Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες (περιλαμβανομένων των σχολείων) έχουν ηθικό καθήκον να διδάσκουν μόνο ελεύθερο λογισμικό.

Όλοι οι χρήστες υπολογιστών οφείλουν να επιμένουν στη χρήση ελεύθερου λογισμικού· αυτό δίνει στους χρήστες την ελευθερία να ελέγχουν τους υπολογιστές τους—με το ιδιόκτητο λογισμικό, το πρόγραμμα κάνει εκείνο που θέλει ο ιδιοκτήτης ή κατασκευαστής του, όχι αυτό που θέλει ο χρήστης. Το ελεύθερο λογισμικό προσφέρει επίσης στους χρήστες την ελευθερία να συνεργάζονται μεταξύ τους και να διάγουν μία έντιμη ζωή. Αυτοί οι λόγοι ισχύουν τόσο για τα σχολεία, όσο και για τον καθένα μας. Ωστόσο, ο στόχος αυτού του άρθρου είναι να παρουσιάσει τους πρόσθετους λόγους που ισχύουν κατά ιδιαίτερο τρόπο στην εκπαίδευση.

Το ελεύθερο λογισμικό μπορεί να επιτύχει εξοικονόμηση χρημάτων στα σχολεία, αλλά αυτό είναι ένα δευτερεύον όφελος. Η εξοικονόμηση είναι εφικτή επειδή το ελεύθερο λογισμικό δίνει στα σχολεία, όπως και στους άλλους χρήστες, την ελευθερία αντιγραφής και αναδιανομής του λογισμικού· έτσι το σχολικό σύστημα μπορεί να δώσει αντίγραφα σε κάθε σχολείο και κάθε σχολείο μπορεί να εγκαταστήσει το πρόγραμμα σε όλους τους υπολογιστές του, χωρίς καμία υποχρέωση να πληρώσει γι' αυτό.

Αυτό το όφελος είναι χρήσιμο, αλλά αρνούμαστε σταθερά να του δώσουμε την πρώτη θέση, επειδή είναι ρηχό συγκρινόμενο με τα ηθικά ζητήματα που διακυβεύονται. Η μετάβαση των σχολείων στο ελεύθερο λογισμικό είναι περισσότερο από ένας τρόπος να γίνει η εκπαίδευση λίγο “καλύτερη”· είναι ζήτημα του να κάνει κάποιος καλή εκπαίδευση αντί για κακή εκπαίδευση. Γι' αυτό ας μελετήσουμε τα βαθύτερα ζητήματα.

Τα σχολεία έχουν να επιτελέσουν μία κοινωνική αποστολή: να διδάσκουν στους μαθητές να είναι πολίτες μίας ισχυρής, ικανής, ανεξάρτητης, συνεργατικής και ελεύθερης κοινωνίας. Πρέπει να ενθαρρύνουν τη χρήση του ελεύθερου λογισμικού με τον ίδιο τρόπο που ενθαρρύνουν την ανακύκλωση και την ψηφοφορία. Με το να διδάσκουν στους μαθητές το ελεύθερο λογισμικό, αυτοί θα μπορούν να αποφοιτήσουν ως πολίτες έτοιμοι να ζήσουν σε μια ελεύθερη ψηφιακή κοινωνία. Αυτό θα βοηθήσει την κοινωνία, ως σύνολο, να αποδράσει από την κυριαρχία των μεγα-εταιρειών.

Σε αντίθεση, το να διδάσκει ένα μη-ελεύθερο πρόγραμμα είναι να εμφυτεύει την εξάρτηση, το οποίο βαδίζει ενάντια στην κοινωνική αποστολή του σχολείου. Τα σχολεία δεν πρέπει ποτέ να το κάνουν αυτό.

Γιατί, λοιπόν, μερικοί κατασκευαστές ιδιόκτητου λογισμικού προσφέρουν δωρεάν αντίγραφα(1) των μη-ελεύθερων προγραμμάτων τους στα σχολεία; Επειδή θέλουν να χρησιμοποιήσουν τα σχολεία για να εμφυτεύσουν εξάρτηση για τα προϊόντα τους, όπως οι καπνοβιομηχανίες διανέμουν δωρεάν τσιγάρα σε παιδιά σχολικής ηλικίας(2). Δεν θα δώσουν δωρεάν αντίγραφα σ' αυτούς τους μαθητές όταν αποφοιτήσουν, ούτε στις εταιρείες για τις οποίες θα εργαστούν.

Το ελεύθερο λογισμικό επιτρέπει στους μαθητές να μάθουν πώς λειτουργεί το λογισμικό. Μερικοί μαθητές, γεννημένοι προγραμματιστές, λαχταρούν όταν φθάσουν στην εφηβεία να μάθουν τα πάντα για τον υπολογιστή τους και το λογισμικό του. Νοιώθουν μια έντονη περιέργεια να διαβάσουν τον πηγαίο κώδικα των προγραμμάτων που χρησιμοποιούν καθημερινά.

Το ιδιόκτητο λογισμικό απορρίπτει τη δίψα τους για γνώση: τους λέει, “Η γνώση που ζητάτε είναι μυστική—απαγορεύεται η εκμάθηση της!” Το ιδιόκτητο λογισμικό είναι ο εχθρός του πνεύματος της εκπαίδευσης, συνεπώς δεν πρέπει να γίνεται ανεκτό σε ένα σχολείο, παρά μόνο ως αντικείμενο για αντίστροφη μηχανική.

