ΡΩΜΥΛΟΥ ΜΑΝΤΖΟΥΡΑ: Καρναβάλι Καστοριάς: Κόμης Αυστριακός περιηγείται πεζός... στην πατερίτσα των αρχών του 20ου αιώνα

ΟΔΟΣ 12.1.2017 | 868

Η υψηλή καλλιτεχνική και ανεκτίμητη ιστορική αξία των φωτογραφιών των αδελφών Παπάζογλου είναι γνωστή και αδιαμφισβήτητη. Μια από αυτές τις φωτογραφίες όπως πρωτοπαρουσιάστηκε¹ μαζί με πλήθος άλλων, χάρη στον αείμνηστο Γ. Γκολομπία, μου είχε τραβήξει την προσοχή. Ήταν η φωτογραφία με τίτλο “Κόμης Αυστριακός περιηγείται πεζός”. Κατά τα φαινόμενα απεικονίζει ένα νεαρό Καστοριανό μεταμφιεσμένο στα πλαίσια του τοπικού Καρναβαλιού με ειρωνικό ή σαρκαστικό χαρακτήρα.

Αυτό που μου κέντρισε την περιέργεια ήταν ότι ο νεαρός κύριος της φωτογραφίας με το επιτηδευμένα «βαθυστόχαστο ύφος» έχει αμφίεση που δεν συνάδει με τον τρόπο που θα ήταν ενδεδυμένος ένας Αυστριακός κόμης περιηγητής των αρχών του 20ου αιώνα (πεζός ή εποχούμενος…) Την συγκεκριμένη στιγμή δεν με απασχόλησε ιδιαίτερα και την απέδωσα στον αυθορμητισμό του δωδεκαημέρου και ίσως στην ένδεια των μέσων απόδοσης του επιθυμητού.

Μελετώντας όμως την Βαλκανική Ιστορία του 19ου και 20ου αιώνα, ειδικά μετά την προσάρτηση της Βοσνίας Ερζεγοβίνης στην Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία το 1874, εύκολα διαπιστώνεται ότι το ενδιαφέρον της Βιέννης για τα Βαλκάνια, συναγωνίζεται πλέον αυτό της Αυτοκρατορικής Γερμανίας για την επέκταση στην Ανατολή. Έτσι πληθαίνουν και οι Αυστριακές εξερευνητικές, επιστημονικές αποστολές προς το πιο απομονωμένο και οπισθοδρομικό τμήμα της Ευρώπης, αυτό των εσωτερικών Βαλκανίων που διαφεντεύεται από την καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία.

ΟΔΟΣ 12.1.2017 | 868 | σ.11

Από αυτές τις αποστολές, άλλες χρηματοδοτούνται από ερευνητικά ιδρύματα και Πανεπιστήμια, άλλες απευθείας από τις Μυστικές υπηρεσίες της Αυστρίας. Ιδιαίτερα στην μυστηριώδη Αλβανία, της οποίας οι ακτές ήταν πολύτιμες για τον έλεγχο των Δαλματικών ακτών και της Αδριατικής, όπου αναγεννάτε το Ιταλικό Ναυτικό, καθώς και τα ορεινά της εδάφη, απαραίτητα για τον περιορισμό του Σερβικού επεκτατισμού.

Μια εκτεταμένη αποστολή ιδιαίτερα γνωστή, ήταν αυτή του Johann Georg von Hahn που ξεκίνησε από το Δυρράχιο τον Νοέμβριο του 1863 και κατέληξε τον Νοέμβριο του ίδιου έτους στη Θεσσαλονίκη². Χάρη σε αυτή την αποστολή και τον σπουδαίο φωτογράφο της Josef Székely δημιουργήθηκαν οι παλιότερες φωτογραφικές απεικονίσεις της Οχρίδας, του Μοναστηρίου, καθώς και της Θεσσαλονίκης, οι τελευταίες δε αποτέλεσαν τον πυρήνα εντυπωσιακής έκθεσης στη «Βίλα Μπιάνκα» εκθεσιακό χώρο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας στη Θεσσαλονίκη και την έκδοση ενός σπουδαίου λευκώματος.

