Բուսական ռեսուրսների պահպանումն ու վերականգնումը

Բուսական ռեսուրսների դերը կենսոլորտում և մարդկանց կյանքի ու արտադրական գործունեության համար բացառիկ է: Այստեղից էլ դրանց պահպանության ու ռացիոնալ օգտագործման առանձնահատուկ նշանակությունը:

 Բուսական ռեսուրսների պահպանության, ռացիոնալ օգտագործման ու վերականգնման ուղություններն ու կոնկրետ եղանակները բազմազան են: Բուսական ռեսուրսների պահպանության կարևորագույն ուղղությունը բույսերի բազբազանության՝ գենոֆոնդի պահպանումն է:

Գենոֆոնդը բուսատեսակների ժառանգական հատկանիշների ու հատկությունների ամբողջությունն է: Ամեն մի բուսատեսակ ունի իր ուրույն, միայն իրեն բնորոշ ժառանգական հատկությունները: Գենոֆոնդը կյանքի շարունակման անհրաժեշտ պայմանն է:

Ֆլորան շատ է տուժում բնակչության կողմից հատկապես դեկորատիվ, սննդային և դեղաբույսերի անկանոն հավաքից: Դրա հետևանքով բազմաթիվ բուսատեսակներ կամ ընդհանրապես ոչնչացել են, կամ դարձել են հազվադեպ հանդիպող: Բուսատեսակների պահպանության գործում կարևոր է դրանց հավաքի ճիշտ կազմակերպումն ու վերահսկումը:

Բուսականության պահպանմանն են ծառայում հատուկ պահպանվող տարածքները՝ արգելոցները, արգելավայրերը, ազգային պարկերը: Այն վայրում, որտեղ արգելված կամ սահմանապակված են է մարդու արտադրական գործունեությունը, բույսերն աճում, զարգանում ու բազմանում են առանց մարդածին գործոնների ազդեցության:

Բուսական ռեսուրսների պահպանման ու վերականգնման հիմնական ուղղություններն են

·         Գենոֆոնդի պահպանում

·         Հատուկ պահպանվող տարծքների առանձնացում

·         Բույսերի <<Կարմիր գրքի>> ստեղծում

·         Անտառային տնտեսության կազմակերպում

·         Անտառային հրդեհների դեմ պայքար

Միջազգային և առանձին պետությունների մակարդակով գենոֆոբդի պահպանմանը նպաստելու նպատակով կազմում են <<Կարմիր գրքեր>>, որոնք բազմակողմանի տեղեկություններ են պարունակում հազվադեպ և ոչնչացման վտանգի տակ գտնվող բուսատեսակների մասին:

Բնապահպանական միջոցառումների շարքում առանձնահատուկ կարևորություն ունի արոտավայրերի բուսածածկույթի պահպանումը: Արոտավայրերին մեծ վնաս է հասցնում թունաքիմիկատների ոչ ճիշտ կիրառումը: Թունաքիմիկատները օգտագործելով մոլախոտերի և վնասակար միջատների դեմ՝ մարդը հաճախ ոչնչացնում է նաև արժեքավոր բուսատեսակները, նպաստում է անցանկալի բուսատեսակների տարածմանը: Օրինակ ՀՀ-ում արոտավայրերի 10հա-ն միջին հաշվով կարող է կերակրել 6-7 գլուխ խոշոր անասուն:

Բնական կերային արոտավայրերի պահպանման ու ռացիոնալ օգտագործման գլխավոր միջոցը արոտային անասնապահության գիտական կազմակերպումն է: Դա նախատեսում է միջոցառումների մի ամբողջ համալիր: Նախապես հաշվվում է արոտվայրերի արդյունավետության մակարդակը և ըստ այդմ էլ որոշվում արածող կենդանիների թույլատրեկրի գլխաքանակը: Լավ արդյունք է տալիս արտոաշրջանառությունը: Ընդարձակ արոտավայրերը բաժանումեն տեղամասերի, որոնք հերթափոխով արածեցվում են: Մի տեղամասի արածեցման օրերին, մյուս տեղամասում բուսածածկը հասցնում է վերականգնվել՝ խտանալ ու փարթամանալ:

Աշխարհի մի շարք զարգացած երկրներում կատարվում է բնական կերային հանդակների մակերեսային կամ արմատական բարելավում՝ հարստացվում քիմիական պարարտանյութերով, ոչնչացնում են  մոլախոտերն ու վնասատու բույսերը, միջատներին, մաքրում քարերը, չորացնում ճահիճները, կատարում արհեստական ոռոգում, լրացուցիչ ցանք և այլ միջոցառումներ: Այդ ամենի շնորհիվ բնական կերհանդակները կուլտուրացվում են:

Կարդալ ավելին

Բուսական ռեսուրսներն ու դրանց օգտագործման առանձնահատկությունները

Բուսականությամբ է պայմանավորված բուն կյանքի և դրա համար անհրաժեշտ բնական միջավայրի գոյությունը և հարատևումը: Բուսականությունը միաժամանակ բնական ռեսուրս է, որն օգտագործվում է նյութական արտադրության ոլորտում:

Բուսական ռեսուրսը երկրագնդի բնական բուսածածկույթի այն զանգվածն է, որը մարդկային հասարակության զարգացման տվյալ մակարդակում հանդես է գալիս որպես մարդկության գոյության անհրաժեշտ աղբյուր, որպես կարևորագույն արտադրամիջոց:

Բուսական ռեսուրսները կենդանական ռեսուրսների հետ միասին կազմում են կենսածին (բիոտիկ) ռեսուրսները: Դրանց ընդհանուր ծավալը Երկրի վրա վիթխարի է՝ մոտավորապես 1 տրիլիոն 840 մլրդ տ: Այս քանակության միայն 0.1%-ն է բաժին ընկնում կենդանական ռեսուրսներին, հիմնական մասը 99.9%-ը, կազմում են բուսական ռեսուրսները:

Ըստ կիրառության բնագավառների բուսական ռեսուսները բաժանվում են հետևյալ խմբերի սննդային բույսեր, դեղաբույսեր, տեխնիկական բույսեր, կերաբույսեր, դեկորատիվ բույսեր: Սննդային բույսերը մարդու կողմից անմիջականորեն օգտագործվում են որպես սնունդ, կամ էլ հումք են ծառայում սննդի արտադրության համար: Սննդային բույսերը բաժանվում են մի քանի խմբի: Օրինակ, առանձին խմբեր են կազմում պտուղներն ու հատապտուղները, համեմունք ծառայող բույսերը, օսլա պարունակող բույսերը և այլն:

Այս խմբերը տարբերվում են գլխավորապես իրենց քիմիական կազմով: Այսպես, օրինակ, բակլազգիների ու հացազգիների պտուղները հարուստ են սպիտաակուցներով: Պտուղներն ու հատապտուղները պարունակում են մեծ քանակությամբ ածխաջրեր, հանքային աղեր և այլ վիտամիններ: Օսլա պարունակող բույսերն իրենց ստորգետնյա օրգաններում՝ պալարներում, կոճղարմատներում պարունակում են մեծ քանակությամբ օսլա: Իրենց քիմիական կազմով ու սննդարար հատկանիշներով առանձնացվում են սնկերն ու ջրիմուռները:

Սննդային բույսերը հանդիպում են բոլոր բնական լանդշաֆտներում: Բայց դրանց բազմազանությամբ հատկապես աչքի են ընկնում խոնավ մշտադալար անտառները: Այստեղ աճում են սուրճը, կակաոն, կոկոսյան և փյունիկյան արմավենիները, որպես համեմունք օգտագործվող բույսերը՝ դարչինը, մեխակը, սև պղպեղը, վանիլը և այլն, որոնք լայն սպառում ունեն ամբողջ աշխարհում:

Դեղաբույսերը պարունակում են մարդու օրգանիզմի վրա ֆիզիոլոգիական ազդեցություն ունեցող տարբեր նյութեր՝ եթերայուղեր, գլիկոզիտներ, դաբաղանյութեր, ալկալոիդներ, վիտամիններ:

Ըստ ազդեցության բնույթի՝ տարբերվում են հանգստացնող, քնաբեր, ցավազրկող, հակաբորբոքային և այլ դեղաբույսեր: Լայն կիրառություն ունեցող դեղաբույսերից են քինածառը, կոկայենին, մասրենին, արոսենին, հաղարջենին և մի շարք այլ բույսեր: Գիտության զարգացմանը զուգընթաց հայտնաբերվում են բուժիչ հատկություններ ունեցող նորանոր տեսակներ:

Տեխնիկական մշակաբույսերը դրանք բոլոր այն բույսերն են, որոնք արդյունաբերության տարբեր ճյուղերում կարող են օգտագործվել որպես հումք: Դրանցիցի են կաուչուկատուները, որոնցից ներկայումս ստացվում է ռետինի համաշխարհային արտադրության 30%-ը: Հիմնական կաուչուկատու բույսը՝ բրազիլական հեվեա ծառն է:

Տեխնիկական մեծ արժեք են ներկայացնում խեժ պարունակող բույսերը, օրինակ, սովորական ու սիբիրական սոճին:

Որպես արդյունաբերական հումք բարձր են գնահատվում թելատու (վուշը, բամբակենին, ջութը, բրդյա ծառը), յուղատու (յուղատու արմավենիները, արևածաղիկը, սիբիրական մայրին), ներկատու և դաբաղանյութեր պարունակող բույսերը: Շատ տեխնիկական բույսեր մարդու կողմից ընտելացվել են և օգտագործվում են որպես մշակաբույսեր:

Կերակրաբույսերը կարևոր նշանակություն ունեն գյուղատնտեսության, մասնավորապես, անասնապահության համար: Դրանք աշխարհում զբաղցնում են 30 մլն, այսինքն ամբող աշխարհի ցամաքի շուրջ 20 %-ը: Կերակրաբույսերը հատկապես հարուս են սննդանյութերով ( շաքարներ, սիտակուցներ, վիտամիններ):

Բուսականությունը հանդիսանում է միջավայրաստեղ կարևոր գործոն: Հատկապես մեծանում է նրանց դերը ուրբանիզացման ներկայիս տեմպերիտեմպերի պայմաններում:

Կարդալ ավելին

Կենսոլորտ: Կենսոլորտի դերը աշխարհագրական թաղանթում

Երկիր վրա գոյություն ունեցող բոլոր օրգանիզմները և այն միջավայրը, որտեղ նրանք ապրում են կազմում է երկրի կենսոլորտը: Այսինքն կենսոլորտը երկրի արտաքին թաղանթն է պատված կենդանի օրգանիզմներով:  Աշխարհագրական թաղանթում կենսոլորտը տարածվում է քարոլորտի վերին շերտում (մինչև 4-5 կմ), մթնոլորտում մինչև օզոնի շետը (25-30կմ) և ջրոլորտում ամբողջությամբ:

Կենդանի օրգանիզմները միանգամից չեն առաջացել երկրագնդի վրա: Դրանք առաջացել են միլիարդավոր տարիների ընթացքում, աստիճանական զարգացման ճանապարհով: Սկզբում առաջացել են պարզագույն օրգանիզմները՝ մանրէները, ապա ստորակարգ բույսերը՝ բակտերիաներն ու ջրիմուռները, հետո՝ բարջրակարգ բույսերը, ապա կենդանիներ: Կենսոլորտի առաջացման և զարգացման հարցերը գիտության մեջ դեռևս լիովին չբացահայտված հարցերից է: Գոյություն ունեն մի կյանքի առաջացման վերաբերյալ մի շարք ենթադրություններ՝ վարկածներ, որոնցից մեկի համաձայն՝ կյանքը ծագել է օվկիանոսում՝ աբիոտիկ տարրերի սինթեզի գործընթացում:

Ներկայումս երկիրը բնակեցված է հսկայական քանակությամբ բազմատեսակ բույսերով ու կենդանիներով: Գիտնականները պարզել են, որ Երկրի վրա գոյություն ունեն մոտ 1,3 մլն կենդանատեսակ և մոտ 0,4 մլն բուսատեսակ: Ընդ որում՝ ցամաքում է գտնվում բույսերի ու կենդանիների 92-93 %-ը: Ցամաքում բույսերը կազմում են կենսազանգվածի 99%-ը, իսկ Համաշխարհային օվկիանոսում գերակշռում է կենդանիների կենսազանգվածը:

Միմյանց և շրջապատի հետ փոխկապակցված լինելու շնորհիվ օրգանիզմները կարողանում են զարգանալ ու պահպանել իրենց գոյությունը: Օրինակ՝ բույսերը անօրգանական նյութերից օրգանական նյութեր ստեղծելու ընթացքում արտադրում են նաև թթվածին: Նրանց անհրաժեշտ են ջուր, սննդանյութեր, ածխաթթու գազ, լույս և ջերմություն: Կենդանիներն սնվում եմ բույսերով(բուսակերներ) կամ միմյանցով (գիշատիչներ): Բույսերի ու կենդանիների մնացորդներից կուտակվող օրգանական նյութերի մեծ զանգվածը վաղուց մի քանի մետրանոց շերտով կծածկեր Երկիրը, և կյանքի հետագա զարգացման համար պայմաններ չէին լինի, եթե չլինեին մանրէները: Նրանք այդ մնացորդները քայքայում են, վերամշակում և նորից պիտանելի դարձնում բույսերի օգտագործման համար:

Կենդանի օրգանիզմների ներգործությունը աշխարհագրական թաղանթի վրա: Օրգանիզմների փոխազդեցությունը մթնոլորտի վրա տեղի է ունենում գազփոխանակության ճանապարհով: Բույսերը կատարում են լուսասինթեզ՝ ստեղծելով օրգանական նյութեր: Այդ ընթացքում բույսերը օդից կլանում են ածխաթթու գազ և արտազատում թթվածին:

Անմիջական ու սերտ կապ կա օրգանիզմների ու ջրոլորտի միջև: Օրգանիզմների ազդեցությունն առանձնապես մեծ է Համաշխարհային օվկիանոսի վրա: Ապրելով այդ ջրերում, ջրում ապրող օրգանիզմները ներշնչում են ջրերի թթվածինը, ջրի մեջ արտաշնչելով ածխաթթու գազ: Ծովերում ապրող օրգանիզմները ջրից վերցնում են նաև քիմիական նյութեր, զանազան աղեր և դրանցով ոչ միայն սնվում են, այլև կառուցում են իրենց կմախքներն ու խեցիները: Օրգանիզմները ջրոլորտի վրա ներգործում են նաև բույսրի և կենդանիների մահցումից առաջացած նստվածքների միջոցով: Դրանց կուտակումից ջրերի հատակում գոյանում են օրգանական նստվածքներում: Որոշ տեսակի մանրէներ ապրելով ջրային խոր ավազաններում, կարող են փոխել ջրի քիմիական հատկանիշները:

Խորը և բազմակողմանի է օրգանիզմների ազդեցությունը քարոլորտի վրա: Այդ ներգործությունն առանձնապես մեծ է քարոլորտի վրա: Այդ ներգործությունն առանձնապես մեծ է քարոլորտի վերին շերտը կազմող երկրակեղևի վրա: Երկրակեղևի տարբեր խորություններում օրգանիզմների մնացորդներից առաջանում են մի շարք օրգանական նստվածքային ապարներ՝ նավթ, բնական գազ, ածուխ և այլն: Հսկայական է նաև օրգանիզմների դերը հողառաջացման պրոցեսում:

Կարդալ ավելին