Μεταφορές: μεταφορικά και κυριολεκτικά

Μεταφορά είναι το σχήμα λόγου κατά το οποίο αντί της έκφρασης που κυριολεκτεί χρησιμοποιείται άλλη με συναφή σημασιακά στοιχεία, η οποία εν προκειμένω δεν κυριολεκτεί, αλλά αποκτά πρόσκαιρα, χάριν του σχήματος λόγου, σχετική επέκταση της σημασίας της. Παραδείγματα: «τον κάρφωσε με τη ματιά του», «η ανηφόρα της ζωής», «βούλιαξε η πλατεία από το πλήθος που συγκεντρώθηκε», «άναψαν τα αίματα», «τα λόγια της έσταξαν βάλσαμο στην ψυχή του». Ασφαλώς η μεταφορική έκφραση εξ ορισμού δεν κυριολεκτεί. Και αντιστρόφως, εάν θελήσει κάποιος ν' αποφύγει τη μεταφορά, μάλλον οδηγείται αναπόφευκτα να κυριολεκτήσει, έστω κι αν χρησιμοποιώντας κάποιο από τα δύο συγγενικά της μεταφοράς σχήματα λόγου, την παρομοίωση ή την προσωποποίηση, παρακάμψει την ευθεία κυριολεκτική διατύπωση. Για παράδειγμα, η μεταφορική διατύπωση «τον κάρφωσε με τη ματιά του» μπορεί να αποδοθεί με την ευθέως κυριολεκτική διατύπωση «τον κοίταξε αυστηρά (ή οργισμένα κ.λπ.)» ή με την παροιμιακή διατύπωση, η οποία όμως είναι επίσης κυριολεκτική, δεδομένου ότι κάθε της λέξη χρησιμοποιείται κυριολεκτικά, «τον κοίταξε, κι η ματιά του σαν στιλέτο». Η μεταφορά και η κυριολεξία επομένως είναι αλληλοαποκλειόμενες έννοιες, αν και όχι αντίθετες. Βεβαίως είναι φανερό πως η μεταφορά στολίζει, δίνει εκφραστικότητα και ζωντάνια στον λόγο, γι' αυτό και χαρακτηρίζεται καλολογικό στοιχείο. Φυσικά, ακόμη και τα στολίδια πρέπει κανείς να γνωρίζει να τα χρησιμοποιεί σωστά, με μέτρο και περίσκεψη…