ΕΘΝΙΚΟΣ
ΚΗΠΟΣ
«Επείγουσα
η ανάγκη για ένα σοβαρό σχέδιο Διαχείρισης»
Του Δρα Σταμάτη Λ. Σεκλιζιώτη
Γεωπόνου (ΑΠΘ) – Αρχιτέκτονα
Τοπίου
(PhD, Birmingham UK)
Αθήνα, Σεπτ. 2014
Τα Προαπαιτούμενα
Πριν την σύνταξη
οποιουδήποτε λεπτομερούς Διαχειριστικού Σχεδίου για τον Εθνικό Κήπου ευχόμαστε κατά
τα πρότυπα Διαχειριστικών Σχεδίων Βοτανικών Κήπων του εξωτερικού (σήμερα δεν
υπάρχει κάτι το σχετικό και το πλήρες που να εφαρμόζεται και να ανταποκρίνεται
στις ανάγκες) και το οποίο θα τηρείται αυστηρά στον χώρο και τον χρόνο, και
πριν συνεχιστεί η φθορά του Κήπου που ήδη παρατηρείται σε όλα τα επίπεδα (δένδρα,
αγάλματα, παρτέρια, στατικά στοιχεία, κ. ά….!!!).
Επειγόντως χρειάζεται να
γίνουν μια σειρά από ενέργειες επιστρατεύοντας τεχνικές που θα βοηθήσουν στη σύνταξη
και την εφαρμογή ενός σύγχρονου και αποτελεσματικού διαχειριστικού σχεδίου
«διάσωσης» και «ανάδειξης» του Εθνικού Κήπου :
1. Πλήρης αποτύπωση των μαλακών στοιχείων (soft landscape elements) και των σκληρών στοιχείων
(hard landscape elements) στον χώρο
2.
Η αποτύπωση επιβάλλεται να γίνει με
Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών (GIS) σε
συνδυασμό με χρήση τεχνολογίας GPS
(θέσεις αντικειμένων κατά Χ/Ψ).
3.
Λεπτομερής αποτύπωση κάθε φυτικού είδους στον
Κήπο και όλων των στατικών στοιχείων, μη φυτικών σχηματισμών, κατασκευών,
συνθέσεων, κτιρίων, κλπ, με ακριβή γεωτοποθέτηση (positioning) επάνω σε λεπτομερές
φωτογραμμετρικό μοντέλο (χάρτη) του ανάγλυφου εδάφους («δαπέδου») του Κήπου.
4.
Απαιτείται να παραχθεί βάση δεδομένων (ένα χαρτογραφικό
άλμπουμ) σε πινακίδες κλίμακας 1:200 η κάθε μία, με δυνατότητα παραγωγής
μωσαϊκών για συνοπτικότερους χάρτες σε κλίμακες 1:500 και έως 1: 1000, κλπ. Αεροφωτογραφίσεις
στο κοντινό υπέρυθρο φάσμα (Near
Infrared CIR) και δημιουργία γεωμετρικά διορθωμένων
ορθοφωτοχαρτών CIR
και
σε φυσικά χρώματα (True
Color) αποτελούν
ανεκτίμητα εργαλεία που θα βοηθούσαν στην υπόθεση «διαχείρισης» και
παρακολούθησης της υγείας του Εθνικού Κήπου και κάθε αστικού πρασίνου.
 |
Ψευδοχρωματκές καλύψεις (CIR) αστικού πάρκου (Σκοπός: Ηλεκτρονικό
αρχείο, Δενδρολόγιο Βερολίνου), Πηγή: EUROSENSE
5.
Η χαρτογραφική αυτή βάση δεδομένων θα χρειαστεί
να ενημερώνεται για κάθε μεταβολή στον χώρο και τον χρόνο από ανθρωπογενή και
φυσικά αίτια. Θα αναπτυχθεί δηλαδή ένα ηλεκτρονικό Δενδρολόγιο και Θαμνολόγιο
για τον Εθνικό Κήπο, βασικό εργαλείο για οποιοδήποτε εγχείρημα επέμβασης και αλλαγών
στη σύνθεση και τον χαρακτήρα του Κήπου σε επίπεδο «φυτού» ή συστάδας φυτών
ακόμη και παρτεριού (φυτοπροστασία, κλαδέματα, αραιώματα, στηρίξεις,
αφαιρέσεις, συμπληρωματικές φυτεύσεις, κλπ)..
6.
