Husyci w Lubaniu

Nie czuję się ekspertem w temacie wojen husyckich, zatem nie napiszę tu nic odkrywczego. Mam jednak wrażenie, że ten epizod w dziejach Dolnego Śląska jest mało znany i w szkolnym programie traktowany po macoszemu. A potem to już mało kto rozwija wiedzę w tego typu tematach, jeśli nie ma ku temu znaczącego powodu. Mam nadzieję, że uda mi się zainspirować chociaż kilka osób, do tego, aby sięgnąć po bardziej szczegółowe opracowania historyczne dotyczące tego okresu.

Husyci powszechnie kojarzą się nam z dzikimi hordami heretyków, odszczepieńców, którzy po spustoszeniu Czech, ruszyli na Śląsk oraz Łużyce grabiąc, gwałcąc i podpalając. Nawiasem mówiąc, ciekawe dlaczego tak ich postrzegamy? Czy przypadkiem nie ma na to wpływu dominująca w naszym kraju mentalność ukształtowana przez doktrynę rzymskokatolicką, z którą tak owi „kacerze” walczyli?

W rzeczywistości ruch husycki jest typową reakcją na gwałt, jaki zadał im papież Marcin V wraz z niemieckim królem Zygmuntem Luksemburskim organizując krucjatę przeciwko owym odszczepieńcom. Jak do tego wszystkiego doszło?

W głębokim i ciemnym pod względem mentalnym średniowieczu (nie mogę oprzeć się dygresji, że niektórzy tkwią w nim po dziś dzień) ziemia czeska wydała na świat niezwykłego człowieka- Jana Husa- filozofa i reformatora, wielkiego patriotę. Czesi zawdzięczają mu między innymi literacką formę języka czeskiego. Wszystko zapewne byłoby w porządku, gdyby Hus nie ośmielił się na publiczną krytykę największej potęgi ówczesnej Europy- instytucji kościoła katolickiego. Na lekcjach historii mówi się nam, że to Marcin Luter jest ojcem reformacji. Czesi sto lat wcześniej bili się o sprawy, które zdołał w późniejszych czasach wywalczyć dla Europy Luter.

Jan Hus był w Czechach bardzo popularną osobą. Miał ogromny wpływ na ludzkie umysły. Dla niego i jego zwolenników przeżytkiem były skostniałe dogmaty kościoła katolickiego. Absurdalna sytuacja na samej górze w kościelnej hierarchii dolała jeszcze oliwy do ognia. Był to czas, kiedy na piotrowej stolicy zasiadało trzech, zwalczających się wzajemnie papieży, każdy przekonany o swojej władzy nadanej przez samego boga. Prości ludzie widzieli degenerację i upadek obyczajów również na niższych szczeblach kościelnej hierarchii. Słudzy boży, którzy ślubowali ubóstwo i czystość, z zapałem oddawali się bachicznym obyczajom, gromadzili w swoich rękach ogromne majątki, władali połową kraju. To stan nieco podobny do obecnego w Polsce po grabieży ziemi i cudzej własności przez kościelną Komisję Majątkową. Bycie kaznodzieją w tamtych czasach oznaczało wieść dostatnie, pełne uciech cielesnych życie.

Uwierało to inteligentnych, nowocześnie myślących ludzi pokroju Jana Husa, który nie tylko narzekał na sytuację, ale miał do zaproponowania gotowe rozwiązanie problemów. Potrafił też zaszczepić swoją ideę prostym ludziom. A ludzie ci nie chcieli w końcu tak bardzo wiele. Chcieli rozumieć co mówi kapłan w kościele oraz nie życzyli sobie oglądać rozpustnych kaznodziei, którzy nauczając moralności, sami zaprzeczali własnym słowom. Do postulatów związanych z religią (było ich więcej, ale nie to jest tematem tego wpisu) dołączyły jeszcze sprawy narodowościowe. Czechy zmagały się z tym, co stało się udziałem Śląska- z postępującym niemczeniem oraz ciążącym im coraz bardziej stosunkom feudalnym. To wszystko wystarczyło, aby papież Marcin V sprzymierzył się z królem, a późniejszym cesarzem Rzeszy Zygmuntem Luksemburskim i zorganizował krucjatę przeciwko walczącym o swoje ludziom, którzy rośli w siłę z tygodnia na tydzień i zaczęli zagrażać ich interesom.

Zanim jednak do tego doszło, Czechy po śmierci króla Wacława Luksemburskiego i po podstępnym uwięzieniu i spaleniu na stosie Jana Husa w Konstancji, pogrążyły się w chaosie wojny domowej. Oliwy do ognia dolał fakt, że tron czeski po Wacławie miał odziedziczyć jego brat-znienawidzony Zygmunt. Znając poglądy i politykę Zygmunta Luksemburskiego Czesi nie mieli złudzeń, że zostaną wciągnięci do Rzeszy i zniemczeni w ciągu kilku pokoleń.

Miarka się przebrała, a kielich goryczy rozlał. Kiedy niemiecki król wraz z papieżem ruszyli z krucjatą na „niewiernych” odpowiedź husytów była podobna. Ruszyli na ziemie kontrolowane przez wiernych Zygmuntowi i papieżowi poddanych czyniąc to samo, co im uczyniono. Przemoc bowiem zawsze zradza przemoc niezależnie od tego, że wiara obu odłamów chrześcijaństwa nakazuje nadstawiać drugi policzek i kierować się w życiu miłosierdziem i przebaczeniem.