Ένας άλλος περιηγητής-επιστήμονας-μυστικός πράκτορας, και μάλιστα ιδιαίτερα εκκεντρικός ήταν ο βαρόνος Franz Nopcsa von Felső Szilvás (φωτογραφία αριστερά). Σπουδαίος Παλαιοντολόγος με ιδιαίτερα μεγάλο ερευνητικό έργο στα απολιθώματα Δεινοσαύρων, έγινε επίσης και ο πρώτος ¨Αλβανολόγος»³. Περιηγήθηκε την Αλβανία αρκετές φορές από το 1903 ως το 1912, κινδυνεύοντας μάλιστα να χάσει τη ζωή του από ένοπλους Αλβανούς πολλές φορές. Μελέτησε και φωτογράφησε πλήθος τοπίων, πόλεων, χωριών, κατοίκων της ευρύτερης περιοχής για λογαριασμό της Αυστρίας.

Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου χρηματοδότησε και ηγήθηκε μικρού ένοπλου σώματος Αλβανών στον αγώνα κατά των Οθωμανών, παρότι η Αυ στρό-Ουγγαρία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν Σύμμαχοι, συμμετέχοντας έτσι στη χάραξη του μεταπολεμικού τοπίου, όπως τον φανταζόταν οι Μυστικές Υπηρεσίες της Βιέννης.

Μάλιστα υπήρξε και ένας από τους υποψήφιους για τη θέση του ηγεμόνα του νέου Αλβανικού κράτους, αν και η υποψηφιότητα του δεν βρήκε ιδιαίτερη υποστήριξη, κυρίως λόγω του ανοιχτά ομοφυλοφιλικού προσανατολισμού του, κάτι ανεκτό στους Αριστοκρατικούς κύκλους της εποχής, αλλά απαράδεκτο για τη χώρα που επρόκειτο να διαφεντέψει.

Μετά τον πόλεμο καταστράφηκε οικονομικά καθώς ο πύργος και τα κτήματα της οικογένειας του στη Τρανσυλβανία, βρέθηκαν μέσα στα νέα σύνορα της Ρουμανίας. Ζώντας έκτοτε πάμφτωχος στη Βιέννη, το 1933 σε μια κρίση παραφροσύνης σκότωσε τον Αλβανό γραμματέα και σύντροφο του και αυτοκτόνησε⁴.

Η πιο διαδεδομένη του φωτογραφία είναι αυτή που τον απεικονίζει ένοπλο και ενδεδυμένο με τον τρόπο των ορεσίβιων ανταρτών της Αλβανίας.

Συγκρίνοντας τις δύο σύγχρονες φωτογραφίες είναι σχεδόν βέβαιο πως ο άγνωστος -μέχρι στιγμής Καστοριανός- σατιρίζει τον ιδιόρρυθμο Αυστριακό κόμη Franz Nopcsa που τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα περιηγείτο στην περιοχή. Προφανώς οι φωτογραφίες του ως Αλβανού αντάρτη προκάλεσαν θυμηδία γενικά, καθώς συνδυαζόταν με τον ιδιαίτερα εκκεντρικό και αντισυμβατικό τρόπο ζωής του, αλλά και με το γεγονός ότι προωθούσε τα Αλβανικά - Αυστριακά συμφέροντα στην ευρύτερη Μακεδονία.

Έτσι λοιπόν ο νεαρός συμπολίτης μας, μπήκε στον κόπο και τα έξοδα, να φωτογραφηθεί στον καλύτερο φωτογράφο της πόλης και να γράψει την λεζάντα με το χέρι. Είναι μάλλον σίγουρο πως η φωτογραφία αυτή δεν προορίζονταν μόνο για το κάδρο ή το προσωπικό άλμπουμ, αλλά και για αποστολή σε συγγενείς και φίλους, προφανώς ικανούς να αντιληφθούν και να εκτιμήσουν το πνεύμα του αποστολέα, μακριά από τον τόπο κατοικίας κάτι ιδιαίτερα συνηθισμένο έως και πριν μερικές δεκαετίες.