Σε ξεχωριστό χαρτογραφικό επίπεδο (overlay) και για κάθε πινακίδα
ξεχωριστά (προτιμότερο σε κλίμακα 1:1000 και άνω) μπορούν να σημειώνονται
«σύμβολα τυπολογίας του τοπίου στον Εθνικό Κήπο (Landscape Typogy) που θα προέρχονται από μελέτη
Αξιολόγησης της Αισθητικής του Τοπίου (Landscape Evaluation Study). Οι συμβολισμοί θα γνωστοποιούν τα
σημεία ενδιαφέροντος στον κήπο για τον επισκέπτη και τον περιπατητή π.χ.
Πανοραμικές θέες, περιορισμένες θέες (vistas), αισθητικοί διάδρομοι (visual corridors), ξέφωτα και έγκλειστα (enclosures), τοπόσημα (Landmarks), κ.ά.
7.
Για κάθε βοτανικό είδος στον κήπο (δένδρο,
Θάμνο ή εδαφοκαλυπτική βλάστηση) δημιουργείται καρτέλα ηλεκτρονικού αρχείου με
όλες τις απαραίτητες πληροφορίες όπως βοτανικό όνομα, ηλικία, προέλευση
(φυτογεωγραφικά δεδομένα), σπανιότητα, βοτανικά χαρακτηριστικά (φυλλοβόλο,
αείφυλλο, περίοδος ανθοφορίας, απαιτήσεις, διάμετρος κορμού, μέγιστο ύψος, βάθος
ριζικού συστήματος, κ. ά.), φυτοασθένειες και εχθροί, πανίδα που προσελκύει,
περιβαλλοντική σημασία και αποτύπωμα CO2, κλπ.
8.
Δημιουργία σημάνσεων στο πεδίο (εμφανείς ταμπέλες
για κάθε είδος φυτού) που θα ταυτίζονται με το ηλεκτρονικό αρχείο για λόγους
ενημέρωσης επισκεπτών, ασφάλειας, διευκόλυνσης συνεργείων συντήρησης, εφαρμογές
λίπανσης εδάφους και φυτοπροστασίας.
Όλα τα παραπάνω αποτελούν προαπαιτούμενα
για μια σοβαρή Διαχείριση του Εθνικού Κήπου στο σύνολό του και για τον σχεδιασμό
μιας οργανωμένης μεθοδολογίας τακτικών Επιθεωρήσεων του βαθμού «επικινδυνότητας»
του φυτικού υλικού για πτώση, αλλά και διάγνωση ή πρόληψη φυτοασθενειών και προσβολών.
Μέχρι σήμερα, τα παραπάνω δεν έχουν υλοποιηθεί ούτε «υπάρχουν» σε κανένα αρχείο
και σε καμιά Υπηρεσία του Δήμου Αθηναίων ή της Κεντρικής Κυβέρνησης.
Χωρίς υπόβαθρα ακριβείας ως
προς του τι υπάρχει στον Εθν. Κήπο με λεπτομερή «απογραφή» ποσοτικών και
ποιοτικών δεδομένων που θα ενημερώνονται σε επαναληπτική βάση, δεν μπορούμε να
μιλάμε για Διαχείριση. Σε αντίθετη περίπτωση προχωράμε με τα γνωστά μυαλά και
τις πρακτικές περασμένων δεκαετιών, πυροσβεστικές επεμβάσεις «ημέρας» και δημοτικά
παιγνίδια εντυπωσιασμού, αφημένοι στη συνήθη «επιχειρηματολογία
της Δημοτικής Αρχής ότι για τον Κήπο λαμβάνονται όλα τα κατάλληλα μέτρα» ..…
Επικοινωνιακές
ασκήσεις
Σε περιόδους κρίσης γνωρίζουμε ότι
αδυνατούν να ανταποκριθούν οι Υπηρεσίες πλήρως στις υποχρεώσεις τους. Μερικές όμως
περιπτώσεις όπου έχουμε να κάνουμε με ζωντανό οργανισμό και συνθήκες
οικοσυστήματος, η οποιαδήποτε αδιαφορία και στενοκεφαλιά μπορούν να αποβούν
καταστροφικές. Η βλάστηση δεν είναι οικοδομικό υλικό. Πρόκειται για οργανισμούς
που πασχίζουν να επιβιώσουν σε εχθρικό αστικό περιβάλλον, περίεργες κλιματικές
αλλαγές, κακή συντήρηση και περιορισμένες δυνατότητες σε πόρους και προσωπικό. Ο
Εθνικός Κήπος είναι μία τέτοια περίπτωση. Με επικοινωνιακές «ασκήσεις» και
«αφηγήματα» περί δήθεν αναπλάσεων, ανακαινίσεων και «ευχολόγια» περί το αστικό
πράσινο και αναβάθμισης δημόσιων χώρων, δεν υπάρχει ελπίδα. Στη χώρα μας όλα δοξάζονται
στις φάσεις «εξαγγελίας» και «παρουσίασης» αλλά χωλαίνουν στην πράξη η οποία
απαιτεί κεφάλαια, πιστή εφαρμογή προδιαγραφών υλοποίησης, σοβαρότητα στη διαχείριση,
τη συντήρηση και την ουσιαστική προστασία σε βάθος χρόνου.
