Bezsenno¶æ - diagnoza, objawy, leczenie, profilaktyka

Jedna nieprzespana noc nie wyrz±dza krzywdy naszemu organizmowi, ale kiedy nie potrafimy zasn±æ kilkana¶cie nocy z rzêdu, mo¿na zacz±æ siê martwiæ. Badania wykazuj±, ¿e na bezsenno¶æ cierpi jedna trzecia spo³eczeñstwa. A przecie¿ sen jest dla cz³owieka bardzo wa¿n± rzecz±. Przesypiamy mniej wiêcej jedn± trzeci± naszego ¿ycia. Najd³u¿ej ¶pi± niemowlêta - nawet do 20 godzin. Ludziom doros³ym wystarcza 7-8 godzin snu na dobê. Osoby starsze ¶pi± 4-5 godzin.

Czym jest sen?

Wed³ug definicji encyklopedycznych sen to „stan obni¿enia wra¿liwo¶ci na bod¼ce, czê¶ciowej bezw³adno¶ci i zwolnienia funkcji, po³±czony ze zniesieniem ¶wiadomo¶ci, wystêpuj±cy u cz³owieka i zwierz±t wy¿szych w rytmie dobowym, na przemian z czuwaniem (Encyklopedia PWN ).

Noc tylko pozornie jest spokojna - u ¶pi±cego cz³owieka zmienia siê poziom hormonów we krwi, serce bije wolniej, spada ci¶nienie, zwalnia siê rytm oddechu. Badanie EEG pozwoli³y odkryæ, ¿e w czasie snu mózg pracuje w dwóch ró¿nych fazach - REM (sen paradoksalny) i NREM (sen g³êboki).

Kiedy zasypiamy, wchodzimy powoli w sen g³êboki - NREM, w którym wyró¿niamy cztery stadia - od snu p³ytkiego do najg³êbszego. EEG wskazuje, ¿e stopniowo zanikaj± charakterystyczne dla stanu czuwania fale beta lub alfa (fale alfa rejestruje siê, gdy cz³owiek zamknie oczy, ale nie ¶pi), a pojawiaj± siê fale dieta, gamma i delta. Te ostatnie dominuj± w czwartym, najg³êbszym stadium snu NonREM.

Po up³ywie oko³o 60 minut do 1,5 godziny od chwili za¶niêcia cz³owiek wychodzi ze snu NREM i zaczyna spaæ snem REM. Pomimo utraty ¶wiadomo¶ci mózg wykazuje bardzo du¿± aktywno¶æ. Pierwsza faza REM trwa zwykle od 5 do 10 minut. Po tym czasie znów zapadamy w sen NonREM, a potem w sen REM. W ci±gu nocy nastêpuje od 4 do 6 takich cykli. W ka¿dym nastêpnym faza REM jest d³u¿sza, a NonREM coraz krótsza. Proporcje pomiêdzy czasem trwania snu g³êbokiego i paradoksalnego zmieniaj± siê z wiekiem. A zatem cz³owiek zasypiaj±c, pogr±¿a siê w ¶nie NonREM. Powieki opadaj±, zmniejsza siê napiêcie miê¶ni, pojawiaj± siê wolne ruchy ga³ek ocznych. Zaczynamy powoli odp³ywaæ, ale jeszcze zachowujemy pewne poczucie rzeczywisto¶ci i na przyk³ad potrafimy mniej lub bardziej sensownie odpowiadaæ na pytania.

Taki stan trwa od 30 sekund do oko³o 7 minut. Po tym czasie tracimy ju¿ zupe³nie ¶wiadomo¶æ i zasypiamy. Ruchy ga³ek ocznych ustaj±, wchodzimy w coraz g³êbszy sen, w koñcu osi±gamy czwarte, najg³êbsze stadium. Wtedy w³a¶nie nastêpuje najwiêksze zwolnienie akcji serca i czêsto¶ci oddechów oraz obni¿enie temperatury cia³a. Podczas snu g³êbokiego organizm regeneruje si³y fizyczne. Jego brak powoduje narastaj±ce zmêczenie i wyczerpanie.

