 |
| Ο Ίων Δραγούμης (1878-1920). Φωτογραφικό Αρχείο Γενναδείου Βιβλιοθήκης. |
Μια παρουσίαση της δεύτερης έκδοσης του βιβλίου
της Μήτσης Σκ. Πικραμένου για τον Ίωνα Δραγούμη
Ο Νίκος Καζαντζάκης, που με την συμπλήρωση 60 χρόνων από τον θάνατό του τυχαίνει να είναι και τιμώμενος της φετινής διοργάνωσης, είχε ονομάσει τον Ίωνα Δραγούμη «αστραπή στην άκρα του γκρεμού μας». Αρκετά χρόνια μετά τον θάνατο του Δραγούμη καθώς αναφερόταν σ’ αυτόν, έγραφε πως υπήρξε ένας [...] εξαίσιος, όλο αντικρουόμενες δυνάμες και υψηλές ανησυχίες ανθρώπινος τύπος [...] ένας άνθρωπος που οι έλληνες έπρεπε να θαυμάζουν αν ήθελαν να δημιουργήσουν έναν αληθινά νεοελληνικό πολιτισμό [...] ενώ πάντοτε τον θεωρούσε ως [...] έναν από τους δυο ανθρώπους που περισσότερο τίμησε και αγάπησε στη ζωή του (ο άλλος ήταν ο Πέτρος Βλαστός).
Στο «Συμπόσιό» του, ο ίδιος πάλι, πλέκει το εγκώμιο του Κοσμά (δηλαδή του Ίωνα Δραγούμη):
[...] Πολλές βολές, βγαίνοντας άυπνος στο σκοτάδι, αγνάντευα κατά τη θάλασσα κ’ έκραζα δυνατά τ’ όνομά σου. Ήξερα πως και συ αγρυπνούσες και φώναζες κ’ έβλεπα το λύχνο σου να φέγγει μέσα στη νύχτα της Ελλάδας σαν άστρο.
Όλοι έσκυβαν φιλόδουλοι, ανάπνεαν το μολεμένο αέρα του κοπαδιού, ζεμένοι στο μάγγανο μιας ταπεινόχαρης ζωής. Εσύ μόνο δε βολευόσουν εύκολα. Οι συμβιβασμοί δεν ταίριαζαν στην αψηλή σου φύση κ’ είπες μια μέρα, περιφρονώντας το χαμογέλιο των φρόνιμων: «Εγώ θα σώσω την Ελλάδα!» [...]
[...] «Εγώ θα σώσω την Ελλάδα, στοχαζόζουν, θα πει «εγώ θα σώσω την ψυχή μου».
[...] Μια μέρα, θυμάσαι, μου ’γραψες, όταν λαβωμένος αγωνιούσες σ’ ένα ηπειρώτικο κατώι: «Είμαι ο τράγος της Παλαιάς Διαθήκης, που φορτωμένος στα διπλά νεφρά του τα κρίματα αλάκερου λαού, τραβάει κατά την έρημο να σκοτωθεί.»
Σχεδόν αιώνας έχει παρέλθει από την ημέρα της φρικτής δολοφονίας ̶ και όχι «εκτέλεσης» όπως με τόσην ευκολία αναφέρεται ̶ του εξαιρετικού αυτού άνδρα. «Το πρόσωπό» του μας παραδίδεται συχνότατα αγνώριστο και με τρομακτικές παραμορφώσεις χάρη στις αυθαίρετες και αποσπασματικές ερμηνείες των λόγων και των έργων του ή τις εκτός τόπου και χρόνου, συχνά αντιεπιστημονικές, ταξινομήσεις ενός περιγράμματος της ζωής του. Το κατεστημένο (ιστορικό, πολιτικό, δημοσιογραφικό κλπ) συσκοτίζοντας, διαστρεβλώνοντας και αποσιωπώντας το έργο του, αφήνοντάς το στο έλεος κομματικών, πολιτικών και ιδεολογικών σκοπιμοτήτων, κατέστησε τον Δραγούμη στην ουσία έναν αποσυνάγωγο κατατάσσοντάς τον με ελαφρόμυαλη ευκολία ακόμα και ανάμεσα στους πρώτους Έλληνες θεωρητικούς του φασισμού…
Ο Ίων Δραγούμης φύση σκεπτόμενη, καλλιεργημένη, ανήσυχη, αντιφατική, ελεύθερη, ανυπότακτη, εκρηκτική, ερωτική, καιόμενη, ευγενική και αριστοκρατική που απεχθάνονταν τη βία, κινήθηκε κάτω από μια βασανιστική μέριμνα σ’ όλη του τη ζωή: «Να γίνει καλύτερος και να είναι χρήσιμος». Υπήρξε ένας ιδαλγός στην αγορά όπως πολύ εύστοχα τον χαρακτήρισε ο Βασίλης Καραποστόλης στο βιβλίο του «Διχασμός και εξιλέωση».
