Qu'èra emplegat tà derivar un adjectiu a partir d'un substantiu, adjectiu eth medish substantivable. Per exemple markos (chivau) > markākos (cavalhèr, lit. deu chivau). Aqueste sufixe que s'arretròba en mots gascons e occitans. Per exemple, mots com colac (< colācus), creac (< cragācus), craca, (< cragāca), brac (<birrācus) que son derivats de taus mots celtics afixats dab -akos, -aka (ved. FEW, lhevat brac erronèament prengut per un hellenisme per Wartburg, quan non i avia pas nada colònia grèca en Gasconha). Aqueste afixe qu'ei comun en toponimia gascona e occitana (Blanhac, Merinhac etc). En gascon, lo sufixe celtique -ākos que pòt balhar duas solucions foneticas. La solucion de la toponimia: -ac, que provien d'un cambiament d'accentuacion deu prèst celtic en latin:, que l'arretrobam hens mots com colac (colācus), creac (cragācus), brac (birrācus) etc. En celtic, los derivats afixats en -ākos qu'èran proparoxitons a maudespieit de la quantitat deu dusau "a": ex. / 'kra gā kos/ (accent sus la prumèra sillaba) mentre qu'en latin lo mot en -acus qu'èran tractas com a paroxitons ex. cragācus /kra 'gā kus/ (accent sus la dusau sillaba). Un aute exemple: kawarākos (gigantesc, colossau) > carauācus > gc. cauerat (= caishalòt; cauerac au sègle 13).
L'auta solucion fonetica de l'afixe -ākos en gascon que's hè en -òc: calhòc (fr. mouette, goéland) (< kàlyākos = gc hasán, pòth, fr. coq); briòc (fr. vautour) (< brígākos = gc, de la montanha, montanhòu); bisòc, bidòc (fr. milan, hibou) (uídeākos = gc deu bòsc, silvestre). Que son celtismes tipics de la còsta, de Baiona fins a Garona e au Medòc. En aquestes cas dab -òc, la fonologia que nse suggereish lo -ākos deu mot celtic qu'èra demorat en posicion atòna en latin, dit autament lo manlhèu en latin que conservè l'accentuacion celtica abans de patir ua correccion diatopica de l'accentuacion. Ex. /'kàlyakos/ (gc. hasan) > *càlhac / 'kaljək/ (accent sus la prumèra sillaba, com entau son cognat breton kilhog (/'kiljok/ gsc hasan). E puish càlhac > calhòc /kalj'ɔc/ (accent sus la dusau sillaba) (fr. goéland, "coq de mer"). En lengas com lo catalan e lo castelhan, la dusau etapa, la de la correccion diatopica de l'accentuacion, ne's hasó pas.
Exemple, *banatlakos (qui a la texture ou la couleur de la paille, pailleux. Lo mot celtic qu'ei format a partir de banatlo qui significa gesta (fr. genêt) e escoba (fr. balai < balano < *banatlo ou *banatlano ) > en gsc ancian : *bàlac (fr. genêt, paille, petite paille) > balòc (en gascon mod.)
gascon ancian *bàlac > cat. mod. bàlec /balək/, cast. mod. bálago.
Notatz lo derivat de bàlac > balaguèr (Toponime, en gascon ancian, balaguer = gestar (lieu de genêts), cat. baleguer, top. baleguer, Balaguer , esp. balaguero, Balaguièr en occitan.
En gascon, lo sufixe -òc qu'estó naturalizat (ex. tarròc < terra etc).
En agenés (gascon marmandés e occitan agenés), lo sufixe -ac que vadó -at. Exemple: cauerac (sègle 13) > cauerat; colac > colat; creac >creat. Aquesta varianta fonetica -at de l'afixe -ac que coneishó un gran succès com a afixe viu e productiu en gascon e en occitan. Au debut, lo sufixe gascon -at que's guardè la valor de l'afixe celtic -akos en poder indicar:
-un gentilice: bagergat, bagergata (qui ei de Bagergue) com en irlandés sasanach (gascon: anglés; -ach qu'ei la fòrma modèrna de -akos en irlandés)), eirenach (gascon: irlandés) etc
- ua especificitat o gropament especific: lobat (lit. qui ei deu lop, l'ensemble deus lops), vopat (lit. qui ei deu vop, l'ensemble deus vops), ossat (lit. qui ei de l'os, l'ensemble deus os). L'afixe que permet de tirar un genre masculin d'un nom femenin. per exemple: goja > gojat; vopa > vopat; pavèssa > pavessat; lobia (cf. cat. llobina) > lobiat; verra > verrat; ossa > ossat; cèrva >cervat. Au masculin, lo mot que pòt designar lo mascle (ex. gojat, verrat, ant. cervat, autanplan lobiat etc) o lo mascle E lo petit (ex. vopat) o sonque lo petit (ex. ossat, lobat, baleiat), aqueste darrèr usatge restrictiu deu sufixe -at, mei recent, que n'ei probablament per confusion dab lo sufixe -et. Mès aquesta darrèra n'èra pas la significacion prumèra deu sufixe : ua ossatèra que designa plan un lòc frequentat peus os e non pas particularament peus "ossats". De la medisha manèra, lo lobatèr que s'aucupa deus lops com a ensemble, com a espècie e non pas particularament deus "lobats". A notar lo mot gascon "verrat" qu'estó manlhevat per l'occitan e peu francés (fr. verrat), lo doble "r" deu mot verrat que signa un gasconisme clar ; en francés com en occitan, los derivats afixats de "ver" ne presentan pas nada geminada : ver > veron. En gascon, si: ver (m., mot extint ) > verra (f.) >verrat.
