Λόγος & Αντίλογος

Στιγμιότυπο από το "αργείτικο καρναβάλι", που δεν άλλαξε ονομασία. 

Περί Καστοριανού Καρναβαλιού συνέχεια

Αφορμή γιά νά γράψω τό παρόν κείμενο μοῦ ἔδωσε τηλεφωνική συνομιλία, πού εἷχα μέ τήν σύζυγο ἐκλιπόντος συμπολίτου μας, διαπρεπούς καί λίαν δραστήριου μέλους τῆς Καστοριανῆς παροικίας τῶν Ἀθηνῶν, γόνου παλαιάς ἱστορικῆς οἰκογενείας τῆς πόλεώς μας. 

Ἡ ἀξιότιμος κυρία, νύφη Καστοριανή, ἀγαπά τήν Καστοριά καί πάντοτε ἐνδιαφέρεται γιά τά τεκτενόμενα στήν ἰδιαιτέρα μας πατρίδα. Ἐπισκέφθηκε τήν ἔκθεση φωτογραφίας τῶν Καστοριανῶν Καρναβαλιῶν, ἡ ὁποία παρουσιάσθηκε στό πνευματικό κέντρο τοῦ Δήμου Μοσχάτου – Ταύρου (*) καί μέ πῆρε τηλέφωνο νά μοῦ πεῖ τίς ἐντυπώσεις της καί νά μοῦ ζητήσει νά τῆς διευκρινίσω ὁρισμένες ἀπορίες της. 

Οἱ ἐντυπώσεις της ἀπό τίς φωτογραφίες ἀρίστη καί οἱ παρουσιάσεις τῶν δύο κυριῶν ἐξαίρετες. Ὅταν ὅμως τίς συνεχάρηκε γιά τήν παρουσίαση τους, τίς ρώτησε γιατί λέτε τά καρναβάλια "ραγκουτσάρια" καί τί σημαίνει ἡ λέξη αὐτή; Οἱ κυρίες τῆς παρουσίασης τῆς ἐκθέσεως τῆς εἴπαν ὅτι: «δέν γνωρίζουμε, ἔτσι μᾶς εἴπαν ὅτι λέγονται καί δέν γνωρίζουμε καί τί σημαίνει ἡ λέξη αὐτή». 

Μοῦ πῆρε τηλέφωνο νά μέ ρωτήσει γιατί τά λένε "ραγκουτσάρια"; «Ἐγώ ἀπό τόν μακαρίτη τόν ἄνδρα μου, τήν πεθερά μου καί τήν γιαγιά τά ξέρω ὡς καρναβάλια καί ὡς τέτοια τά γιορτάζαμε». Τῆς ἐξήγησα ὅσο μποροῦσα γιατί τώρα τά ὀνομάζουν "ραγκουτσάρια", τί συμβαίνει σήμερα στήν Καστοριά καί ὅτι ὅλοι ἐμεῖς οἱ παλιοί Καστοριανοι ἐπιμένουμε ὅτι ἡ ὀρθή ὀνομασία εἷναι Καρναβάλια.

Ἀναφέρω τήν ἀνωτέρω συζήτηση γιά νά τονίσω ὅτι ὅλοι μας, ὅσοι ζήσαμε καί γιορτάσαμε στήν νεαρή μας ἠλικία τά Καρναβάλια τῆς Καστοριᾶς, τό τριήμερο τοῦ ἑορτασμοῦ τους, ὅπως ἐπίσης ὅσοι γνωρίζουν ἀπό διηγήσεις τῶν γονιῶν τους καί γενικῶς τῶν προγόνων τους τά πραγματικά ¨Καστοριανά Καρναβάλια¨, καί τό ὅτι τά λέγαμε πάντοτε Καρναβάλια, καί ὄχι "Ραγκουτσάρια".