Κατά τον Κλέωνα Παράσχο, σε κείμενο που αυτός δημοσίευσε το 1956, η στάση ζωής του Δραγούμη κρίνεται από φιλοσοφική άποψη ως μηδενιστική-πεσιμιστική αφού η τάση για δράση και ο ηρωισμός δεν αποτελούν παρά εκδοχές ή ισοδύναμα της απελπισίας.
Στη διάρκεια της πολυτάραχης ζωής του ο Δραγούμης κατάφερε να συγγράψει σε εξαίρετη Δημοτική γλώσσα μερικά βιβλία που του ενέπνευσαν η αγωνία του ελληνισμού να ξανασταθεί και η θυσία του έλληνα αξιωματικού πρωτομάρτυρα στη Μακεδονία, του γαμπρού και φίλου του, Παύλου Μελά. Κάποια από τα βιβλία του κατάφερε να τα δει και ο ίδιος τυπωμένα όσο ζούσε. Τα βιβλία αυτά μνημονεύει ο Κ. Θ. Δημαράς στην «Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας». Θεωρεί πως [...] αποτελούν μια πρωτοφανέρωτη στροφή του συγγραφέα προς τον εσωτερικό του κόσμο: μελετάει τις αντιδράσεις του, προσπαθεί να βρει τα βαθύτερα κίνητρα των ενεργειών του, αναλύει τις ψυχικές του καταστάσεις. Αυτός ο άνθρωπος, που πιστεύει στη δύναμη και την διδάσκει, είναι ένας ακούραστος ερευνητής του εγώ του.
Ο Γιώργος Ιωάννου έγραψε: [...] ήταν μεγάλος πεζογράφος ο Ίων Δραγούμης, ο δυνατότερος ασφαλώς από τους δημοτικιστές του καιρού του. Και δεν πρέπει να ξεχνιέται ότι τα κείμενά του πολύ λίγο είχε τον καιρό να τα δουλεύει, μπλεγμένος καθώς ήταν και φλογισμένος διαρκώς με χίλια δυο άλλα, και ακόμα καθώς του άλλαζαν, όπως είδαμε σχεδόν δυο φορές το χρόνο θέσεις είτε για να τον απομακρύνουν είτε για να τον προφυλάξουν από τις καταστάσεις που είχε ξαναδημιουργήσει. [...]
Η έντονη πολιτική και κοινωνική δράση του Δραγούμη αρχίζει κατά τον ατυχή πόλεμο του ’97, όταν σπεύδει να καταταγεί ως εθελοντής στον ελληνικό στρατό, με την ένταξή του στο διπλωματικό σώμα αμέσως μετά τις σπουδές του, την ενεργό ανάμιξή του στην πολιτική από το 1915 και τερματίζεται με τον βίαιο θάνατό του δυο χρόνια πριν από την «Μικρασιατική καταστροφή. Ατύχησε ο άνθρωπος αυτός να συγκρουσθεί στον πολιτικό στίβο με το κατεξοχήν «πολιτικό όν» της νεότερης ελληνικής πολιτικής ιστορίας ̶ με όλα τα θετικά και αρνητικά χαρακτηριστικά ενός ηγέτη αποτυπωμένα επάνω του ̶ τον Ελευθέριο Βενιζέλο, και τελικά να ποδοπατηθεί από την αδίστακτη προέλαση εκείνου.
