Βρίσκεται στις βορινές πλαγιές του Καλλίδρομου όρους σε υψόμετρο 740 μέτρων και σε απόσταση 23 χιλιόμετρα από την Λαμία.
Αποτελεί μεταβυζαντινό κτίσμα και είναι χτισμένο σε τοπίο απαράμιλλο σε φυσική ομορφιά και μαγευτική θέα προς την πεδιάδα του Σπερχειού, τὸ Μαλιακὸ κόλπο και πιο πέρα τα βουνά Οίτη και Οθρυ.
Όσον αφορά την ονομασία τού μοναστηρίου, διασώζονται δύο εκδοχές.
Η πρώτη θέλει την ονομασία νὰ προέρχεται από τον τόπο καταγωγής τής θαυματουργού Εικόνας τής Παναγίας, ποὺ τὸ Μοναστήρι φιλοξενεί: Σύμφωνα μὲ τὴν παράδοση, η Εικόνα ήρθε στὴν Ελλάδα από τὴν πόλη τής Δαμασκού τής Συρίας (γενέτειρα τού μεγάλου πατέρα καὶ Αγίου τής Εκκλησίας μας Ιωάννου τού Δαμασκηνού) κατά των περίοδο τής Εικονομαχίας, 8ος - 9ος αιώνας.
 |
Η Θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Δαμάστας.
Εργο του 16ου αιώνα με επένδυση επάργυρη του 1892.
πηγή φωτογραφίας: stilida.com
|
Την περίοδο αυτή, οι φοβεροί διωγμοί των εικονομάχων ανάγκασαν αρκετούς ορθοδόξους να ζητήσουν καταφύγιο σε ασφαλή μέρη τής Ελλάδας.
Μαζί τους έφεραν και τις ιερές εικόνες τους πού τόσο τιμούσαν και ευλαβούνταν.
Μία από αυτές τις εικόνες ήτανε και η θαυματουργή Εικόνα της Παναγίας πού φιλοξενήθηκε στις πλαγιές τού όρους Καλλιδρόμου.
Αρχικά ονομάστηκε «Παναγία η Δαμάσκα», αλλά με την πάροδο τού χρόνου και των παραφθορά τής λέξης προέκυψε η λέξη «Δαμάστα».
Η δεύτερη πιθανή εκδοχή θέλει την ονομασία να σχετίζεται με το ετυμολογικό της περιεχόμενο: Η λέξη «Δαμάστα» παρήχθη από τὸ ρήμα «δαμάζω», εξαιτίας της θαυματουργικής αιτιότητας τής Εικόνας της Θεοτόκου να «δαμάζει» τον ανθρώπινο πόνο και τις ποικίλες ασθένειες των ανθρώπων πού κατέφευγαν σε αυτήν. Έτσι, η εικόνα, και συνεκδοχικά και η Μονή, προσέλαβε την ιδιαίτερη προσωνυμία «Δαμάστρα», που με την πάροδο τού χρόνου έγινε «Δαμάστα».
Το Μοναστήρι της Δαμάστας κάηκε πριν από τα χρόνια της Επαναστάσεως του 1821 αλλά ο ναός σώζεται σήμερα ακέραιος.
Το καθολικό της μονής έχει ιστορηθεί το 1818 ενώ είναι σταυροειδής μετά τρούλου και την αγιογράφηση του Καθολικού ανέλαβε δια εξόδων του ο θερμός αγωνιστής της Επαναστάσεως Ιωάννης Δυοβουνιώτης όπως μαρτυρεί σωζόμενη άνωθεν της εισόδου του Καθολικού μία επιγραφή: "Ιστορήθη ο παρών θείος καί ιερότατος ναός της θείας καί Ιερής Μονής της Υπεραγίας Θεοτόκου διά συνδρομής του Πανεντιμοτάτου Κυρίου Καπετάν Δυοβουνιώτου Αρχιερατεύοντος του Θεοφιλεστάτου Επισκόπου Ζητουνίου Κυρίου Κου Θεοφάνους εν έτει 1818 Δεκεμβρίου 15 χείρ Γεωργίου".
 |
Άποψη του εσωτερικού του ναού με το τέμπλο και
το μαρμάρινο προσκυνητάρι της θαυματουργής
εικόνας της Παναγίας Δαμάστας
φωτογραφία: proskynitesimdamastas.blogspot.gr
|
Ούτε η ιστορία ούτε η τοπική παράδοση μνημονεύει τον κτήτορα ή το έτος επανιδρύσεως του μοναστηριού.