Διερωτόμαστε γιατί ἕνα ἀτόπημα μιὰς προηγουμένης δημοτικῆς Ἀρχής, ἡ ὁποία αὐτοβούλως καί αὐθαίρετα μετονόμασε τά Καρναβάλια σέ "Ραγκουτσάρια", τά μέλη τῆς ὁποίας ὁρμώμενα, θέλω νά πιστεύω, ἀπό καλό σκοπόν, ἐνήργησαν χωρίς νά θέλουν νά ἀλλοιώσουν καί διαστρέψουν τήν ἱστορία τους, τόν χαρακτῆρα τους καί τόν τρόπο ἐπιτελέσεώς τους, συνεχίζεται μέχρι σήμερα νά χρησιμοποιεῖται ἡ ὀνομασία ¨Ραγκουτσάρια¨.

Καί μάλιστα μέ ἐπιμονή, σθένος καί πάθος ἀπό τίς τελευταῖες Δημοτικές Ἀρχές, ὁρισμένα μέσα ἐνημέρωσης (ἔντυπα καί ἡλεκτρονικά), καί ἀπό τούς περισσότερους οἰκοῦντες σήμερα τήν Καστοριά.

Οἱ ἀνωτέρω, κατεχόμενοι ἀπό μιά διεστραμμένη ἰδεοληψία ἀγνώστου προελεύσεως (μερικοί τήν θεωροῦν καί ὕποπτη), προσπαθοῦν νἀ ἐπιβάλλουν τήν στρεβλή αὐτή ὀνομασία τῶν Καστοριανῶν Καρναβαλιῶν ὡς τήν ὀρθή, χρησιμοποιοῦντες κάθε μέσο, θεμιτό καί ἀθέμιτο.

Διαστρεβλώνουν τήν ἱστορική ἀλήθεια μέ πολλοὐς καί διαφόρους τρόπους. Ἡ ἀλήθεια τῆς ὀρθής ὀνομασίας (και τοῦ ἐθίμου) Καρναβάλια, δέν ἀποδεικνύεται μόνον ἀπό τίς φωτογραφίες μετεμφιεσμένων παλαιῶν ἐποχῶν στίς ὁποῖες ἀναγράφεται ἐμφανῶς ἡ λέξη "Καστοριανά Καρναβάλια", δημοσιεύσεις στίς τοπικές ἐφημερίδες τῆς ἐποχῆς γιά τά Καρναβάλια της Καστοριᾶς καί οὔχί "ραγκουτσάρια"(πού ἀπαντῶνται στίς ἀγροτικές κοινότητες  καί στήν ὕπαιθρο), τίς μαρτυρίες ζώντων παλαιῶν Καστοριανῶν καί πολλῶν ἄλλων πού γνωρίζουν τήν ἀλήθεια ἀπό τίς διηγήσες τῶν γονέων καί παππούδων τους καί ἀπό πολλά ἄλλα στοιχεῖα.

Ἀποσβαίνουν τήν ὀνομασία ¨Καρναβάλια¨ ἀπό παλαιἐς φωτογραφίες καί δημοσιεύματα καί τά παρουσιάζουν μέ τήν ὀνομασία ¨ραγκουτσάρια¨, ὅπως ἀποκάλυψε καί τό ἀναφέρει ὁ κύριος Γιάννης Σκόρδας μέ δημοσιέυσή του στήν ΟΔΟ (873ο φύλλο τῆς 16ης/2/2017).

Ἀμφισβητοῦν τήν πλέον ὀρθή καί ἐπικρατοῦσα ἄποψη τῆς προελεύσεως τῆς ἑορτῆς τῶν Καρναβαλιῶν τῆς Καστοριᾶς ἀπό τήν ἀρχαιοελληνική ἑορτή τῶν Κρονίων, ὅπως αὐτά ἐξελήχθηκαν καί ἐορτάζονταν στήν Ἀθήνα τήν αὐτήν χρονική περίοδο, ἧταν μιά ἀμιγῶς ἀστική ἑορτή πανηγύρεως μέ χαρακτηριστικά παρόμοια σχεδόν τῶν καρναβαλιῶν, ὅπως ἑορτάζονταν τά παλαιά χρόνια στήν Καστοριά. 

