ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ : «Επείγουσα η ανάγκη για ένα σοβαρό σχέδιο Διαχείρισης»

ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ

«Επείγουσα η ανάγκη για ένα σοβαρό σχέδιο Διαχείρισης»

Του Δρα Σταμάτη Λ. Σεκλιζιώτη

Γεωπόνου (ΑΠΘ) – Αρχιτέκτονα Τοπίου

(PhD, Birmingham UK)

Αθήνα, Σεπτ. 2014

Τα Προαπαιτούμενα

Πριν την σύνταξη οποιουδήποτε λεπτομερούς Διαχειριστικού Σχεδίου για τον Εθνικό Κήπου ευχόμαστε κατά τα πρότυπα Διαχειριστικών Σχεδίων Βοτανικών Κήπων του εξωτερικού (σήμερα δεν υπάρχει κάτι το σχετικό και το πλήρες που να εφαρμόζεται και να ανταποκρίνεται στις ανάγκες) και το οποίο θα τηρείται αυστηρά στον χώρο και τον χρόνο, και πριν συνεχιστεί η φθορά του Κήπου που ήδη παρατηρείται σε όλα τα επίπεδα (δένδρα, αγάλματα, παρτέρια, στατικά στοιχεία, κ. ά….!!!).

Επειγόντως χρειάζεται να γίνουν μια σειρά από ενέργειες επιστρατεύοντας τεχνικές που θα βοηθήσουν στη σύνταξη και την εφαρμογή ενός σύγχρονου και αποτελεσματικού διαχειριστικού σχεδίου «διάσωσης» και «ανάδειξης» του Εθνικού Κήπου :

1.  Πλήρης αποτύπωση των μαλακών στοιχείων (soft landscape elements) και των σκληρών στοιχείων (hard landscape elements) στον χώρο

2.    Η αποτύπωση επιβάλλεται να γίνει με Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών (GIS) σε συνδυασμό με χρήση τεχνολογίας GPS (θέσεις αντικειμένων κατά Χ/Ψ).

3.    Λεπτομερής αποτύπωση κάθε φυτικού είδους στον Κήπο και όλων των στατικών στοιχείων, μη φυτικών σχηματισμών, κατασκευών, συνθέσεων, κτιρίων, κλπ, με ακριβή γεωτοποθέτηση (positioning) επάνω σε λεπτομερές φωτογραμμετρικό μοντέλο (χάρτη) του ανάγλυφου εδάφους («δαπέδου») του Κήπου.

4.    Απαιτείται να παραχθεί βάση δεδομένων (ένα χαρτογραφικό άλμπουμ) σε πινακίδες κλίμακας 1:200 η κάθε μία, με δυνατότητα παραγωγής μωσαϊκών για συνοπτικότερους χάρτες σε κλίμακες 1:500 και έως 1: 1000, κλπ. Αεροφωτογραφίσεις στο κοντινό υπέρυθρο φάσμα (Near Infrared CIR) και δημιουργία γεωμετρικά διορθωμένων ορθοφωτοχαρτών CIR και σε φυσικά χρώματα (True Color) αποτελούν ανεκτίμητα εργαλεία που θα βοηθούσαν στην υπόθεση «διαχείρισης» και παρακολούθησης της υγείας του Εθνικού Κήπου και κάθε αστικού πρασίνου.

 

Ψευδοχρωματκές καλύψεις (CIR) αστικού πάρκου (Σκοπός: Ηλεκτρονικό αρχείο, Δενδρολόγιο Βερολίνου), Πηγή:  EUROSENSE

5.    Η χαρτογραφική αυτή βάση δεδομένων θα χρειαστεί να ενημερώνεται για κάθε μεταβολή στον χώρο και τον χρόνο από ανθρωπογενή και φυσικά αίτια. Θα αναπτυχθεί δηλαδή ένα ηλεκτρονικό Δενδρολόγιο και Θαμνολόγιο για τον Εθνικό Κήπο, βασικό εργαλείο για οποιοδήποτε εγχείρημα επέμβασης και αλλαγών στη σύνθεση και τον χαρακτήρα του Κήπου σε επίπεδο «φυτού» ή συστάδας φυτών ακόμη και παρτεριού (φυτοπροστασία, κλαδέματα, αραιώματα, στηρίξεις, αφαιρέσεις, συμπληρωματικές φυτεύσεις, κλπ).. 

6.    Σε ξεχωριστό χαρτογραφικό επίπεδο (overlay) και για κάθε πινακίδα ξεχωριστά (προτιμότερο σε κλίμακα 1:1000 και άνω) μπορούν να σημειώνονται «σύμβολα τυπολογίας του τοπίου στον Εθνικό Κήπο (Landscape Typogy) που θα προέρχονται από μελέτη Αξιολόγησης της Αισθητικής του Τοπίου (Landscape Evaluation Study). Οι συμβολισμοί θα γνωστοποιούν τα σημεία ενδιαφέροντος στον κήπο για τον επισκέπτη και τον περιπατητή π.χ. Πανοραμικές θέες, περιορισμένες θέες (vistas), αισθητικοί διάδρομοι (visual corridors), ξέφωτα και έγκλειστα (enclosures), τοπόσημα (Landmarks), κ.ά.

7.    Για κάθε βοτανικό είδος στον κήπο (δένδρο, Θάμνο ή εδαφοκαλυπτική βλάστηση) δημιουργείται καρτέλα ηλεκτρονικού αρχείου με όλες τις απαραίτητες πληροφορίες όπως βοτανικό όνομα, ηλικία, προέλευση (φυτογεωγραφικά δεδομένα), σπανιότητα, βοτανικά χαρακτηριστικά (φυλλοβόλο, αείφυλλο, περίοδος ανθοφορίας, απαιτήσεις, διάμετρος κορμού, μέγιστο ύψος, βάθος ριζικού συστήματος, κ. ά.), φυτοασθένειες και εχθροί, πανίδα που προσελκύει, περιβαλλοντική σημασία και αποτύπωμα CO2, κλπ.

8.    Δημιουργία σημάνσεων στο πεδίο (εμφανείς ταμπέλες για κάθε είδος φυτού) που θα ταυτίζονται με το ηλεκτρονικό αρχείο για λόγους ενημέρωσης επισκεπτών, ασφάλειας, διευκόλυνσης συνεργείων συντήρησης, εφαρμογές λίπανσης εδάφους και φυτοπροστασίας.

Όλα τα παραπάνω αποτελούν προαπαιτούμενα για μια σοβαρή Διαχείριση του Εθνικού Κήπου στο σύνολό του και για τον σχεδιασμό μιας οργανωμένης μεθοδολογίας τακτικών Επιθεωρήσεων του βαθμού «επικινδυνότητας» του φυτικού υλικού για πτώση, αλλά και διάγνωση ή πρόληψη φυτοασθενειών και προσβολών. Μέχρι σήμερα, τα παραπάνω δεν έχουν υλοποιηθεί ούτε «υπάρχουν» σε κανένα αρχείο και σε καμιά Υπηρεσία του Δήμου Αθηναίων ή της Κεντρικής Κυβέρνησης.

Χωρίς υπόβαθρα ακριβείας ως προς του τι υπάρχει στον Εθν. Κήπο με λεπτομερή «απογραφή» ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων που θα ενημερώνονται σε επαναληπτική βάση, δεν μπορούμε να μιλάμε για Διαχείριση. Σε αντίθετη περίπτωση προχωράμε με τα γνωστά μυαλά και τις πρακτικές περασμένων δεκαετιών, πυροσβεστικές επεμβάσεις «ημέρας» και δημοτικά παιγνίδια εντυπωσιασμού, αφημένοι στη συνήθη «επιχειρηματολογία της Δημοτικής Αρχής ότι για τον Κήπο λαμβάνονται όλα τα κατάλληλα μέτρα» ..…

Επικοινωνιακές ασκήσεις

Σε περιόδους κρίσης γνωρίζουμε ότι αδυνατούν να ανταποκριθούν οι Υπηρεσίες πλήρως στις υποχρεώσεις τους. Μερικές όμως περιπτώσεις όπου έχουμε να κάνουμε με ζωντανό οργανισμό και συνθήκες οικοσυστήματος, η οποιαδήποτε αδιαφορία και στενοκεφαλιά μπορούν να αποβούν καταστροφικές. Η βλάστηση δεν είναι οικοδομικό υλικό. Πρόκειται για οργανισμούς που πασχίζουν να επιβιώσουν σε εχθρικό αστικό περιβάλλον, περίεργες κλιματικές αλλαγές, κακή συντήρηση και περιορισμένες δυνατότητες σε πόρους και προσωπικό. Ο Εθνικός Κήπος είναι μία τέτοια περίπτωση. Με επικοινωνιακές «ασκήσεις» και «αφηγήματα» περί δήθεν αναπλάσεων, ανακαινίσεων και «ευχολόγια» περί το αστικό πράσινο και αναβάθμισης δημόσιων χώρων, δεν υπάρχει ελπίδα. Στη χώρα μας όλα δοξάζονται στις φάσεις «εξαγγελίας» και «παρουσίασης» αλλά χωλαίνουν στην πράξη η οποία απαιτεί κεφάλαια, πιστή εφαρμογή προδιαγραφών υλοποίησης, σοβαρότητα στη διαχείριση, τη συντήρηση και την ουσιαστική προστασία σε βάθος χρόνου.

Μελέτες Διαχείρισης

Οι ισχυρισμοί ότι οι Υπηρεσίες του Δήμου συντάσσουν Μελέτη Διαχείρισης για τον Κήπο σύμφωνα με την Υπ. Απόφαση 125837/726/21.6.2013 γίνεται υπό το βάρος των γνωστών πιέσεων για παραχώρηση του Κήπου σε ιδιωτικό οργανισμό για διεξαγωγή «μπιενάλε σύγχρονης τέχνης» αφού θα συνοδεύονταν και από κηποτεχνικές παρεμβάσεις 8 σημείων («γεωτεχνικά προκλητικές, αυθαίρετες, επικίνδυνες και περιττές για τον Κήπο» κατά την επικρατούσα άποψη του γεωπονικού επιστημονικού κόσμου και όχι μόνο). Όλα αυτά, στο πλαίσιο μιας «μεγαλεπήβολης σχεδιαστικής προχειρότητας» ενός επώνυμου ουρανοκατέβατου Γάλλου «μεγαλοκηπουρού» στην οποία δόθηκε τεράστια & επαναληπτική δημοσιότητα προεκλογικά, υπερπολλαπλάσια των «σοβαρών» απόψεων της εγχώριας επιστημονικής κοινότητας και των Οργανώσεων Προστασίας και Φιλίας για τον Κήπο. 

Η πρόταση του Γάλλου κηπουρού και η «επιχειρηματολογία» που ανέπτυσσαν ο ίδιος και οι εδώ υποστηρικτές του κρίθηκαν «αισθητικά, βοτανικά και περιβαλλοντικά ασυμβίβαστες» με τον ιστορικό, βοτανικό και περιβαλλοντικό χαρακτήρα του Εθνικού Κήπου… Η πείρα διδάσκει ότι η μετάκληση ακριβοπληρωμένων ξένων «ειδικών» για να εξυπηρετηθούν σκοπιμότητες (ενίοτε πολιτικές), δεν είναι πάντοτε η ενδεδειγμένη για τοπικές υποθέσεις που οι ίδιοι δεν είναι σε θέση να τις γνωρίζουν σε βάθος, τόσο όσο τις γνωρίζει και βιώνει η «συνεχώς παρούσα» εγχώρια επιστημονική κοινότητα, εκτός του γεγονότος ότι όλα συμβαίνουν για λόγους «εντυπωσιασμού» και της «παραδοσιακής δυσκολίας» να αναγνωριστεί η εξ’ ίσου υψηλή και πολλές φορές ανώτερη επάρκεια των ελλήνων επιστημόνων και ειδικών (οι πιο αναγνωρισμένοι από τούτη την πατρίδα, ζουν εκτός συνόρων….).

