Για την Δουνκέρκη του Κρίστοφερ Νόλαν (ή το διαλλεκτικό θραύσμα του χρόνου)

Υπάρχει μία έκφραση στην Αγγλική γλώσσα : "Time is of the essencce" (ο χρόνος είναι από τα ουσιώδη/απαραίτητα).
Ο βασικός πυρήνας στην ταινία "Δουνκέρκη" είναι η διαλεκτική μεταξύ ανθρώπινου Υποκειμένου και χωροχρόνου.

Ο χρόνος δεν είναι ενιαίος και γραμμικός, αλλά μερισμένος και μάλιστα στην μορφή του θραύσματος. Μ' αυτή την παραδοχή εκκινεί η ταινία.

Φημολογείται  μία ρήση του Στάλιν για να περιγράψει σε μία φράση τoν Β ΠΠ:
"Οι Βρετανοί έδωσαν τον χρόνο, οι Σοβιετικοί το αίμα και οι Αμερικάνοι το χρήμα για να κερδηθεί ο πόλεμος".
Δεν υπάρχει ίσως καλύτερη εφαρμογή της, στην σύγχρονη ιστορία για την αντίληψη της κρισιμότητας του χρόνου από αυτή της εκκένωσης της Δουνκέρκης. Η Επιχείρηση "Δυναμό" - 26 Μαΐου / 4 Ιουνίου 1940 [1]- ήταν μία από της μεγαλύτερες υποχωρήσεις στην στρατιωτική ιστορία και ο χρόνος ήταν συνυφασμένος με την πορεία που θα έπαιρνε η  ζωή των στρατιωτών αλλά και με την πορεία μιας χώρας όπως η Μεγάλη Βρετανία μετά την Πτώση της Γαλλίας, αντιμέτωπη με την Ναζιστική Γερμανία.  Ο χρόνος όμως στο ανθρώπινο πεδίο διαφέρει ως αντίληψή, σε υποκειμενικό επίπεδο, από άνθρωπο σε άνθρωπο.

Η ταινία ξεκινάει μερίζοντας τον χρόνο σε μία βδομάδα για όσους βρίσκονται στην ξηρά, σε μία μέρα για όσους βρίσκονται στην θάλασσα, σε μία ώρα για όσους βρίσκονται στον αέρα.  Ταυτόχρονα κάνει μια πύκνωση/εστίαση περιορίζοντας το πλήθος των ανθρώπων που μετέχουν στην αφήγηση πράξεων και λόγων, που παρουσιάζει κάθε φορά:

• Μια ομάδα στρατιωτών ως συλλογικότητα (ξηρά) στον χωροχρόνο εβδομάδας
• Μια οικογένεια - πατέρας γιος & παραγιός - (θάλασσα), στον χωροχρόνο μιας ημέρας
• Ένας πιλότος (αέρας), στον χωροχρόνο μιας ώρας

Οι επί μέρους χρόνοι (τα γεγονότα) συμπλέκονται, δίχως να εξαλείφεται η διακριτότητά τους. Οι αποφάσεις και οι επιπτώσεις της μιας αφήγησης εμφανίζονται και στον χωροχρόνο άλλων αφηγήσεων. Κι αυτό είναι κάτι που κάνει τις ταινίες του Νόλαν πάντα ενδιαφέρουσες. Εντέλει η ενιαία αφήγηση της Ιστορίας ως συνεκτικό, γραμμικό τελεολογικό φαινόμενο, είναι ένα ιδεολογικό κατασκεύασμα. Υποκειμενικά ο χρόνος για κάθε άνθρωπο διαφέρει: Η αφήγηση της Ιστορίας διαμελίζεται, αν δεν εξετάσεις τα θραύσματα από τις επιμέρους υποκειμενικές αφηγήσεις, των ανθρώπων που συμμετείχαν στα ιστορικά συμβάντα. Και οι οποίες μπορεί να διαφέρουν μεταξύ τους, σε βαθμό αντιφάσεως. Οτιδήποτε άλλο είναι μια ιδεολογική κατασκευή.
Το μεγαλύτερο αφηγηματικό  ατού, βρίσκεται στην ομάδα των στρατιωτών όπου ο Νόλαν (ως σεναριογράφος) δε μασάει τα λόγια του:
 "η επιβίωση απαιτεί θυσίες και ίσως αυτή είναι η απαραίτητη θυσία" ακούγεται να λέει ένας, παρανοϊκός, στρατιώτης ενσαρκώνοντας την φράση "ο θάνατός σου, η ζωή μου". Ο στρατιώτης διακατέχεται από το πνεύμα του πολέμου. Το πνεύμα που τρώει δίκαιους και άδικους δίχως καμία διάκριση.  Την ώρα που ετοιμάζεται να στείλει στον θάνατο με την εξουσία του τουφεκιού, έναν Άλλο/Έτερο έναν Γάλλο στρατιώτη που είχε τρυπώσει στην ομάδα τους και που τους είχε σώσει ως ομάδα, σε προγενέστερο χρόνο, προσποιούμενος τoν Βρετανό στρατιώτη. Είναι ξένος Έτερος/Άλλος δεν υπάρχει αλληλεγγύη δεν υπάρχει ηθική & δικαιοσύνη, δεν υπάρχει ευσπλαχνία, το ίδιο ισχύει και για τον Βρετανό συμπολεμιστή του που όμως δεν ανήκει στον λόχο του. Κι αυτός είναι ένας ακόμα ξένος. Εκεί βρίσκεται η δραματουργική κορύφωση της ταινίας.