Ἀναπτύσσουν διάφορες θεωρίες καί τίς προβάλλουν μέ διάφορα μέσα, διάφορες λαογραφικές ἀναφορές καί δημοσιεύσεις, ἐκπομπές στά μέσα ἐνημέρωσης, ἀκόμη καί μέ τήν ἔκδοση εἰδικοῦ φυλλαδίου, τό ὁποῖο μάλιστα ἐκδόθηκε μέ προτροπή τῆς δημοτικῆς Ἀρχής, καί διανεμήθηκε ἀπό τόν Δῆμο καί πιθανῶς νά ἦταν αὐτό ἡ πηγή πληροφοριῶν γιά ὅσα ἔγραψαν οἱ ἐφημερίδες τῶν Ἀθηνῶν γιά τά Κάστοριανά Καρναβάλια ὀνομάζοντάς τα ¨ραγκουτσάρια¨ καί δυσφημίζοντας τόσο τόν θεσμό τῶν καρναβαλιῶν ὅσο καί τήν πόλη μας.

Προβάλλουν καί θέλουν νά τίς ἐπιβάλλουν τελείως ἀνυπόστατες θεωρίες περί παγανιστικῆς προελεύσεως τῶν καρναβαλιῶν τῆς Καστοριᾶς γιά τήν ἐξόρκιση τοῦ κακοῦ καί γιά τήν ἐφορία τῆς γής, προελεύσεως ἀπό σλαβικά παρόμοια δρώμενα, ἀκόμη καί ἀπό τούς "Παυλικιανούς ἤ Βογομίλους", ὀπαδούς χριστιανικῆς αἰρέσεως, οἱ ὁποῖοι μεταφέρθηκαν βιαίως ἀπό τήν Μικράν Ἀσία τόν 4ο ἤ 5ο αἰῶνα στήν χερσόνησο τοῦ Αἴμου στήν βόρεια περιοχῆς τῆς χερονήσου πολύ ἀπέχουσας ἀπό τήν Καστοριά.

Τά ἀνωτέρω εἷναι τελείως ἀνιστόριτα καί ἐκτός τῆς πραγματικότητας. Ἡ Καστοριά ἀπό τήν ἵδρυσή της ἧταν πάντοτε μιά ἀστική πόλη, κατοικούμενη ἀπό ἀμιγῶς ἀστικό πληθυσμό, γιατί ἡ οἰκονομία της δέν στηρίχθηκε ποτέ στή γή καί τήν ἀγροτική παραγωγή, ἀλλά στηρίζονταν πάντοτε, καί ἐπί Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας καί ἐπί Ὁθωμανικῆς, στήν ἐπεξεργασία τῆς γούνας, στήν ἀλιεία καί τό ἐμπόριο.

Τό ἴδιο συμβαίνει καί γιά τήν ὀνομασία "ραγκουτσάρια". Ἐδώ δέν ξέρουν τί τούς γίνεται ὡς πρός τήν ἐτυμολογία τῆς λἐξεως. Ἄλλοι τήν ἀποδίδουν στήν λατινική λέξη rogatores πού σημαίνει ζητιάνοι, ἄλλοι σέ σλαβική παγανιστική προέλευση, ἄλλοι σέ Ραγκοῦ καί Τσάρο (!) , καί τελευταίως ὁ συντάκτης τοῦ δημοτικοῦ φυλλαδίου ὀνομάζει τά καρναβάλια, ὄχι "ραγκουτσάρια" ἀλλά "ρα-κ-ουτσάρια", καί ὅτι ἡ ὀνομασία προέρχεται ἀπό τά… "ράκη" (!) δηλαδή ἀπό τήν συρραφή τῶν ἀποκομμάτων τῶν γουναρικῶν! 

Ὅλα αὐτά, ἄν δέν εἶναι γιά γέλια εἷναι γιά κλάματα στό πῶς κατάντησε δυστυχῶς ἡ κοινωνία τῆς Καστοριᾶς.