Η κ. Πικραμένου, στις «σημειώσεις» της στην αρχή ακόμα του βιβλίου της για τον Ίωνα που παρουσιάζεται σήμερα, εκφράζεται μ’ όλο της το δίκιο και με έντονα αρνητικό τρόπο, για το βιβλίο ενός έλληνα καθηγητή στις ΗΠΑ, του Γιάννη Μάζη. Το βιβλίο αυτό με τον τίτλο «Ίων Δραγούμης: ένας άνθρωπος παντός καιρού και η χωρίς συμβιβασμούς ζωή του» εκδόθηκε στην Τουρκία στα Αγγλικά το 2014. Μεταφρασμένο κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 2016 με τον κάπως... κινηματογραφικό τίτλο «Ίων Δραγούμης: Ο Ασυμβίβαστος». Το βιβλίο προλογίζει καθηγητής της Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας σε ΤΕΙ της Πελοποννήσου ό οποίος και παραθέτει την παρακάτω φράση-ντροπή:
[...] Ο Δραγούμης ευτυχώς δολοφονήθηκε νωρίς, ούτως ή άλλως όμως δεν θα είχε θέση σε έναν κόσμο που τον είχε ξεπεράσει. Κανείς δεν είναι πάνω από την εποχή του (ακυρώνοντας κι αυτόν ακόμα τον αρχικό τίτλο του βιβλίου που προλογίζει…)
Ο Μάζης επαναδιατυπώνει αβασάνιστα την δανεισμένη άποψη πως ο Ίων Δραγούμης μαζί με τον Περικλή Γιαννόπουλο αποτελούν τους έλληνες ...«Πρωτοφασίστες». Παραθέτω, με την ευκαιρία, μια ημερολογιακή σημείωση του Ίωνα Δραγούμη αρκούντως αποδεικτική των… «φασιστικών ιδεών» που αυτός επώαζε, προτού ακόμα …ιδρυθεί ο Φασισμός στην Ιταλία:
[...] Κάτω όλοι οι ιμπεριαλισμοί! Θα ησυχάσουν πολύ και θα καλητερέψουν πολύ οι άνθρωποι άμα πάψουν να έχουν χωματική λαιμαργία, δηλαδή να διψούν για ν’ απλωθούν σε ξένα χώματα, να ορίζουν όλο και περισσότερα χώματα. Να θέλουν τα έθνη να ορίζουν ανθρώπους το εννοώ, μα πως να τους ορίζουν; με το πνεύμα, με τον πολιτισμό τους τον ανώτερο. Ας δημιουργήσουν τα έθνη πολιτισμούς και ας επηρεάζουν τα άλλα έθνη, αν μπορούν. Κι όποιος κάμει τον καλήτερο [...].
Μεταξύ άλλων στο βιβλίο του Μάζη κάνουν παρέλαση και μερικές ακόμα ατεκμηρίωτες απόψεις, στην κατεύθυνση μιας φανερά σκόπιμης αποδόμησης της εικόνας του, όπως το ότι ο Δραγούμης δεν ήταν τίποτα περισσότερο από «έναν κατώτερο διπλωματικό υπάλληλο», ούτε κάποιας ιδιαίτερης αξίας λογοτέχνης αλλά και ούτε επίσης και μεγάλος πολιτικός άνδρας αφού ο συγγραφέας προεξοφλεί ότι αυτός ποτέ …δεν θα ήταν σε θέση να μιλήσει μπροστά σε εκατό χιλιάδες συγκεντρωμένου πλήθους!