Από την άλλη πλευρά, στη χώρα μας βιώνουμε συνθήκες προκλητικής «αδιαφορίας και ανευθυνότητας» μιας πλήρως αποσαθρωμένης πολιτείας, ενός στενόμυαλου μηχανισμού μιας πολύ χειρότερης αντίληψης περί την «αντικειμενική επιστημονική προσέγγιση» των θεμάτων, εγκλωβισμένης σε «αναχρονιστική» δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία «νοσηρής απραξίας» που θέτει σε κίνδυνο πολλές περισσότερες αξίες από τον Εθνικό Κήπο. Όλα γίνονται με περίτρανη προχειρότητα, οι Υπηρεσίες πρασίνου βρίσκονται σε λήθαργο, υπολειτουργούν ή μετατρέπονται σε συνεργεία καθαρισμού, διαχειριστικές μελέτες πρασίνου συντάσσονται από ανειδίκευτους και αδαπάνως, ενδοϋπηρεσιακά και στο πόδι (όποτε αυτές συντάσσονται), έτσι για να ισχυρίζονται ότι «μελέτες έχουμε κάνει»…. 

 Εφαρμογή Συστήματος GIS στον προσδιορισμό και απογραφή δένδρων, ανοικτός χώρος πόλης (Ην. Βασίλειο)

Τις Μελέτες που υποβάλλονται π.χ. στον Δήμο Αθηναίων, ή συντάσσονται από τις υπηρεσίες του Δήμου Αθηναίων (π.χ. Διαχειριστικές, χωρίς αναθέσεις με διαγωνισμό) κανένας δεν τις δημοσιοποιεί προς ανοικτή διαβούλευση, δημιουργώντας υποψίες ότι περιεχόμενο και συμπεράσματα διευθετούνται στο παρασκήνιο (π.χ. επίβλεψη σύνταξης, εξέταση πληρότητας και εγκρίσεις των μελετών), κανένας δεν τις βλέπει και το χειρότερο κανένας δεν τις εφαρμόζει, απλά γιατί πρόκειται για τραγικά απαράδεκτα κείμενα που δεν αντέχουν το φως του ήλιου, ανεφάρμοστα και κατά παράβαση των όποιων προδιαγραφών και του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου. Τέτοιες πρακτικές τα τελευταία χρόνια αποτελούν καθημερινό φαινόμενο στους ΟΤΑ, στην Κεντρική Κυβέρνηση και τους κρατικούς Οργανισμούς, λόγω του γεγονότος ότι οι προδιαγραφές, οι μεθοδολογίες, τα αποτελέσματα των όποιων μελετών και οι ίδιοι οι μελετητές, επιβάλλεται να βρίσκονται «υπό τον απόλυτο έλεγχο, μην τους συμβεί κανένα ατύχημα και διαρρεύσει η αλήθεια» και ανατραπούν σχεδιασμοί και σκοπιμότητες.

Τι είναι ο Εθνικός Κήπος

Ο Εθνικός μας Κήπος κατά την Φιλοσοφία του Δήμου Αθηναίων και των Υπηρεσιών του, «είναι μια χαρά και το πρόβλημα του είναι ότι έχει έλλειψη από κόσμο…..». Η αντίληψη αυτή πιστοποιεί για μια ακόμη φορά και τη σύγχυση που επικρατεί ως προς τον χαρακτήρα και τον ρόλο του Εθνικού Κήπου… Ο Εθνικός Κήπος ανάλογα με τις συγκυρίες και τις «ορέξεις» των φορέων που καλούνται να τον εποπτεύουν, να τον συντηρούν και να τον προστατεύουν (ΥΠΕΣ, Δ. Αθηναίων, ΥΠΠΟ, Δασαρχείο, κλπ) άλλοτε είναι «Βοτανικός Κήπος», άλλοτε «Εκθεσιακός χώρος», άλλοτε «Δημοτικό Πάρκο», άλλοτε «Δασική έκταση…..!!!!», άλλοτε «Νεώτερο Μνημείο» και άλλοτε λίγο από όλα. 

Δυστυχώς κανείς τους δεν έχει αντιληφθεί ή αδυνατεί να το πράξει και να δεχθεί ότι ο Εθνικός Κήπος δεν είναι «πλατεία». Οποιαδήποτε παρέμβαση στον χώρο, προϋποθέτει λεπτομερή καταγραφή και ανάλυση των περιβαλλοντικών και των κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων που θα προκληθούν (πρωτογενώς και δευτερογενώς)…. και της τεράστιας δαπάνης που θα απαιτήσουν τα επανορθωτικά μέτρα και οι επεμβάσεις αποκατάστασης. 

Για όσους έχουν επαρκή επιστημονική αντίληψη του χώρου και γνωρίζουν το πολύτιμο περιεχόμενο του Εθνικού Κήπου, την σημαντικότητά του και τα συστατικά του (βοτανικά, ιστορικά, αισθητικά, μικροκλιματικά, κλπ), στην ουσία πρόκειται για Εθνικό Βοτανικό Κήπο (όπως τα γνωστά National Arboretums ή National Gardens), αλλά λόγω της πλούσιας βιοποικιλότητας που τον χαρακτηρίζει, πέραν του πλούσιου και ποικίλου δενδρώδους πληθυσμού, θα λέγαμε ότι ο χαρακτήρας του «Εθνικού Κήπου» (National Gardens), διαχρονικά μεταπλάστηκε σε «αισθητικό αστικό δάσος ιδιαίτερης βοτανικής σύνθεσης», τίτλος που επίσης του ταιριάζει απόλυτα και τον διαφοροποιεί από το υπόλοιπο αστικό πράσινο σε εθνική κλίμακα !!!

 Ο Εθνικός Κήπος απαιτεί ηλεκτρονική αποτύπωση όλων των συστατικών μαλακού και σκληρού Τοπίου που το συνθέτουν, κυρίως Δενδρολόγιο και Θαμνολόγιο. (Πηγη: Πλάγια Δορυφορική σε 3D)

Άρα δεν πρόκειται για έναν κοινό κήπο ή πάρκο, δασύλλιο, σύνηθες πευκοδάσος ή κάτι παρεμφερές «μεσογειακού χαρακτήρα»..!!!. Η «έννοια» του αισθητικού δάσους (ημιφυσικού/τεχνητού) βρίσκει έδαφος στον Εθνικό Κήπο, αν κρίνει κανείς από τη σύνθεση των συστάδων, τις συμβιώσεις που έχουν αναπτυχθεί και διατηρούνται, τους ορόφους και υπορόφους, του βαθμού συγκόμωσης, τους εποικισμούς από χλωρίδα και πανίδα (λειτουργώντας ως βιολογικό καταφύγιο στον αστικό ιστό), κλπ. Θα εστιάζαμε λοιπόν τελικά στον χαρακτήρα Εθνικού Κήπου με χαρακτήρα Arboretum = ήτοι βοτανική συλλογή διαφορετικών ειδών δένδρων και θάμνων από ολόκληρο τον κόσμο.

Βέβαια οι επιστήμες της οικολογίας και της βοτανικής μαζί και οι διαχρονικές μεταβολές που έχει υποστεί ο Κήπος (όσες έχουν παρατηρηθεί και καταγραφεί) δεν μας έχουν πείσει για το εάν, πόσο και πως εξελίσσεται το θεωρητικά κλειστό αστικό οικοσύστημα που ονομάζουμε Εθνικό Κήπο, (αν και η επικοινωνία του με το υπόλοιπο αστικό και περιαστικό πράσινο είναι υπαρκτή και διαπιστωμένη). Επομένως πολύ παρακινδυνευμένη θα ήταν η διαπίστωση ότι ο Κήπος εξελίσσεται προς μια κλιμακική κατάσταση σταθερότητας (climax), εξελικτικό στάδιο που παρατηρείται κυρίως στα δασικά οικοσυστήματα που επιβιώνουν με την ελάχιστη ανθρώπινη παρέμβαση.    

Επίλογος

Ο Εθνικός Κήπος δεν μπορεί και δεν θ’ αντέξει εάν συνεχίσει έτσι χωρίς σοβαρό διαχειριστικό σχέδιο που θα εφαρμόζεται ευλαβικά.  Ο Δήμος Αθηναίων αντί να ασχολείται με αλλότρια και να μεταχειρίζεται τον Εθνικό Κήπο ως «προϊόν», «ιδιόκτητο εκθεσιακό χώρο» ή «αξιοθέατο», πρέπει να αντιληφθεί ότι εάν δεν κινητοποιηθεί και δεν σοβαρευτεί θα γίνουμε μάρτυρες πολλών δυσάρεστων εξελίξεων με απώλειες φυτικού υλικού, φθορές στατικών στοιχείων στον κήπο μεγάλης ιστορικής αξίας και καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος, ανεπανόρθωτων φυτοπαθολογικών περιστατικών και το χειρότερο, απρόσμενων ατυχημάτων με πτώσεις δένδρων και κλάδων με θύματα ανυποψίαστους επισκέπτες και περαστικούς.

Πρόσφατο περιστατικό ο «αποκεφαλισμός του Ποιητή» με την καταστροφή της προτομής του Δ. Σωλομού από πτώση κλάδων δένδρου, γεγονός που πέρασε στα ψιλά και με θολωμένα τα νερά από την πλευρά των υπευθύνων…. Αναζητείται η κεφαλή του Εθνικού μας Ποιητή…

Και όμως, οι δορυφόροι αποκαλύπτουν ότι η Ελλάδα γίνεται «πρασινότερη»…

Και όμως, οι δορυφόροι αποκαλύπτουν ότι η Ελλάδα γίνεται «πρασινότερη»…

Σύνταξη: Σταμάτης Σεκλιζιώτης (Γεωπόνος ΑΠΘ, Δρ Αρχιτέκτων Τοπίου)

Δορυφορική Εικόνα της 17^ης Φεβρουαρίου 2014 (MODIS-Terra), Πηγή: USDA

Η ομάδα Μελέτης GIMMS για την Παγκόσμια Χαρτογράφηση και Μοντέλων Απογραφής δεδομένων της NASA συγκεντρώνει δορυφορικές πληροφορίες και τις επεξεργάζεται σε τακτικά διαστήματα προσδιορίζοντας τους περίφημους «Φασματικούς Δείκτες Βιομάζας» ή κατ’ άλλους «Φασματικούς Δείκτες Χλωρίδας» (Spectral Vegetation Index or SVI) κατά γεωγραφικές περιοχές παγκοσμίως, με σκοπό να στηρίζει τις δραστηριότητες της Ομάδας Ανάλυσης Δεδομένων σε Παγκόσμια κλίμακα, γνωστής ως OGA (Office of Global Analysis) της Υπηρεσίας Εξωτερικών Υποθέσεων Γεωργίας (FAS) του Αμερικανικού Υπ. Γεωργίας (USDA) στέλεχος της οποίας διετέλεσε και ο συντάξας του παρόντος στην περίοδο 1982-2009. Η αρμοδιότητα της OGA είναι η παρακολούθηση Γεωργικών Δραστηριοτήτων στον Πλανήτη με τεχνικές Τηλεπισκόπησης (μετρήσεις έκτασης καλλιεργειών, απόδοσης και αναμενόμενης συγκομιδής κατά είδος, κατά χώρα, περιοχή και ανά μονάδα επιφανείας). 

