voi clavar lo messatge d'uei en evocant lo cas d'un  gasconisme anglés relativament pro recent, qui a coneishut un succès lhèu autan gran com tornado e jump: qu'ei lo mot "gadget". La prumèra atestacion deu mot "gadget" en anglés non remonta pas sonque tà la fin de la prumèra meitat deu sègle 19. A l'origina, que hasè partida de l'argòt deus marins, deus naulèrs, lo mot que designava "any small mechanical thing or part of a ship for which they lacked, or forgot, a name"   (ved. Online Etymology Dict.),  qu'ei a díser ua petita causa mecanica quau que sia  o partida de la nau quau que sia qui los marins non sabèvan pas nomentar.

Com me  n'avisè Christophe Carreras, aqueste mot "gadget" qu'ei plan gascon. Que'u trobaratz hens lo diccionari gascon de Palay, grafiat gadjét. La definicion que nse'n balha Palay qu'ei com segueish:

gadjét; sm. - Petit ustensile; dim. de gàdjẹ, au figuré.

E la definicion deu mot gàdjẹ segon Palay (gatge en la gràfia emplegada en aqueste blòg, ved. P. Morà, dic. Tot en Gascon):

gàdjẹ; sm. - Gage, garantie; appointements, salaire; outil, ustensile; enfant . Au fig. personne sans grande valeur.
Que l'a prés en gàdjẹ, il l'a pris comme garantie;
Qu'a cent escuts per gàdjẹs, il a cent écus pour son salaire;
Da-m aquét gàdjẹ, donne-moi cet outil;
Aqueth gouyàt qu'ey û tristẹ gàdjẹ, ce garçon est un triste sire.

L'etimologia principau de gàdjẹ (gatge) qu'ei lo francic *wadja (fr. gage, gasc. gatge) entà las prumèras accepcions, dab possiblament l'influx deu mot romaní gadjo entà la darrèra (persona shens gran valor).

En tot cas, que podem constatar l'anglés qu'a prengut lo mot gascon tau quau. De l'anglés, lo mot qu'estó manlhevat peu francés, l'italian e d'autas lengas. Tornado, jump, gadget, tots aquestes mots que'nse rapèran que i avó ua longa tradicion gascona ligada a l'activitat nautica, que los gascons se hasossen sordats, mercenaris, corsaris,  bocanèrs, cosinèrs a bòrd o simples marins.

N.B. L'imatge qu'ei tirat de la wiki, com a l'acostumada.

EDIT. De notar lo mot comun a l'anglés e au gascon: (lo, the) hap. En gascon hap que significa "1- causa que gahan sobtament", 2- "bona escadença (dic. TeG).  L'etimologia deu mot gascon que sembla dobla: la deu francés happer per la prumèra significacion, la deu mot norués (nordic ancian) happ: bona escadença, bona sòrta, autanplan manlhevat per l 'anglés (hap, id, cf. happy, happen etc), per la dusau. Lo mot anglés perhaps (dautescòps per hap) qui significa "dilhèu", que s'assembla hòrt, possiblament per coincidéncia, a ua construccion gascona (ved. lo comentari de JIG): per hap plus s finau adverbiau - > perhaps cf. gascon per hap = per sòrta.

Baran, Sela e l'Esperit deus Ancians (dusau edicion revisada e amplificada) - o: Perqué "selar" n'ei pas "celar".

Aqueste pòst qu'ei ua reedicion d'un article qui publiquèi en 2011. Que i èi hornit dus elements de mei, l'un sus los mots seju e asejar deus idiòmas cantabres non-"pasiegu", qui'm vien prumèr de la lectura d'un libi dont l'autor ei D. Miguel Ángel Revilla, hilh d'un vilatjòt montanhòu de la vath de Polaciones, en Cantàbria, e actuau president de la comunautat autonòma de Cantàbria. En aqueste libe (lo son prumèr "best-seller", ved. avath) , D.  M.Á. Revilla qu'emplega lo mot locau "asejar" (las gallinas) en plaça deu mot "aselar". Qu'èi tanben trobat aqueste mot "asejar" e lo substantiu "seju"  en consultar l'obratge de D. Francisco García González titolat "el dialecto Cabuérnigo (cuestiones de gramática y vocabulario)".  Aquesta tèsi doctorau, dirigida per Dr D. Emilio Alarcos Llorach, qu'estó defenuda peu praube F. García González a l' Universidat de Oviedo, en an universitari 1977-1978. Per sòrta, la casa editoriau Cantabria Tradicional que la reeditè recentament. L'aute element ahijut en aqueste article qu'ei la definicion deu "cortau" reportada hens l'obratge d'en Jean-Pierre Laurent consacrat au dialècte gascon d'Aulús. Que i tornarèi.

Que'm soi dongas interessat a duas familhas de mots gasconissimes probablament eretats de las culturas deus pastors qui vivèn en la cordilhèra pirenaïcocantabrica aus atges deu bronze e deu hèr, se nse'n hidem a las ipotèsis etimologicas deu praube Coromines. La prumèra qu'ei la de varan(d) qui grafiarèi arbitràriament dab ua b iniciau en aqueste pòst:  baran (baran, baram,  barana/baranda, baranar, baranejar, baranet, embaranar, embaranada, baranon etc).  L'auta qu'ei la d'asselar (sela, selat, selar, assela, asselada, asselar).

