Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων, ο πρώτος αναλογικός υπολογιστής της ανθρωπότητας, προβληματίζει ειδικούς και μη: Τι ήταν ικανοί να φτιάξουν οι αρχαίοι Έλληνες; Και αν ήταν ικανοί γιατί δεν το αξιοποίησαν; Γιατί δεν αξιοποίησαν βιομηχανικά τα γρανάζια, τους μοχλούς, την ατμομηχανή;
Η απάντηση ότι δε χρειάζονταν μηχανήματα επειδή οι δούλοι παρήγαγαν φθηνό και επαρκές έργο θεωρείται παρωχημένη. Η βιομηχανική επανάσταση στη φεουδαλική Ευρώπη δείχνει ότι η ύπαρξη δούλων δεν εμπόδισε την εφεύρεση μηχανών για την ανάπτυξη του κέρδους!
Αντίθετα! Σκοπός των κατασκευών τους (εκτός από την επίδειξη) ήταν η εναργέστερη κατανόηση του σύμπαντος και η συνεπαγόμενη (τότε, αλλά όχι σήμερα) αυτογνωσία! Θα μπορούσε η τεχνολογία να είχε καλύτερη χρήση;
Ας μεταφερθούμε στον κόσμο του 1900.
Τα επιτεύγματα της εποχής κόβουν την ανάσα: αερόπλοιο, αυτοκίνητο, υποβρύχιο, ατμόπλοια.
Όμως σε ένα ναυάγιο που ανακαλύπτεται στα Αντικύθηρα την άνοιξη του 1900, Συμιακοί δύτες βρίσκουν ένα μηχανισμό κατασκευασμένο προφανώς χιλιετίες πριν.
Οι καταδύσεις για σφουγγάρια δεν ήταν απλή υπόθεση. Τα πρώτα σκάφανδρα εμφανίζονται το 1837, φτάνουν στη Σύμη το 1860 (την επίδειξη έκανε η έγκυος γυναίκα του εισαγωγέα) και επιτρέπουν την κατάδυση μέχρι τα 70 μέτρα.
Το ναυάγιο βρέθηκε σε μια κατωφέρεια που ξεκινά στα 60 μέτρα βάθος. Για τον κίνδυνο του εγχειρήματος σημειώστε:
μόλις το 1925 οι δύτες του αμερικάνικου ναυτικού εκπαιδεύονται για κατάδυση στα 30 μέτρα
την ίδια εποχή ο Κουστώ αρχίζει να κατανοεί το μηχανισμό της «νόσου των δυτών» (τη διάλυση του αζώτου στο αίμα)
ακόμη και με την ειδική βαλβίδα εκπνοής το 1943 (εφευρέθηκε σε πειράματα υγραεριοκίνησης αυτοκινήτων) το ανθρώπινο όριο σταματούσε στα 100 μέτρα. Ο φίλος του Κουστώ, Μόρις Φαργκ πέθανε πιέζοντας το όριο στα 130.
Οι σφουγαράδες θύματα των ετών 1886-1910 ήταν 10.000 νεκροί, 20.000 παράλυτοι.
Το ναυάγιο ανακάλυψαν Συμιακοί δύτες το 1900. Για δύο χρόνια η Ελληνική κυβέρνηση και το πολεμικό ναυτικό με 11 δύτες εξερευνούσαν το ναυάγιο (1 δύτης πέθανε, 2 έμειναν παράλυτοι.) Ο Κουστώ εξερεύνησε το ναυάγιο δυο φορές το 1953 και το 1976. Η ελληνική ενάλια αρχαιολογία είχε καταγράψει νωρίτερα μια ήτα: στην εξερεύνηση της ναυμαχίας της Σαλαμίνας εντοπίστηκαν μόνο ένα αγγείο, ένα μαδέρι και θραύσματα αμφορέων.