Μελέτες Διαχείρισης
Οι ισχυρισμοί ότι οι Υπηρεσίες του
Δήμου συντάσσουν Μελέτη Διαχείρισης για τον Κήπο σύμφωνα με την Υπ. Απόφαση 125837/726/21.6.2013
γίνεται υπό το βάρος των γνωστών πιέσεων για παραχώρηση του Κήπου σε ιδιωτικό
οργανισμό για διεξαγωγή «μπιενάλε σύγχρονης τέχνης» αφού θα συνοδεύονταν και
από κηποτεχνικές παρεμβάσεις 8 σημείων («γεωτεχνικά προκλητικές, αυθαίρετες,
επικίνδυνες και περιττές για τον Κήπο» κατά την επικρατούσα άποψη του
γεωπονικού επιστημονικού κόσμου και όχι μόνο). Όλα αυτά, στο πλαίσιο μιας
«μεγαλεπήβολης σχεδιαστικής προχειρότητας» ενός επώνυμου ουρανοκατέβατου Γάλλου
«μεγαλοκηπουρού» στην οποία δόθηκε τεράστια & επαναληπτική δημοσιότητα προεκλογικά,
υπερπολλαπλάσια των «σοβαρών» απόψεων της εγχώριας επιστημονικής κοινότητας και
των Οργανώσεων Προστασίας και Φιλίας για τον Κήπο.
Η πρόταση του Γάλλου
κηπουρού και η «επιχειρηματολογία» που ανέπτυσσαν ο ίδιος και οι εδώ υποστηρικτές
του κρίθηκαν «αισθητικά, βοτανικά και περιβαλλοντικά ασυμβίβαστες» με τον
ιστορικό, βοτανικό και περιβαλλοντικό χαρακτήρα του Εθνικού Κήπου… Η πείρα
διδάσκει ότι η μετάκληση ακριβοπληρωμένων ξένων «ειδικών» για να εξυπηρετηθούν
σκοπιμότητες (ενίοτε πολιτικές), δεν είναι πάντοτε η ενδεδειγμένη για τοπικές
υποθέσεις που οι ίδιοι δεν είναι σε θέση να τις γνωρίζουν σε βάθος, τόσο όσο τις
γνωρίζει και βιώνει η «συνεχώς παρούσα» εγχώρια επιστημονική κοινότητα, εκτός
του γεγονότος ότι όλα συμβαίνουν για λόγους «εντυπωσιασμού» και της «παραδοσιακής
δυσκολίας» να αναγνωριστεί η εξ’ ίσου υψηλή και πολλές φορές ανώτερη επάρκεια των
ελλήνων επιστημόνων και ειδικών (οι πιο αναγνωρισμένοι από τούτη την πατρίδα,
ζουν εκτός συνόρων….).
Από την άλλη πλευρά, στη χώρα μας βιώνουμε
συνθήκες προκλητικής «αδιαφορίας και ανευθυνότητας» μιας πλήρως αποσαθρωμένης
πολιτείας, ενός στενόμυαλου μηχανισμού μιας πολύ χειρότερης αντίληψης περί την
«αντικειμενική επιστημονική προσέγγιση» των θεμάτων, εγκλωβισμένης σε «αναχρονιστική»
δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία «νοσηρής απραξίας» που θέτει σε κίνδυνο πολλές
περισσότερες αξίες από τον Εθνικό Κήπο. Όλα γίνονται με περίτρανη προχειρότητα,
οι Υπηρεσίες πρασίνου βρίσκονται σε λήθαργο, υπολειτουργούν ή μετατρέπονται σε
συνεργεία καθαρισμού, διαχειριστικές μελέτες πρασίνου συντάσσονται από
ανειδίκευτους και αδαπάνως, ενδοϋπηρεσιακά και στο πόδι (όποτε αυτές συντάσσονται),
έτσι για να ισχυρίζονται ότι «μελέτες έχουμε κάνει»….