Τό σθένος καί πάθος πού ἐπιδεικνύει ἡ νύν δημοτική Ἀρχή γιά νά ὑπερασπισθεῖ τήν ὀνομασία "ραγκουτσάρια", γιά τήν ὁποία δέν ἔχει καμίαν εὐθύνη καί δέν τήν θεωρεῖ κανείς ὑπόλογο, ἐάν τό ἐπιδείκνυε γιά τήν ἐπαναφορά τῆς ὀρθής τους ὀνομασίας "Καστορινά Καρναβάλια", θά προσέφερε τά μέγιστα στήν πολιτιστική εἰκόνα τῆς πόλεώς μας, ἡ ὁποία δέν παρουσιάζει καί τά καλύτερά της. 

Δυστυχῶς ὄχι μόνον δέν συμβαίνει τό τοιοῦτον, ἀλλά δέν ἔχει οὔτε τήν ἐντιμότητα νά παραδεχθεῖ ὅτι ἡ στρεβλῆ αὐτή ὀνομασία ἐπεβλήθηκε αὐθαίρετα καί ἀνόητα, κατά τήν γνώμη μου, ἀπό μιά δημοτική Ἀρχή τήν δεκαετία τοῦ ’80-‘90, ἄν δέν ἀπατῶμαι, καί δέν ἐχρησιμοποιούνταν παλαιότερα.

Ὁ ἀξιοσέβαστος συμπολίτης μας κύριος Μενέλαος Μπατρίνος, ὁμότιμος καθηγητής τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, μέ ὅλη τήν ἀξιοπιστία καί τό κύρος τῆς γνώμης του, τό ὁποῖο ἀπορρέει καί ἀπό τήν προσωπική του ἐμπειρία τῶν Καρναβαλιῶν, ὅπως τά ἔζησε στά παιδικά του χρόνια, στήν μικρή σέ ἔκταση ἐπιστολή του πού δημοσιεύθηκε στήν ΟΔΟ (εδώ), στό ἀνωτέρω ἀναφερόμενο φύλλο, τονίζει λακωνικά (δηλ. μέ λίγα λόγια μᾶς λέγει πολλά), τά ἀτοπήματα τῆς δημοτικῆς Ἀρχής καί προτρέπει τήν ἐγκατάλειψη τῆς ὀνομασίας "ραγκουτσάρια" καί ἐπαναφορά τῆς ὀρθής ὀνομασίας. 

Γιά νά χρησιμοποιήσουμε δέ ἐδώ τήν φράση τοῦ Εὐαγγελίου «τί χρείαν ἔχουμε ἄλλης μαρτυρίας», ἄς ἀκολουθήσουμε τήν προτροπή τοῦ λίαν σεβαστοῦ συμπολίτου μας, γιατί ὅπως μᾶς διδάσκει ἡ Ἐκκλησία μας «τό ἁμαρτάνειν ἐστί ἀνθρώπινο τό ἐμμένειν τῆ ἀμαρτία σατανικόν» καί ἡ ἀλλαγή τῆς ὀνομασίας τῶν Καστορινών Καρναβαλιῶν δέν ἀποτελεῖ ἁπλῶς ἔγκλημα ἤ ἁμάρτημα, ἀλλά εἶναι κάτι χειρότερο, εἷναι βλακεία.

Ἀναστάσης Κων. Πηχιών

apichion@yahoo.com

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 2 Μαρτίου 2017, αρ.φύλλου 875

(*) ΔΗΜΟΣ ΜΟΣΧΑΤΟΥ-ΤΑΥΡΟΥ: ΚΑΣΤΟΡΙΑΝΑ ΡΑΓΚΟΥΤΣΑΡΙΑ

 «Ραγκουτσάρια»: ένας ζωντανός θεσμός στην πόλη της Καστοριάς που αντλεί τη θεματική του από την παράδοση.