Βλέπουμε λοιπόν έναν νεαρό άνδρα, εγγράμματο, αφού επάνω στη δική του φωτογραφία υπάρχει ο τίτλος χειρόγραφα και καλλιγραφικά, που σατιρίζει εύστοχα την φαιδρή εμφάνιση αλλά και την «ενοχλητική» παρουσία ακόμη ενός ξένου πράκτορα στην ευρύτερη του χώρα, την ετοιμοθάνατη πολυεθνική Ευρωπαϊκή Τουρκία, όπου πέρα από τους δικαιούχους της κληρονομιάς υπόδουλους Βαλκάνιους και τα ήδη υπάρχοντα εθνικά κράτη, καιροφυλακτούν οι μεγάλες δυνάμεις.

Είναι λοιπόν ιδιαίτερα ενδιαφέρον πως μέσα από το Καρναβάλι, ο εικονιζόμενος περνά ένα τόσο εκλεπτυσμένο χιούμορ, με πλάγιες αλλά σαφείς αναφορές στην γνώση του εθνό-γεωγραφικού του περίγυρου, που κάθε άλλο παρά τοπικός και μικρός δείχνει να είναι. Αξιοσημείωτο είναι πως από τη φωτογραφία αυτή μπορούμε να αντιληφθούμε δυο από τα σπουδαιότερα χαρακτηριστικά του εθίμου. Την προσεγμένη μεταμφίεση και τη σάτιρα.

Σημειώσεις:

1. Γιάννης Σταθάκος , Λεωνίδας Παπάζογλου, Φωτογραφικά πορτραίτα της Καστοριάς και της περιοχής της την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα .Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης 2004 

2. Γ.Επαμεινώνδας Θεσσαλονίκη 1863-1873 Οι παλαιότερες φωτογραφίες οι πρώτοι χάρτες της περιοχής σταθμού και λιμανιού. ΜΙΕΤ 2014

3. Περιοδικό Scientific American 29/09/2011 Άρθρο με τίτλο : The life and Legacy of the Dinosaur Baron

4. Περιοδικό Smithsonian Magazine Άρθρο της Vanessa Veselka με τίτλο : History forgot this Rogue Aristocrat who discovered Dinosaurs and died penniless. Ιούλιος 2016. 

Βιβλιογραφία: 

-Γιάννης Σταθάκος, Λεωνίδας Παπάζογλου, Φωτογραφικά πορτραίτα της Καστοριάς και της περιοχής της την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα .Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης 2004

-Γ.Επαμεινώνδας Θεσσαλονίκη 1863-1873 Οι παλαιότερες φωτογραφίες οι πρώτοι χάρτες της περιοχής σταθμού και λιμανιού. ΜΙΕΤ 2014

-E.M.Burns. .Ευρωπαϊκή Ιστορία. Ο Δυτικός πολιτισμός .Νεότεροι χρόνοι. Εκδόσεις επίκεντρο Θεσσαλονίκη 2006

-Μελπομένη Κατσαροπούλου. Ιστορία του Μαυροβουνίου. Εκδόσεις Βάνιας Θεσσαλονίκη 2004

-Pierre Cabanes, Olivier Chaline, Bernard Doumerc, Alain Ducellier, Michel Sivignon. Ιστορία της Αδριατικής. ΜΙΕΤ Αθήνα 2011

-Περιοδικό Scientific American Άρθρο με τίτλο : The life and Legacy of the Dinosaur Baron 09/2011

-Περιοδικό Smithsonian Magazine Άρθρο της Vanessa Veselka με τίτλο : History forgot this Rogue Aristocrat who discovered Dinosaurs and died penniless. 07/2016

Πηγή φωτογραφιών: 

Σελ. 10: Γιάννης Σταθάκης Λεωνίδας Παπάζογλου Φωτογραφικά πορτραίτα της Καστοριάς και της περιοχής της την περίοδο του Μακεδονικού αγώνα. Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης 2004.
Σελ. 11:  albanianphotography.net και flickr.com
Σελ. 12: husradikzazad.hu και albanianphotography.net

Διαδικτυακοί τόποι:

http://www.albanianphotography.net/nopcsa/
http://www.smithsonianmag.com/history/history-forgot-rogue-aristocrat-discovered-dinosaurs-died-penniless-180959504/
https://chasmosaurs.blogspot.gr/2016/04/baron-scientist-swashbuckler-spy.html
https://en.wikipedia.org/wiki/Franz_Nopcsa_von_Fels%C5%91-Szilv%C3%A1s