Εκτός από το καθολικό όλα τα άλλα κτίσματα είναι των τελευταίων δεκαετιών.
Είναι ένα επιβλητικό κτιριακό συγκρότημα στο οποίο ξεχωρίζουν, ο μεγαλοπρεπής ξενώνας, το κωδωνοστάσιο, η εικόνα της Βρεφοκρατούσας Θεοτόκου, το ηγουμενείο, το αρχονταρίκι και ο προαύλιος χώρος με την εξέδρα τς κρήνες και το παρεκκλήσιο των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης δωρεά του ζεύγους Δημητρίου και Ελένης Καραγκούνη.
Ο ναός είναι άγνωστο πότε κτίσθηκε, έχει τη μορφή σταυρικής βασιλικής μετά τρούλου, οκτάπλευρος συμμετρικός.
Στὰ χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, η Μονή της Δαμάστας απέβη μια ηρωική και μαρτυρική έπαλξη για τον επαναστατημένο λαό τής Φθιώτιδας.
Μεγάλες μορφές τού Αγώνα πέρασαν από το μοναστήρι και έδωσαν μπροστά στην Εικόνα τής Παναγίας τον μεγάλο όρκο για την απελευθέρωση τής Πατρίδας.
Λόγω τις προνομιακής της τοποθεσίας, ως φυσικό παρατηρητήριο τής ανατολικής πλευράς τής πεδιάδας τού Σπερχειού, η Μονή Δαμάστας στάθηκε ορμητήριο τού Αθανασίου Διάκου, τού οπλαρχηγού Πανουργιά και του Επισκόπου Σαλώνων Ησαία.
Μάλιστα, μετά τη Μάχη τής Αλαμάνας και την καταδίωξη των Ελλήνων από τούς Τούρκους, ο Αθανάσιος Διάκος κατευθύνθηκε προς την περιοχή τού Μοναστηριού. Και ήταν εδώ πού ο εχθρός τον συνέλαβε στην τοποθεσία πού αργότερα, εξαιτίας αυτού του ιστορικού γεγονότος, ανεγέρθη ο Ιερός Ναός της Αγίας Παρασκευής.
Στην προσφορά της Μονής κατά τούς χρόνους της Επαναστάσεως του 1821 αναφέρεται η εγχάρακτος επιγραφή πού υπάρχει στο προαύλιο της Μονής και αναφέρει:
"Η ΙΕΡΑ ΑΥΤΗ ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΗΣ ΔΑΜΑΣΤΑΣ ΔΙΕΔΡΑΜΑΤΙΣΕ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΤΑΤΟΝ ΡΟΛΟΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΝ ΤΟΥ 1821 ΠΕΡΙΘΑΛΨΑΣΑ ΤΟΝ ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΝ ΓΙΑΝΝΗΝ ΠΑΝΟΥΡΓΙΑΝ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΘΕΝΤΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΜΑΧΗΝ ΤΗΣ ΧΑΛΚΟΜΑΤΑΣ ΕΝΙΣΧΥΣΑΣΑ ΠΑΝΤΟΙΟΤΡΟΠΩΣ ΤΟΝ ΑΘΑΝΑΣΙΟΝ ΔΙΑΚΟΝ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΑΣ ΤΟΥ ΣΥΧΝΑΚΙΣ ΚΑΤΑΦΕΥΓΟΝΤΑΣ ΕΙΣ ΑΥΤΗΝ".
Ακόμα, στην περιοχή τού μοναστηρίου κατέφυγε τραυματισμένος τόσο ο Πανουργιάς, όσο και ο Ησαίας Επίσκοπος των Σαλώνων.
Ο τελευταίος μάλιστα, παρέδωσε την τελευταία του πνοή κάτω από τη σκιά της Μονής, στη θέση όπου από παλιά ονομάζεται «Χαλκομάτα».
Και η παράδοση διασώζει πώς τα τελευταία του λόγια ήταν: «Παναγία Δαμάστα, σώσε τουλάχιστον την πατρίδα μου».
