Rafael Payare: ‘Muziek helpt om een beter mens te zijn’

‘Ik ben ervan overtuigd dat muziek een recht moet zijn en geen voorrecht’, zegt dirigent Rafael Payare. De Venezolaan spreekt klare taal. ‘Als je muziek in je leven hebt, helpt het je om een beter mens te zijn. Als je weet hoe het is om in een orkest te spelen, weet je dat jij niet het belangrijkste bent. Je moet luisteren, bijstemmen, in harmonie met de anderen spelen. Als je die houding toepast op het leven, zal dat iets minder ingewikkeld zijn.’

Sinds 2022 staat Rafael Payare als chef-dirigent voor het Orchestre Symphonique de Montréal. Hij is groot geworden binnen het beroemde muziekeducatiesysteem El Sistema, waarin ieder kind de kans krijgt om in een orkest te spelen. Het Orquesta Sinfónica Simón Bolívar vormt de top van de orkestenpiramide, Payare speelde erin als hoornist.

Er was geen muziek in mijn familie; zonder El Sistema zou ik nooit musicus zijn geworden

Payare: ‘De manier waarop muziek wordt onderwezen is een beetje onorthodox. Je begint met het bespelen van een instrument, en tegelijkertijd zit je in een orkest. Je leert dus spelen terwijl je deel uitmaakt van iets groters. Je springt door hoepels zonder het te beseffen. Dan word je heel goed op je instrument, en je blijft proberen om beter te worden. Hoe beter je wordt, hoe harmonieuzer de klank is. Er was geen muziek in mijn familie; zonder El Sistema zou muziek nooit een passie in mijn leven zijn en zou ik nooit musicus zijn geworden.’

Zijn ouders leerden Payare dat je hard moest werken, ze brachten hem discipline en nederigheid bij. ‘Mijn moeder zei altijd: “Of je school nu moeilijk vindt of niet, je moet je best doen en serieus zijn.” Je werk goed doen, ongeacht de omstandigheden, is een les die nog steeds in me resoneert.’

Sinopoli

‘De Italiaanse dirigent Giuseppe Sinopoli kwam Wagners Rienzi dirigeren bij het Orquesta Sinfónica Simón Bolívar. Hij maakte veel indruk op me. Meestal duurden de repetities voor mijn gevoeld eindeloos. Maar toen kwam Sinopoli, die geen woord Spaans sprak. Hij dirigeerde de ouverture van Rienzi en de klank van het orkest veranderde in een paar seconden! Dat greep me enorm aan. Ik dacht bij mezelf: op een dag, als ik wit haar heb, kan ik hetzelfde doen als deze man, ter ere van hem. Maar eerst was ik vastbesloten om mijn instrument goed te leren bespelen, daar geloofde ik in. Laten we zeggen dat ik ben aangestoken door het dirigeervirus tijdens die repetitie met Sinopoli.’

Montréal

Rafael Payare kwam via posities bij het Ulster Orchestra en in San Diego terecht in Montréal. Hij assisteerde Daniel Barenboim in Berlijn bij de Staatsoper. Zijn orkest in Montréal beschrijft hij met liefde, hun vanzelfsprekende band is een feit vanaf het eerste moment samen op het podium. Hij roemt de unieke warmte en het uitgesproken karakter van de groep musici. ‘Ik waardeer de samenwerking en de chemie tussen de spelers, die de algehele klank en uitvoeringskwaliteit van het orkest ten goede komen. De klank van het Orchestre Symphonique de Montréal is niet alleen technisch goed, maar heeft ook een grote emotionele waarde, waardoor de interpretaties van de muziek vol impact zijn, en ook zeer dynamisch.’

De klank van het Orchestre Symphonique de Montréal is niet alleen technisch goed, maar heeft ook een grote emotionele waarde

Naar Amsterdam neemt het orkest uit Montréal, dat voor het laatst in 1992 te horen was in Het Concertgebouw, een kleurrijk programma mee met onder meer de Symphonie fantastique van Berlioz en Beethovens Eerste pianoconcert. Daniil Trifonov zal soleren. Payare staat sinds 2017 voor de vierde keer op de bok in de Grote Zaal. Herinnert hij zich de eerste keer nog, met het Radio Filharmonisch Orkest? ‘Zeker, die lange trap, toen ik die afliep realiseerde ik me hoeveel grootheden, componisten en dirigenten dat vóór mij hebben gedaan. Het Concertgebouw herbergt zoveel traditie. En natuurlijk is het de zaal van jullie geweldige orkest, het Concertgebouworkest.’

Rafael Payare en het Ulster Orchestra in de Grote Zaal, maart 2018 © Ronald Knapp

Ik kijk er zeer naar uit om weer ondergedompeld te worden in de fantastische akoestiek van de Grote Zaal

‘Ik kijk er zeer naar uit om weer ondergedompeld te worden in de fantastische akoestiek van de Grote Zaal. Daarop hebben we ook ons programma samengesteld: de zaalakoestiek en de rijke klank van het Orchestre Symphonique de Montréal indachtig. Met Daniil Trifonov heb ik vele malen mogen samenwerken. Zijn buitengewone talent en muzikaliteit en zijn vermogen om de diepste emoties over te brengen via zijn spel zorgen voor een krachtige muzikale ervaring.’

Bronzen klokken

‘Een troef zullen de nieuwe klokken zijn, ik kan me een feest van kleur voorstellen straks.’ De klokken zijn twee bronzen exemplaren, voorgeschreven door Berlioz in zijn Symphonie fantastisque. Ze komen uit Nederland, van gieterij Koninklijke Eijsbouts in Asten. De gieterij maakte ook de klokken voor de Amsterdamse Westertoren. Montréal bestelde in totaal tien stuks, waarvan er nu vier gereed zijn. Twee komen er mee naar Amsterdam, 451 kilo brons in totaal.

We hebben de Stradivariussen onder de klokken in huis!

‘We keken er al langer naar uit om ons klankpalet te kunnen verbreden en onze interpretatie van vele werken op te frissen. Waar we eerst buisklokken inzetten, voor het gemak, kunnen we nu werken van Berlioz, Mahler, Sjostakovitsj, Strauss en Moesorgski uitvoeren met de juiste instrumentatie: echte klokken. Zo doe je de composities eer aan. De kwaliteit van de klokken weerspiegelt het niveau van het orkest. We hebben de Stradivariussen onder de klokken in huis!’