Και εκεί αρχίζει η παρακμή της:
Το τελευταίο μέρος της ταινίας αναλώνεται σε μια προσπάθεια να τραβήξει το χαλάκι κάτω από τα πόδια αυτής της διαπίστωσης: Να αρνηθεί την διαπίστωση ότι ο πόλεμος είναι ένας ωκεανός σύγχυσης που δικαιώνει τους κυνικούς, τους αδίστακτους  ανθρώπους δοξάζοντας τους ταυτόχρονα για τις ανάγκες μιας ανώτερης ιδέας. Να αρνηθεί ότι ο πόλεμος έχει μια δική του απάνθρωπη δυναμική και δια-στρέφει τους ανθρώπους, κατα-στρέφοντας τους. Επιτρέποντας στο κακό να υπάρξει, ενισχύοντας την ανηθικότητα.  Το αποτέλεσμα ότι στα τελευταία λεπτά θυσιάζεται όλη η προηγούμενη ταινία,  καταφεύγοντας σε φτηνούς εντυπωσιασμούς και ρηχά συναισθήματα, με  μια "ντε και καλά"  υπέρβαση/θαύμα  στον αέρα (καταστρέφοντας έτσι τον μέχρι τότε  τον εντυπωσιακά αυστηρό ρεαλισμό της υποκειμενικής αντίληψης , οι θόρυβοι τα τριξίματα που ακούγονται στα πλάνα μέσα από τα πιλοτήρια είναι ένα δείγμα της υποκειμενικής αντίληψης του χώρου μέσω του ήχου) προς χάριν υπερφίαλων πατριωτισμών.
Τέτοιο άδειασμα σε ταινία είχα να συναντήσω από τον Στρατιώτη Ράιαν του Σπίλμπεργκ στην τελευταία σεκάνς της ταινίας[2]. "Η επέλαση του ιππικού" που σώζει ποιους άραγε; Δίκαιους και αδίκους, παρανοϊκούς και συνετούς. Τελικά μένει η παράνοια θριαμβολογούσα κι εκθειασμένη. Για να υπηρετηθεί η δόξα της Βρετανικής Αυτοκρατορίας.
Σε αντίθεση με την "Λεπτή Κόκκινη Γραμμή" του Τέρενς Μάλικ [3], η "Δουνκέρκη" του Νόλαν  αποτυγχάνει να αφηγηθεί αυτό που υποτίθεται αναλαμβάνει να αφηγηθεί:
την υποκειμενική αντίληψη, την υποκειμενική θέση, τον υποκειμενικό χωροχρόνο που λαμβάνουν οι άνθρωποι, ο καθένας ξεχωριστά και ταυτόχρονα σε συλλογικό επίπεδο, μετέχοντας σε μια κατάσταση που εκτείνεται στις 4 διαστάσεις του χωροχρόνου.
Κρίμα.

______________________________

[1]

Troops landed from Dunkirk 27 May – 4 June[65]
Date	Beaches	Harbour	Total
27 May	–	7,669	7,669
28 May	5,390	11,874	17,804
29 May	13,752	33,558	47,310
30 May	29,512	24,311	53,823
31 May	22,942	45,072	68,014
1 June	17,348	47,081	64,429
2 June	6,695	19,561	26,256
3 June	1,870	24,876	26,746
4 June	622	25,553	26,175
Totals	98,671	239,555	338,226

https://en.wikipedia.org/wiki/Dunkirk_evacuation#cite_note-FOOTNOTEThompson2011306-65

[2]




[3]

Το τέλος του Β ΠΠ, το τέλος του ναζισμού;

Για την άνευ όρων συνθηκολόγηση της Γερμανίας στον ΒΠΠ.