 |
Εφαρμογή Συστήματος GIS στον προσδιορισμό και απογραφή
δένδρων, ανοικτός χώρος πόλης (Ην. Βασίλειο)
|
Τις Μελέτες που υποβάλλονται
π.χ. στον Δήμο Αθηναίων, ή συντάσσονται από τις υπηρεσίες του Δήμου Αθηναίων
(π.χ. Διαχειριστικές, χωρίς αναθέσεις με διαγωνισμό) κανένας δεν τις
δημοσιοποιεί προς ανοικτή διαβούλευση, δημιουργώντας υποψίες ότι περιεχόμενο και
συμπεράσματα διευθετούνται στο παρασκήνιο (π.χ. επίβλεψη σύνταξης, εξέταση πληρότητας
και εγκρίσεις των μελετών), κανένας δεν τις βλέπει και το χειρότερο κανένας δεν
τις εφαρμόζει, απλά γιατί πρόκειται για τραγικά απαράδεκτα κείμενα που δεν
αντέχουν το φως του ήλιου, ανεφάρμοστα και κατά παράβαση των όποιων
προδιαγραφών και του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου. Τέτοιες πρακτικές τα
τελευταία χρόνια αποτελούν καθημερινό φαινόμενο στους ΟΤΑ, στην Κεντρική
Κυβέρνηση και τους κρατικούς Οργανισμούς, λόγω του γεγονότος ότι οι
προδιαγραφές, οι μεθοδολογίες, τα αποτελέσματα των όποιων μελετών και οι ίδιοι
οι μελετητές, επιβάλλεται να βρίσκονται «υπό τον απόλυτο έλεγχο, μην τους
συμβεί κανένα ατύχημα και διαρρεύσει η αλήθεια» και ανατραπούν σχεδιασμοί και σκοπιμότητες.
Τι
είναι ο Εθνικός Κήπος
Ο Εθνικός μας Κήπος κατά την Φιλοσοφία του
Δήμου Αθηναίων και των Υπηρεσιών του, «είναι μια
χαρά και το πρόβλημα του είναι ότι έχει έλλειψη από κόσμο…..». Η αντίληψη αυτή
πιστοποιεί για μια ακόμη φορά και τη σύγχυση που επικρατεί ως προς τον
χαρακτήρα και τον ρόλο του Εθνικού Κήπου… Ο Εθνικός Κήπος ανάλογα με τις
συγκυρίες και τις «ορέξεις» των φορέων που καλούνται να τον εποπτεύουν, να τον
συντηρούν και να τον προστατεύουν (ΥΠΕΣ, Δ. Αθηναίων, ΥΠΠΟ, Δασαρχείο, κλπ)
άλλοτε είναι «Βοτανικός Κήπος», άλλοτε «Εκθεσιακός χώρος», άλλοτε «Δημοτικό
Πάρκο», άλλοτε «Δασική έκταση…..!!!!», άλλοτε «Νεώτερο Μνημείο» και άλλοτε λίγο
από όλα.
Δυστυχώς κανείς τους δεν έχει αντιληφθεί ή αδυνατεί να το πράξει και να δεχθεί ότι ο Εθνικός Κήπος
δεν είναι «πλατεία». Οποιαδήποτε παρέμβαση στον χώρο, προϋποθέτει λεπτομερή
καταγραφή και ανάλυση των περιβαλλοντικών και των κοινωνικοοικονομικών
επιπτώσεων που θα προκληθούν (πρωτογενώς και δευτερογενώς)…. και της τεράστιας
δαπάνης που θα απαιτήσουν τα επανορθωτικά μέτρα και οι επεμβάσεις
αποκατάστασης.