 |
| Ο μοναδικός στην Ελλάδα ορειχάλκινος ανδριάντας του Ίωνα Δραγούμη, έργο του γλύπτη Γιάννη Παππά, είχε τοποθετηθεί κατά την δεκαετία του 1990 στην Πλατεία Μακεδονομάχων στη Θεσσαλονίκη. Απομακρύνθηκε (λόγω των έργων του μετρό της πόλης στη θέση αυτή) εδώ και δέκα περίπου χρόνια και... φυλάσσεται στην περιοχή «Σφαγεία» της Θεσσαλονίκης! |
Ο συγγραφέας δεν διστάζει ακόμη να χαρακτηρίσει τον Δραγούμη και ως «Ευρωσκεπτικιστή». Φαίνεται να λησμονεί απολύτως πως κατά την εποχή στην οποία αναφέρεται ̶ εποχή των Εθνικισμών ̶ τα αέρια μουστάρδας πλανώνται τριγύρω, ενώ, 700 χιλ. νεκροί στρατιώτες κείτονται μέσα στις λάσπες του Βερντέν.
Παραθέτει ο Θ. Ν. Σωτηρόπουλος, στο εισαγωγικό σημείωμα του τελευταίου τόμου των «Φύλλων Ημερολογίου», απόσπασμα από άρθρο του Ίωνα Δραγούμη στην «Πολιτική Επιθεώρηση» δημοσιευμένο στις 7 Ιουνίου 1920, σχεδόν ένα μήνα προτού αυτός δολοφονηθεί:
Η ειρήνη του 1919-1920 είναι σταθμός της ιστορίας των εθνών κατά τούτο, ότι εικονίζει την αποκρυστάλλωσιν της χωριστικής ή αυτονομιστικής τάσεως των εθνών, όσα απέκτησαν ιδίαν εθνικήν συνείδησιν ανεξαρτήτως θρησκεύματος και γλώσσης, και προμηνύει συνασπισμούς εθνών εις ομοσπονδίας βασιζομένας όχι επί κατακτητικών ή ιμπεριαλιστικών διαθέσεων και βλέψεων, όχι επί δυναστικών συμφερόντων, αλλ’ επί κοινών γεωγραφικών και βιωτικών όρων και ανάγκης οικονομικής αυταρκείας. Αι νέαι κοινωνικαί αντιλήψεις, που εμορφώθησαν με την διάδοσιν του σοσιαλισμού και του συνεργατισμού, προδιαθέτουν τους ανθρώπους κατά τρόπον ώστε βαθμηδόν και κατ’ ολίγον να μη ζητούν πλέον πολεμικάς και εμπορικάς κατακτήσεις, αλλά διατηρούντες τον εθνισμόν των και την εθνικήν των αυθυπαρξίαν, να επιδιώκουν όρους ζωής πλέον υποφερτούς, περισσοτέραν γενικήν άνεσιν και ευτυχίαν. Οι δε πόλεμοι του μέλλοντος θα είναι πόλεμοι εθνικής αμύνης, και πόλεμοι προς αποτίναξιν ζυγών μη φυσιολογικών, με τάσιν σχηματισμού φυσιολογικών διεθνών συνασπισμών, εξαρτωμένων από κοινούς ιστορικούς γεωγραφικούς και οικονομικούς όρους.
Και σχολιάζει αμέσως παρακάτω ο Σωτηρόπουλος [...] σ’ αυτό το βαθιά ισορροπημένο κείμενο το μόνο που βλέπω, πέρα από τη στροφή στις απόψεις του Δραγούμη, που ήδη υπογραμμίσαμε, είναι να χαράζει το όραμα μιας ενωμένης Ευρώπης [...].
Μνεία των παραπάνω απόψεων του Ίωνα κάνει και ο εκλεκτός σήμερα εδώ συμπαρουσιαστής μας κ. Ν. Μέρτζος, στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε το 2014 από τις εκδόσεις «Μίλητος» με τον τίτλο Το Κράτος Λάφυρο και το Σύστημα και το οποίο είναι αφιερωμένο «εις μνήμην Ίωνος Δραγούμη», στο κεφάλαιο με τον τίτλο Κήρυκες και δαίμονες του ελληνισμού όπου παραθέτει απόσπασμα από το υπόμνημα «επί του ελληνικού ζητήματος» που απέστειλε ο Ίων Δραγούμης εις την εν Παρισίοις Συνδιάσκεψιν δια την Ειρήνην, στο οποίο επαναδιατυπώνεται η ίδια ακριβώς (… αρκούντως «Ευρωσκεπτιστική» κατά τον Γ. Μάζη άποψη).