Τρία αρχαία ναυάγια ήταν γνωστά την εποχή εκείνη: α΄) ένα πλοίο της εποχής του ορείχαλκου, β΄)ένα του 1ου π.Χ. και γ΄) ένα του 1ου μ.Χ. αι. (Σήμερα έχουν εντοπισθεί και μελετηθεί εκατοντάδες αρχαία ναυάγια.)
Παρά ταύτα το ναυάγιο των Αντικυθήρων έκρυβε μεγάλες εκλπήξεις! Ο τύπος της εποχής γέμιζε με πρωτοσέλιδα για κάθε νέα επιτυχία και ο κόσμος συνέρεε στο Αρχαιολογικό Μουσείο να δει τα νέα εκθέματα.
Το φορτίο του ναυαγίου: μαρμάρινα αγάλματα ανθρώπων και αλόγων, ένας τεράστιος ταύρος, ένας γιγάντιος Ηρακλής (όμοιος με εκείνο του Φαρνέζε στη Νάπολη), μπρούτζινα σπαθιά, μια λύρα, έπιπλα, ο έφηβος των Αντικυθήρων, ένα χρυσό σκουλαρίκι, ξύλο από το πλοίο, κεραμίδια από το μαγειρίο, σκεύη από πηλό και γυαλί και βέβαια ο μηχανισμός των Αντικυθήρων!
Χρονολόγηση του ναυαγίου
Τα αγάλματα χρονολογούνται (βάσει τεχνοτροπίας) από τον 5οέως τον 1ο αι.π.Χ. όμως πολλά μαρμάρινα είναι αντίγραφα κλασικών και τα μπρούτζινα έχουν φανερά λεηλατηθεί από τις παλιές θέσεις τους.
Οι αμφορείς με αναγραφή της χωρητικότητας σε ελληνικούς και ρωμαϊκούς αριθμούς χρησιμοποιούνται από τον 3ο π.Χ.- 1ο μ.Χ. αι.
Οι λαβές και οι ιδιομορφίες των αμφορέων μαρτυρούν τη χρονολογία τους: 86-50 π.Χ και τον τόπο κατασκευής: οι περισσότεροι από Ρόδο και Κω και άλλοι από Πιτάνη, Πέργαμο, Έφεσο και Χίο.
Το ξύλο του πλοίου είναι φτελιά από την κεντρική Ιταλία και με ραδιοχρονολόγηση άνθρακα14 χρονολογείται στα 260-180 π,Χ.
Τα ασημένια νομίσματα (τετράδραχμα) που βρέθηκαν στο πλοίο κόπηκαν στην Πέργαμο από ένα άρχοντα που θήτευσε τα έτη 85-76 π.Χ.
Το πλοίο ήταν ρωμαϊκό και μετέφερε λάφυρα, αγαθά και δώρα πίσω στη Ρώμη. Τρεις επιδρομές με συνακόλουθες λεηλασίες είναι γνωστές την περίοδο εκείνη: του Σύλλα το 86 π.Χ., του Πομπήιου το 65 π.Χ. (μάλλον δική του λεία το ναυάγιο) και του Κάσσιου το 43 π.Χ.
Αρχαίοι μηχανισμοί
Το παράπηγμα, ένας πέτρινος δίσκος (σε διάφορα μεγέθη) με τρύπες γύρω-γύρω χρησιμοποιείται ως ημερολόγιο από τον 5οπ.Χ. αι. και εξής.
Ο Αριστοτέλης το 330 π.Χ. γράφει μια πραγματεία για εφαπτόμενους περιστρεφόμενους κύκλους.
Ο Κτησίβιος τον 3ο π.Χ αι. κατασκευάζει ένα υδραυλικό ρολόι με πλωτήρα και κρεμαριέρα και αυτόματες φιγούρες που περιστρέφονται, επίσης κατασκευάζει το πρώτο εκκλησιαστικό όργανο.
Ο Αρχιμήδης τον 3ο π.Χ αι. κατασκευάζει μεταξύ πολλών άλλων, τον ατέρμονα κοχλία και ένα μπρούτζινο πλανητάριο(που πήρε ο Μάρκελλος στη Ρώμη)
Ο Βιτρούβιος τον 1ο π.Χ αι. περιγράφει ένα οδόμετρο.