En gascon, lo mot baran, variant baram, escriut varan, varam en la grafia de Per Noste, barand per Chaplain (diccionari gascon-francés), varand per en Pèir Morà (diccionari tot en gascon) e per en Yan Lafitte (diccionari de Lespy), barann peu praube Joan Coromines (El parlar de la vall d'Aran),  que  designa ua causa circulara, un cerc, un  aròu (lo baran o baram de la lua).  Lo baran que devè aver ua dimension religiosa o en tot cas magica: que representa ua causa misteriosa, de l'aute món, deu món deus defunts. Que pòt aver un efèit positiu, lo de claror, de proteccion, o, au contrari, que pòt provocar causas de las dolentas en relacion dab la possession de l'esperit, la confusion, lo vertigi, la pèrta deus sens. Lo baram qu'ei ua forma de tesic, de preocupacion. Har baram que vòu diser desirar  en ne pèrder lo sens, voler a tota fòrça possedir quauquarren o quauqu'un. Baranejar que vòu díser har vòltas o pèrder l'equilibri, patir de vertigi. En Lomanha, que significa tanben lugrejar en parlar d'un astre.  En Haut Comenge, que vòu díser cerclar ua arròda d'un carro (Duplech).  

Lo mot baran qu’a ua forma femenina: la barana. Que designa alavetz la sòla d'ua arròda d'un carro (dab aqueth sens, lo mot qu'ei grafiat varana per Per Noste), la barrèra de husta qui barra lo passatge tà un camp o tà ua prada o que barra un sarralh. Dab aquesta darrèra acceptacion, lo mot qu'ei grafiat de manèra distinta: barana per Per Noste, en seguir atau l'usatge espanhòu e catalan. Un variant occitan de barana, baranda, qu’a tanben lo sens mes modèrne de balustrada, com barana en catalan..
Un baranet o ua baraneta  qu'ei ua persona arredoneta mentre un baranon qu'ei un cledon.

En basco labordan, biranda que vòu díser cerc, qu'ei lo medish mot que lo nòste baran. En basco "generau",  baranda qu'ei la nosta barana (esp. baranda, leng. baranda,  cat. barana).

Lo mot qu'ei d'origina preromana e indoeuropèa. Segon Coromines, las duas significacions de cerc e de barrèra de proteccion que s'arretròban ligats a l'etimon en divèrsas lengas indoeuropèas; varanda en lituanian que vòu díser  anèth, cerc. En mantuas lengas indianas varanda que vòu díser barrèra, abric. D'aqueth mot indian que'ns vengó lo mot veranda via l'anglés o lo portugués.

Lo baran e la barana que hèn pensar immancablament a ua construccion pastorau antiga: lo sel. Que s'agiva probablament de la medisha causa.

Los “seles” -mot d'un parlar cantabre- qu'èran de sarralhs circulars, las rèstas deus quaus e's pòden trobar peus Pirenèus e la cordilhèra cantabrica (Bascoat, Cantàbria, Astúrias) dab denominacions divèrsas mès la causa non càmbia pas guaire. Lo terrenh deu "sel" que's trobava generaument a l'estrem o au dehens d’un bòsc, au detriment deu quau aumensh ua partida de l’airau i èra obtenguda per abatuda. Atau, los constructors e utilizadors deu "sel" que podèvan aprofieitar de la husta com a materiau tà las construccions de las barrèras deu cortau (qu'ei a díser  las baranas), entà edificà'i la barraca deu pastor, e tanben com a combustible. Doncas, lo "sel" qu'èra de fèit un baran, que diserem un  "ring" en anglés. Antigament, au centre geometric de l’estructura circulara  que s’i trobava ua pèira senhadera, a partir de la quau e's podèva traçar la circomferéncia deu baran dab l'ajuda d'un cordèth. Au Bascoat, aquesta pèira centrau que's ditz austarri o austerritza o sia pèira de céner, lhèu las rèstas d'un ancian culte funerari. E efectivament, s'i podón trobar traças de céner en aumensh un cas. Aquesta descobèrta que permetó de datar l’estructura corresponenta per la tecnica deu C14, e qu'èra lo sègle 2 en aqueste cas. A mei, uèit pèiras perifericas i solen estar plaçadas de manèira geometrica, exactament sus la linha de la circomferéncia, shens que'n sàpiam l’arrason, simbolica, religiosa o auta. Aquera costuma que poderé remontar tà la cultura deus megalits (ved. l'article de Luis Mari Zaldua Exabe, en basco), cultura estreitament ligada au pastoralisme, pr’amor estructuras semblantas e hèra mes antigas qu’estón descobèrtas en Bretanha e hens las Illas Britanicas. Au País Basco, qu’èra totaument prohibit de desplaçar las pèiras d’un "sel". La tradicion orau basca qu’ei arrica de condes dedicats ad aqueths desgraciats qui s’an permetut de transgressar aqueth tabó. Un còp mòrts, que non pòden trobar lo repaus eternau abans que la pèira e sia estada arrehicada a la soa plaça.

La construccion deu "sel"  qu’arresponèva a la necessitat d'aplegar (= acessar, asselar) lo bestiar laguens un cortau barrat e vigilat tà que i passen la nueit a l'empara deus predators. Los « seles » d’estiu que son en las estivas, mentre los « seles » d’ivèrn que son situats mes avath. Qu’èran doncas sarralhs d’usatge estacionau, temporari e non permanent.