Από το 2012 και μέχρι σήμερα, η κ. Πικραμένου έχει καταφέρει να ολοκληρώσει την ενότητα με τις ιδιότυπες «αλληλένδετες βιογραφίες» της, και τις πολυσέλιδες επανεκδόσεις τους. Αναφέρομαι στις βιογραφίες της Πηνελόπης Δέλτα, του Παύλου Μελά, του Ίωνα Δραγούμη και της Λουΐζας Ριανκούρ.
Ο τίτλος του βιβλίου της για τον Δραγούμη, αποτελεί απόσπασμα από το ημερολόγιο της εξορίας στην Κορσική, με ημερομηνία 4 Γενάρη 1919. Εκεί διαβάζουμε:
Σήμερα περπατώντας στο δρόμο του Σαλάριου αισθανόμουν πως δεν είναι απίθανο να πεθάνω και στην Κορσική, εξόριστος. Είμαι πάντα έτοιμος να πεθάνω. Δεν έκαμα στη ζωή ό,τι ήθελα μα τόσο μπόρεσα.
Η συγγραφέας, είναι φανερό πως κοπίασε, εργάστηκε με επιμονή και πάθος, μελέτησε, διασταύρωσε και τεκμηρίωσε πλήθος από στοιχεία αρχείων, ολοκληρώνοντας μια πολυετή, συνεπή, συστηματική και σοβαρή έρευνα. Η μακροχρόνια απασχόλησή της στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, το διαθέσιμο σε πλήθος από πηγές σχετικό βιβλιογραφικό και αρχειακό υλικό (τεκμήρια, επιστολές, ημερολόγια κλπ) καθόρισαν τον σχεδιασμό του βιβλίου.
Η δεύτερη «επηυξημένη και βελτιωμένη», όπως θα λέγαμε παλαιότερα, έκδοση της βιογραφίας του Ίωνα καταλαμβάνει …300 σελίδες περισσότερες από την έκδοση του 2013. Το κείμενο περιλαμβάνει αυτούσια αποσπάσματα από τα ημερολόγια ή τα κείμενα του «αυτοβιογραφούμενου» [ή άλλων που αναφέρονται σε αυτόν] και είναι γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο. Ο αφηγητής (ο Δραγούμης εν προκειμένω) μας διηγείται τη ζωή του σε σύγχρονη γλώσσα.
Διατρέχοντας τις σελίδες του βιβλίου δεν νιώθουμε να μας προκύπτουν αφηγηματικά κενά ως προς τον (αυτο) βιογραφούμενο. Τελειώνοντας την ανάγνωση είναι κανείς σε θέση να πει πως «γνωρίζει πλέον αρκετά καλά τον Ίωνα Δραγούμη». Το συνολικό πλαίσιο της «αυτοβιογραφίας» έχει εξυπηρετηθεί. Πλήθος από πληροφορίες ̶ αρκετές πρωτοφανέρωτες ̶ περιμένουν τον αναγνώστη ανάμεσα στις σελίδες του βιβλίου.
Μέσα σ’ αυτές τεκμηριώνεται και η άποψη πως η οικογένεια των Δραγούμηδων, αντίθετα με ότι ακούγεται ή γράφεται κατά καιρούς, ανήκε μεν στην Αστική τάξη των Αθηνών όμως ποτέ δεν απολάμβανε ανθηρά οικονομικά και πως ο Ίων ποτέ του δεν είχε άνεση χρημάτων ούτε και έζησε πολυτελή ζωή. Εξ άλλου και ο Θάνος Βερέμης γράφει: [ο Ίων Δραγούμης] ανήκε σε μια κοινωνική ελίτ, διακριτικό γνώρισμα της οποίας ήταν μάλλον η εκπαίδευση παρά ο πλούτος [...]