Από την πολύ ενδιαφέρουσα ρώσικη ταινία "Λευκός Τίγρης" Белый Тигр[1] του KarenShakhnazarov.
Από τις καλές περιπτώσεις μιας αλληγορικής κινηματογραφικής αφήγησης, με όρους μαγικού ρεαλισμού. Αφορά την ιστορία ενός στρατιώτη-οδηγού ενός Τ-34 που αποκτά κάποιες μεταφυσικές ιδιότητες να επικοινωνεί με τα άρματα μάχης, μετά τον σχεδόν θανάσιμο τραυματισμό και την ως εκ θαύματος ανάρρωσή του, σε αρματομαχία στο Ανατολικό Μέτωπο, στα δάση της Λευκορωσίας κατά τον Β ΠΠ.
Σ' αυτόν τον οδηγό ανατίθεται ένα επίλεκτο πλήρωμα για να κυνηγήσουν τον "λευκό Τίγρη". Ένα γερμανικό τανκ τύπου Tiger που είναι άτρωτο και εμποδίζει την προέλαση προς το Βερολίνο της Ναζιστικής Γερμανίας. Αλληγορικά και μυστικιστικά[2] το πνεύμα του πολέμου και του ναζισμού ταυτόχρονα.

Στην τελευταία σεκάνς/επίλογο της ταινίας, εμφανίζεται ένας (όχι και τόσο) φαντασιακός μονόλογος-απεύθυνση του Χίτλερ πιθανόν προς τον Σπέερ[3], όπου εξηγεί (αναδρομικά) ότι το πνεύμα του ναζισμού ηττήθηκε αλλά δεν εξαφανίστηκε από την Ευρώπη, διότι "ο πόλεμος είναι η ζωή καθαυτή , ο πόλεμος είναι η αυθεντική ανθρώπινη κατάσταση" [η τελευταία ατάκα της ταινίας]. Η περιβόητη επαύξηση της ανταγωνιστικότητας στην  οικονομία του Καπιταλισμού, δεν είναι ένας διαρκής αέναος πόλεμος;
Όλων ανταγωνιστικά εναντίων όλων....

Με αγγλικούς υπότιτλους.

[1] Το τρέιλερ της ταινίας. Και ολόκληρη η ταινία με αγγλικούς υπότιτλους.

[2] λέξη που χρησιμοποιείται στην ταινία.

[3] Άλμπερτ Σπεερ 1905-1981. Υπουργός Εξοπλισμών του Ράιχ, από το 1943.
Η ιδιαίτερη θέση του Σπέερ μεταξύ των ναζιστικών στελεχών βασιζόταν στην εξαιρετικά καλή σχέση του με τον ηγέτη του Τρίτου Ράιχ, τον Αδόλφο Χίτλερ. Μέχρι το τέλος του Τρίτου Ράιχ είχε πάντα την στενότερη επαφή με τον δικτάτορα, παρόλο που είχε ως αντίζηλους ισχυρούς αξιωματούχους όπως τον Γκαίμπελς και τον Μπόρμαν. Μονάχα η καλή αυτή σχέση με τον δικτάτορα, ο οποίος πάντοτε είχε χρόνο για τον Σπέερ, αποτελούσε την δύναμη του, διότι στο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα δεν είχε αξιόλογη επιρροή. Επομένως, η εξάρτηση του από τον Χίτλερ ήταν απόλυτη. [...]
Ο Σπέερ είχε όλο και περισσότερη ευθύνη για τα εγκλήματα των εθνικοσοσιαλιστών. Ζητούσε συνεχώς περισσότερους "εργάτες σκλάβους", τους οποίους του εξασφάλιζαν ο Χάινριχ Χίμλερ και ο Φριτς Ζάουκελ. Πέραν αυτού, οι απάνθρωπες συνθήκες εργασίας αυτών των σκλάβων δεν τον ενδιέφεραν καθόλου. [...]
Αμέσως μετά τον θάνατο του Φριτς Τοτ τον Φεβρουάριο του 1942, Ο Χίτλερ διόρισε τον Σπέερ υπουργό Εξοπλισμών και Πυρομαχικών. Στη νέα του θέση ήταν, μεταξύ άλλων, και υπεύθυνος για την διανομή του οικοδομικού υλικού για τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Εκείνο το καιρό μαθαίνει από δυο συνεργάτες του ότι το Άουσβιτς προορίζεται για την λύση του "εβραϊκού ζητήματος", την λεγόμενη Endlösung ("Tελική Λύση"). Επίσης και αυτό το γεγονός αρνήθηκε να το δεχτεί όσο ζούσε. Μέχρι το τέλος του πολέμου κατάφερε να αυξήσει την παραγωγή πολεμικού υλικού σε υψηλό βαθμό, πάντα με την χρήση εκατομμυρίων κρατουμένων των στρατοπέδων συγκέντρωσης, τους οποίους προμήθευε, μεταξύ άλλων, ο Φριτς Ζάουκελ.
Από την Ελληνική wikipedia