DIETA NISKOBIAŁKOWA LEKKOSTRAWNA

Zastosowanie i cel diety

Dieta łatwo strawna niskobiałkowa jest stosowana w chorobach nerek i wątroby przebiegających

z niewydolnością tych narządów.

Zadaniem diety jest :

1. zapobieganie nadmiernemu wytwarzaniu toksycznych dla organizmu produktów przemiany białkowej,

2. ochrona zmienionych chorobowo narządów – wątroby, nerek,

3. utrzymanie możliwie dobrego stanu odżywienia pacjenta przez dostarczenie potrzebnej ilości energii i składników pokarmowych.

Charakterystyka diety.

Dieta ustalana jest indywidualnie dla każdego pacjenta. Zapotrzebowanie energetyczne wynosi około 35 kcal / kg masy ciała. Waha się w granicach 2000 – 2500 kcal na dobę. Zaplanowana dieta powinna zapewnić realizację potrzeb energetycznych chorego i nie dopuszczać do ich niedoborów.

W diecie stosowanej w niewydolności wątroby głównym źródłem energii dla organizmu są węglowodany, tłuszcze w tej jednostce chorobowej obciążają chory narząd – w stanach ostrych produkty tłuszczowe zaleca się z diety całkowicie wykluczyć. W niewydolności nerek kalorie niebiałkowe pokrywają produkty bogatoenergetyczne – węglowodanowe i tłuszczowe.

Charakterystyczna cecha diety jest zmniejszona ilość białka do granic tolerancji tego składnika przez chorego.

Dieta niskobiałkowa dostarcza 40 – 50 g białka / dobę czyli około 0,6 – 0,7 g na / kg należnej masy ciała . W przypadku zaawansowanej niewydolności nerek lub wątroby ograniczenia tego składnika są dużo większe, wówczas zaleca się poniżej 0,6 g / kg należnej masy ciała, jest to poniżej 40 g / dobę.

Tłuszcze w chorobach nerek nie wymagają ograniczenia , ale z uwagi na zwiększone stężenie lipidów powinno uwzględnić się tłuszcze roślinne i pochodzące z ryb morskich.

Źródłem węglowodanów są produkty zbożowe.

Ilość węglowodanów w diecie ulega zwiększeniu w chorobach wątroby, związanych z niewydolnością tego narządu, i w nietolerancji tłuszczu. W tym przypadku dużemu ograniczeniu podlegają nie tylko białka, lecz i tłuszcze, dieta więc jest typowo węglowodanowa.

Diety niskobiałkowe nie zapewniają realizacji zapotrzebowania na wapń, żelazo i witaminy rozpuszczalne w wodzie. Wskazana jest suplementacja tych pierwiastków .

Uwagi technologiczne.

Potrawy przyrządza się metodą gotowania, duszenia i pieczenia bez dodatku tłuszczu. Podprawia się zawiesiną z mąki i śmietany lub mleka, kefiru, jogurtu. Tłuszcz ( masło , olej ) należy dodać do gotowych potraw.

Wszystkie posiłki przyrządza się bez dodatku soli, a dozwoloną jej ilość podaje się osobno.

W celu polepszenia smaku potraw można je zakwasić, np.: sokiem z cytryny , kwaskiem cytrynowym, kwaśnym mlekiem, kiszonym żurkiem, serwatką, galaretką lub kisielem owocowym.

Smak potraw podnoszą przyprawy ziołowe zarówno świeże jak i suszone : zielona pietruszka, koperek, seler naciowy, kminek, bazylia, melisa, mięta, estragon, kolendra, tymianek, majeranek, słodka papryka, cynamon i wanilia.

Z uwagi na zmniejszenie płynów, często ogranicza się zupy - można je z diety wykluczyć.

Ilość warzyw i owoców zmniejsza się z uwagi na zawartość w nich sporej ilości potasu i wody .

Zalecane jest wypłukiwanie potasu z ziemniaków i warzyw przez moczenie, odlewanie wody w trakcie gotowania i niewykorzystywania wywarów.

Należy ściśle przestrzegać ilości białka w diecie. Białko zwierzęce ( mimo niewielkiej ilości ) powinno być rozłożone na trzy główne posiłki.