Lo sufixe gascon -at qu'estó recuperat peu francés modèrne: fr. le lectorat (l'ensemble deus lectors) , fr. le professorat etc. L'afixe en -ac que's gahè un aspecte despreciatiu, n'èra probablament pas lo cas d'autescòps cf. pavessac, pavassac fòrmas biarnesas e probablament arcaïzantas de pavessat (fr. coq de bruyère).
Lo sufixe gascon -òc que vadó -òt en marmandés e agenés. Atau kawākos > chòc > chòt (lo ch a causa de chavan, un lemosinisme en gascon < lat. cauannus < celt. kawānos) ; uideākos > bidòc > bidòt etc. kawakos e kawanos que son fòrmas afixadas regularas de kawos (gsc caús). Aquesta fòrma de l'afixe en -òt qu'encontrè un succès enòrme com a afixe viu e productiu en gascon e shens qu'en gascon, autanplan en occitan e en las lengas romanicas vesias com l'arpitan, lo francés, l'espanhòu, lo portugués etc (en ibero-romanç devath la fòrma -ote) etc fr. Charlot, esp. grandote etc. En gascon, que pòt presentar ua valor despreciativa: caganhòt, cagairòt, cagòt (< caga), arlòt ( mot vadut pan-romanic, arlòt <arla ), mossuròt; cascaròt (en plaça de cagòt a la còsta basca au sègle 17, après un decret eclesiastic baionés qui prohibí l'usatge deu mot cagòt, la significacion aquesta qu'ei extinta mès lo mot qu'ei enqüèra emplegat uei lo dia tà designar las vendedoras de peishs a la criada); diminutiva: caishalòt (caishau petit); cascaròt (cascar petit); afectiva: gojatòt, Janòt; Peiròt; augmentativa: un sarròt, (que plau) a chorròt, augmentativa e despreciativa: qu'ei un planhòt etc. Lo sufixe -òt que pòt autanplan servir tà derivar un gentilice shens nada nuança despreciativa, augmentativa ni diminutiva, ex. Biarròt. Lo sufixe -òt en gascon qu'ei polivalent, de fèit.
Atau que vedem l'apòrt de l'afixe celtic -akos com a hont de sufixes en gascon. Segon l'accentuacion deu manlhèu celtic en latin, celt. -akos > gc -ac o -òc, aquests sufixes qu'estón naturalizats en gascon e que balhèn duas fòrmas de mei: -at e -òt, respectivament, mercés a la prononciacion mirandeso-agenesa. Atau, -akos >-ac, -at, -òc -e òt. Deu gascon e de l'occitan pròishe aquests sufixes -at e -òt que viatgèn per totas las lengas romanicas vesias.
PS en francés, lo sufixe celtic -akos via la fòrma latina -acus qu'ei tanben present en la toponimia: Orly, Bretigny Marly, Merigny etc. Qu'ei tanben present au lexic francés, per exemple lo mot francés "vrai" (emprontat peu gascon ancian : verai) que provien de "veracus" (calc probable deu celtic: *wirakos), forma afixada de "verus" (fr. vrai, veritable, en celtic: *wiros). La relacion enter lo celtisme veracus ( celtic *wirakos) e lo mot latin verus (o celtic wiros) qu'ei la medisha que la qu'arreliga lo mot latin tardiu birracus, celtic birrakos au mot birrus (celtic birro- segon Dic. Gaul. Delamarre, E.D.Proto-C. Matasović e Checklist Ward, berro- segon lo Celtic Lexicon) qui significa "cort" (fr. court). Lo nom galo-roman de persona Birracus qu'ei plan atestat, Delamarre que'u vira en "Courtaud". Lo celtisme birrus qu'ei l'etimon deus mots gascons barret/berret, bret (personne courte sur jambe), brac, braquet e barraquet (ved. Palay tà las significacions respectivas). Lo gascon que s'estima mei emplegar lo celtisme "brac" que non pas lo mot romanic comun "cort" . La substitucion de "cort" per "brac" que's hasó probablament entà levar ua ambigüitat semantica. En efèit, "acortar" en gascon que significava har entrar, arrecaptar, lo bestiar lahens la cort (de la bòrda); alavetz, emplegar lo verb "abracar" per "acortar" dab la significacion de "har mei cort", que leva tota confusion possibla. Lo mot brac qu'ei un celtisme originari deu gascon costèr com ac indica la soa fonetica, caracteristica deu gascon negue (elision deu schwa pre-tonic cf. broi per beròi, cantrèi per canterèi etc) . Lo mot deu gascon costèr, au còp hòrt expressiu e hòrt utile, que viatjè de cap a l'orient, per Gasconha e part de Lenguadòc, acompanhat per ua tièra de derivats. Lo derivat verbau abracar, abracada que viatjè enqüèra mei luenh, dinc a Provença.