Είναι σημαντική η δημοσίευση αποτελεσμάτων που αφορούν την εξέλιξη της φυτικής βιομάζας στη χώρα μας (Vegetation Index) τα τελευταία χρόνια, η οποία δείχνει ελαφρώς αλλά ευκρινώς να είναι αυξητική για το 2011 και το 2012 σε σχέση με τα «κανονικά» επίπεδα (μέσος όρος προηγούμενων ετών)… Παράλληλες αναλύσεις των δορυφορικών καταγραφών δείχνουν ανάλογη αύξηση των βροχοπτώσεων για την ίδια περίοδο που σχετίζεται με την παρατηρούμενη αύξηση της φυτικής βιομάζας. Για το 2013 τα πρώτα στοιχεία δείχνουν πτώση των βροχοπτώσεων σε σχέση με το 2012, αλλά δεν έχουν ακόμη δημοσιευθεί οι δείκτες βιομάζας για τη χρονιά που πέρασε. 

Αυτό που είναι το σημαντικό για την Ελλάδα και δεν πρέπει μα περάσει απαρατήρητο, είναι ότι τα τελευταία χρόνια (2011 και 2012, περιστασιακά, αλλά συχνά, και στις μετά το 2000 χρονιές… ) καταγράφονται «συχνές» αποκλίσεις από τον «για πολλά χρόνια μέσο όγκο φυτικής βιομάζας» που καλύπτει τη χώρα μας (vegetation cover) με ελαφρά μεταβολή προς τα επάνω….. Πρόκειται για θετικό εύρημα και γεγονός που ίσως συνδέεται με πολλές αλλαγές όχι μόνο τις κλιματικές που είναι πλέον εμφανείς και αδιαμφισβήτητες, αλλά και με:

§     τη διαχρονική αλλαγή των χρήσεων και καλύψεων γης στη χώρα (Land use & Cover) 

§     την χωροκατακτητική επέκταση της φυσικής βλάστησης σε επιφάνειες που παλιότερα καλλιεργούνταν ή βοσκούνταν εντατικότερα (εποικισμός από φυσική χλωρίδα μη χρησιμοποιούμενων επιφανειών) – Σημειώνουμε ότι στη χώρα καταγράφεται ήδη μία ανησυχητική «απόσυρση» από την καλλιεργητική δραστηριότητα τα τελευταία χρόνια, που αντιστοιχεί σε έκταση της τάξεως των 7 εκατομμυρίων στρεμμάτων (περίπου το 20% της καλλιεργήσιμης γης στην Ελλάδα)  

§     την προστασία, ωρίμανση και ενηλικίωση φυσικών τοπίων και οικοσυστημάτων που δεν «οχλούνται» πλέον όπως παλιότερα (αναμένεται βέβαια με ενδιαφέρον να αναδειχθεί το «αληθές στατιστικό μέγεθος» και η επίπτωση της μαζικής λαθροϋλοτομίας των ελληνικών δασών η οποία παρατηρείται από το 2012 και μετά) 

§     τις μαζικές νέες φυτεύσεις περιαστικά, αστικά και στην ύπαιθρο, και τους φυσικούς εποικισμούς ανοικτών χώρων κάθε ιδιοκτησιακού καθεστώτος, οικοδομήσιμων επιφανειών εντός εγκεκριμένων πολεοδομικών ζωνών που δεν οικοδομούνται λόγω της κρίσης και εποικίζονται από φυσική βλάστηση, (λαμβανομένης υπόψη και τις μειωμένης διαχείρισης πρασίνου που γίνεται στη χώρα λόγω της κρίσης και της έλλειψης πόρων) 

§     τις όχι λιγότερες αλλά συγκριτικά μειωμένες πυρκαγιές σε επιφάνεια μετά το 2007 στις οποίες έχουμε μερική ή ολική αναβλάστηση φυσική και ανθρωπογενή (όχι πλήρη αποκατάσταση της βιομάζας που χάθηκε), κλπ.

Δορυφορική Εικόνα των πυρκαγιών της 26^ης Αυγούστου 2007 (NOAA-AVHRR18), Πηγή: DLR (Γερμανική Υπηρεσία Διαστήματος)

Οι δορυφορικές πλατφόρμες σε λειτουργία μέχρι και σήμερα οι οποίες βρίσκονται στο διάστημα και τα ενσωματωμένα όργανα παρατήρησης και καταγραφής γήινων πληροφοριών που φέρουν για τη συλλογή των στοιχείων, είναι οι παρακάτω τέσσερις. Τα μέσα αυτά μετρούν 3 διαφορετικούς «Δείκτες Βλάστησης» στην επιφάνεια της χώρας μας και άλλων χωρών, οι οποίοι στη συνέχεια αναλύονται από τους ειδικούς των επίγειων κέντρων (π.χ. ομάδα OGA, USDA):

Οι 4 Δορυφόροι και τα όργανα που παρακολουθούν το «πράσινο» και μας στέλνουν πληροφορίες, είναι οι:      

§     Historical NOAA-AVHRR instruments [7, 9, 11, 14,16 & 17] (NDVIg product): Στο διάστημα από τον Ιούλιο του 1981 μέχρι σήμερα 

§     Systeme Probatoire pour l’Observation de la Terre (SPOT) Végétation : Από τον Μάιο του 1998 μέχρι σήμερα.

§     NOAA-AVHRR18 (only) : Από τον Σεπτέμβριο του 2005 μέχρι σήμερα

§     MODIS-Terra: Από τον Φεβρουάριο του 2000 μέχρι σήμερα 

Οι φασματικοί δείκτες φυτικής βιομάζας είναι μια απλή γραφική ένδειξη που χρησιμοποιείται σε μετρήσεις τηλεπισκόπησης, τυπικά από διαστημικές πλατφόρμες και μας πληροφορούν αν το αντικείμενο ή η επιφάνεια υπό παρατήρηση περιέχουν «ζωντανή» πράσινη φυτοκάλυψη ή όχι. Οι δείκτες αυτοί προσδιορίζονται από συσχετισμό βιοφυσικών μεγεθών (παραμέτρων) όπως ο δείκτης εμβαδού επιφάνειας φυλλώματος (LAI), το ποσοστό φυτικής κάλυψης, τη συνολική βιομάζα φυλλώματος, το κλάσμα της φωτοσυνθετικά αναρροφούμενης ενεργού ακτινοβολίας, την φωτοσυνθετική ικανότητα και τις διακυμάνσεις του CO2.  Αυτή είναι μια γενική περιγραφή η οποία αποτυπώνεται σε ανάλογους «μαθηματικούς» τύπους, ανάλογα με τη ζώνη του φάσματος που επιστρατεύεται κάθε φορά από τις δορυφορικές σαρώσεις και τα όργανα που φέρουν οι πλατφόρμες. Μια λεπτομερέστερη πληροφορία και περισσότερη εξοικείωση με τους φασματικούς δείκτες βλάστησης, μια αναζήτηση στο διαδίκτυο με τίτλους τον Spectral Vegetation Index (SVI), ή  τον Normalized Difference Vegetation Index (NDVI) μπορεί να αποκτηθεί από δημοσιεύματα πολλών ερευνητών και συγγραφέων, κυρίως γύρω από την τεχνολογία & τεχνικές εφαρμογών της πολυφασματικής Τηλεπισκόπησης (Multispectral Remote Sensing) από πλατφόρμες όπως αεροσκάφη και δορυφόρους με τον κατάλληλο εξοπλισμό (νία συνοπτική παρουσίαση δίνεται από τη NASA, στον σύνδεσμο: http://earthobservatory.nasa.gov/Features/MeasuringVegetation/measuring_vegetation_2.php)    

Συγκεντρωτική μεταβολή και κατανομή του δείκτη φυτικής βιομάζας για την Ελλάδα, 2011 & 2012

Κατανομή σε μηνιαία βάση του δείκτη βιομάζας για την ίδια περίοδο 2011 και 2012

Πρόταση προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή του Νέου “συνοπτικού και συγκεντρωτικού” Κανονισμού που αφορά τον έλεγχο της παραγωγής και κυκλοφορίας των σπόρων και γενικότερα του αναπαραγωγικού υλικού των φυτών

Athens December 9, 2013

 «ΓΕΩΠΟΝΟΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ»

A Nonprofit Nongovernmental Organization

(Άρθρο 741-784 A.K. -

Γεν. Αριθμός Πρωτοδικείου Αθηνών 10866/09.07.2010)

Address: 59, Voutsina Street

GR 15561 – Holargos, Athens, Greece

Phone Number: +30. 210.6563962

e-mail: sl-sekl@otenet.gr

Σύνταξη:  Ευάγγελος Αβδελάς

Γεωπόνος (ΓΠΑ)

Ιδρυτικό Μέλος και Μέλος της Ομάδας Εργασίας για την «Βιοποικιλότητα» των

«ΓΕΩΠΟΝΩΝ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ»

Θέμα: Η από τις 6/5/2013 Πρόταση προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή του Νέου “συνοπτικού και συγκεντρωτικού” Κανονισμού που αφορά τον έλεγχο της παραγωγής και κυκλοφορίας των σπόρων και γενικότερα του αναπαραγωγικού υλικού των φυτών [REGULATION OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL on the production and making available on the market of plant reproductive material (plant reproductive material law – Code: Brussels, 6.5.2013 COM (2013) 262 final 2013/0137 – COD, pp147]

Προς:

Τα Αξιότιμα Μέλη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τα Μέλη των Ευρωπαϊκού και Ελληνικού Κοινοβουλίου και προς κάθε αρμόδιο Κυβερνητικό και μη Κυβερνητικό Οργανισμό

Αγαπητοί Κυρίες και Κύριοι 

Επιτρέψτε μας να συστηθούμε. Οι «ΓΕΩΠΟΝΟΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ» είμαστε μία μη κερδοσκοπική, μη κυβερνητική οργάνωση με έδρα την Αθήνα. Τα μέλη μας είναι γνωστοί επιστήμονες, ερευνητές και έμπειροι επαγγελματίες στον ελληνικό χώρο και στο εξωτερικό. Προέρχονται από τους κλάδους της Γεωπονίας, Δασοπονίας, Αγροτικής Οικονομίας, Προστασία Περιβάλλοντος, των επιστημών της Βιοτεχνολογίας και προστασίας της Βιοποικιλότητας, της Τεχνολογίας Τροφίμων και Διατροφής και συγγενών γνωστικών αντικειμένων και δραστηριοτήτων.  

Σας διαβιβάζουμε την παρούσα επιστολή ζητώντας να ασκήσετε τις απαιτούμενες πιέσεις από την πλευρά σας για την αποφυγή των επιπτώσεων που αναμένονται να προκληθούν από την ψήφιση και εφαρμογή του παραπάνω Κανονισμού, με τον οποίο θα «ρυθμίζονται» θέματα σχετικά με την εμπορία και διακίνηση των σπόρων σποράς όταν κατά γενική ομολογία της επιστημονικής κοινότητας και όχι μόνο, η εφαρμογή του Κανονισμού αυτού αναμένεται να επηρεάσει την βιοποικιλότητα, τις κατά τόπους αγροτικές οικονομίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και συνεπώς την συνοχή των τοπικών αγροτικών κοινωνιών περιλαμβανομένης της χώρας μας.