Στη μάχη τής Αλαμάνας ο ηγούμενος τού μοναστηριού Νεόφυτος μαζί με όλους τούς μοναχούς αγωνίσθηκε θαρραλέα στο πλευρό τού Αθανασίου Διάκου.
 |
Άποψη του εσωτερικού του Καθολικού
πηγή φωτογραφίας: www.imfth.gr |
Σύμφωνα με μία τοπική παράδοση, εκείνης τής εποχής, στο Μοναστήρι της Δαμάστας ζούσαν περίπου 25 μοναχοί.
Oι περισσότεροι από τούς οποίους μοναχούς όμως έπεσαν στα πεδία των μαχών, με αποτέλεσμα το μοναστήρι της Δαμάστας, μετά τη λήξη και την νικηφόρο έκβαση τού εθνικού και απελευθερωτικού αγώνα, να παραμείνει με λιγότερους από έξι μοναχούς.
Αυτό είχε ως συνέπεια δυστυχώς την διάλυση τής Μονής, στις 25 Σεπτεμβρίου 1833, σύμφωνα με το Διάταγμα από τον Αντιβασιλέα του Όθωνα.
Το διάταγμα αυτό όριζε πώς τα Μοναστήρια πού δεν είχαν περισσότερους από έξι μοναχούς, έπρεπε να καταργηθούν και η τυχόν περιουσία τους που είχανε να περιέλθει στη δικαιοδοσία του Ελληνικού Δημοσίου.
Το Διάταγμα αυτό του Αντιβασιλέα λοιπόν, διέλυσε πάρα πολλά μοναστήρια τής Ελλάδος εκείνη την εποχή και ορισμένα συνενώθηκαν. Ένα από αυτά ήταν και η Μονή της Δαμάστας, η οποία, μη διαθέτοντας τον απαιτούμενο αριθμό μοναχών, τελικά διαλύθηκε.
Εκείνη την εποχή, πολλές υπήρξαν οι διαμαρτυρίες των γειτονικών Δήμων προς τον βασιλέα Όθωνα για την διάλυση τής Ιερής Μονής της Δαμάστας, ωστόσο, καμία δεν εισακούστηκε από την τότε παντοδύναμη Βασιλικὴ Γραμματεία.
Η όλη επίβλεψη των εγκαταλελειμμένων κτιριακών εγκαταστάσεων ανατέθηκε στο Δήμο Οιταίων, όμως η Χάρη τής Παναγίας Θεοτόκου δεν θέλησε να αφήσει το ιστορικό και πολύπαθο αυτό Μοναστήρι της έρημο για πολύ καιρό.
Με το Προεδρικό Διάταγμα τής 3ης Αυγούστου 1934, πού υπογράφηκε από τον Πρόεδρο τής ελληνικής Δημοκρατίας Αλέξανδρο Ζαΐμη και τον Υπουργό Εθνικής Παιδείας καὶ Θρησκευμάτων Ιωάννη Μακρόπουλο, διακηρύχθηκε η «ἀνασύσταση τῆς Ιερᾶς Μονής Δαμάστας», η οποία μέχρι τότε ήταν «συγκεχωνευμένη» στὴν Ιερὰ Μονὴ Αντινίτσης.
Πρώτος ηγούμενος μετά την ανασύστασή της διορίστηκε από την Ιερὰ Σύνοδο τής Εκκλησίας τής Ελλάδος ο Αρχιμανδρίτης Κύριλλος Κωνσταντινίδης.
Έτσι, στην Μονὴ Δαμάστας επανήλθε η ζωή, και μια ολιγάριθμη μοναχικὴ αδελφότητα συγκεντρώθηκε στις εγκαταστάσεις της, ενώ το 1936, ηγούμενος τής Μονής αναφέρεται ο Αρχιμανδρίτης Ευλόγιος Μόρφης, ο οποίος ξεκίνησε τη μοναστική του ζωή από το Άγιον Όρος.
Στα χρόνια της Κατοχής μεγάλη υπήρξε η συμβολή τής Μονής υπέρ τού λαού και των Συμμάχων. Τὸν χειμώνα 1941 - 1942 βρήκαν καταφύγιο στη Μονὴ δώδεκα Νεοζηλανδοί στρατιώτες των συμμαχικών δυνάμεων.
Ο τότε ηγούμενος Ευλόγιος τούς προσέφερε φιλοξενία και προστασία για αρκετές ημέρες, μέχρι πού κατέστη τελικά εφικτό να φυγαδευτούν από το λιμάνι της Στυλίδας.