 |
| Ο Νίκος Καζαντζάκης επηρεάστηκε βαθύτατα από τον Ίωνα Δραγούμη. |
Η κ. Πικραμένου, καταλήγει στο συμπέρασμα πως ο Εμμανουήλ Μπενάκης είναι αυτός που έδωσε την εντολή της δολοφονίας του Ίωνα. Δυσεξήγητο πάντως μου είναι το γιατί ταυτόχρονα η συγγραφέας αναπαράγει εδώ, ως προς τις συνθήκες της δολοφονίας του Δραγούμη, κάποιο από τα πολλά (αήθη, ευφάνταστα και κυρίως κωμικοτραγικά) σενάρια που άφησε η λογοκρισία να διακινηθούν τις αμέσως επόμενες μέρες μετά την δολοφονία του. Βάζει στο βιβλίο «τον Δραγούμη της», να μας διηγείται πως, επειδή φοβήθηκε από την συρροή του όχλου γύρω από τη «μαύρη ανοιχτή Ford του», έβγαλε ένα περίστροφο από το ντουλαπάκι του οχήματος και πυροβόλησε στον αέρα για εκφοβισμό, πράγμα που εξαγρίωσε περισσότερο το πλήθος που στη συνέχεια όρμησε καταπάνω του και τον κακοποίησε άγρια. Μετά, ακολούθησε ότι ακολούθησε…
Στο βιβλίο δόθηκε δυσανάλογα μεγάλη έμφαση στη ερωτική ζωή του Δραγούμη και αυτό προκαλεί μια φανερή ασυμμετρία στην συνολική εικόνα που μας δίνεται αφού μπαίνουν αναγκαστικά σε δεύτερη μοίρα άλλα επίσης σημαντικά κομμάτια της ζωής του. Έχουν επίσης προστεθεί, στην καινούρια έκδοση, εκτενή αποσπάσματα ημερολογιακών σημειώσεων ή κειμένων της Πηνελόπης Δέλτα. Είχα, για το λόγο αυτόν, κάποτε την αίσθηση πως σκόνταφτε η αφήγηση του Ίωνα σε κάτι παράταιρο. Ακόμα μοιάζει να πριμοδοτείται σε σπουδαιότητα η σχέση του Ίωνα με την Πηνελόπη Δέλτα και να υποσκελίζεται αυτή προς την Μαρίκα Κοτοπούλη.
Ωστόσο, ο πρώτος από τους δυο αυτούς έρωτες του Δραγούμη υπήρξε έντονα πνευματικός, ρομαντικός, βασανιστικά μάταιος, απελπισμένος, και πιθανότατα ανολοκλήρωτος ενώ ο άλλος (με την κατά δέκα χρόνια μικρότερή του σπουδαία ηθοποιό του θεάτρου Μαρίκα Κοτοπούλη) γνώρισε διάρκεια, ήταν χειροπιαστός, γήινος, πολυκύμαντος, παθιασμένος και πολύ δυνατότερος.
Στο βιβλίο μάλλον δεν αφήνεται να φανεί καθαρά η αδιάκοπη μάχη και αλληλοδιαδοχή των φιλοσοφικών και πολιτικών ιδεών στον Ίωνα μέχρι το τέλος, ούτε και οι ουσιαστικές και καθοριστικές πολιτικές διαφωνίες του προς τον Βενιζελισμό που τον οδήγησαν στην αντίπερα όχθη. Ο Δραγούμης υπήρξε ένας διανοητής σε αέναη αναζήτηση, μεταπήδηση, δοκιμή και μετακίνηση από την μια ιδέα στην άλλη. Παρουσίαζε όλες τις ιδιότητες αυτού που θα ονομάζαμε σήμερα «χορευτική ταυτότητα». «Η ατομικότητά του» γράφει ο αδερφός του Φίλιππος, «ήταν, η εντονώτερη εκδήλωση και το αποτελεσματικώτερό του έργο».
 |
Η αναμνηστική στήλη στον τόπο της δολοφονίας του Ίωνα
αποτέλεσε συχνά κατά το παρελθόν ως τις μέρες μας «προσφιλή» στόχο βανδαλισμού.