Κρίνουμε ότι για μερικά Κράτη Μέλη της ΕΕ οι επιπτώσεις θα είναι πολύ χειρότερες συγκριτικά με άλλα. Ιδιαίτερα για την Ελλάδα, λόγω της διεθνώς αναγνωρισμένης σπάνιας γεωργικής, φυτικής και ζωικής βιοποικιλότητας ειδών και οικοσυστημάτων που παρουσιάζεται στο σύνολο της επικράτειας, οι επιπτώσεις μιας τέτοιας νομοθεσίας θα είναι καταλυτικές και πολλαπλά επιζήμιες σε σχέση με εκείνες που θα υποστούν οι υπόλοιπες 29 χώρες Μέλη της ΕΕ.    

Το επίσημο προφίλ της Ελληνικής Βιοποικιλότητας σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Καρθαγένης

Ως αποτέλεσμα του σύνθετου γεωμορφολογικά ανάγλυφου και των μέχρι πρόσφατα σχετικά ήπιων ανθρώπινων δραστηριοτήτων, η Ελλάδα συνεχίζει να κατέχει τεράστια και πλούσια βιολογική ποικιλότητα σε επίπεδο ειδών και οικοσυστημάτων. Υπάρχουν 25 διαφορετικοί τύποι οικοτόπων στη χώρα οι σπουδαιότεροι των οποίων είναι οι μακίες, τα φρύγανα, οι υγροβιότοποι και τα δασικά της οικοσυστήματα. Με την μακρύτερη ακτογραμμή στη Μεσόγειο, τα θαλάσσια και παράκτια οικοσυστήματα επίσης αποτελούν σημαντικούς φυσικούς πόρους για την Ελλάδα αλλά και για ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ήπειρο.      

Παρά το γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής βιοποικιλότητας σε επίπεδο ειδών και βιοαποθέματος παραμένει απροσδιόριστο, δημοσιευμένα στοιχεία δείχνουν καθαρά ότι το επίπεδο αυτό ήδη είναι εξαιρετικά υψηλό όσο αφορά την άγρια χλωρίδα και πανίδα και τους γενετικούς πόρους που σχετίζονται με την γεωργία και τα προϊόντα διατροφής. Ενώ 15.000 είδη πανίδας έχουν ήδη καταγραφεί στον ελληνικό χώρο, εκτιμάται ότι συνολικά υπάρχουν περί τα 50.000 είδη από τα οποία το 25% είναι ενδημικά. Παρομοίως, υπάρχουν περί τα 5.500 είδη χλωρίδας (κατ’ άλλους 5.800) από τα οποία πάνω από 1.000 είναι ενδημικά. Από την Νομοθεσία προστατεύονται 700 ζώα και 900 είδη φυτών, αλλά μόνο για ένα μικρό μέρος από αυτά υπάρχουν μέτρα διαχείρισης σε εφαρμογή. Λόγω του μεγάλου βαθμού ενδημισμού και επειδή αποτελεί ένα από τα τελευταία καταφύγια απειλούμενων και σπάνιων ειδών σε Ευρωπαϊκή κλίμακα, η Ελλάδα παραμένει σημαντική περιοχή στην Ευρώπη και στη Μεσόγειο για την χλωρίδα και την πανίδα.

Από την πλευρά μας, αναρωτιόμαστε εάν ο εν λόγω Κανονισμός και οι σκοποί του, συνάδουν με τις κατά καιρούς δεσμεύσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για πλήρη εφαρμογή του πρωτοκόλλου της Καρθαγένης για την βιοποικιλότητα και τη βιοασφάλεια καθώς και από την χώρα μας από την έναρξη ισχύος του πρωτοκόλλου στις 17/08/2004 .

Βασικές έννοιες και ορισμοί

Πριν μπούμε στο κυρίως θέμα και για να γίνουμε πιο κατανοητοί απευθυνόμενοι και σε λιγότερο ειδικούς κρίνουμε σκόπιμο να σας γνωρίσουμε τι σημαίνουν:  

α) Γεωργική Βιοποικιλότητα

β) Nτόπιες ή τοπικές ποικιλίες

γ) Υβρίδια

α) Η Γεωργική ποικιλότητα περιλαμβάνει τις παραδοσιακές ποικιλίες, τα άγρια και ημιάγρια είδη που είναι συγγενικά ή πρόγονοι των καλλιεργούμενων ειδών π.χ. άγριο βλίτο, άγρια μελιτζάνα, κλπ.

 β) ντόπιες ή τοπικές ποικιλίες είναι η πρώτη ύλη που αναπτύχθηκε η γεωργία, μια διαδρομή στους αιώνες όπου δημιουργήθηκαν οι πρώτες ποικιλίες από τους αγρότες και αργότερα από την επιστήμη. Ο Κανονισμός τις αναφέρει ως αβελτίωτες ποικιλίες και όχι ως ντόπιες.

Έχουν χρειαστεί αιώνες για να προσαρμοστούν γενετικά στις ιδιαίτερες συνθήκες όπως έλλειψη νερού, ανέμους, φτωχά εδάφη, παθογόνα, κλπ. Αναπτύσσονται έχοντας καλή απόδοση χωρίς πολλές φορές να χρειάζονται χημικά και φυτοφάρμακα.

γ) Υβρίδια, είναι επιλεγμένες διασταυρώσεις μεταξύ διαφορετικών ποικιλιών του ιδίου είδους για συγκεκριμένα χαρακτηριστικά όπως σχήμα, χρώμα, αντοχή, στις μεταφορές και στο ράφι αλλά υστερούν σε γεύση, άρωμα, οργανοληπτικά στοιχεία σε σχέση με τις ντόπιες ποικιλίες, κλπ.

Μέχρι το 1950, η καλυτέρευση των ποικιλιών ήταν δουλειά των αγροτών, των κρατικών ερευνητικών κέντρων και των πανεπιστημίων. Όταν όμως οι πολυεθνικές οι οποίες ασχολούνται με την παραγωγή λιπασμάτων και γεωργικών φαρμάκων μυρίστηκαν χρήματα τότε επιδόθηκαν συστηματικά στην παραγωγή νέων ποικιλιών με την μέθοδο του υβριδισμού και έκτοτε προέκυψαν πνευματικά δικαιώματα, πατέντες, μοριακή σήμανση, σπόροι εξολοθρευτές, κλπ.

Ποια όμως είναι η κατάσταση της Ελληνικής Γεωργικής Βιοποικιλότητας σήμερα ;

Η κατάσταση της Ελληνικής Γεωργικής Βιοποικιλότητας

Όσο αφορά την γεωργική βιοποικιλότητα της Ελλάδας και σύμφωνα με τον Ν. Σταυρόπουλο (Πρώην Διευθυντή της Ελληνικής Τράπεζας Γενετικού υλικού στη Θεσσαλονίκη) «μόνο το 2-3% των ποικιλιών των καλλιεργειών που χρησιμοποιούνταν το 1950 καλλιεργούνται σήμερα» (για περισσότερες πληροφορίες βλ. επίσης: «Αξιολόγηση της Ελληνικής Γονιδιακής Τράπεζας», έκθεση του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών σε συνεργασία με το Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας και τη στήριξη του Ιδρύματος Λάτση)

Σήμερα επικρατούν τα υβρίδια των πολυεθνικών εταιριών με μια υπερπροστατευτική νομοθεσία που αποτελείται από 14 διαφορετικές οδηγίες όπου γίνεται διαβούλευση για να αντικατασταθούν τουλάχιστον οι 12.

Η νομοθεσία αναφέρει ότι για να κυκλοφορήσει μια εταιρία μια καινούργια ποικιλία ή μια τοπική για σπορά, πρέπει να εγγραφεί στους καταλόγους ή να πάρει άδεια κυκλοφορίας. Ειδικά για τις ντόπιες ποικιλίες είναι «αδιανόητο», λες και είναι κάτι κακό το οποίο βλάπτει το έδαφος και το νερό και γενικά το περιβάλλον ή πρόκειται για κάποιο χημικό.

Για να δοθεί άδεια κυκλοφορίας σε μια ποικιλία πρέπει αυτή να πληροί τους τρεις όρους:

1. Να έχει διακριτότητα. Αναφέρεται σε όλα τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του φυτού, φύλλα, άνθη, στελέχη καρπού, κλπ τα οποία πρέπει να είναι ίδια.

2. Ομοιομορφία παντού στους καρπούς, το σχήμα, το χρώμα κλπ.

3. Σταθερότητα. Να διατηρεί  όλα τα χαρακτηριστικά μετά από διαδοχικούς κύκλους αναπαραγωγής

Αυτοί οι όροι απαντώνται μόνο στα υβρίδια της γνωστής ως σειρά F1. Ποτέ μια τοπική ποικιλία δεν είναι ίδια στη διάρκεια του χρόνου. Συνεχώς μεταβάλλεται ανάλογα με το περιβάλλον και γι’ αυτό επιβιώνει. 

Άρα βάσει των παραπάνω και εάν εφαρμοστεί ο νέος Κανονισμός αποκλείεται να πάρουν άδεια οι τοπικές ποικιλίες. Βέβαια για να εγγραφεί μια ποικιλία στους καταλόγους, που για τους απλούς γεωργούς είναι μια τεράστια γραφειοκρατική διαδικασία, χρειάζονται και χρήματα που δεν υπάρχουν και δεν είναι εφάπαξ, αλλά θα πληρώνονται κάθε χρόνο σαν τα τέλη κυκλοφορίας των αυτοκινήτων.

Επί πλέον οι τεράστιες εταιρίες παραγωγής προστατεύουν τα συμφέροντά τους με δύο τρόπους:

1.      Με τα πνευματικά δικαιώματα: ζητούν εξουσιοδότηση του βελτιωτή για την παραγωγή, τον πολλαπλασιασμό, την αποθήκευση, την πώληση και γενικά την εμπορία του σπόρου. Ο βελτιωτής όμως δεν πληρώνει πουθενά για την χρησιμοποίηση μιας τοπικής ποικιλίας. 

2.      Με τις πατέντες που αποδίδονται σε νέες εφευρέσεις και ισχύουν για 20 χρόνια και τελευταία με την μοριακή σήμανση. Άρα στην πράξη, κάθε γεωργός πρέπει να αγοράζει σπόρο από τις πολυεθνικές, χωρίς να έχει δικαίωμα να κρατήσει τον δικό του σπόρο. Εάν παράνομα κρατήσει σπόρο και τον σπείρει τότε η σοδιά δεν είναι καλή λόγω γενετικού εκφυλισμού.

Επειδή δε οι πολυεθνικές υποστηρίζουν ότι θα λύσουν το πρόβλημα της πείνας, τους λέμε ότι ο σκοπός τους είναι η μονοπώληση του σπόρου και της διατροφής και κατά συνέπεια το κέρδος. Άλλωστε αυτό φαίνεται με το ότι έχουν δημιουργήσει σπόρους που τους ονομάζουν εξολοθρευτές, στους οποίους δεν έχει δοθεί ακόμη άδεια κυκλοφορίας. Είναι σπόροι που για να βλαστήσουν, να ριζώσουν, να ανθίσουν ή να καρποδέσουν με μεγάλες αποδόσεις, πρέπει να ψεκάζονται με σκευάσματα των δημιουργών εταιριών τους. Αν και δεν συζητάμε για τα γενετικά τροποποιημένα στην παρούσα φάση έχουν κυκλοφορήσει όμως δεκάδες ποικιλίες γενετικά τροποποιημένων σπόρων με ενσωματωμένα εντομοκτόνα που σκοτώνουν τα έντομα που προσβάλουν τις καλλιέργειες, ή είναι ανθεκτικές στα ζιζανιοκτόνα.