W swojej wędrówce na północ husyci zawędrowali do Lubania i to dwa razy. Lubań to było małe, niewiele znaczące wówczas miasteczko z klasztorem i murami obronnymi, których częścią była stojąca po dzień dzisiejszy wieża Bracka. Husyci zdobywali je dwa razy, ale nie znajdziecie tego epizodu w wielu opracowaniach, gdyż na swojej drodze najeźdźcy plądrowali setki takich przysiółków. Nie miały one znaczenia dla wyniku samej wojny, stały po prostu na drodze do bardziej spektakularnych zwycięstw. Trzeba było je zdobyć ot choćby po to, aby poprawić sobie samopoczucie i troszkę się hm… zabawić.

Niejednokrotnie pisałam już o potrzebie poszukiwania tożsamości przez nas- ludzi urodzonych na Dolnym Śląsku. Nie mamy tutaj ciągłości historycznej, nasi rodzice, dziadkowie pochodzą z wszystkich stron Polski. My, urodzeni w pierwszym, drugim czy już nawet trzecim pokoleniu po wojnie na poniemieckich terenach chcemy się wreszcie poczuć jak u siebie i odczarować „złego Niemca”, którym straszyło się nas w dzieciństwie, a czasem straszy się i dziś. Odarci z kompleksów, uprzedzeń, sięgamy po tradycję i nawiązujemy do historii tych terenów traktując ją, jako własną.

Jednym z takich przejawów lokalnego patriotyzmu była inscenizacja zdobywania wieży Brackiej w Lubaniu przez husytów. Była to pierwsza tego typu impreza po wojnie, zatem sama w sobie historyczna. Nie było to zorganizowane z jakimś wielkim rozmachem i gdzież tej imprezie do bitew i potyczek, jakie odbywają się chociażby na zamku Kliczków, że nie wspomnę o bitwie pod Grunwaldem, jednak była nasza własna, lokalna, poruszająca wyobraźnię, dająca nadzieję na konsolidację mieszkańców wokół swojej małej ojczyzny.

Upłynęło już kilka setek lat od inscenizowanych wydarzeń zatem mamy do nich spory dystans. Gospodarze imprezy wykazali się sporym poczuciem humoru, nie ukrywam zatem, że krwawe i dramatyczne w swym założeniu wydarzenia mną mało wstrząsnęły, a raczej wraz ze stojącymi obok ludźmi, śmialiśmy się do rozpuku. Ze wszystkiego. Z tego, że dowódca husytów siedzący na koniu, w którego rolę wcielił się słynny rycerz Czarny Wiesław z Grodźca (w husytę się wcielił, nie w konia :-), próbował wyglądać bardzo groźnie, a stał obok końskiej kupy. 

Z tego, że łucznicy mieli strzały owinięte na końcach gałganami (i dobrze, bo nie chciałabym oberwać taką strzałą w czoło) oraz z przekleństw, jakie wychodziły z ust obu zwalczających się grup wojów. Husyci krzyczeli: „Poddajcie się psie syny!”, a papiści: „Niedoczekanie wasze, psy niewierne!”. I to by było na tyle. Próbowałam sobie wyobrazić, jak to wyglądało w rzeczywistości. Chyba zasób słownictwa był większy. Bardziej realnie obrazuje to Andrzej Sapkowski w trylogii o Rainmarze z Bielawy uwikłanemu w wojny husyckie.

Machiny wojenne

Jaki był przebieg bitwy w Lubaniu opowiem posiłkując się zdjęciami, gdyż rekonstrukcja wiernie oddała prawdę historyczną. Rzecz ma miejsce w roku 1431 aktorzy stoją dokładnie w tym samym miejscu, gdzie rozgrywała się akcja.

Najpierw zdobyto i spalono klasztor, w którym ukrył się burmistrz i mieszczanie. Klasztoru w rekonstrukcji nie ujęto, gdyż już go nie ma. Na jego miejscu po wojnie stanęły bloki mieszkalne.

W tle bloki mieszkalne, które stanęły na miejscu klasztoru.

Narada przed bitwą

Wóz, który służył narratorowi za mównicę. 

Miał nawiązywać do sposobu walki husytów, którzy często wykorzystywali wozy w swojej taktyce.

Strzał z hakownicy

Po zdobyciu klasztoru, broniący miasta ukryli się w Wieży Brackiej i postanowili bronić jej do ostatniej kropli krwi. Nie mieli szans na utrzymanie się tam, gdyż przewaga wroga była miażdżąca.

Wymieniono ostatnie obelgi i ruszono do ataku.

Wódz husytów przystępuje do pertraktacji z papistami i wzywa ich do poddania się bez walki.

W jego imieniu (zapewne z przyczyn technicznych- koń)  przemawia herold.

Najpierw rozlega się huk z działa. Aż przysiadłam z wrażenia :-)

Potem do boju ruszają "pikownicy" i łucznicy.

A tu leją się, ile wlezie :-)

Husyci podeszli pod samą wieżę. Opór mieszczan zostaje złamany. Mieszczanie w desperacji zrzucają na głowy husytów kamienie z wieży. Niestety, nie udało mi się ująć tego w kadr.

W końcu husyci podpalają wieżę i ten punkt rekonstrukcji mnie podobał się najbardziej :-)

Rycerze i mieszczanie broniący miasta zostają wzięci do niewoli.

niektórzy zostają straceni na miejscu.

Umarli

Nadal nie żyją, podczas gdy ich kobiety są gwałcone w tym namiocie

 (rekonstrukcja tego epizodu została mocno okrojona)

A potem wstali i udali się każdy w swoją stronę. My ubawieni po pachy również wróciliśmy w domowe pielesze.
Jak przed wojną upamiętniano te wydarzenia możecie przeczytać TUTAJ