L’extincion deus predators montanhòus que provoquè la desaparicion deus « seles” com a sarralhs, los darrèrs qu"èran enqüèra utilizats a ua epòca recenta (sègle 19). Totun, que’n podem enqüèra véder traças de las plan visiblas e los "seles" mes antics que balhan tribalh taus arqueològues. Per exemple, la forma arredona deu "sel" d'Akola (en basco: Akolako saroia), au ras d'Hernani (Guipuscoa) qu'ei enqüèra plan visibla, a maudespieit deu bòsc qui ei a minjà'u: 

Aquiu qu'avetz un aute exemple, mes de casa:  lo plan d'un "sel" trobat au lòc-dit "Sarralh de Broquèra".
Que's tròba dens la comuna de Doasit en Shalòssa, Landas. La circomferéncia deu "sel", laguens un bòsc (qu'ei soent lo cas en l'arribèra), que i ei enqüèra plan visibla, marcada per ua hauçada de tèrra de quasi 1 m de hautor en daubuns endrets.
De notar qu'estó lo "sel" qui balhè lo nom (sarralh = clòs, terrenh barrat) au lòc-dit.

Lo mot sel –cadut en desús en la lengua cantabra de tot dia - que’s tròba fossilizat hens la toponimia de Cantàbria e particularament  la de las vaths de Pas. Aqueth país montanhòu, l'activitat tradicionau de la quau ei quasi exclusivament  dedicada a l'eslhevatge de vacas, qu'ei situat en la Cantàbria meridionau orientau. En la comarca corresponenta de Pas-Miera, que i trobam los lòcs-dits e vilatges de Selviejo, Sel de la Carrera, Sel de la Peña, Sel del Hoyo, Sel del Manzano,  Sel del Tojo shens oblidar lo borg de Selaya (de Sel del Haya, que non deu basco zelaia, segon Coromines), etc. Lo mot que i suberviu en la lengua deus poblants de las vaths de Pas, los pasiegos, devath la fòrma d'un derivat verbau qui lo lexic de la lengua espanhòla a incorporat : aselar (las gallinas), qu’ei a díser embarrar las garias laguens un lòc segur, lo ser, tà que s'i passen la nueit a l'empara deus predators (vops, haginas etc). Qu’ei probable qu'aqueth mot e s'aplicava autes còps au bestiar quan los "seles" i èran enqüèra utilizats. En "pasiegu"  (idiòma cantabre de las vaths de Pas), aselar que s'i ditz tanben deus pastors quan se'n tornan tà la cabana, lo ser, tà i dromir. (Ralph J. Perry, El habla pasiega: ensayo de dialectología montañesa, Tamesis Book Limited, Londres, 1969). 

Aquestes dus mots sel e aselar  eretats de l'epòca preistorica que son tanben plan presents en la lexicografia gascona. Prumèr, qu'avem lo vèrbe asselar o selar qui vòu díser acessar en ua “assela” o ua "sela" (Palay).  Lo mot  en gascon qu'a lo sens de sobac: ua sela (var. sèla) o assela (var. assèla) o un selat o ua asselada (Foix) - lo mot que varia segon los parlars -  qu'ei un acès, un sobac.  Qu'ei a díser los mots gascons sela, assela etc qu 'an un sens mes generau que non pas lo de sel en cantabre.  En cantabre, (el) sel qu'ei un cortau, un sarralh, tà acessà'i lo bestiar. En gascon, la sela o lo selat qu'ei simplament un lòc acessat. Botà's a la sela que vòu díser botà's a l'empara, acessà's, tà protegí's, per exemple,  deu só, deu vent…Autanplan, "acessar" que sembla lo significat generau deu vèrbe "aselar" en lenga "pasiega":  lo mot que s'i pòt aplicar shens que dab las garias o lo bestiar, que s'aplica autanplan taus pastors quan se'n tornan tà la cabana. Aqueste significat mei generau qu'ei desconegut o perdut peus diccionaris de la lenga espanhòla, com i ei  desbrombat lo significat vertadèr  deu mot sel en  Diccionari Real de La Lenga Espanola qui assimila erronèament lo significat deu mot au de prada. Aquò que s'explica simplament peu fèit que las baranas de husta deu sel qu'an desapareishut de la montanha, com los predators. Deu "sel" non demora pas sonque la prada qui n'a conservada l'apellacion.