Μπορεί κάποιος να μας πει με βεβαιότητα ποια θα είναι η τύχη των γεωργικών φάρμακων που μπαίνουν στον ανθρώπινο οργανισμό ή των ζώων και των πτηνών μετά από πάροδο 10-15 χρόνια ;

Δεν είμαστε αντίθετοι με τους συμβατικούς σπόρους των πολυεθνικών, όμως ζητάμε διαφάνεια για τους τρόπους βελτίωσης και έλεγχου της ασφάλειας των σπόρων των ποικιλιών, καθώς επίσης να μην δημιουργούνται εμπόδια στο να έχουμε κι’ εμείς τους δικούς μας σπόρους, εννοούμε τους σπόρους των ντόπιων ποικιλιών.

Σ’ αυτή την κατεύθυνση αναμένουμε και από την Πολιτεία (ΥΠΑΑΤ και ΥΠΕΚΑ) να παίρνει καθαρές θέσεις, να μην υποχωρεί σε πιέσεις πολυεθνικών και διπλωματικών αποστολών που στηρίζουν τις πολυεθνικές παραγωγής και εμπορίας σπόρων και την καλούμε να δημοσιοποιεί τις θέσεις της πριν από κάθε ψηφοφορία και συζήτηση στα Ευρωπαϊκά όργανα (Τεχνικές Επιτροπές, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Επιτροπή και Συμβούλια Υπουργών).

Στην προκειμένη περίπτωση του Κανονισμού που προτείνεται, οι θέσεις της Ελληνικής Κυβέρνησης δεν έχει γίνει καθαρά γνωστή, οι συναρμόδιες Υπηρεσίες του ΥΠΑΑΤ και του ΥΠΕΚΑ δεν κάνουν γνωστές τις προθέσεις τους, δίδουν την εντύπωση ότι υποβαθμίζουν το θέμα, ενώ δρουν «εμπιστευτικά» χωρίς να υπάρχει λόγος. Όλα αυτά την ίδια μάλιστα ώρα που είναι ευρέως γνωστό ότι συνομιλούν με Εταιρίες και Συνδέσμους εμπορίας σπόρων, δεχόμενοι παράλληλα εισηγήσεις και πιέσεις από τις διπλωματικές αποστολές στη χώρα, αλλά και από την ίδια την ΕΕ η οποία φαίνεται να επιθυμεί (και να απαιτεί) να τηρηθούν οι βασικοί στόχοι του Κανονισμού όσο το δυνατόν περισσότερο αναλλοίωτοι, στην αρχική τους μορφή.

Κάποιες φήμες, ήδη ομιλούν για έκδοση αδειών καλλιέργειας ντόπιων ποικιλιών με χρήση σπόρων που θα συλλέγονται μόνο σε συγκεκριμένες περιοχές παραγωγής προϊόντων ΠΟΠ (π.χ. φασόλια Πρεσπών) με σκοπό να καλλιεργούνται μόνον εντός των ορίων της περιοχής ΠΟΠ. Αυτό το σκεπτικό δεν έχει αξία στην πράξη, απλούστατα γιατί η πράξη έχει αποδείξει ότι ντόπιες ποικιλίες που καλλιεργούνται εκτός της παραδοσιακής γεωγραφικής περιοχής, έχουν δώσει πολύ καλά αποτελέσματα και σε άλλες περιοχές που καλλιεργούνται χωρίς υποχρεωτικά να χαρακτηρίζονται προϊόντα ΠΟΠ (π.χ. η ελιά Καλαμών καλλιεργείται σε περισσότερες από μία περιοχές της χώρας, ακόμη και στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ…). 

Εμείς λέμε ότι το σταφύλι Ασύρτικο της Σαντορίνης που καλλιεργείται εδώ και αιώνες και είναι προϊόν ΠΟΠ, έχει καλλιεργηθεί και σε άλλες περιοχές της χώρας μας και έχει δώσει ένα υψηλής ποιότητας κρασί που δεν είναι ΠΟΠ, αλλά γίνεται εξαιρετικό σε άλλες εδαφοκλιματικές συνθήκες. Τα φασόλια Πρεσπών επίσης καλλιεργούνται και σε άλλες περιοχές της χώρας χωρίς να είναι ΠΟΠ, αλλά είναι πεντανόστιμα.

Ποια είναι η σημερινή Κατάσταση στην Αγορά

Επί πλέον θα θέλαμε να σας γνωρίσουμε ότι σήμερα η κατάσταση στην αγορά των σπόρων έχει  ως εξής:

Τρεις εταιρίες ελέγχουν το 53% των σπόρων που πωλούνται παγκοσμίως, ενώ 10 εταιρίες στο σύνολό τους κατέχουν ένα μερίδιο 75% - 80% περίπου της παγκόσμιας αγοράς σπόρων. Το μερίδιο των ντόπιων ποικιλιών βάσει της υπάρχουσας νομοθεσίας είναι να μην υπερβαίνει το 0,5% της συνολικής κυκλοφορίας της συγκεκριμένης ποικιλίας, το οποίο επίσης να μην υπερβαίνει το 10% του είδους. Το υπόλοιπο 90% να είναι οι σπόροι των εταιριών στους οποίους δεν μπαίνει κανείς ποσοτικός περιορισμός.

Όλες οι παραπάνω εταιρίες ασκούν μεγάλη επιρροή στις εθνικές αντιπροσωπείες και στις διεθνείς συνθήκες όπως είναι η διεθνής ένωση για την προστασία των νέων ποικιλιών φυτών (UPOV), η συνθήκη για τη βιοποικιλότητα (CBD) και η Διεθνής συνθήκη για τους φυτικούς γενετικούς πόρους (ITGR-FA). Επίσης στις Βρυξέλλες δρουν η Ευρωπαϊκή Ένωση Σπόρων  (ESA) και η Europa-BIO. 

Σας κάνουμε επίσης γνωστό ότι η παγκόσμια ομοσπονδία σπόρων γνωστή ως ISF που εκπροσωπεί την βιομηχανία των σπόρων, μέλη της οποίας είναι οι εθνικές ενώσεις και σύνδεσμοι εταιριών μαζί και η χώρα μας, έκαναν εκτιμήσεις σε 18 χώρες και βρήκαν ότι οι σπόροι που φυλάσσονται από τους γεωργούς αντιπροσωπεύουν περίπου μια «μέση απώλεια αγοράς» το μέγεθος της οποίας ανέρχεται σε σπορές 10 δισεκατομμυρίων στρεμμάτων. Δηλαδή υπάρχει ακόμη πολύ λίπος στην αγορά και το θέλουν όλο δικό τους.

Τα εμπόδια και οι αντιδράσεις που προκάλεσε ο νέος Κανονισμός

Διαβάζοντας προσεκτικά τις 160 σελίδες προτάσεων και τις προτεινόμενες βελτιώσεις του εν’ λόγω Κανονισμού, καταλήξαμε ότι καλύπτονται από ένα φιλοπεριβαλλοντικό περίβλημα χωρίς ουσιαστικά να λύνει το πρόβλημα. Ξεκινά με την παραδοχή ότι όλα τα καλλιεργήσιμα φυτά, λαχανικά, οπωροφόρα και λοιπά δενδρώδη ή θαμνώδη πρέπει επίσημα να είναι καταχωρημένα στον κατάλογο ποικιλιών της ΕΕ πριν επιτραπεί να αναπαραχθούν ή να διανεμηθούν. Αυτό από μόνο του εισάγει ένα απαγορευτικό κόστος σε χρήμα και χρόνο για να μην μπορεί να συνεχίσει να ασχολείται η μικρή γεωργική επιχείρηση και μια ανασταλτική γραφειοκρατία που δημιουργείται από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία ποικιλιών φυτού (EU, European Plant Variety Agency).

Βέβαια στο στάδιο της διαβούλευσης και στην αρχική της μορφή, η πρόταση του Κανονισμού δεν προέβλεπε (εσκεμμένα ή από παράλειψη) για τις οικιακές καλλιέργειες του ερασιτέχνη καλλιεργητή και την ελεύθερη ανταλλαγή σπόρων και σπορόφυτων.

Καθιστούσε παράνομες όλες τις παραπάνω δραστηριότητες και το αναπαραγωγικό υλικό αν δεν ήταν εγκεκριμένο και ηλεγμένο από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία ποικιλιών φυτού (EU, European Variety Agency) η οποία είναι η μόνη αρμόδια να συντάσσει τον κατάλογο των εγκεκριμένων ποικιλιών φυτών.

Επιπλέον θα έπρεπε όσοι επιθυμούν να καλλιεργούν ερασιτεχνικά, να καταβάλουν έναν ετήσιο φόρο στην Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ποικιλιών των Φυτών (EU Plant Variety Agency) ώστε να τους συμπεριλαμβάνει στον κατάλογο. Αν δεν το έκαναν δε θα μπορούσαν να καλλιεργήσουν.

Απαγόρευε την οικιακή καλλιέργεια. Ο κήπος, το προκήπιο, το χωραφάκι, ακόμη και το μαρούλι στη γλάστρα θα ήταν παράνομα! Εν ολίγοις από άγνοια, αδιαφορία, βιασύνη, δόλο και πιθανώς από συνδυασμό όλων αυτών δεν υπήρξε καμία πρόβλεψη για όσους επιθυμούν να καλλιεργήσουν τα δικά τους τρόφιμα.

Η γραφειοκρατία, η πολυπλοκότητα αλλά και το κόστος που εισάγεται από τις διαδικασίες που προτείνει ο νέος Κανονισμός, καταστρέφουν χιλιάδες μικρομεσαίες επιχειρήσεις (υπάρχουν περίπου 7.000 στην Ευρώπη), που ασχολούνται με την παραγωγή και εμπορία σπόρων και πολλαπλασιαστικού υλικού.

Το γενικό σκεπτικό του προτεινόμενου Κανονισμού, αλλά και οι ειδικές κατευθύνσεις του δείχνουν μία τάση (και κατά σημεία υποκρύπτεται) η οποία ευνοεί την παγκόσμια βιομηχανία παραγωγής σπόρων η οποία έχει ανάγκη από ένα τέτοιο νομοθετικό πλαίσιο που θα συμβαδίζει με τις γενετικές πατέντες και πατέντες φυτών που ή ίδια παράγει ή κατέχει τα δικαιώματα, ώστε να μπορεί να καταχωρεί τις δικές της ποικιλίες με ασφάλεια και σιγουριά, πριν τις πουλήσει κατά μεγάλες ποσότητες σε επαγγελματίες αγρότες, οι οποίοι σε αντίθετη περίπτωση θα μπορούσαν να παράγουν το δικό τους σπόρο ώστε να τον χρησιμοποιήσουν οι ίδιοι ξανά ή να τον πωλούν σε άλλους παραγωγούς.