W chorobach wątroby przebiegających z zaawansowaną niewydolnością wykluczyć należy produkty tłuszczowe i zwiększyć podaż warzyw i owoców o około 200g.

Produkty i potrawy	Zalecane	Zalecane w umiarkowanych ilościach	Przeciwwskazane
NAPOJE		Herbata z cytryną, herbata z mlekiem, kawa zbożowa z mlekiem, mleko, kefir, jogurt 2 % tłuszczu, napoje owocowo – warzywne, soki owocowo- warzywne, koktajle w dozwolonej ilości płynów.	Kakao, płynna czekolada, napoje alkoholowe, kawa naturalna.
PIECZYWO	Pszenne, niskobiałkowe, niskosodowe.		Zwykłe pieczywo solone.
DODATKI DO PIECZYWA	Masło, dżem, marmolada, miód.	Ser twarogowy, serek homogenizowany, mięso gotowane, jaja, pasty serowo – warzywne, serowo – rybne, mięsno - jarzynowe.	Wędliny, konserwy, sery dojrzewające żółte, topione, sery pleśniowe, ser „ FETA”, „Fromage „, ryby wędzone, śledzie marynowane.
ZUPY I SOSY GORĄCE	Sosy, łagodne, zaciągnięte żółtkiem, zaprawione masłem, zagęszczone skrobią pszenną, ziemniaczaną: koperkowy, cytrynowy, potrawkowy	Krupnik, jarzynowe z dozwolonych warzyw, ziemniaczana, przetarte owocowe, zaprawiane skrobią pszenną lub ziemniaczaną , z dodatkiem świeżego masła, miękkiej margaryny lub zaciągnięte żółtkiem	Na wywarach mięsnych, kostnych, grzybowych, rosoły, buliony, kapuśniak, ogórkowa, z nasion strączkowych, zaprawiane mąką, kwaśną śmietaną, zasmażkami, zupy w proszku. Sosy ostre na wywarach mięsnych, kostnych, grzybowych, zasmażane.
DODATKI Do ZUP	Grzanki z pieczywa niskobiałkowego, ziemniaki, makarony z mąki niskobiałkowej.	Kasze, ryż.	Dodatki z jajkami, mięsem, nasiona roślin strączkowych, jaja gotowane, na twardo, kluski francuskie, groszek ptysiowy.
MIĘSO DRÓD RYBY		Chude gatunki: cielęcina, młoda wołowina, królik, kurczak, indyk, chude ryby gotowane: dorsz, pstrąg , karmazyn, lin, okoń, fladra, morszczuk, mintaj, płastuga, makrela. Potrawy gotowane, duszone, bez dodatku tłuszczu, , potrawki, budynie, pulpety z dodatkiem skrobi lub pieczywa niskobiałkowego.	Wszystkie w większych ilościach, tłuste gatunki: wieprzowina, baranina, gęsi, kaczki, tłuste ryby : węgorz, łosoś, sum. Potrawy smażone, pieczone, duszone w sposób konwencjonalny, marynowane, wędzone.
POTRRAWY PÓŁMIĘSNE I BEZMIĘSNE	Budynie z mięsa gotowanego, kasz i warzyw, risotto z warzywami, ryż z jabłkami	Zapiekanki z kasz, warzyw i mięsa, kluski ziemniaczano- serowe z mąki niskobiałkowej.	Bigos , fasolka po bretońsku, potrawy smażone na tłuszczu, bliny, krokiety, kotlety.
TŁUSZCZE	Masło, olej : sojowy, słonecznikowy, rzepakowy bezerukowy, kukurydziany, oliwa z oliwek i margaryny miękkie.	Śmietanka.	Smalec, słonina, boczek, łój, margaryny twarde, kwaśna śmietana.
WARZYWA		Pomidor bez skórki, marchew, dynia, buraki, kabaczek, szparagi, pietruszka, seler, szpinak, sałata zielona, cykoria, rabarbar, fasolka szparagowa, groszek zielony, kalafior, brokuły. Warzywa gotowane, rozdrobnione, w formie puree z masłem, drobno starte surówki.	Kiszone, konsewowane z octem, warzywa solone, nasiona roślin strączkowych, ogórki, czosnek, cebula, brukiew, rzepa, kalarepa, zasmażane, grubo starte surówki, warzywa w dużej ilości.
ZIEMNIAKI	Gotowane, w postaci puree.		Ziemniaki smażone: frytki, placki, pyzy, chipsy.
OWOCE		Jagodowe, cytrusowe, jabłka, morele, brzoskwinie, winogrona bez pestek, wiśnie, melon, kiwi, śliwki.	Owoce niedojrzałe, suszone, gruszki, daktyle, czereśnie, kawon, owoce marynowane, owoce w nadmiernej ilości.
DESERY	Kisiele z dozwolonych owoców, galaretki, ciastka ze skrobi pszennej i ziemniaczanej.	Kompoty, budyń mleczny ze skrobią ziemniaczaną lub pszenną ( płynne desery wlicza się do ogólnych ilości płynów).	Tłuste kremy z używkami, desery z przeciwwskazanych owoców, z czekoladą , orzechami, ciasta.
PRZYPRAWY	Sok z cytryny, kwasek cytrynowy, cukier, pietruszka, zielony koperek, majeranek, rzeżucha, kminek, melisa, papryka słodka, estragon, bazylia, tymianek, wanilia, cynamon.	Ocet winny, sól, pieprz ziołowy, vegeta, jarzynka.	Ocet, pieprz, musztarda, papryka ostra, chrzan, magii, kostki bulionowe, ziele angielskie, liść laurowy