L’etimologia deu mot cantabre sel  qu’ei debatuda. Non seré pas latina segon los filològues espanhòus. Tovar que'n proposè ua origina pre-indoeuropèa, mentre Coromines que pensava meilèu a un mot cèlta: *sedlon, d'etimon aparentat au deu latin sedile (cf. ang. saddle, fr. selle, occ/gasc./cat: sèla, sèra, sella, gasc. sed, cat. seu).  La formacion deu mot sel a partir de *sedlon en romanç cantabre no'm sembla pas tant evidenta, totun l'ipotèsi de Coromines qu'ei con.hortada per l'existéncia de çò qui 'n sembla estar un variant morfologic (en realitat, mei regular d'un punt de vista "iberoromanic"). En efèit,  sel  e aselar no's disen pas en cantabre non-pasiegu com ns'ac ensenha lo president de la Comunautat Autonòma de Cantàbria Miguel Ángel Revilla, natiu d'un vilatjòt perdut de la Vath de Polaciones (Cantàbria), qui emplega -dab bona sciéncia-  lo mot de la soa lenga mairau: "asejar" en plaça deu mot de l'idiòma "pasiegu" (qui l'a prestat au castelhan) "aselar", de medisha significacion ( M.A. Revilla, Nadie es más que nadie, S.L.U. Espasa Libros, 2012). De fèit, "sel" e "aselar" que son los mots en "pasiegu" (idiòma de las Vaths de Pas,  Cantàbria), mentre qu'en las vaths vesias, que s'i disen respectivament seju (sejo en la toponomia oficiau) e asejar. Qu'ei en tot cas lo cas en  en "purriegu" (idiòma de la Vath de Polaciones, Cantàbria) e en "cabuérnigu" (idiòma de la Vath de Cabuérniga, Cantàbria). Lo vèrbe gascon asselar que s'assembla, morfologicament e semanticament, au vèrbe "pasiegu" aselar.  


Adara plan, tornem-nse'n a l'estudi deus mots corresponents au "sel" en las nostas lengas "basconas".

En basco, lo "sel" o lo son equivalent modèrne  que's podèva díser de diversas manèras segon lo lòc: saro, saroi, sarobe, korta/gorta, ola e kaiolar. 

Los mots saro, saroi e sarobe  que presentan ua medisha arraditz, probablament un variant fonetic basco de "sel": *selo>saro (Coromines).  Lo mot saròi qu'ei tanben un bascoïsme en gascon,  juntament dab sarròi qui poderé resultar de l'influéncia fonetica deu son sinonime sarralh.

Los autes mots bascos que son d'origina romanica, se non gascona.

Korta o gorta : qu'ei lo mot gascon cort o un equivalent espanhòu.  En gascon, cort qu'a un doble significat: que pòt designar un pati a l'alande reservat taus animaus de la bòria (pòrcs etc), o que pòt voler díser establa. En "pasiegu", la corta qu'ei lo mot tà díser establa, o sia establo en castelhan  (R.J. Perry, op. cit.).

Ola:  lo sens primitiu deu mot latin ola qu’èra « pati arredon », çò qui correspon perfèitament au "sel", cf. gascon ola, òla.

Kaiolar qui ei tanben gascon (cayolà en grafia de l'IBG, cajolar en l'auta grafia).  A mensh de supausar un ipotetic *caveolaris latin, lo mot que poderé provenir deu crotzament enter *kuiolar e kaiola. Lo prumèr  mot qu'existeish en gascon,  que vien deu baish latin *cubiolaris (crampeta de dromir, qu'ei a díser la cabana) com lo mot nòrdoccitan (deu Massís Centrau) cuiolar (A. Dauzat), cf. los mots gascons de la seria deus cuju (lat. cubile), cujalar (lat. cubiolaris), etc. Kaiola qu’ei  lo noste mot cajòla (oc: gàbia), o sia qu'aqueste mot basco qu'ei  d’origina romanica e probablament prestat peu gascon. Atau, de significacion prumèra cabana, lo nom que's hiquè a designar lo quite sarralh. Qu'arretrobam çò medish en gascon dab cujalar crotzat locaument dab cajòla, cajola  tà balhar cajolar.

Que'm permeteratz aquiu aqueste petit a parte un chic - totun pas completament- hòra-subjècte. Lo  mot cajola, hèra corrent en gascon e desconeishut de l'occitan (en tot cas absent deus diccionaris Ubaud e Mistral) que s'arretròba en diccionari Alcover-Moll de catalan-valencian-balear. Los diccionaris de catalan "normat" que l'ignoran. Lo mot qu'ei d'emplec extremament localizat en maine catalan, aparentament en quauques rares lòcs de Catalonha. A Ripoll, que i significa "horat, petita cavitat hèita a la pèira".  A Les Garrigues, que significa "cort de porcs". La subervivéncia d'aqueste mot gascon (un de mei, que n'i a plen d'autes) en lexic dialectau catalan qu'ei un aute testimoniatge esmavent de la lenga de las comunautats gasconas e gasconocatalanas en  Catalonha. Que cau raperar qu'a la debuta deu sègle 17, los gascons qu'arrepresentavan un quart de la populacion totau deu règne d'Aragon (qui comprenèva Catalonha) segon lo testimoniatge de Marco de Guadalajara (1613) (s'aquò vs'interèssa, que podetz consultar lo pòst corresponent en clicar acitau).

Los mots gascons equivalents deu "sel" non son guaire diferents deus mots bascos corresponents.  Que podem mentàver los derivats de cort: cortalh, cortèlh, cortèu, cortilh, cortau...; e tanben  saròi, sarroi, sarralh e la lista deus cuju, cujalar, etc.