Ο Ήρων τον 1ο μ.Χ αι. κατασκευάζει ένα βαρούλκο, μια ατμομηχανή, μια μηχανή αυτόματης πώλησης αγιασμού, ένα πνευστό εκκλησιαστικό όργανο, αυτόματες φιγούρες,αυτόματες πύλες και μια γεννήτρια κεραυνών!
Σύμφωνα με τον Πάππο στην εποχή του (2ος μ.Χ αι.) υπήρχε μια ολόκληρη τάξη μηχανικών που κατασκεύαζαν μοντέλα του σύμπαντος.
Επίσης έχουμε:
Περιγραφή για ένα κινέζικο άρμα με διαφορικό γρανάζι το 2600 π.Χ.
Σώζεται ένα βυζαντινό ηλιο-σεληνιακό ημερολόγιο και ρολόι με γρανάζια του 520μ.Χ.
περιγραφή για ένα αυτόματο θρόνο του Κων/νου του Πορφυρογέννητου (10ος αι.) με αυτόματες φιγούρες.
Περιγραφή για ένα κινέζικο πύργο-πλανητάριο και ρολόι τον 11ο μ.Χ. αι.
Περιγραφή για ένα αραβικό «κουτί της Σελήνης» το 1000 μ.Χ.
Είναι γνωστός ένας Άραβας μηχανικός υδραυλικών ρολογιώντου 11ου αι.
Τα ευρωπαϊκά μοναστήρια διαθέτουν υδραυλικά ρολόγια ήδη από το 1198.
Σώζεται ένας αραβικός αστρολάβος με ημερολόγιο και γρανάζια του 13ου αι. μ.Χ.
Ποιος έφτιαξε το μηχανισμό των Αντικυθήρων;
Ο Ίππαρχος 190-127 π.Χ. έζησε λίγο νωρίτερα από το μηχανισμό, αλλά οι γνώσεις του και οι πιθανοί συνεχιστές του μπορεί να συνέβαλλαν στη δημιουργία και εξέλιξη τέτοιων μηχανισμών.
Ο Ποσειδώνιος 135 π.Χ.- ήταν φίλος του Πομπηίου. Ο Κικέρων, σύγχρονός τους, περιγράφει ένα όργανο που κατασκεύασε ο Ποσειδώνιος και αναπαρίστανε την κίνηση του ήλιου και της σελήνης, των πλανητών και τις εκλείψεις! (είμαστε τόσο τυχεροί;)
Τα χαράγματα πάνω στο μηχανισμό προέρχονται από τοπικό δημοτικό (κορινθιακό) ημερολόγιο που ήταν σε χρήση σε Ιλλυρία, Κέρκυρα και Ταυρομένιο.
Οι καταγραφές εκλείψεων πάνω στο μηχανισμό αναφέρονται σε εκλείψεις ορατές από τις Συρακούσες και το Ταυρομένιο τα έτη 230-180 π.Χ.) Πιθανότατα σχεδίαζαν τέτοιες μηχανές και ο ίδιος ο Αναξίμανδρος και οι συνεχιστές του.