Dzienna racja powinna zawierać:

białko ogółem - 8 % sumy dobowego zapotrzebowania energetycznego.

Tłuszcz - 30 % sumy dobowego zapotrzebowania energetycznego.

Węglowodany - 62 % sumy dobowego zapotrzebowania energetycznego.

Przykład diety łatwo strawnej niskobiałkowej na 2000 kcal i 40 g białka

I Śniadanie :

herbata z cytryną ( 250 ml )

pieczywo niskobiałkowe, niskosodowe ( 100 g )

masło ( 15 g )

ser twarogowy ( 50 g )

przecier owocowy ( brzoskwinie 100 g)

miód ( 40 g)

II Śniadanie:

bułka niskobiałkowa , niskosodowa ( 50 g)

margaryna miękka ( 10 g )

pomidor ( 100 g – bez skórki),

Obiad:

żurek z ziemniakami ( 250 ml, ziemniaki 100 g )

makaron nitki niskobiałkowy ( 70 g )

z mięsem ( 50 g ) i włoszczyzną ( 100g bez kapusty)

Podwieczorek: mus owocowy ( 100g ) z bita śmietaną ( 40 g )

Kolacja:

ryż ( 70 g ) z jabłkami ( 100g)

bawarka ( 250 ml )

opracowanie: Zdzisława Wiśniewska

na podstawie:

„Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka” mgr Helena Ciborowska, mgr Anna Rudnicka.

„Żywienie człowieka zdrowego i chorego” pod redakcją prof. dr hab. Jana Hasika

DIETA PO RESEKCJI ŻOŁĄDKA

Warto wiedzieć jak i co jeść po resekcji żołądka, dlatego postanowiłam opisać to wdając się w szczegóły.

Po zabiegu pacjent ma założoną sondę odciągającą treść żołądka (tj. doba 0, I i II po operacji).