Ωστόσο, για τη στάση του αυτή ο ηγούμενος Ευλόγιος πλήρωσε προσωπικό τίμημα: Όταν τον Ιανουάριο τού 1942 Ιταλοί στρατιώτες εισέβαλαν αιφνιδιαστικά στη Μονὴ και βρήκαν τα όπλα και τα πυρομαχικά των Συμμάχων ο ηγούμενος συνελήφθη και φυλακίστηκε για δύο και πλέον χρόνια στις φυλακές Αβέρωφ.
Μετά την λήξη τού πολέμου, η Κυβέρνηση της Νέας Ζηλανδίας, διὰ του Πρωθυπουργού της, απέστειλε προς την Μονὴ Δαμάστας ευχαριστήριο δίπλωμα σε ένδειξη ευγνωμοσύνης.
Ο π. Ευλόγιος μετά την αποφυλάκισή του, επέστρεφε στο μοναστήρι τις Δαμάστας, ως το 1953, οπότε η Μονὴ μετετράπη σε γυναικεία, με ηγουμένη τότε την Μοναχὴ Κασσιανὴ Ανδριώτου και συνοδεία έξη καλογριών.
Τα θαύματα της εικόνας τής Παναγίας Δαμάστας είναι πολλά. Αξίζει να αναφερθούν δύο χαρακτηριστικά.
Α) Τὸ 1958 ἡ κα Βασιλικὴ Μαλισσόβα από τὴ Μενδενίτσα διηγήθηκε σὲ μιὰ Μοναχὴ τὴν εξής μαρτυρία τής γιαγιάς της:
Η περιοχὴ ζούσε μεγάλες στιγμὲς τής Επανάστασης. Η γιαγιά μου ήταν δεκάχρονο κοριτσάκι και είχε καταφύγει μαζὶ μὲ τοὺς γονείς της καὶ άλλους συγχωριανούς, ποὺ φοβόντουσαν τοὺς Τούρκους, στὸ μοναστήρι τής Δαμάστας.
Μιὰ μέρα οι Τουρκαλβανοί ανέβηκαν στο μοναστήρι για να εκδικηθούν τον άμαχο πληθυσμό πού βοηθούσε τούς αγωνιστές. Όταν οι συγκεντρωθέντες Ελληνες είδαν τὰ στρατεύματα τού Ομέρ Βρυώνη νὰ πλησιάζουν, εγκατέλειψαν τὸ μοναστήρι καὶ ζήτησαν καταφύγιο στις απόκρημνες περιοχὲς τού Καλλιδρόμου.
Ο καθένας έπαιρνε καὶ ένα σκεύος από τὰ πιὸ χρήσιμα καὶ προπαντὸς από τὰ ιερά σκεύη τού Καθολικού. Κάποιος πήρε τὸ Άγιο Ποτήρι γιὰ νὰ τὸ διασώσει από τὴ βεβήλωση, αλλά πάνω στὴ μεγάλη σύγχυση τὸ σκεύος ξεχάστηκε στὸν πρόναο τού Καθολικού. Όταν κρύφτηκαν ψηλὰ στὸ Καλλίδρομο, θυμήθηκαν τὸ ξεχασμένο Άγιο Ποτήριο. Οι Τούρκοι όμως ήταν ήδη στὸ μοναστήρι. Μιὰ μικρὴ τότε φώναξε: «Παναγιά μου Δαμάστα, εγώ θὰ πάω νὰ πάρω τὸ Άγιο Ποτήριο. Εσύ, σὲ παρακαλώ, κρύψε με από τὰ μάτια των Τούρκων».
Η μικρὴ κατέβηκε στὸ μοναστήρι καὶ σὰν νὰ ήταν αόρατη πέρασε μπροστὰ από τοὺς Τούρκους, πήρε τὸ Άγιο Ποτήρι καὶ ανενόχλητη ανέβηκε στὸ βουνό. Η Παναγία είχε κάνει τὸ θαύμα της καὶ τὸ Άγιο Ποτήριο διασώθηκε από σίγουρη βεβήλωση των Τούρκων».
Β) Στὴν Ιτέα, τὸ 1985, μια γιαγιὰ σήκωνε τὸ δικό της σταυρό: Ο γιος της μαζί με τη σύζυγό του είχαν φύγει και ζούσαν στὴν Αθήνα, έχοντας εγκαταλείψει τὸ μικρό τους αγοράκι στὴ γιαγιά του και ταυτόχρονα αρνούνταν πεισματικά νὰ επιτρέψουν τὴ βάπτισή του.