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 12 Ιανουαρίου 2017, αρ. φύλλου 868

-Στο ίδιο φύλλο δημοσιεύθηκαν μεταξύ άλλων:

• ΟΔΟΣ: Ξορκίζοντας το κακό
• Λόγος & Αντίλογος: Α. Πηχιών: Περί μετονομασίας του καστοριανού καρναβαλιού
• ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ-ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Ό,τι κραυγάζει δεν είναι αληθινό
• Στην Αριστοτέλους Ι
• Στην Αριστοτέλους II
• Στην Αριστοτέλους III
• "Ξορκίζοντας το κακό" [παράρτημα I]
• "Ξορκίζοντας το κακό" [παράρτημα II]
• "Ξορκίζοντας το κακό" [παράρτημα III]
• "Ξορκίζοντας το κακό" [παράρτημα IV]
• "Ξορκίζοντας το κακό" [παράρτημα V]
• "Ξορκίζοντας το κακό" [παράρτημα VI]
• "Ξορκίζοντας το κακό" [παράρτημα VII]
• "Ξορκίζοντας το κακό" [παράρτημα VIII]
• Ρογκατσάρια
• Λόγος & Αντίλογος Ζ.Τζηκαλάγιας: "Περί του καστοριανού καρναβαλιού I"

-Επίσης δημοσιεύθηκαν το ίδιο χρονικό διάστημα:

• ΟΔΟΣ: Ξορκίζοντας το κακό [ΙΙ]
• ΟΔΟΣ: Μέδουσα [Ξορκίζοντας το κακό ΙΙΙ]
• Λόγος & Αντίλογος: Αγαπητή ΟΔΟΣ ["Ραγκού+Τσάρος"]
• Λόγος & Αντίλογος [Χ. Πατρώνου] Περί καστοριανού καρναβαλιού
• Λόγος & Αντίλογος [Α. Πηχιών] Περί Καστοριανού Καρναβαλιού συνέχεια
• Λόγος & Αντίλογος [Μ. Μπατρίνος] 16.2.2017 Καστοριανό καρναβάλι
• Λόγος & Αντίλογος Γ. Σκόρδας: "Περί του καστοριανού καρναβαλιού II"
• Λόγος & Αντίλογος A. Πηχιών: "Περί του καστοριανού καρναβαλιού III"
• ΟΔΟΣ: Διάπλαση συνειδήσεων
• Λόγος & Αντίλογος Γιάννης Σκόρδας: "Περί καστοριανής παράδοσης"
• Μεγαλώνοντας τα «Καλά Παιδιά» του Καστοριανού Καρναβαλιού
• Λόγος & Αντίλογος Μεν. Μπατρίνος "Καστοριανό καρναβάλι"
• ΜΕΡΟΠΗΣ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΓΓΕΛ: Όνειρο
• Οι "Τσαρανιασμένοι Ραγκουτσάρηδες" [II]
• Οι "Τσαρανιασμένοι ραγκουτσάρηδες" [I] 
• Καστοριά 1920, μαθητές μουσικής.
• Ριζοσπάστης: Τα ρουγκατσάρια
• Λόγος & Αντίλογος [Γ.Σκόρδας] 16.2.2017 Περί καρναβαλιού
• Нова Зора [συνέχεια]
• Нова Зора: Ραγκουτσάρια ή Ρογκσατσσάρι ή μήπως καστοριανό καρναβάλι;
• Το κακό πνεύμα...
• Ένα απλό αστικό καρναβάλι
• Το καρναβάλι της Καστοριάς!
• Ρουγκατσάρηδες πλημμύρισαν το Λευκό Πύργο
• ΟΔΟΣ: Δεοντολογίες και άλλα τινά
• Καρναβάλια Ιανουαρίου 2018

Σχετικά:

• ΧΡΥΣΟΥΛΑΣ ΠΑΤΡΩΝΟΥ ΠΑΠΑΤΕΡΠΟΥ: Καστοριά 1874-1901 | Όψεις μιας λησμονημένης εποχής