Doba operacyjna	Wlew kroplowy, zwilżanie ust wodą przegotowaną,
I doba operacyjna	Wlew kroplowy, zwilżanie ust wodą przegotowaną,
II doba pooperacyjna	Wlew kroplowy, po pojawieniu się ruchów perystaltycznych: gorzka herbata w ilości 500 ml / dobę. Po 15 ml naraz.
III doba pooperacyjna	Wlew kroplowy, herbata gorzka (na zlecenie lekarza – lekko osłodzona) w ilości 500 – 1000 ml na dobę,  po 30 ml naraz.
IV doba pooperacyjna	Jak doba III na zlecenie lekarza można wprowadzić dietę kleikową klasyczną (kleiki, herbata, suchary rozmoczone).
V doba pooperacyjna	Jak doba IV  -  na zlecenie lekarza: dieta kleikowa zmodyfikowana o rozcieńczony sok z jabłek, marchwi, mleko, kompot przetarty z jabłek, przecier z jabłek gotowanych, marchew puree. Uwaga! Soki świeżo wyciśnięte.
VI doba pooperacyjna	Jak doba V - na zlecenie lekarza: herbata, kawa zbożowa z mlekiem, zupa mleczna, bułka z masłem, bulion warzywny z manną, ziemniaki puree, warzywa gotowane podane w postaci puree: marchew, seler, buraczki, kompot przetarty, napój owocowy (dieta bez mięsa).
VII i dalej	Jak doba VI -  na zlecenie lekarza:  dieta łatwo strawna, niskotłuszczowa w formie przetartej i papkowatej. Można już podawać mięso (filet drobiowy) gotowane mielone, jaja  na miękko.

Konsekwencją zabiegu chirurgicznego  mogą być dolegliwości określane  zespołem poresekcyjnym  tj: zaburzenia trawienia i wchłaniania.

Pokarm szybciej przechodzi przez jelita,  dochodzi do zmniejszenia masy ciała, zaburzeń we wchłanianiu żelaza – niedokrwistości, niedoborów witamin z grupy B, złego wchłaniania z powodu biegunki.

Zastosowanie ma dieta łatwo strawna - bogatobiałkowa – niskoresztkowa - z ograniczeniem tłuszczy zwierzęcych oraz jedno i dwu cukrów.

Skoncentrowane cukry powodują szybki wzrost ciśnienia osmotycznego, wskutek przenikania  płynów do światła jelita cienkiego – wówczas jelito ulega  gwałtownemu  rozszerzeniu.

Z podobnych względów ogranicza się również sól.

Ostrożnie należy podawać mleko, ponieważ może nastąpić nietolerancja laktozy.

Zaleca się od 6 do 8 mało objętościowych posiłków.

Płyny takie, jak przegotowana woda, napar z ziół, słaba herbata, w ilości 5 – 6 szklanek na dobę  podaje się między posiłkami lub na 45 minut przed posiłkiem.

Wskazany jest odpoczynek po posiłkach.

Zazwyczaj w szpitalach przez 5 dni po zabiegu pacjent otrzymuje jedynie kroplówki, które zawierają wszystkie niezbędne substancje do życia. Jest to czas potrzebny do wstępnego zespolenia połączonych części przewodu pokarmowego, zabezpiecza to przed ich pęknięciem, do którego mogłoby dojść, gdyby pacjent zaczął wcześniej jeść.

Bardzo istotnym zaleceniem diety po okresie rekonwalescencji jest dostarczenie pacjentowi odpowiedniej ilości białka. Większość białka, ponad 50% powinno stanowić białko pochodzenia zwierzęcego.

Zasady diety:

1. Dieta bogatobiałkowa.

2. Ograniczyć, a nawet wykluczyć z jadłospisu tłuszcze, zwłaszcza zwierzęce (śmietanę, masło, smalec, słoninę, boczek).

3. Posiłki  podawać w małych ilościach od 6 nawet do 8 dziennie. 

Przez pierwszy miesiąc a nawet do 6 tygodni po operacji zaleca się potrawy gotowane i rozdrobnione w postaci papek i przetarte.

Jeśli zachodzi taka potrzeba – potrawy dodatkowo rozcieńczać płynami.

Pacjent powinien jeść powoli, dokładnie przeżuwając każdy kęs.

4.Produkty do sporządzania posiłków należy wybierać o niskim stopniu przetwarzania, jak najbardziej naturalne, nie poddawane marynowaniu, peklowaniu, wędzeniu, bez sztucznych środków słodzących. 