Για όσους έχουν επαρκή επιστημονική
αντίληψη του χώρου και γνωρίζουν το πολύτιμο περιεχόμενο του Εθνικού Κήπου, την
σημαντικότητά του και τα συστατικά του (βοτανικά, ιστορικά, αισθητικά,
μικροκλιματικά, κλπ), στην ουσία πρόκειται για Εθνικό Βοτανικό Κήπο (όπως τα
γνωστά National Arboretums ή National Gardens), αλλά λόγω της πλούσιας βιοποικιλότητας που
τον χαρακτηρίζει, πέραν του πλούσιου και ποικίλου δενδρώδους πληθυσμού, θα
λέγαμε ότι ο χαρακτήρας του «Εθνικού Κήπου» (National Gardens), διαχρονικά μεταπλάστηκε
σε «αισθητικό αστικό δάσος ιδιαίτερης βοτανικής σύνθεσης», τίτλος που επίσης του
ταιριάζει απόλυτα και τον διαφοροποιεί από το υπόλοιπο αστικό πράσινο σε εθνική
κλίμακα !!!
 |
Ο Εθνικός Κήπος απαιτεί ηλεκτρονική αποτύπωση
όλων των συστατικών μαλακού και σκληρού Τοπίου που το συνθέτουν, κυρίως
Δενδρολόγιο και Θαμνολόγιο. (Πηγη: Πλάγια Δορυφορική σε 3D)
|
Άρα δεν πρόκειται για έναν κοινό κήπο ή πάρκο, δασύλλιο, σύνηθες
πευκοδάσος ή κάτι παρεμφερές «μεσογειακού χαρακτήρα»..!!!. Η «έννοια» του αισθητικού
δάσους (ημιφυσικού/τεχνητού) βρίσκει έδαφος στον Εθνικό Κήπο, αν κρίνει κανείς
από τη σύνθεση των συστάδων, τις συμβιώσεις που έχουν αναπτυχθεί και διατηρούνται,
τους ορόφους και υπορόφους, του βαθμού συγκόμωσης, τους εποικισμούς από χλωρίδα
και πανίδα (λειτουργώντας ως βιολογικό καταφύγιο στον αστικό ιστό), κλπ. Θα εστιάζαμε
λοιπόν τελικά στον χαρακτήρα Εθνικού Κήπου με χαρακτήρα Arboretum = ήτοι βοτανική συλλογή διαφορετικών
ειδών δένδρων και θάμνων από ολόκληρο τον κόσμο.
Βέβαια οι επιστήμες της οικολογίας και της βοτανικής μαζί και οι διαχρονικές μεταβολές
που έχει υποστεί ο Κήπος (όσες έχουν παρατηρηθεί και καταγραφεί) δεν μας έχουν
πείσει για το εάν, πόσο και πως εξελίσσεται το θεωρητικά κλειστό αστικό
οικοσύστημα που ονομάζουμε Εθνικό Κήπο, (αν και η επικοινωνία του με το
υπόλοιπο αστικό και περιαστικό πράσινο είναι υπαρκτή και διαπιστωμένη). Επομένως πολύ
παρακινδυνευμένη θα ήταν η διαπίστωση ότι ο Κήπος εξελίσσεται προς μια
κλιμακική κατάσταση σταθερότητας (climax), εξελικτικό στάδιο που παρατηρείται κυρίως στα
δασικά οικοσυστήματα που επιβιώνουν με την ελάχιστη ανθρώπινη παρέμβαση.
Επίλογος
Ο Εθνικός Κήπος δεν μπορεί και δεν
θ’ αντέξει εάν συνεχίσει έτσι χωρίς σοβαρό διαχειριστικό σχέδιο που θα
εφαρμόζεται ευλαβικά. Ο Δήμος Αθηναίων αντί να ασχολείται με αλλότρια και
να μεταχειρίζεται τον Εθνικό Κήπο ως «προϊόν», «ιδιόκτητο εκθεσιακό χώρο» ή
«αξιοθέατο», πρέπει να αντιληφθεί ότι εάν δεν κινητοποιηθεί και δεν σοβαρευτεί
θα γίνουμε μάρτυρες πολλών δυσάρεστων εξελίξεων με απώλειες φυτικού υλικού, φθορές
στατικών στοιχείων στον κήπο μεγάλης ιστορικής αξίας και καλλιτεχνικού
ενδιαφέροντος, ανεπανόρθωτων φυτοπαθολογικών περιστατικών και το χειρότερο, απρόσμενων
ατυχημάτων με πτώσεις δένδρων και κλάδων με θύματα ανυποψίαστους επισκέπτες και
περαστικούς.
Πρόσφατο περιστατικό ο «αποκεφαλισμός του Ποιητή» με την
καταστροφή της προτομής του Δ. Σωλομού από πτώση κλάδων δένδρου, γεγονός που
πέρασε στα ψιλά και με θολωμένα τα νερά από την πλευρά των υπευθύνων…. Αναζητείται
η κεφαλή του Εθνικού μας Ποιητή…