Η συνέχεια μετά τις αντιδράσεις

Στο αρχικό κείμενο του Κανονισμού και μετά τις έντονες αντιδράσεις που δημιούργησε, προστέθηκαν κάποιες εξαιρέσεις υπό όρους, όπως: 

1. Οι ερασιτέχνες καλλιεργητές θα επιτρέπεται να διατηρούν και να ανταλλάσσουν μη καταχωρημένους σπόρους στον Κατάλογο της ΕΕ χωρίς να θεωρείται παραβίαση του νόμου.
2. Οι μικρές επιχειρήσεις (που απασχολούν μέχρι 10 άτομα) θα μπορούν να καλλιεργούν φυτά για σπόρο και να εμπορεύονται τους μη καταχωρημένους σπόρους χωρίς να θεωρείται παραβίαση του νόμου.
3. Οι τράπεζες γενετικού υλικού (σπόρων) μπορούν να παράγουν μη καταχωρημένους σπόρους και αυτό να μη θεωρείται παραβίαση του νόμου, αλλά δεν θα μπορούν να τους δώσουν στο κοινό.
4. Μπορεί να υπάρξουν απλούστεροι κανόνες (χωρίς να ορίζεται ο τρόπος) για τους μεγάλους παραγωγούς σπόρων με βιολογική καλλιέργεια σε κάποια μελλοντική διαβούλευση (χωρίς να αναφέρεται το πότε).

Ακόμη όμως και για αυτές τις εξαιρέσεις, ο τρόπος που είναι γραμμένος ο Κανονισμός προβλέπει ότι μπορούν να απαλειφθούν, να τροποποιηθούν ή και να μειωθούν αριθμητικά σε οποιαδήποτε περίσταση στο μέλλον, χωρίς μάλιστα να είναι απαραίτητη η ψήφος από το Ευρωπαϊκή Κοινοβούλιο (!!!)

Ήδη βάσει νεότερων πληροφοριών της 26^ης Νοέμβρη 2013, και μετά από εισηγήσεις των Γενικών Διευθύνσεων Γεωργίας και Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Βρυξέλλες, προτείνεται η απαλοιφή κάποιων εκ των παραπάνω εξαιρέσεων από την πρόταση του Κανονισμού. Για παράδειγμα, προτείνουν να αλλάξει η φράση «μικρές επιχειρήσεις» και να αντικατασταθεί από μία πιο περιορισμένου μεγέθους «εξαίρεση», με τη φράση: «πολύ μικρής κλίμακας τοπικοί παραγωγοί ποικιλιών δευτερευούσης σημασίας»…!!!!!, γεγονός που θα περιλαμβάνει ακόμη περισσότερους μικροπαραγωγούς, διατηρητές και διακινητές σπόρων ντόπιων & παραδοσιακών ποικιλιών σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.

ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ, ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΡΟΦΙΜΩΝ, ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ 

Με σκοπό να ικανοποιηθεί η σκοπιμότητα του Κανονισμού αυτού που χαρακτηρίζεται πλέον, «εμμέσως πλην σαφώς», από την προσπάθεια να προστατεύσει και να ενισχύσει τις μεγάλες εταιρείες παραγωγής σπόρων και αναπαραγωγικού φυτικού υλικού, προκαλούνται οι παρακάτω δυσάρεστες επιπτώσεις:

• Καταστρέφονται περίπου 7.000 μικρές Ευρωπαϊκές επιχειρήσεις παραγωγής και εμπορίας σπόρων και αναπαραγωγικού υλικού με δευτερογενείς επιπτώσεις, την απώλεια εργασίας για χιλιάδες εργαζόμενους και τον αφανισμό πολλών ποικιλιών καλλιεργειών με ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά και προσαρμοστικότητες στις κατά τόπους ειδικές βιοκλιματικές συνθήκες.
• Καθίσταται παράνομη η για αιώνες «ελεύθερη» ερασιτεχνική καλλιέργεια σε όλη την Ευρώπη, χωρίς καν να χρειαστεί η απόφαση να ψηφιστεί από το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, αγνοώντας το θεμελιώδες γεγονός ότι οι ερασιτέχνες Ευρωπαίοι καλλιεργητές είναι οι καταλληλότεροι προστάτες φύλακες των ντόπιων ποικιλιών και της γεωργικής βιοποικιλότητας στις περιοχές τους.
• Εκχωρείται το αποκλειστικό δικαίωμα παραγωγής και εμπορίας σπόρων μόνο στις μεγάλες επιχειρήσεις που έχουν τη δυνατότητα να ανταποκριθούν στο κόστος, σε χρόνο και σε χρήμα, της γραφειοκρατίας και των απαιτητικών διαδικασιών τυποποίησης και καταγραφής που απαιτεί ο Κανονισμός.
• Μόνον και μόνο η εξαίρεση κάποιων μικρών επιχειρήσεων σποροπαραγωγής από τον κανονισμό, προδίδει προθέσεις «για απόλυτο έλεγχο του κλάδου σποροπαραγωγής» από τις μεγάλες εταιρίες οι οποίες έχουν τη δυνατότητα να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του κανονισμού. Οι εταιρίες αυτές και κυρίως οι επιχειρήσεις βιοτεχνολογίας και σποροπαραγωγής μετά από σειρά συγχωνεύσεων και κοινοπραξιών τα τελευταία χρόνια, είναι πολύ περιορισμένες σε αριθμό με τεράστια όμως συγκέντρωση οικονομικής και πολιτικής δύναμης και τρόπων και μέσων επικράτησης στον ανταγωνισμό.
• Καταδικάζεται η κατά τόπους παραδοσιακή και ποιοτική γεωργική δραστηριότητα σε αφανισμό, χωρίς να αντιλαμβάνονται οι ευρωπαίοι νομοθέτες (μάλλον προσποιούνται ότι το αγνοούν) ότι οι μεγάλης κλίμακας γεωργικές εκμεταλλεύσεις και καλλιέργειες μαζικής παραγωγής αγροτικών προϊόντων είναι τελείως διαφορετικός τομέας από τον παραδοσιακό τρόπο παραγωγής τροφίμων, π.χ. οπωροκηπευτικών αγαθών από ντόπιο γενετικό υλικό το οποίο επιβιώνει στον χρόνο, ακριβώς γιατί προστατεύεται από γενιά σε γενιά.
• Προκαλούν διατροφική εξάρτηση και «ομηρία» μεγάλων πληθυσμών στην Ευρωπαϊκή περιφέρεια και κυρίως των μικρών οικογενειακής μορφής γεωργικές εκμεταλλεύσεις με υψηλό βαθμό αυτοσυντήρησης, από προϊόντα που δεν θα μπορούν πλέον να παράγουν στον σχετικά μικρό τους κλήρο και σε ιδιωτικούς λαχανόκηπους. Τους εξαναγκάζουν να μεταβληθούν σε «κατευθυνόμενους καταναλωτές» αγροδιατροφικών προϊόντων και αγαθών αμφιβόλου προέλευσης και διατροφικής αξίας τα οποία δεν θα αποτελούν δική τους παραγωγή ή ελεύθερη επιλογή. Κατά ένα μεγάλο μέρος αυτό θα επηρεάσει και τους αστικούς καταναλωτές με διάφορους τρόπους. Όλα αυτά σε τιμές που θα γίνονται όλο και περισσότερο απαγορευτικές για τα μικρά εισοδήματα εκατομμυρίων πολιτών που σήμερα αυτοσυντηρούνται από μικρής κλίμακας παραδοσιακές ποικιλίες μέσα από πολύτιμη και διαχρονική διατήρησή τους και με ανταλλαγές ντόπιου φυτικού γενετικού υλικού.
• Ο πλήρης έλεγχος των ποικιλιών των φυτών μέσα από έναν γενικό Κανονισμό «ομπρέλα» που στρέφεται κατά των μικρών παραγωγών και χρηστών παραδοσιακού γενετικού υλικού φυτών, δημιουργεί πρόσθετους κινδύνους να αναδυθεί μία νέα τάξη «φτωχών» στην Ευρωπαϊκή ύπαιθρο με πρώτα θύματα πληθυσμούς και περιοχές με τη μεγαλύτερη καταγεγραμμένη γεωργική βιοποικιλότητα στον Ευρωπαϊκό χώρο, με την Ελλάδα να φιγουράρει πρώτη στη λίστα.      

ΤΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΙ Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΝΤΟΠΙΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ  

Παραπέμπουμε σε συμπεράσματα δύο επιστημονικών συνεδρίων που έγιναν πρόσφατα στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών με τη συμμετοχή έγκυρων επιστημόνων και ερευνητών:

·                  Στον 20^ο αιώνα σημειώθηκε αύξηση της γεωργικής παραγωγής λόγω της εξέλιξης της γεωργικής έρευνας, την εισαγωγή νέων υβριδίων στην παραγωγή και γενικά της νέας γεωργικής τεχνολογίας περιλαμβανομένης της λιπασματολογίας, των μεθόδων και μέσων φυτοπροστασίας και αγροτικής χημείας, της βελτίωσης των εδαφών και των ορθών γεωργικών πρακτικών.

·                  Σήμερα, οι βελτιώσεις αυτές έχουν συμβάλλει σε μια εκτεταμένη ανάπτυξη και χρήση  «ομοιομόρφων» ποικιλιών καλλιεργειών σε σχέση με την γενετική διαφοροποίηση που παρατηρείται σε τοπικό επίπεδο σε ολόκληρη την ΕΕ και πιο έντονα σε περιοχές της νότιας Ευρώπης (Βλ.: Pecceti and Annicchiario, 1998).

·                  Αν και οι εξελίξεις αυτές στον γεωργικό τομέα είναι εμφανείς, μετά από εμπεριστατωμένη έρευνα και επιστημονική παρατήρηση συμπεραίνεται τελικά ότι «ο καλύτερος δρόμος προς μια αειφορική αύξηση της αγροτικής παραγωγής σε γεωργικά συστήματα χαμηλών εισροών (αγροχημικών και νερού) , είναι αυτός που περνά μέσα από προγράμματα αναπαραγωγής και διατήρησης των τοπικών ποικιλιών» (Βλ.: Salvatore Ceccarelli, Euphytica 92 : 203-214, 1996)

Τελικά καλούμαστε να απαντήσουμε στην ακόλουθη ερώτηση: Στοχεύουμε σε μια ποιοτική ή σε μια ποσοτική απόδοση των καλλιεργειών; 

Η δημιουργία ενός νέου «γενοτύπου» (ποικιλίας) από τη βιομηχανία σπόρων πρέπει να κατευθύνεται προς τέτοιους γενοτύπους που θα είναι σε θέση να αξιοποιούν με τον καλύτερο τρόπο τις γεωργικές εισροές, αντί της ανάπτυξης ποικιλιών που υπερπαράγουν μόνο σε συνθήκες χρήσης μαζικών ποσοτήτων εισροών ανά τύπο καλλιέργειας ή ανά μονάδα επιφάνειας, αντιστοιχούντες σε υψηλά και απαγορευτικά κόστη παραγωγής τα οποία επιβαρύνουν υπερβολικά το αγροτικό εισόδημα και δευτερογενώς τις τιμές καταναλωτή. Άλλωστε αυτό αποδεικνύεται και από τις παραδοσιακές πρακτικές π.χ. αραίωση των καρπών των οπωροφόρων και του πράσινου τρύγου στα αμπέλια κατά τον μήνα Ιούνιο, ώστε το φυτό να μπορέσει να θρέψει σωστά και να αποδώσει καλύτερα χωρίς υποβάθμιση της ποιότητας με καχεξίες και έλλειψη οργανοληπτικών χαρακτηριστικών.          