Εδώ η πλήρης καταστροφή της από βενιζελικούς κατά τη δεκαετία του 1920
[Φωτογραφικό
Αρχείο Γενναδείου Βιβλιοθήκης].
|
Ο Αντρέ Μαλρώ προλογίζοντας το μυθιστόρημά του «Χρόνια καταφρόνιας», αναφερόμενος στον κόσμο της τραγωδίας δηλώνει πως αυτός είναι ο αληθινός κόσμος της αρχαιότητας: ο άνθρωπος, το πλήθος, οι φυσικές δυνάμεις, η γυναίκα, η μοίρα…
Με την έννοια αυτή αντιλαμβανόμαστε πως ο «μοναδικός» [όπως τον χαρακτηρίζει ο Ελύτης] Ίων Δραγούμης υπήρξε ένας ολότελα τραγικός ήρωας.
Δυο μεγάλοι έρωτες αποτέλεσαν την κορωνίδα της αληθινά χορτασμένης και πλούσιας ερωτικής ζωής του.
Η πρώτη περίοδος της ζωής του (1904-1912) –η «εθνικιστική» όπως την ονομάζει ο ίδιος– περνά σταδιακά στην ύστερη «ανθρωπιστική-σοσιαλιστική-αναρχική» περίοδο που διαρκεί μέχρι τον θάνατό του.
Ο Δραγούμης που πρόσφερε καιόμενο τον εαυτό του κι έγινε προζύμι και σπόρος της «καινούργιας λευτεριάς» ̶ όπως θα έλεγε και ο επιστήθιος φίλος του Άγγελος Σικελιανός ̶ συντρίβεται από την μάζα. Από το εμπαθές και τυφλωμένο πλήθος.
Αξέχαστη μου μένει η μαρτυρία πως, εκείνο το απομεσήμερο του Ιουλίου του 1920, κάποιος άθλιος άνθρωπος, περαστικός από το σημείο της δολοφονίας, βάζει τον επίλογο της Ύβρεως. Κλωτσά το άψυχο σώμα του Δραγούμη που κείτεται αφημένο και διάτρητο από σφαίρες και λογχισμούς Ελλήνων…
Η Νέμεσις θα επέλθει σύντομα. Με την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές και την Μικρασιατική καταστροφή…
«Η στήλη του Δραγούμη» στην Αθήνα, με τα σπαρακτικά χαραγμένα λόγια του Παλαμά πάνω της, έγινε συχνά αντικείμενο βανδαλισμού μέχρι τις μέρες μας. Όσο για τον μοναδικό στην Ελλάδα ορειχάλκινο ανδριάντα του Δραγούμη της Πλατείας Μακεδονομάχων στην Αχειροποίητο, στον οποίο αναφέρθηκε ο εκλεκτός κ. Μέρτζος, αυτός -εδώ και κάμποσα χρόνια- «φιλοξενείται» επάνω στο βάθρο του (και με άγνωστη ως προς τον χρόνο και τον τόπο προοπτική επανεγκατάστασής του) κάπου στην περιοχή της πόλεως που φέρεται με το όνομα …«Σφαγεία».
Αστραπή στην άκρα του γκρεμού μας: Έτσι χαρακτηρίζει τον Ίωνα Δραγούμη ο Νίκος Καζαντζάκης. Το κείμενο αναγνώσθηκε στην παρουσίαση του βιβλίου–βιογραφία του Ίωνα Δραγούμη της κ. Μήτσης Πικραμένου με τον τίτλο «Δεν έκαμα στη ζωή ό,τι ήθελα μα τόσο μπόρεσα…». Η δεύτερη αναθεωρημένη έκδοση του βιβλίου ολοκληρώνει την σειρά «Αλληλένδετες βιογραφίες» που παρουσιάσθηκε σε εκδήλωση στις 13 Μαΐου 2017 κατά την διάρκεια της 14ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου της Θεσσαλονίκης (φωτογραφία κάτω). Το κείμενο αποτέλεσε την εισήγηση του κ. Ν. Τσίγκα στην συγκεκριμένη εκδήλωση.
Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 18 Μαΐου 2017, αρ. φύλλου 886
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.