Czym jest bezsenno¶æ?

Wed³ug Wikipedii bezsenno¶æ (³ac. Insomnia) to „subiektywne zaburzenia zwi±zane z trudno¶ciami w zasypianiu, kontynuowaniu snu, wczesnym budzeniem siê, snem przerywanym lub snem nieregeneruj±cym”. Dzieli siê j± na przygodn± (kilka dni), krótkotrwa³± (do 3 tygodni) oraz przewlek³± (powy¿ej 3 tygodni).

Wed³ug statystyk 35% przypadków bezsenno¶ci to zaburzenia psychiczne (depresje, psychozy oraz zaburzenia lêkowe), 12% - tzw. zespó³ niespokojnych nóg, kolejne 12% - u¿ywanie ró¿nych leków, 6% - bezdechy w czasie snu, 5-10% - zaburzenia rytmu snu i czuwania, 4% - choroby somatyczne, u³amek procenta stanowi bezsenno¶æ uwarunkowana genetycznie - idiopatyczna, wystêpuj±ca od pierwszego dnia ¿ycia dziecka. Uwa¿a siê, ¿e bezsenno¶æ, której nie mo¿na znale¼æ przyczyn, to mniej wiêcej od 15-25% przypadków. Tak± bezsenno¶æ nazywa siê pierwotn±. Zaburzenia snu mog± powa¿nie utrudniaæ funkcjonowanie w ci±gu dnia i pogorszyæ jako¶æ ¿ycia, maj± negatywny wp³yw nie tylko na nasze samopoczucie, ale tak¿e na ró¿ne aspekty zdrowia - na przyk³ad mog± przyczyniaæ siê do oty³o¶ci lub podnosiæ ryzyko niektórych nowotworów.

Przyczyny bezsenno¶ci

Jedn± z przyczyn bezsenno¶ci mo¿e byæ przyjmowanie nieodpowiednich napojów lub pokarmów. Alkohol zak³óca rytm snu, kawa, herbata czy inne napoje z kofein± wypite zbyt pó¼no pobudzaj± organizm, nie pozwalaj±c mu na odpoczynek. Obfite, t³uste posi³ki powinny byæ spo¿ywane najpó¼niej trzy godziny przed po³o¿eniem siê do ³ó¿ka, gdy¿ pobudzaj± przemianê materii, zmuszaj±c tym samym organizm do wysi³ku.

Nale¿y te¿ uwa¿nie czytaæ ulotki informacyjne do³±czone do za¿ywanych leków, gdy¿ niektóre medykamenty mog± mieæ wp³yw na sen. Problemy tego typu mog± te¿ wywo³ywaæ przeró¿ne dolegliwo¶ci bólowe, które nie pozwalaj± nam zasn±æ lub wybudzaj± nas ze snu. Podobnie jest, gdy mamy problemy z oddawaniem moczu i kilka razy w nocy musimy chodziæ do ³azienki. Bezsenno¶æ mo¿e powodowaæ równie¿ nieleczona nadczynno¶æ tarczycy. K³opoty ze snem czêsto s± objawami depresji. Nie pomaga w takiej sytuacji nikotyna, u¿ywki czy stres. Wyró¿nia siê te¿ tak zwan± ³agodn± bezsenno¶æ ciê¿arnych oraz ³agodn± bezsenno¶æ starcz± (po 60. roku ¿ycia maleje zapotrzebowanie na sen).