5. Zupy i sosy nie zaprawia się zasmażkami i śmietaną, zup nie sporządza się na wywarach z kości i mięsa.

6. Dokładnie obserwować i notować tolerancję na nowo włączane produkty i potrawy.

7. Nowe potrawy włączać do jadłospisu stopniowo i w objętościowo  małych ilościach.

8. Chory powinien pamięć o  wykonywaniu prostych ćwiczeń fizycznych (spacery, wchodzenie i schodzenie po schodach), które przynoszą liczne korzyści zdrowotne (spowalniają zmiany destrukcyjne w obrębie układu kostno – stawowego, zapobiegają zanikowi mięśni, przykurczom ścięgien, przeciwdziałają osłabieniu, zapobiegają: tworzeniu się obrzęków i niekontrolowanemu przyrostowi masy ciała, odleżynom, unieruchomieniu i utracie samoobsługi).

Aktywność fizyczna reguluje pracę jelit, zapobiega zaparciom, poprawia apetyt. Ważne jest to, aby poziom aktywności fizycznej dobrany został indywidualnie i uwzględniał sprawność fizyczną i wydolność organizmu pacjenta. Rodzaj, czas trwania i natężenie aktywności fizycznej należy skonsultować z lekarzem prowadzącym.

Produkt i potrawy	Zalecane	Przeciwwskazane
Napoje	Mleko, kefir i jogurt 1,5 – 0,5 % tłuszczu, maślanka 0,5 % tłuszczu, herbata z mlekiem i kawa zbożowa z mlekiem z niską zawartością tłuszczu, słaba herbata, herbata owocowa, ziołowa, wody niegazowane.	Alkoholowe, kakao, płynna czekolada, kawa naturalna, mocna herbata, mleko-kefir - jogurt pełnotłusty, woda gazowana, pepsi, coca- cola itp.
Pieczywo	Chleb pszenny-jasny i czerstwy, bułki pszenne, biszkopty na białkach, sucharki.	Chleb świeży, chleb żytni, chleb razowy, graham pszenny, pieczywo chrupkie, pieczywo pszenne razowe, pieczywo z dodatkiem otrębów  -soi - -słonecznika – dyni, pieczywo cukiernicze z dodatkiem tłuszczu, biszkopty na całych jajach.
Dodatki do pieczywa	Chudy twaróg (jeżeli chory toleruje), chuda szynka i polędwica z drobiu mielone ( nie wędzone), mięso drobiowe bez skóry -cielęcina, indyk -królik - wołowina gotowane mielone, ścięte białko jaja, dżemy bez pestek, marmolada, miód. W ograniczonych ilościach masło i margaryny miękkie.	Wędliny wędzone, smalec, słonina, boczek, margaryny w kostkach,  masło w większych ilościach. Sery ostre, topione i dojrzewające. Jaja na twardo.
Zupy i sosy gorące	Rosół jarski, ziemniaczane, przetarte owocowe, krupnik, jarzynowe z dodatkiem zalecanych warzyw, chudy rosół cielęcy, chudy rosół z piersi kurczaka (bez skóry), mleczne.	Tłuste zawiesiste, na wywarach: mięsnych, kostnych, grzybowych, zasmażane, zaprawiane śmietaną, pikantne, z warzyw kapustnych, strączkowych,ogórków, esencjonalne rosoły. Sosy: ostre (chrzanowy, musztardowy, grecki) z dodatkiem śmietany.
Dodatki do zup	Bułka, grzanki, ryż, kasza manna, ziemniaki	Kluski francuskie, kluski kładzione, groszek ptysiowy,grube makarony, łazanki, nasiona roślin strączkowych, jaja na twardo.
Mięso, drób, ryby	Chuda cielęcina, młoda wołowina, królik, indyk bez skóry, kurczak bez skóry, dorsz, pstrąg strumieniowy, sola, mintaj, morszczuk, halibut biały, sandacz, flądra, szczupak. Mięsa i ryby gotowane w postaci pulpetów, budyni, potrawek i galaretek.	Wieprzowina, baranina, gęsi, kaczki, dziczyzna, flaki, wątroba. Tłuste ryby: węgorz, tłusty karp, łosoś, tołpyga, halibut niebieski, śledzie, sardynka, pikling. Potrawy smażone i pieczone w tradycyjny sposób duszone z dodatkiem tłuszczu: z mięsa, drobiu i ryb. Żywność marynowana i wędzona.
Tłuszcze	W bardzo ograniczonych ilościach masło i miękkie margaryny oraz oleje: - słonecznikowy, sojowy, rzepakowy – bezerukowy, oliwa z oliwek.	Smalec, słonina, boczek, łój, margaryny twarde,  śmietana, majonez, tłuszcze kuchenne.
Warzywa	Młode  soczyste gotowane: marchew, dynia, kabaczek, pietruszka, patisony, seler, pomidor bez skórki. Potrawy gotowane w formie papek i przetarte. Podprawione zawiesinami, oprószone, surowe soki.	Surowe warzywa. Warzywa kapustne, cebula, czosnek, pory, suche nasiona roślin strączkowych,ogórki, brukiew, rzodkiewka, rzepa, kalarepa, fasolka szparagowa, groszek zielony, kalafior, warzywa w postaci surówek, sałatek, z majonezem i musztardą, warzywa marynowane, solone. Grzyby.
Ziemniaki	Gotowane, puree z mlekiem.	Smażone z tłuszczem: frytki, krążki, chipsy, placki ziemniaczane.
Owoce	Dojrzałe, soczyste: jagodowe i winogrona bez pestek (w postaci przecierów), cytrusowe, brzoskwinie, morele, banany, jabłka pieczone, gotowane.	Gruszki daktyle, czereśnie, figi, kawon, owoce marynowane.
Desery	Kisiele, budynie, galaretki owocowe, mleczne na mleku odtłuszczonym, kompoty z przetartymi owocami, soki owocowe.	Torty, ciasta kruche, francuskie, biszkoptowe i z masami, pączki, faworki, czekolada, batony, lody, chałwa, słodycze zawierające kakao, orzechy. Słone przekąski
Przyprawy	Łagodne: kwasek cytrynowy, sok z cytryny, zielona pietruszka, zielony koperek, rzeżucha, melisa, cynamon, majeranek, wanilia.	Ostre: ocet, pieprz, papryka ostra, chili, curry, musztarda, ziele angielskie, liść laurowy, gałka muszkatołowa, gorczyca.