La reminiscéncia deu "sel" per la montanha gascona que ns'ei confirmada per Jean-Pierre Laurent hens son libi titolat "le dialecte gascon d'Aulús" (autoeditat, 2002). Lo mot cortau que i ei sabut, e ua definicion que'n balha J.P. Laurent que correspon plan a la deu "sel".
Aquiu qu'avetz las definicions deu cortau (J.P. Laurent, op. cit.) :

un "courteau" est
1- soit une cabane abri sommaire faite avec des branches, détruite en fin d'été et reconstruite l'année suivante,
2- soit plus souvent une cabane en pierre sèches à toit en rondins recouvert de lauses ou de mottes de gazon, bâtie au milieu d'une aire circulaire ceinte d'une palissade de pieux  suffisamment hauts pour protéger l'ensemble des loups et des ours. Le courteau a trois pièces: une pour le berger et sa famille, une pour entreposer le fromage et une pour les bêtes. Le courteau, toujours situé à la lisière d'une forêt, est d'usage pastoral.

Adonc, lo cortau  d'Aulús n'ei pas significativament diferent deu "sel" de las vaths  pasiegas ni deu "saroi" basco. Que i tornam trobar lo baran de husta (las baranas), caracteristic deu "sel", dab la cabana a la plaça de l'antiga pèira de céner.  Lo sel (cortau) d'Aulús qu'èra enqüèra utilizat au sègle 19 (J.P. Laurent, op.cit.)

Uei lo dia, los cercs de baranas deus "seles"  qu'an desapareishut deu païsatge de la montanha, com los quitis predators. Non nse'n demoran pas sonque las traças, los barans/varans qui son enqüèra visibles sustot en avion,... e los nostes mots gascons qui'nse cau sauvaguardar.

E en las autas modalitats occitanas,  i son mots aparentats? Qu'an lo mot baranda, plan segur, enqüèra que varan(d) (aròu, tesic) e tots los sons derivats e'm semblan unicament gascons, sauv error mea. En cantabre pasiegu, la baranda que designa la sòrta de balcon tancat tipic deus ostaus de la region, qui's ditz solana en castelhan. Las barandillas que son las nòstas baranas, en cantabre com en castelhan.  
 En maine occitano-romanic, l'etimon sel qu'ei representat unicament en gascon, que non en catalan e en occitan, se non m'engani pas. Atencion aus omonimes e aus faus-amics! Qu'ei corrent de véder con·honuts graficament e etimologicament lo mot gascon selar e lo mot panoccitan celar (deu latin celare) qui vòu díser escóner, amagar. Aquesta confusion no'm sembla pas legitima. Los mots gascons sela, assela, asselar etc que comparteishen l'etimon de sel (sel  = acès) dab los mots castelhans sel e aselar, e non pas dab lo mot latin celare. Non cau pas tanpòc conˑhóner selar dab  l'occitan-non-gascon selar qui vòu díser serar (un shivau; en catalan: sellar). La sèla en occitan-non-gascon, sella en catalan, que's ditz la sèra en gascon (la sèra tà montar a shivau). Selar en gascon que vòu díser assobacar, endostar, acessar e non pas amagar ni serar. En gascon, l'expression botà's a la sela o botà's a l'assela que vòu díser botà's a l'acès,  botà's a l'empara (Palay).

Parlem plan gascon: empleguem los mots nostes "eishilh" i "eishilhar" en plaça deus castelhanismes catalanizats *exili, *exiliar.

Se consultam lo diccionari Tot en Gascon, que i podem constatar lo mot "exili" que i ei senhalat com a mot non-gascon e de substituir peu mot noste "eishil". En Pèir Morà qu'a aquiu au còp rason e tòrt. Qu'a tota la rason quan vòu expulsar *exili deu lexic gascon, totun lo mot *eishil" non n'ei pas la fòrma beròi corrècta, qu'ei meilèu "eishilh" com ac indica Y. Lafitte hens lo diccionari Lespy-Raymond. L'error d'en Pèir Morà que vien d'ua mala interpretacion de la grafia antiga  "yxil" qui trobam en un manuscrit bearnés de 1443. Que cau precisar qu'en grafia medievau, "-il" a la fin d'un mot qu'avè regularament la valor deu noste "ilh". Atau, per exemple, lo mot "hilh" (o "filh") que i podè estar grafiat simplament  "fil".
Aquesta correccion que ns'ei confirmada per ua auta occuréncia qui lo Lespy-Raymond e'ns repòrta e dont la grafia leva tota traça d'ambigüitat sus la faiçon de prononciar lo mot. Aquiu que l'avetz:

"eshilhade e foragetade de tot lo pays".

"Exili" (prononciat "eczíli") qu'ei probablament un castelhanisme catalanizat. En espanhòu lo mot qu'ei exilio, d'aquiu lo mot en catalan contemporanèu: exili qui los diccionaris occitans an adoptat. Totun, la fòrma antiga deu mot, uei lo dia caduda en desús, qu'èra exill en catalan exactament com en  gascon (cf  l'entrada "exili" en Alcover-Moll).  B'ei probable que lo mot catalan arcaïc exill e's prononciava exactament com lo mot gascon "e(i)shilh".



En tot cas, los mots de har servir en gascon que son plan "eishilh" (echìlh en grafia de l'I.B.G.) e eishilhar (echilhà) com ac indica clarament lo diccionari Lespy-Raymond.

P.S. Sus l'istòria deu mot "exili" en occitan e en gascon, que legeratz dab interés lo comentari de Pèir Morà, autor deu diccionari Tot en Gascon e tanben deu recuelh de novèlas titolat "Letras d'Exilh" (on "x"  i a la valor deu noste "ish", segon la costuma anciana en gascon).