Η συρρίκνωση της «γενετικής βάσης» των καλλιεργειών, η συνεχώς αυξανόμενη και επιδιωκόμενη «γενετική ομοιομορφία» και η επέκταση των καλλιεργειών σε μεγάλες εκτάσεις μόνο με μία ή με ελάχιστες ποικιλίες (δημιουργώντας συνθήκες τοπίου μονοκαλλιέργειας), έχουν οδηγήσει στην αυξημένη ευπάθεια των καλλιεργειών σε περισσότερα παθογόνα και νέους εχθρούς. Από την πλευρά της γενετικής η ευπάθεια αυτή εξελίσσεται σε πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα όταν η γενετική βάση συνεχώς μικραίνει (Βλ.: Tailler and Bernardo, 2004)

Γιατί στηρίζουμε την προστασία και την εμπορική χρήση των ντόπιων ποικιλιών

Οι ντόπιες ποικιλίες προσφέρουν:

·        Καλύτερη εξοικείωση των παραγωγών σε σχέση με τις ξενικές ποικιλίες καλλιεργειών που προωθούνται

·        Καλύτερη αξιοποίηση του νερού και των θρεπτικών ουσιών

·        Ανταγωνίζονται καλύτερα τα ζιζάνια

·        Αντιστέκονται καλύτερα στο στρες (βιοτικό και αβιοτικό)

·        Σταθερές αποδόσεις σε λιγότερο ευνοϊκές περιβαλλοντικές συνθήκες

·        Συνιστώνται για παραδοσιακά συστήματα γεωργικής παραγωγής (άνυδρη κηπευτική και ξερικές συνθήκες)

·        Κατάλληλες για βιολογική καλλιέργεια

·        Διευρύνουν την γενετική βάση μέσα από τη συμμετοχή τους σε έρευνες βελτίωσης και προγράμματα

·        Υψηλή κληρονομικότητα (οι παραλλαγές που εκδηλώνονται σε συγκεκριμένες ντόπιες ποικιλίες συσσωρεύονται και βοηθούν πολλά είδη να εξελίσσονται)

·        Υψηλή διατροφική αξία και γευστικές ποιότητες (π.χ. τα φρούτα και τα λαχανικά είναι σπουδαίες πηγές αντιοξειδωτικών και μεταλλικών αλάτων τα οποία ενοχοποιούνται για αριθμό εκφυλιστικών ασθενειών και ασθενειών που σχετίζονται με ηλικιακές ομάδες του πληθυσμού)

·        Βασική τους ικανότητα είναι η προσαρμοστικότητα στον χρόνο και τις κλιματικές μεταβολές

·        Έχουν καταφέρει να επιβιώνουν όταν όλες οι προβλέψεις ήταν εναντίον τους. Αυτό συμβαίνει λόγω της εγγενούς δύναμης των γονιδίων τους και της πολυμορφικών φυτοκοινωνιών που επιβιώνουν λόγω της διαφορετικότητας μεταξύ των μελών τους.          

Σήμερα, έχουμε να αντιμετωπίσουμε την κοινωνική πίεση που επιζητά να εφαρμόσουμε περισσότερο φιλικές γεωργικές πρακτικές προς το περιβάλλον και προς τους καταναλωτές:

• Οι υδάτινοι πόρου ελαττώνονται
• Μετά από μονοκαλλιεργητικές πρακτικές, τα εδάφη εμφανίζουν σοβαρή κούραση και υποβάθμιση
• Η υπερχρήση των αγροχημικών όλων των ειδών έχει συντελέσει σε περιβαλλοντική υποβάθμιση του εδάφους, επιμόλυνση των υπόγειων και επιφανειακών υδάτινων πόρων, της χλωρίδας, της πανίδας, των παραγόμενων αγροτικών προϊόντων άρα και της τροφής.
• Ο καταναλωτής καλείται να πληρώνει για άγευστα, ενίοτε για μολυσμένα και ακατάλληλα γεωργικά προϊόντα, για συστατικά τροφίμων χαμηλής διατροφικής αξίας και για «υποθετικά» ωφέλιμες για την υγεία του ουσίες οι οποίες στην πραγματικότητα έχουν χαθεί.       

  Ως μοναδική διαθέσιμη εναλλακτική, προτείνουμε την εκμετάλλευση (με την καλή έννοια) των δυνατοτήτων που προσφέρονται από ένα ευρύτατο φάσμα ντόπιων ποικιλιών καλλιεργειών, ανοίγοντας νέες διαδικασίες γενετικής δημιουργίας νέων ποικιλιών που θα απαιτούν αειφόρες καλλιεργητικές πρακτικές όπως οι αμειψισπορές, τη δραστικά μειωμένη χρήση λιπασμάτων και παρασιτοκτόνων, κλπ. Πιο συγκεκριμένα :       

·        Να επιστρέψουμε τις παραδοσιακές ντόπιες ποικιλίες στη συστηματική καλλιέργεια ως «εμπορικές ποικιλίες»

·        Να γίνεται η εγγραφή των ντόπιων ποικιλιών ως ΠΟΠ με την ελάχιστη επέμβαση βελτίωσης

·        Να χρησιμοποιούνται ως γονείς στην διαδικασία αναπαραγωγής για την ενσωμάτωση των πλεονεκτημάτων τους στις νέες γενιές, με άλλα λόγια «στις νέες εμπορικές ποικιλίες που θα προκύπτουν και προωθούνται για καλλιέπεια».    

Οι ντόπιες ποικιλίες και οι απόγονοί τους να μπορούν να προωθούνται στα εμπορικά δίκτυα αγοραπωλησίας σπόρων, να είναι εύκολα διαθέσιμες και προσεγγίσιμες από τους αγρότες. Να επιτρέπεται στους αγρότες να είναι σε θέση να κρατούν σπόρο για την επόμενη και για διαδοχικές σπορές.

Ισχυρή η σύνδεση με την υγιεινή διατροφή

Στα περισσότερα μέρη της Ελληνικής υπαίθρου, το άρωμα, η γεύση, τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά και γενικά η ποιότητα των αγροτικών προϊόντων είναι υψηλού επιπέδου λόγω της χρήσης ντόπιων ποικιλιών και της εφαρμογής παραδοσιακών γεωργικών πρακτικών, παράγοντες που σχετίζονται με την υγιεινή ελληνική δίαιτα, παγκοσμίως γνωστή. Σε εθνική κλίμακα, οι ντόπιες ποικιλίες προστατεύονται από τις αγροτικές κοινωνίες και την επιστημονική κοινότητα, ανταλλάσσονται και χρησιμοποιούνται όχι μόνο για μικρής και μεσαίας κλίμακας κηπευτικά και καλλιέργειες, αλλά και από ερασιτέχνες καλλιεργητές οι οποίοι χρειάζονται και αναζητούν διαφορετικό σπόρο και οι οποίοι δεν πρέπει να αφανιστούν. Αυτός ο τύπος γεωργίας που αντιπροσωπεύει ένα εκτεταμένο και ευρύ «μωσαϊκό» χρήσεων γης σε ολόκληρη την Ευρώπη έχει αυτόαναπτυχθεί και έχει επιβιώσει μέσα από αιώνες καλλιέργειας της γης σε ειδικές συνθήκες όπως η συνεχής παρατήρηση, το ένστικτο επιβίωσης και εξασφάλισης τροφής σε δύσκολες εποχές, χειρονακτική εργασία, συνεχώς επαναλαμβανόμενες συγκομιδές κλπ, και αποτελεί μια τελείως διαφορετική μορφή γεωργίας η οποία επάξια χρειάζεται και απαιτεί να θεσμοθετείται χωριστά από τις βιομηχανικής μορφής και κλίμακας γεωργικές πρακτικές.                  

Όσο αφορά την Ελλάδα, οι περισσότεροι κάτοικοι της υπαίθρου αλλά και οι κάτοικοι των πόλεων και της ελληνικής διασποράς που θυμούνται, συχνά αναφέρονται στα φρέσκα και τα αγνά προϊόντα της πατρίδας τους, καθώς και στα πολύτιμα διατροφικά τοπικά προϊόντα με την αξέχαστη γεύση και άρωμα.

Από την άλλη πλευρά ο σύγχρονος άνθρωπος έχει απολέσει την ικανότητα και τη δεξιότητα να ξεχωρίζει «την κακή από την καλή τροφή» μέσα από την οσμή και τη γεύση (π.χ. η οσμή που παλιότερα τον προστάτευε από κάτι επικίνδυνο που θα έτρωγε, δεν υπάρχει σήμερα. Ακόμη και ο κόρακας που θα μυρίσει γεωργικό φάρμακο στην τροφή δεν θα την φάει, κάτι που ο άνθρωπος δεν είναι σε θέση να κάνει). Για μεγάλη χρονική περίοδο, οι ντόπιες ποικιλίες καλλιεργειών και οι παραδοσιακές διαιτητικές συνήθειες που συνδέονταν άμεσα μ’ αυτές, προσφέρονταν και επιλέγονταν από τους καταναλωτές με βάση την ποιότητα και τη διατροφική αξία, αντί της ποσότητας. Στην περίπτωση που η ζωική και φυτική βιοποικιλότητα ενός τόπου χαθούν, τότε και η ποιότητα της τροφής θα χαθεί, ενώ και τα δύο «ο τοπικός πολιτισμός και η υγεία του πληθυσμού» θα υποστούν τις επιπτώσεις και θα αφανιστούν.                

Υπάρχει ένα πρόβλημα που δεν λαμβάνεται σοβαρά υπόψη και είναι το γεγονός ότι οι καταναλωτές επιζητούν και την ποικιλία και την ποιότητα. Κανένας δεν ακούει την ίδια μουσική ή καταναλώνει την ίδια τροφή κάθε μέρα… Ενημερωμένοι και εκπαιδευμένοι καταναλωτές επιδιώκουν την ποικιλία. Στην σύγχρονη εποχή, η πλειονότητα των Ελλήνων καταναλωτών και των αγροτών είναι επαρκώς ενημερωμένοι στα ίδια επίπεδα που είναι οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι καταναλωτές..  

Ανάγκη για άμεση δράση

Αν και το αρχικό σχέδιο του Κανονισμού του Μάιου 2013 πρότεινε την εξαίρεση μικρών επιχειρήσεων παραγωγής και διαχείρισης σπόρων, νεότερες αναφορές, τροπολογίες και δημοσιεύματα αναφέρονται σε ολοκληρωτική εξάλειψη της εξαίρεσης από το κείμενο με τη σύμφωνη μάλιστα γνώμη και των δύο Δ/σεων της Επιτροπής (Γεωργίας και Περιβάλλοντος), η να προχωρήσει με μια «στο παρά πέντε» τροπολογία η οποία κάνει τα πράγματα ακόμη πιο δύσκολα για τους μικρούς «παραγωγούς σπόρων και τους χρήστες σε επίπεδο χωριού και μικρής κλίμακας καλλιεργητών κηπευτικών».      

Η γνώμη μας είναι ότι :

·        Οι νέες εξαιρέσεις «σημειακών – τοπικών αγορών» που προτείνονται, είναι πολύ λίγες και δεν πρόκειται να επιλύσουν τα προβλήματα ενός πολύ μεγάλου αριθμού Ελλήνων μικρών παραγωγών και κοινωνικών ομάδων που παραδοσιακά ασχολούνται με την παραγωγή και διατήρηση σπόρων ντόπιων ποικιλιών, τα κηπευτικά στην ύπαιθρο, και την αστική και περιαστική γεωργία.