Jeżeli u chorego po resekcji żołądka, po zjedzeniu nawet bardzo niewielkiej ilości pokarmu, wystąpiły objawy  ze strony przewodu pokarmowego i układu krążenia w postaci: odczuwania pełności w nadbrzuszu, odbijania, nudności, wymiotów, kurczowych bóli brzucha, biegunek, omdleń, osłabienia, kołatania serca, pocenia się, uczucia lęku, to może oznaczać, że pojawił się zespół poposiłkowy lub poresekcyjny.  Dolegliwości te  najczęściej pojawiają się po około 30 minutach od zjedzenia pokarmu bogatego w węglowodany proste (postać wczesna) lub dopiero po około 2-4 godzinach po posiłku (postać  późna).

W tym przypadku stosuje się dietę bogatobiałkową a także,

1. ogranicza się spożycie tłuszczów i cukrów prostych,

2. zaleca się ostrożność przy spożywaniu mleka i produktów mlecznych, które mogą zaostrzyć objawy zespołu  poposiłkowego. Dotyczy to szczególnie pacjentów z nietolerancją laktozy - cukru mlekowego. Należy spróbować zastąpić mleko jogurtem, kefirem lub maślanką,

3. ogranicza się ilości spożywanych węglowodanów prostych: słodyczy, pieczywa cukierniczego, napojów z dodatkiem cukru, owoców o dużej zawartości cukrów np. : winogron,

4. bezpośrednio po posiłku zabronione jest picie jakichkolwiek napojów, należy pić przed lub między posiłkami,

5. po każdym posiłku pacjent powinien leżeć około 20 minut.

Opracowanie:

Zdzisława Wiśniewska

źródła:

Praktyczny podręcznik dietetyki. Wydawnictwo IŻŻ. Dietetyka Żywienie Zdrowego i Chorego Człowieka – Ciborowska i Rudnicka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.

Żywienie w chorobach nowotworowych po przebytej operacji chirurgicznej – Prof. dr hab. n. med. Mirosław Jarosz, mgr inż. Iwona Sajór.  Instytut Żywności i Żywienia.