Το ελεύθερο λογισμικό ενθαρρύνει τον καθένα να μάθει. Η κοινότητα ελεύθερου λογισμικού απορρίπτει το “ιερατείο της τεχνολογίας”, που κρατά το γενικό κοινό σε άγνοια για το πως δουλεύει η τεχνολογία· ενθαρρύνουμε όλους τους μαθητές, οποιασδήποτε ηλικίας και κοινωνικής κατάστασης, να μελετήσουν τον πηγαίο κώδικα και να μάθουν όσα επιθυμούν να γνωρίζουν.

Τα σχολεία που χρησιμοποιούν ελεύθερο λογισμικό επιτρέπουν στους προικισμένους στον προγραμματισμό μαθητές να προοδεύσουν. Πως οι γεννημένοι προγραμματιστές μαθαίνουν να γίνουν καλοί προγραμματιστές; Χρειάζονται να διαβάσουν και να καταλάβουν πραγματικά προγράμματα που χρησιμοποιούνται πραγματικά από τους ανθρώπους. Μαθαίνετε να γράφετε καλό, καθαρό κώδικα με το να διαβάζετε πολύ κώδικα και να γράφετε πολύ κώδικα. Μόνο το ελεύθερο λογισμικό το επιτρέπει αυτό.

Πως μαθαίνετε να γράφετε κώδικα για μεγάλα προγράμματα; Το κάνετε αυτό γράφοντας πολλές αλλαγές σε υπάρχοντα μεγάλα προγράμματα. Το ελεύθερο λογισμικό σας αφήνει να το κάνετε αυτό· το ιδιόκτητο λογισμικό το απαγορεύει. Οποιοδήποτε σχολείο μπορεί να προσφέρει στους μαθητές του την ευκαιρία να γίνουν κάτοχοι της τέχνης του προγραμματισμού, αλλά μόνο αν είναι ένα σχολείο ελεύθερου λογισμικού.

Ο βαθύτερος λόγος για τον οποίο το ελεύθερο λογισμικό πρέπει να χρησιμοποιείται στα σχολεία, είναι η παροχή ηθικής διαπαιδαγώγησης. Προσδοκούμε από τα σχολεία να διδάξουν στους μαθητές βασικές αρχές και χρήσιμες ικανότητες, αλλά δεν είναι μόνο αυτή η δουλειά τους. Η θεμελιωδέστερη αποστολή των σχολείων είναι να διδάξουν στους ανθρώπους πώς να γίνουν καλοί πολίτες, πράγμα που περιλαμβάνει και τη συνήθεια να βοηθούν τους άλλους. Στον κλάδο της πληροφορικής, αυτό σημαίνει να διδάσκουν στον κόσμο να μοιράζεται το λογισμικό. Τα σχολεία, αρχίζοντας από το νηπιαγωγείο, θα πρέπει να λένε στους μαθητές τους: “Αν φέρετε λογισμικό στο σχολείο, θα πρέπει να το μοιραστείτε με τους υπόλοιπους μαθητές. Θα πρέπει να δείχνετε τον πηγαίο κώδικα στην τάξη, σε περίπτωση που κάποιος θέλει να μάθει. Επομένως το να φέρετε μη-ελεύθερο λογισμικό στην τάξη δεν επιτρέπεται, εκτός κι αν είναι για εργασία αντίστροφης μηχανικής.”

Φυσικά, το σχολείο θα πρέπει να εφαρμόζει αυτά που κηρύττει: θα πρέπει να φέρνει μόνο ελεύθερο λογισμικό στην τάξη (εκτός από αντικείμενα για αντίστροφη μηχανική), και να μοιράζεται αντίγραφα, συμπεριλαμβανόμενου του πηγαίου κώδικα με τους μαθητές, ώστε να μπορούν να το αντιγράφουν, να το παίρνουν στο σπίτι τους, και να το αναδιανέμουν περαιτέρω.

Το να διδάσκουμε στους μαθητές να χρησιμοποιούν ελεύθερο λογισμικό και να συμμετέχουν στην κοινότητα του ελεύθερου λογισμικού, αποτελεί ένα βιωματικό μάθημα πολιτικής αγωγής. Διδάσκει επίσης στους μαθητές το παράδειγμα για το μοντέλο της προσφοράς προς τα κοινά, σε αντιπαράθεση με το μοντέλο του βαθύπλουτου. Όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης θα πρέπει να χρησιμοποιούν ελεύθερο λογισμικό.

Αν έχετε μια σχέση με ένα σχολείο —αν είστε μαθητής, σπουδαστής, δάσκαλος, υπάλληλος, διαχειριστής, δωρητής, ή γονέας— είναι δική σας υπευθυνότητα να αρχίσετε μια καμπάνια για να μεταβεί το σχολείο σε ελεύθερο λογισμικό. Αν μία κατ' ιδίαν αίτηση δεν πετύχει το σκοπό αυτό, θέστε το ζήτημα δημόσια σ' εκείνες τις κοινότητες· αυτός είναι ο τρόπος για να ευαισθητοποιήσετε περισσότερους ανθρώπους για το θέμα και να βρείτε συμμάχους για την καμπάνια.

1. Προειδοποίηση: ένα σχολείο που αποδέχεται μια τέτοια προσφορά μπορεί να βρει τις επόμενες αναβαθμίσεις μάλλον ακριβές.
2. Η εταιρεία παραγωγής τσιγάρων RJ Reynolds τιμωρήθηκε το έτος 2002 με πρόστιμο 15 εκατομμυρίων δολαρίων διότι διένειμε δωρεάν δείγματα τσιγάρων σε εκδηλώσεις όπου παρευρίσκονταν παιδιά. Δείτε περισσότερα στο http://www.bbc.co.uk/worldservice/sci_tech/features/health/tobaccotrial/usa.htm.