Empleguem un mot plan gascon: "preable".

Com a substitut genuin deu gallicisme "prealable", lo gascon - e aparentament sonque lo gascon- qu'a un mot qui ei "preable", de medisha significacion. Aqueste mot, ja que cadut en desús, qu'ei repertoriat en lexic deu Tot en Gascon. Jo qu'interprèti l'incorporacion d'aqueste mot en diccionari gascon de Pèir Morà com un desir de l'autor  d'arreviscolar aqueste gasconisme arcaïc entà evitar l'emplec deu mot francés "prealable". De segur, que i soi completament d'acòrd.

Lo mot "preable" qu'apartien au lexic deu gascon classic.  Qu'ei anotat peu Palay com a  mot fossilizat hens l'expression "au preable", espudida deu lexic corrent per l'idiomatisme francés "au prealable".

Lo diccionari de Lespy-Raymond que ns'apren un chic mei sus aqueste mot gascon qui, en realitat, i figura jos tres variantas distintas: "preable", "priable" e "prable".  Aquiu qu'avetz un exemple de citacion (tirada de Lespy-Raymond):

Los bins (vins), au priable que augun baxet (vaishèth = recipient de husta, barrica) no sera abroquat (abrocat, qu'ei a díser perçat per un broquet), seran gustatz per dus gustadors.

"Au priable (que)" que significava dongas  "abans (que)". Priable que significava  "anterior" com "prealable" en francés.

Adonc, lo mot que presenta tres fòrmas. Aquesta diversitat formau que pleiteja per ua origina anciana e l'analisi d'aqueras tres fòrmas que' nse suggereish ua evolucion per pèrda d'ua n:
*preanable >preable, priable
 e:
 *preanable>*pranable>prable.

Dongas, que postulam l'existéncia en gascon ancian d'un vèrbe *preanar qui seré l' exacte corresponent en gascon deu vèrbe francés "préaller" (uei extint) d'on deriva efectivament l'adjectiu préal(l)able en francés.

 L'evolucion per pèrda de la n intervocalica a partir deu mot "*preanable" que'n poderé suspréner mei d'un, puishque, a l'evidéncia, lo mot e deriva indirèctament de "anar" via "*preanar". Qu'ei probablament  la resolucion de l' iat de *preanable, per l'esmudiment de l'ua de las duas vocaus en causa, qui a miat lo mot tà desolidarizà's de la soa origina:
* preanable > *prenable> preable, priable
*preanable >*pranable>prable.

La pèrda d'ua vocau tà matar un iat qu'ei un fenomèn plan coneishut en gascon. Que n'avetz d'autes exemples com trimfe, trimfar (de triomfe, triomfar) e urós (de aürós, derivat d'aür,  forma anciana d' ahur). Per jo, n'ei pas briga segur que urós sia un gallicisme, que'm pensi que deriva naturaument d'aüros com ahur deriva de aür, qu'ei a diser evoluant entà matar l'iat.  Dit autament, en espudir urós deu lexic occitan, qu'ei un gasconisme qui ei hòragetat, que non un gallicisme.

En tot cas, qu'avem aquiu un mot gasconissime qui caleré tornar emplegar shens moderacion.  De las tres fòrmas possiblas, en Pèir Morà que n'a causit ua: "preable",  en seguint atau l'exemple de Palay, a maudespieit de l'iat  pro lèd qui poderé miar per fòrça tà *prehable.  Las autas duas non pausan pas aqueste problemet fonetic. Jo que m'aurí estimat mei "priable" (com "miar" de "menar"), aquò rai.

Totun la fòrma "preable" qu'ei estada l'arretienguda, adonc empleguem-la shens moderacion !!!

L'ahur e lo trimfe

L'ahur e lo trimfe, ací qu'avetz dus mots gasconissim(e)s qu'èi seleccionat tà illustrar ua caracteristica de la lenga nosta qui sembla aver escapat a la sagacitat deus nostes lingüistas occitanistas: lo tractament de l'iat en gascon.
 Lo gascon qu'evita generaument los iats. La faiçon gascona mei correnta de resólver un iat a l'interior d'un mot qu'ei de'u copar en i  inserir ua h sonòra o unha auta consonanta enter las duas vocaus en causa. Mei rarament, lo gascon que pòt eliminar ua d'aqueras duas vocaus tà evitar que contribueishi a formar l'iat. Aus mots occitans e/o catalans aür , flaüta, gaús - caüs - còis, coerent, coet, veïcule-veïcle, trionfar etc que corresponen las fòrmas gasconas ahur; flabuta, flaguta, flahuta...; gahús, guèhus; coherent; cohet; vehicule; trimfar etc.