Mo¿na wskazaæ pewne czynniki psychiczne, które w znacznym stopniu przyczyniaj± siê do zaburzeñ snu. S± to m.in.: nieumiejêtno¶æ uwolnienia siê od codziennych problemów, strach przed niepowodzeniem i d±¿enie do perfekcji, w koñcu z³o¶æ. Prowadz± one do ró¿nego rodzaju napiêæ: od krótkotrwa³ego zdenerwowania do d³ugotrwa³ego stresu, zwi±zanego np. z prac± zawodow±. „Wszystkie tego typu sytuacje skutkuj± bezsenno¶ci±” - mówi dr Micha³ Skalski z Poradni Leczenia Zaburzeñ Snu przy Katedrze Psychiatrii Akademii Medycznej w Warszawie. „To, w jakim stopniu zregenerujemy organizm zale¿y od d³ugo¶ci i intensywno¶ci naszego snu. Udawanie siê na spoczynek z "wyciszonym" umys³em to jedna z podstawowych zasad higieny snu.

Wa¿ne jest, aby¶my potrafili wyzbyæ siê napiêcia zwi±zanego z troskami dnia codziennego. Przed po³o¿eniem siê do ³ó¿ka, powinni¶my zapomnieæ o ciê¿kim, przepe³nionym prac± dniu, zrelaksowaæ siê i uspokoiæ my¶li. Nasz organizm najlepiej regeneruje siê wtedy, gdy „od³±czymy" mózg i rozlu¼nimy miê¶nie. Lepiej nie traciæ czasu na rozwa¿anie minionego dnia lub planowanie kolejnego, bo wówczas trudno nam bêdzie zasn±æ, a co za tym idzie równie¿ obudziæ siê wyspanym” - dodaje.

Leczenie bezsenno¶ci

Je¿eli nasze k³opoty ze snem nie maj± pod³o¿a chorobowego, a wynikaj± na przyk³ad z nieodpowiedniego stylu ¿ycia, dosyæ ³atwo jest temu zaradziæ. Nale¿y byæ aktywnym, du¿o przebywaæ na powietrzu, ograniczyæ alkohol, napoje z kofein± i posi³ki tu¿ przed za¶niêciem. Warto zadbaæ o odpowiedni± temperaturê w sypialni (16-18 stopni) oraz wyciszenie organizmu przed snem. Mo¿na to zrobiæ poprzez uregulowanie godzin snu, zrezygnowanie z ogl±dania telewizji czy pracy przy komputerze przed pój¶ciem spaæ.

Wa¿ne jest te¿ odpowiednie ³ó¿ko i po¶ciel. Pomaga równie¿ odprê¿aj±ca k±piel. Bardzo wa¿ne jest, aby k³a¶æ siê do ³ó¿ka tylko wtedy, kiedy odczuwa siê senno¶æ. Je¶li sen nie nadchodzi w ci±gu 10-15 minut nale¿y wstaæ i udaæ siê do innego pomieszczenia i powróciæ do ³ó¿ka, kiedy ponownie pojawi siê senno¶æ. Mo¿na za¿ywaæ ³agodne leki zio³owe.

Przy bezsenno¶ci przygodnej, spowodowanej na przyk³ad zmian± strefy klimatycznej, warto wzi±æ leki nasenne. Natomiast przy bezsenno¶ci przewlek³ej nale¿y skonsultowaæ siê z lekarzem. Istniej± nawet poradnie zajmuj±ce siê leczeniem zaburzeñ snu. Obecnie stosuje siê w leczeniu farmakologicznym dwie grupy leków nasennych. Najwiêksza jest grupa agonistów receptora benzodiazepinowego (ich wad± jest uzale¿nienie), a druga grupa to leki antydepresyjne. Najkrócej dzia³aj±cy lek pomaga na ok. godzinê, a lek najd³u¿ej dzia³aj±cy na ponad 100 godzin. Trzeba jednak byæ bardzo ostro¿nym przy przyjmowaniu tego typu medykamentów.

Polska nale¿y do grupy krajów o najwiêkszym zu¿yciu leków nasennych. Jednak leczenie bezsenno¶ci nie polega tylko na podawaniu lekarstw. Stosuje siê równie¿ psychoterapiê (metody behawioralne).