·        Το τι χρειάζεται δεν είναι να εξαιρεθούν εταιρίες παραγωγής σπόρων πολλαπλασιαστικού υλικού από το νομοθέτημα, αλλά να διασφαλιστεί ότι οι ανάγκες των μικρών παραγωγών ικανοποιούνται πλήρως, περιλαμβανομένων των ελεύθερων ανταλλαγών σπόρων οι οποίες πραγματοποιούνται στις τοπικές κοινωνίες εδώ και αιώνες και γίνονται πολύ δημοφιλείς στις μέρες μας σε περιβάλλον διατροφικής κρίσης που δημιουργεί η οικονομική κρίση.

·        Δεν είναι πρέπον ούτε αποδεκτό, οι σπόροι που πωλούνται ή διανέμονται σε μικρές συσκευασίες σε μικρούς κηπουρούς και λαχανοκόμους, να υφίστανται των όρων και των περιορισμών των διατάξεων του Κανονισμού με τον ίδιο τρόπο που προβλέπεται για τους σπόρους που προορίζονται για τη «βιομηχανική γεωργία». Έλληνες και Ευρωπαίοι μικροί και μικρομεσαίοι παραγωγοί είναι μικρού μεγέθους επιχειρήσεις ή παραγωγοί που καλλιεργούν για αυτοκατανάλωση (κηπευτικά) οι οποίοι δεν είναι εξοικειωμένοι και δεν επιθυμούν να κάνουν χρήση σπόρων ποικιλιών που έχουν «αναπτυχθεί και παραχθεί» σε άλλους τόπους και προορίζονται για τελείως διαφορετικές συνθήκες και συστήματα καλλιέργειας.     

         

Το αίτημά μας

Ως Γεωπόνοι επαγγελματίες, υπηρέτες των Εφαρμοσμένων Γεωπονικών Επιστημών με πολύπλευρη γνώση του αντικειμένου και μέσα από εμπειρίες διάρκειας, Μέλη μιας Επιστημονικής Οργάνωσης που εκπροσωπείται με ευαισθησίες στο εσωτερικό της χώρας και στο εξωτερικό, έχουμε πλήρη επίγνωση της ανεκτίμητης βιοποικιλότητας της Ευρωπαϊκής Ηπείρου και της Ελλάδας ειδικότερα η οποία συγκριτικά, χαρακτηρίζεται από τον μεγαλύτερο βαθμό «βιοαποθέματος» πανίδας, χλωρίδας και αγροτικής βιοποικιλότητας στην Ευρώπη.   

Γ’ αυτόν τον λόγο σας ζητούμε ευγενώς να λάβετε υπόψη την τεκμηριωμένη μας άποψη και αγωνία, καθώς επίσης και αυτή των τοπικών αγροτικών κοινωνιών και των καταναλωτών του τόπου και να συνεισφέρετε με θετικό τρόπο προς την κατεύθυνση ριζοσπαστικών αλλαγών που απαιτούνται στο σχέδιο του νέου αυτού Κανονισμού που προωθείται στην ΕΕ, έτσι ώστε οι σπόροι και το πολλαπλασιαστικό υλικό που χρησιμοποιούνται από τους μικρούς παραγωγούς και τις μικρές αγροτικές εκμεταλλεύσεις και οποιοδήποτε άλλο πολύτιμο γενετικό υλικό καλλιεργειών που απειλούνται, στο πλαίσιο του Κανονισμού να εξεταστούν χωριστά από τους μαζικά παραγόμενους σπόρους των μεγάλων εταιριών.             

Εν ολίγοις, ζητούμε οι προσπάθειές σας να εστιάσουν στο δίκαιο και επαρκώς τεκμηριωμένο αίτημα όλων μας ώστε ο νέος Κανονισμός να μην αποκλείσει τις ντόπιες ποικιλίες και γενικώς το παραδοσιακό γενετικό υλικό από τις συνήθεις πρακτικές των μικρών παραγωγών στη χώρα και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο.   

Στο σημείο αυτό επιτρέψτε μας, με τον απαιτούμενο σεβασμό, να κάνουμε μια αναφορά στον γνωστό Έλληνα Επιστήμονα της Διασποράς, Δρα Στυλιανό Αντωναράκη, Καθηγητή της Γενετικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Γενεύης, ο οποίος είπε:

«… σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον, η βιοποικιλότητα είναι η συνέχιση της ζωής…», καθώς επίσης ότι «εάν όλοι οι έλληνες μαζευτούμε στην πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα και ήμασταν όλοι ίδιοι (κλωνοποιημένοι), εάν προσβληθούμε από μια ασθένεια, η ασθένεια αυτή θα μας εξολόθρευε όλους. Συνεχίζουμε να είμαστε ζωντανοί γιατί είμαστε διαφορετικοί ως προς τον γενότυπο και τον φαινότυπο…!!»       

Μεταφορικά, οι σπόροι επίσης είναι η συνέχιση της ζωής στο φυτικό βασίλειο….

Άρα η διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας ενός τόπου μπορεί να έχει τραγικές συνέπειες και προέρχεται από αλλοίωση της βιοποικιλότητας, τις μονοκαλλιέργειες, την εμφάνιση νέων φυτοασθενειών και την ανθρώπινη αδιαφορία. Υπενθυμίζουμε το παράδειγμα της Βαρκελώνης (1992) και της Αθήνας (2004) με την εισαγωγή μεγάλων φοινικόδεντρων για καλλωπιστικούς σκοπούς από την Αίγυπτο. Μαζί με τους φοίνικες εισήχθη και ο ρυγχοφόρος (έντομο που προσβάλλει τα φοινικοειδή) και κατέστρεψε 100.000 δένδρα στην Ισπανία και άλλα τόσα στην Ελλάδα και απειλεί χιλιάδες ακόμη, ζημιά πολλών εκατομμυρίων. Το πρόβλημα δεν αντιμετωπίστηκε. Οι ερευνητές ισχυρίζονται (καλώς) ότι πρέπει να δημιουργηθούν φυσικοί εχθροί, π.χ. ένα πτηνό ή κάποιο άλλο έντομο. Μέχρι να συμβεί, θα ξεραθούν όλοι οι φοίνικες. Αυτό και μόνο ως χειροπιαστό φαινόμενο αποδεικνύει την πραγματική ανάγκη για ποικιλότητα και ισορροπία στη φύση.          

Δανειζόμενοι σχετικά δημοσιεύματα, επιχειρήματα και προβληματισμούς έγκυρων επιστημόνων και ιδρυμάτων, καλούμε όμως και την προσοχή σας και στο θέμα του κόστους που θα απαιτηθεί για την εφαρμογή, την αστυνόμευση και την παρακολούθηση της εφαρμογής του εν λόγω Κανονισμού σε εποχές στυγνής λιτότητας. Διαφαίνεται ότι εκατοντάδες χιλιάδες μικροί παραγωγοί αν όχι εκατομμύρια, θα αγνοήσουν τον Κανονισμό αυτό. Για να επιβληθεί επαρκώς θα απορροφήσει τεράστια κονδύλια από τα Ευρωπαϊκά κράτη μέλη τα οποία δεν είναι σε θέση να αντέξουν στις τρέχουσες οικονομικές συνθήκες.

Εάν υποτεθεί ότι ο Κανονισμός δεν μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη, τότε το ερώτημα παραμένει, «μπορεί ο Κανονισμός αυτός να ικανοποιήσει τους σκοπούς για τους οποίους συντάχθηκε και προωθείται;».    

Συνοψίζοντας, παρακαλούμε πληροφορηθείτε ότι:

·        Συμφωνούμε απόλυτα με χιλιάδες Ευρωπαίους επιστήμονες και απλούς Πολίτες, με εκατοντάδες Οργανισμούς με εκατομμύρια Μέλη Ευρωπαίων Πολιτών και Αγροτών οι οποίοι θέλουν, δικαιούνται και αναζητούν την πολύχρωμη ποικιλία και όχι την τυποποιημένη «ομοιομορφία» ενώ οι αριθμοί τους διογκώνονται συνεχώς και οι φωνές τους πληθαίνουν ημέρα με την ημέρα.

·        Η προτεινόμενη Νομοθεσία της ΕΕ επιβάλλεται να επιτρέψει περισσότερη ποικιλία στους αγρούς μας και στα πιάτα μας, αντί να την καταστρέφει.

·        Παραδοσιακές και ντόπιες ποικίλες πρέπει οπωσδήποτε να παραμείνουν ως εξαίρεση από απαιτήσεις αδειοδότησης και πιστοποίησης

·        Αυστηροί κανόνες, έλεγχοι, επιθεωρήσεις και δαπανηρές άδειες θα έπρεπε να εφαρμόζονται μόνο για σπόρους και γενετικό υλικό που τα εμπορεύονται οι εταιρίες σε μεγάλες ποσότητες.

·        Η ελεύθερη ανταλλαγή σπόρων και σπορόφυτων μεταξύ αγροτών και καλλιεργητών καθώς και πρωτοβουλίες για τη διατήρηση των σπόρων και των ντόπιων ποικιλιών πρέπει να υποστηρίζονται και να επιδοτούνται

·        Μόνο μέσα από την καλλιέργεια μεγάλου φάσματος ποικιλιών φρούτων, λαχανικών και σιτηρών μπορούμε να διασφαλίσουμε μια Γεωργική δραστηριότητα που θα προσαρμόζεται στις κλιματικές αλλαγές νέες ασθένειες και παράσιτα.

Κυρίες και κύριοι

Είμαστε στην εποχή της παγκοσμιοποίησης της διατροφής και των μεγάλων μονοπωλίων. Οι ίδιες εταιρείες που παράγουν τους σπόρους, οι ίδιες παράγουν λιπάσματα, φυτοφάρμακα, παρασιτοκτόνα κλπ, αλλά είναι και αυτές που παράγουν φάρμακα για τον άνθρωπο για να τον θεραπεύουν από ασθένειες που πολλές φορές οι ίδιες προκαλούν.

Όμως η φύση και οι λειτουργίες της είναι οι ανίκητοι παράγοντες σε σχέση με τις πολυεθνικές και την επιστήμη. Ας την αφήσουμε να λειτουργεί όπως αυτή ξέρει εδώ και εκατομμύρια χρόνια.

Είμαστε υπέρ της έρευνας και της επιστήμης, αλλά πρέπει πρώτα να αξιολογηθεί  η αναγκαιότητα των συνεπειών της.

Πρόοδο συνιστά ο προσδιορισμός των ορίων του ανθρώπου και της επιστήμης, με σκοπό τη βιωσιμότητα του ίδιου και του οικοσυστήματος.

Η υποταγή της επιστήμης και της έρευνας στους νόμους της αγοράς και του κέρδους και στα μεγάλα συμφέροντα, θα αποβεί μοιραία για την εξέλιξή τους αλλά και την επιβίωση της ανθρωπότητας.

Σας Ευχαριστούμε βαθιά για την προσοχή σας

Θα ήμασταν υπόχρεοι εάν είχαμε τις απόψεις σας γραπτώς

Με τιμή

Ευάγγελος Αβδελάς

Γεωπόνος (ΓΠΑ)

Υπεύθυνος της Ομάδας Εργασίας για την Βιοποικιλότητα των

«ΓΕΩΠΟΝΩΝ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ»

avdelas_geo@yahoo.gr

Tηλ. Επικοινωνίας: +30.210.6944508501