 Los lingüistas occitanistas non trantalhan en voler remplaçar lo mot urós (qui mèrcan dab lo lor sagèth infamant deu "francisme") per la fòrma anciana aürós. En occitan non-gascon, aquèra substitucion non pausaré dilhèu nat problèma, lhevat lo fèit que va en contra de l'usatge deus locutors naturaus. Totun, aqueth mot aürós n'ei pas briga acceptable en gascon, pr'amor  lo substantiu a la basa de l'adjectiu (aür en occitan non-gascon),  que s'i ditz plan ahur, que non aür. D'aqueth punt de vista, la fòrma "urós" que soa plan mei gascona que non pas "aürós" , puishque l'iat i ei evitat en la prumèra fòrma, que non en la dusau. Aürós n'ei pas briga un mot d'ahur gascon, mentre qu'urós, si. De fèit, l'esmudiment d'ua de las vocaus qui formarén sequenon un iat, qu'ei plan ua dusau manèira gascona de resólver lo problèma. Aquera solucion que s'arretròba dab los mots trimfe e trimfar atestats en gascon de l'epòca barròca, concretament hens Lo trimfe de la lengua gascoa, de Joan Guiraud d'Astròs (sègle 17). Malurosament, aqueths mots trimfe et trimfar, gasconissimes, que son estats hòrabandits peus occitanistas e remplaçats per trionf(e) e trionfar (o triomfe e triomfar). Totun, per un còp, los nostes braves lingüistas non pòden pas preténer que trimfe e trimfar e son "francismes". Non, ne'n son pas briga, que son gasconismes deus bons. E lhevar gasconismes deu lexic gascon, aquerò non seré pas har mustra d'un mesprètz shens limit envèrs lo noste idiòma? Que dèishin trimfar lo mot trimfe!

Puishque las quate sasons son
Los estafièrs de nòsta nimfa,
Son chivaus son los elements
Qui non dirà donc qu'era trimfa
E que trimfa supèrbiaments? 
E. L. (sègle 17) in Lo Trimfe de la lengua gascoa, J.G. d'Astròs, Ed. Per Noste 

Ua pagina que non ei ua paja.

Un lector saberut que'm da la coupa pr'amor qu'escrivi paja mentre qu'aurí d'escríver, segòn çò qui m'explica, pagina. Segon eth, lo mot gascon paja que seré empruntat au francés e que'u caleré remplaçar peu mot corrècte en occitan: pagina.

Jo ne'n soi pas d'acòrd. En efèit, los dus mots paja e pagina que coexisteishen plan en gascon naturau e n'i an pas briga la medisha significacion. Lo mot pagina que i ei considerat com un derivat diminutiu de paja, com ac suggereish la persisténcia de la n intervocalica qui coincideish dab la fòrma femenina de l'afixe diminutiu  -in: -ina (com hens berogina, anjolina, gojatina, Belina, etc on -ina  arrepresenta lo sufixe latin -inna) en contradiccion dab lo cas generau qui  vòu la n simpla deu latin  que s'i desapareishi: cosia, vesia, haria, garia, poria, mairia  etc. Andrèu Hourcade que ns'ensenhó pagina, en la soa lenga mairau,  que designava  especificament la huelheta de papèr qui serviva tà rotlà's la cigarreta de tobac, significacion qui n'a pas briga lo mot paja.
Dit autament, lo francés non hè pas briga besonh tà explicar la formacion deu mot paja en gascon. Que's deu tractar d'ua reconstruccion populara a partir deu mot sabent pagina prengut per ua fòrma afixada, d'aquiu la fòrma corta paja. Aqueth darrèr mot qu'ei a l'origina de mei d'un derivat afixat en gascon: prumèr, pagèra (unitat de mesura, lo mot qu'existiva en occitan ancian e en catalan ancian devath las fòrmas respectivas de pagela e pagella, cf. Coromines DECat) e pagerar, apagerar sinonimes de mesurar. Los qui afirman que lo mot gascon paja e seré un gallicisme, que son plan incapables d'i aportar la mendre pròva. Dongas jo qu'ac afirmi: las rasons que son bonas tà non pas remplaçar paja per pagina e guardem-nse plan de conhóner las significacions deus dus mots.

Mots gascons: abalòt, abarrotar; mots catalans: avalot, abarrotar.

Lo lexic deu gascon, segon la mia lista, que compòrta haut o baish cinc mila dus cent quate vints mots qui començan per la letra A. Se'n lhevam los nau cent trenta tres mots qui començan per arr- , qu'arribam a quate mila mots, haut o baish.

Hens aquera lista, qu'estimi, a vista de nas, la proporcion de mots absents deu lexic deu lengadocian segon lo diccionari de J. Ubaud,  a quinze - vint per cent. Au debut d'aquera lista de mots non-lengadocians , qui i tròbi abalòt (grafia de Per Noste) , qui Eric Gonzales recomanda, dab arguments deus bons, d'escríver avalòt. Aqueth mot qu'ei tanben catalan (avalot en catalan), enqüèra que lo mot catalan aja la significacion deu mot gascon arbaròt . Abalòt, segon Palay,  que significa simplament atropament, rencontre de dus grops e abalotà's que vòu díser  màve's tà formar un atropament. Sus la relacion qui arreliga abalot, arbaròt e abalut (latin voluta), que i tornarèi (EDIT 6 gèr de 2018: ved. messatge aquiu.  Los mots catalans avalot e avalotar e espanhòu alborote/ar/o que semblan de construccion gascona, remontant tà lat. voluta via abalut: abalòt, abalotar e arbaròt, arbarotar).