Τι δείχνει ο μηχανισμός;
Φέρει επιγραφές: γνωμόνιον, ΠΑΧΩΝ, ΠΑΥΝΙ (αιγυπτιακοί μήνες), ΧΗΛΑΙ (=Ζυγός), ΠΑΡΘΈΝΟΣ, «ο Βέγας ανατέλλει το βράδυ», «οι Υάδες δύουν το πρωί», «οι Δίδυμοι αρχίζουν να ανατέλλουν»
Ζωδιακός κύκλος
Ελληνο-Αιγυπτιακο ημερολόγιο 365 ημερών (12 μήνες Χ 30 ημέρες + 5 ημέρες)
Μετώνια περίοδος 19 έτη
Καλλίππεια περίοδος 76 έτη (4Χ19)
Ολυμπιάδες 4 έτη (ΟΛΥΜΠΙΑ, ΝΕΜΕΑ, ΙΣΘΜΙΑ. ΝΑΑ)
Κύκλος Σάρου 18 έτη
Κύκλος Εξελιγμού 54 έτη (3Χ18)
Δείχνει πραγματική θέση (και φάση) Σελήνης κ ήλιου
Προβλέπει εκλείψεις ηλίου κ σελήνης
Συνυπολογίζει την 9ετή μετατόπιση του μεγάλου άξονα της εκλειπτικής τροχιάς της Σελήνης (σχετίζεται με τον Ανωμαλιστικό μήνα και το δεύτερο νόμο του Κέπλερ)
Μετά το μηχανισμό των Αντικυθήρων:
Πρώτος αναλογικός υπολογιστής: Totalistor Αυστραλία 1913
Πρώτος υπολογιστής: υπολογιστής Μπάμπατζ 29/11/1991
Πρώτος ηλεκτρονικός υπολογιστής:ENIAC 1943
Γιατί σώζεται ένας και μοναδικός? Τα μέταλλα ανακυκλώνονταν! Σε όλο τον ελληνικό κόσμο υπήρχαν εκατοντάδες χιλιάδες μπρούντζινα αγάλματα. Ο Πλίνιος γράφει τον 1ο μ.Χ. αι. ότι η Ρόδος μόνη (στην παρακμή της) είχε στους δρόμους της 3000 μπρούντζινα αγάλματα! Σήμερα παγκοσμίως σώζονται λίγες δεκάδες μπρούντζινων αγαλμάτων. Το Μουσείο της Αθήνας έχει 10, τα 9 από ναυάγια!
ξέρατε ότι τα Αντικύθηρα παλιότερα ονομάζονταν
Αιγιλία, Σιτζίλιο, Τσεριγότο;
ξέρατε ότι το 2006 ο μηχανισμός των Αντικυθήρων υπέστη αξονική τομογραφία με τα πλεον εξελιγμένα όργανα: τρισδιάστατη υπολογιστική τομογραφία και Χαρτογράφηση φωτός;
και λίγη Χημεία
Μπρούντζος = χαλκός 90% + κασσίτερος 10%)
Χαλκός + χλώριο = χλωριούχος χαλκός
Κασσίτερος + οξυγόνο = οξείδιο του κασσιτέρου
αν ο μπρούτζος ναυαγήσει:
Τα βακτήρια συμμετέχουν στη δημιουργία θειούχου κασσιτέρου και θειούχου χαλκού σε εξωτερική στοιβάδα και η φθορά σταματάει (θειικά ιόντα υπάρχουν στο θαλασσινό νερό).
Ο χλωριούχος χαλκός είναι σταθερός σε υδάτινο περιβάλλον. Στον ατμοσφαιρικό αέρα αντιδρά με το οξυγόνο και την υγρασία σχηματίζοντας υδροχλωρικό οξύ που διαβρώνει το μπρούντζο μέχρι το βάθος.
αν δείτε το μηχανισμό στο μουσείο, τα χρώματα που θα δείτε σημαίνουν:
Ασπριδερό (ή γαλαζο-) πράσινο: χλωριούχος χαλκός
Κοκκινοκαφετί: οξείδιο του χαλκού
Καφε-μαύρο, ασπρο-γκρι: οξείδια κασσιτέρου
Κίτρινο: θειούχος κασσίτερος
Γαλάζιο: θειούχος χαλκός
επίσης θα δείτε Ανθρακικό ασβέστιο από αποθέσεις θαλασσίων οργανισμών.
Αυτά τα δυο βιβλία δίνουν την πληρέστερη εικόνα για την ιστορία του ναυαγίου και τα τεχνικά θέματα του μηχανισμού.
Μουσάς, "ο μηχανισμός ...." εξαιρετική ανάπτυξη της σχετικής τεχνολογίας