Τὸ αγοράκι στὰ πέντε του χρόνια αρρώστησε πολὺ βαριά. Τὸ πήγαν στὸ νοσοκομείο τῆς Άμφισσας, αλλά εκεί οι γιατροὶ είπαν πὼς ήταν ήδη πολύ αργά, τὸ παιδὶ είχε πεθάνει.
Η γερόντισσα επέμενε νὰ πραγματοποιηθεί νεκροψία για να μάθει από τι πέθανε ὁ εγγονός της, αλλά οι γιατροί τής είπαν πως νεκροψία μπορούσε νὰ γίνει μόνο στὸ νοσοκομείο τής Λαμίας. Πήρε λοιπόν η γιαγιά τὴν απόφαση νὰ μεταφέρει τη σωρό του άτυχου παιδιού στὴ Λαμία.
Μόλις έφτασαν στὴν διασταύρωση τού δρόμου τής Μονής Δαμάστας, η γερόντισσα θυμήθηκε πὼς ήταν 8 Σεπτεμβρίου καὶ τὸ μοναστήρι πανηγύριζε.
Είπε τότε στὸν οδηγό νὰ κάνουν μιὰ παράκαμψη καὶ νὰ ανέβουν στὸ μοναστήρι γιὰ νὰ προσκυνήσουν.
Ανεβαίνοντας, οι αστυνομικοί σταμάτησαν τὸ ταξί καὶ δὲν τού επέτρεπαν νὰ συνεχίσει λόγω τής μεγάλης πολυκοσμίας.
Η γιαγιὰ τότε βγήκε από τὸ όχημα, γονάτισε καὶ μὲ δακρυσμένα μάτια παρακάλεσε τὴν Παναγία νὰ κάνει καὶ σὲ αυτή τὸ θαύμα της.
Αφού τελείωσε τὴν προσευχή της, μπήκε πάλι στὸ ταξί καὶ ξεκίνησαν γιὰ τὴ Λαμία. Δὲν είχαν προχωρήσει διακόσια μέτρα όταν τὸ αγοράκι, κατά θαυμαστό τρόπο, σηκώθηκε όρθιο καὶ φώναξε: «Γιαγιά, ἡ Παναγιά, η Παναγία μὲ κρατάει από τὸ χέρι».
Τὸ αγοράκι είχε επανέλθει στὴ ζωή! Οι γονείς του παιδιού μόλις πληροφορήθηκαν τὰ θαυμαστὰ γεγονότα, επέστρεψαν στὸ σπίτι καὶ βάπτισαν τὸ παιδὶ στὴν Ιερὰ Μονὴ Δαμάστας.
Απὸ την Αθήνα για να πάμε στη Μονή Δαμάστας ακολουθούμε τὴν εθνικὴ οδὸ Αθηνών – Λαμίας.
Πρὶν τὴν πόλη τής Λαμίας, στὴ διασταύρωση πρὸς Μπράλλος - Αμφισσα, αφήνουμε τὴν εθνικὴ οδὸ καὶ ακολουθούμε την οδό πρός Άμφισσα και Μπράλλο που υπάρχει και η πινακίδα «Ι.Μ. Δαμάστας».
Στρίβουμε καὶ ανηφορίζουμε πρὸς τὸ μοναστήρι, τὸ οποίο καὶ συναντούμε μετὰ από τρεισήμισι χιλιόμετρα ασφαλτοστρωμένου καλού δρόμου.
Από Θεσσαλονίκη αντίστοιχα μετά την Λαμία στρίβουμε στην διασταύρωση πρός Μπράλλο.
Στην Μονή αποθησαυρίζονται Τεμάχια ιερών Λειψάνων των Αγίων Βαρβάρας, Ματρώνας, Παρασκευής, Χαραλάμπους, Μηνά, Στυλιανού, Ιωνά μάρτυρος, των Οσίων Σεραφείμ, Κασσιανού, Μελάνης, Ξένης, Πελαγίας, Ιωάννου της Κλίμακος και Θωμά του Αποστόλου, Ισαποστόλου Μαγδαληνής και σφαγιασθέντων νηπίων.
Η Μονή Δαμάστας είναι ένα ακμάζοντα πνευματικό κέντρο με αδελφότητα από 13 μοναχές και ηγουμένη την μοναχή Ιωάννα Χριστοφόρου ενώ εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου.
Τηλέφωνο Μονής: (+30) 22310 81304