Un aute mot desconeishut deu lexic occitan non-gascon qu'ei abarrotar. No'u trobaratz pas hens lo diccionari de Mistral, pas mei que abalòt. Aqueth mot abarrotar  que m'a interessat pr'amor que'u trobam tanben en catalan e en las lengas iberoromanicas, totun dab significacions plan distintas de la deu mot gascon. Especificament en gascon, abarrotar que vòu díser bastonejar, perseguir en bastonejar. Abarrotà's que vòu díser patacà's a còps de barròt, de bastòrra. Lo mot abarrotar qu'ei construsit a partir de barròt, derivat afixat de barra  qui, en gascon, e pòt designar ua sòrta de baston. Un barròt, especificament en gascon, que designa ua traca de bastòrra. Que's cau avisà's de que lo quite mot baston e pausa un problèma semantic en gascon, pr'amor deu risc de confusion dab un omonime baston de significat completament diferent.  Lo mot baston qu'ei un gasconisme qui designa un pielat de palhas, gèrbas secas, tojas, heuç,  qui serveish de sostratge. L'etimologia d'aqueth dusau mot baston que vien de basta,  un gasconisme tà designar plantas com la toja, emplegadas d'autescòps com a sostratge entau bestiar. De la medisha manèira, que i a dus vèrbes bastoar en gascon. Lo prumèr, uei lo dia extint o guaireben extint, qu'ei l'equivalent gascon regular  deu mot de formacion onguesa bastonar, aqueth darrèr mot qu'ei absent du diccionari de Palay. Totun, lo gascon qu'a conservat lo substantiu bastoada qui'n deriva (en occitan e en catalan: bastonada). Lo segon vèrbe bastoar que vau diser har (a)bastons, qu'ei a díser tribalhar en dalhar e amassar los vegetaus tà poder har lo sostratge . En gascon, lo bastoar qu'ei lo lòc on i creishen gèrbas o tojas. Jo que supausi qu'ei aquera possibilitat de confusion enter aqueths dus mots baston qui va provocar l'emplec deus mots barra e barròt  en lòc de baston e l'extincion deu vèrbe bastoar com a  sinonime de bastonejar, au profieit deu son aute sinonime abarrotar. En catalan com en gascon, lo vèrbe occitan bastonar n'i existeish pas, enqüèra que i trobam bastonada e, en gascon, bastoada. Per contra, lo gascon com lo catalan qu'an lo mot bastonejar,  de formacion clarament non-gascona  (en espanhòu: bastonear).

Dongas lo mot abarrotar que permet d'arrevirar en gascon lo mot occitan non-gascon bastonar, desconeishut en gascon. En catalan, lo mot abarrotar, de medisha etimologia, n'a pas briga la significacion deu mot gascon. Atau que nse'n ditz lo GDLC:

[de barrot]
	v tr 1 Falcar (l'estiba d'una nau) omplint tots els buits.
	2 1 Carregar (una nau) aprofitant tots els espais.
		2 p ext Emplenar completament, atapeir d'articles, de mercaderies, de persones, etc. (un magatzem, una botiga, un local, un vehicle, etc.). Abarrotar la nevera d'ampolles d'aigua.

Aquera definicion qu'ei tanben la deu mot en castelhan segon lo DLE:


(De barrote).

1. tr. Apretar o fortalecer con barrotes algo.

2. tr. Llenar completamente, atestar de géneros u otras cosas una tienda, un almacén, etc.

3. tr. Llenar un espacio de personas o cosas.

4. tr. Mar. Asegurar la estiba con abarrotes.

5. tr. Mar. Cargar un buque aprovechando hasta los sitios más pequeños de su bodega y cámaras, y a veces parte de su cubierta.

6. tr. Am. Saturar de productos el mercado, de manera que se deprecian por su excesiva abundancia.

Qu'arretrobam las definicions 1 a 5 dab lo mot abarrotar en portugués. Com s'ac pòt véder, abarrotar en catalan, espanhòu e portugués  n'a pas briga  la significacion deu mot gascon, a maudespieit de la concordança perfèita de fòrma. Aquerò que s'explica per la diferéncia semantica enter lo mot gascon barròt e los mots barrot o barrote en las lengas de la peninsula. En las lengas vesias, barra non significa pas briga baston, qu'a meilèu lo significat deu mot francés barre. Abarrotar dab la significacion de l'occitan non-gascon bastonar qu'ei un gasconisme vertadèr, gessit de la substitucion deu mot baston, ambigú en gascon,  per derivats de barra. Un aute mot  probablament derivat de barra qu'ei  barrica, gasconisme de la tecnologia viticòla adoptat per totas las lengas vesias, en particular peu francés (barrique). Que i tornaram un aute còp. 

Las banas de la mula.

Los asos e mulas que pòden portar banas. 

Vertat o non ?

, la f﷽﷽﷽ dhi pas lo mot en occitan)tentat de litres). ot bana n'ÒcÒc, `Oc, Òc-ben, la frasa qu’ei plan  vertat.

En tot cas, qu’ac ei en gascon.

En occitan non-gascon, pas tant. Que son las vacas qui pòrtan "de banas", non pas las mulas. 

Lo mot bana n’a pas la medisha significacion  en occitan non-gascon qu’en gascon.  Peus occitans non-gascons, una bana qu'ei un còrn.  En lenga nosta, bana non significa pas briga còrn, que designa un recipient, en particular lo de metau qui serveish - o meilèu serviva - tà transportar la  lèit. Ua bana qu'ei autanplan unha unitat de volume, corresponent a 20 litres.