Τα «Ραγκουτσάρια» αντλούν τη θεματική τους από την παράδοση. Οι ρίζες τους εντοπίζονται στην κλασική αρχαιότητα. Το όνομά τους ενδεχομένως να προέρχεται από τη λατινική λέξη rogo «ζητώ», rogator «ζητιάνος», που πολύ εύστοχα ορίζει την ιδιότητα αυτού που συμμετέχει στην ομάδα των μεταμφιεσμένων. Τα «ρογκουτσάρια» ή «ραγκουτσάρια», εορτάζονταν κατά τα αρχαία Χειμερινά Διονύσια, όπου σύμφωνα με ιστορικές πηγές, θίασος μεταμφιεσμένων με περίεργες προβιές και αυτοσχέδιες μάσκες ή κρανία ζώων, περιφέρονταν στους δρόμους της πόλης με τη συνοδεία μουσικών οργάνων, περιπαίζοντας τους πάντες, κυρίως δε τους άρχοντες, επαιτώντας κεραστικά και φιλοδωρήματα για την απομάκρυνση των κακών πνευμάτων. Οι τελετές της διονυσιακής λατρείας μεταφέρθηκαν στη Ρώμη κατά την οποία εορτάζονταν οι ρωμαϊκές «Καλένδες» και στη συνέχεια στο Βυζάντιο. Ήλθαν σε αντίθεση με την επίσημη θρησκεία για να ενσωματωθούν τελικά στις σημαντικές χριστιανικές γιορτές. Στην οθωμανοκρατία τα βυζαντινά «ραγκουτσάρια» από γλεντική παράδοση μετουσιώνονται σε εκδηλώσεις συγκέντρωσης χρημάτων για κοινωφελείς σκοπούς. Το έθιμο πέρασε το κατώφλι του 20ου αι. με αρκετές διαφοροποιήσεις οι οποίες αφορούν κυρίως τις μεταμφιέσεις, τα μουσικά όργανα και τα μουσικά ακούσματα λόγω επιρροών που δέχθηκε το έθιμο από ξενόφερτα στοιχεία. Ένα σημαντικό στοιχείο της περιόδου αυτής που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία 1920-1930, ήταν η παρουσία του Βάκχου, με τη συνοδεία ενός γαϊδάρου στολισμένου με κληματόφυλλα, στο σαμάρι του οποίου στηριζόταν το ξόανο του θεού Διόνυσου, μέσα στο οποίο υπήρχε ένα μικρό βαρέλι με κρασί. Τα Ραγκουτσάρια πέρασαν το κατώφλι του 21ου αι. μεταφέροντας το Διονυσιακό κέφι στον παρόντα χρόνο. 

Επιλογή σχετικών αναρτήσεων:

• ΟΔΟΣ: Ξορκίζοντας το κακό
• ΟΔΟΣ: Ξορκίζοντας το κακό [ΙΙ]
• ΟΔΟΣ: Μέδουσα [Ξορκίζοντας το κακό ΙΙΙ]
• Λόγος & Αντίλογος [Μ. Μπατρίνος] 2.12.2015 «Καστοριανό καρναβάλι»
• Λόγος & Αντίλογος [Μ. Μπατρίνος] 16.2.17 Καστοριανό καρναβάλι II
• Το καρναβάλι της Καστοριάς!
• Ένα απλό αστικό καρναβάλι
• Μεγαλώνοντας τα «Καλά Παιδιά» του Καστοριανού Καρναβαλιού
• Λόγος & Αντίλογος [Γ. Σκόρδας] Περί του καστοριανού καρναβαλιού II
• Λόγος & Αντίλογος [Γ.Σκόρδας] Περί καστοριανής παράδοσης
• «Καλό θα είναι να το εξηγήσει ο ίδιος ο δήμαρχος Καστοριάς»
• Λόγος & Αντίλογος [Χ. Πατρώνου] Περί καστοριανού καρναβαλιού
• Λόγος & Αντίλογος [Α.Πηχιών] Περί μετονομασίας
• Λόγος & Αντίλογος [Α.Πηχιών] Περί του καστοριανού καρναβαλιού III
• Λόγος & Αντίλογος [Αναγνώστης] 26.1.2017
• Ρουγκατσάρηδες πλημμύρισαν το Λευκό Πύργο
• ΟΔΟΣ: Δεοντολογίες και άλλα τινά
• Καρναβάλια Ιανουαρίου 2018
• Λόγος & Αντίλογος: Ντένια Παπακώστα «Καστοριανό καρναβάλι»