Plutonii

94	2 8 24 32 18 8 2
Pu 244,0642
Plutonii

Plutonijan spektran nägui pala

Plutonii (Pu — plutonium latinan kelel) om 94nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes, aktinoidoiden gruppaspäi (koumanz' grupp, seičemenz' period), vanhtunuden klassifikacijan mödhe sijazihe koumanden gruppan laptalagruppas (IIIB).

Ühthine ümbrikirjutand

Ei ole plutonijad londuses suriš lugumäriš, om jäl'gid vaiše. Se om ratud transuranine element. Amerikaižed Edvin Mattison Makmillan- i Filipp Hauge Abel'son-himikad saiba puhtast plutonijad ezmäižen kerdan vl 1940. Element om nimitadud penen Pluton-planetan mödhe uranan i neptunijan kartte.

Plutonii da sen ühtnendad oma toksižed!

Fizižed ičendad

Plutonii om jüžmak räbed radioaktivine hobedaižvauged metall. Kuz' allotropišt modifikacijad +100..+500 C° lämuziden keskustal telustadas metallan ümbriradmižele, seičemenz' om olmas surel painudel. α- i β-plutonijan kristalline segluz om monotilgunvuitte, γ-Pu — ortorombine, δ-Pu i ε-Pu — kubine, δ'-Pu — tetragonaline. Neniden fazsirdusiden aigan ninevuz vajehtase 15,92 (δ-form) ..19,86 (α-form) g/sm³ röunoiš.

Atommass — 244,0642. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 19,816 g/sm³. Suladandlämuz — 912,5 K (639,4 C°). Kehundlämuz — 3505 K (3228 C°).

Nügüd' tetas necen elementan kaks'kümne izotopad 228..247 atommassanke, i niiden seičeme izomärad. Kaikiš hätkemb om plutonii-244 80,8 mln vozid pol'čihodamižen pordonke, se om enamba voz'sadad völ koumel izotopal: ²⁴²Pu (T_½=373 tuhad vozid), ²³⁹Pu (24 110 vot) i ²⁴⁰Pu (6561 vot), videnz' hätkte om ²³⁸Pu (T_½=87,7 vot). Kaikiš hätkemb eläi izomär om ^237m1Pu (T_½=180 ms). Izotopad hajetas α-čihodamižen (nomer 229), α- i β-čihodamižen kal't (izotopad 228, 230..235, 237), plutonii-236 — α-, kaksitadud β-, klasterčihodamižen i südäitukun spontanižen jagamižen kal't, izotopad 238 i 240 — α-čihodamižen, südäitukun spontanižen jagamižen i harvoin klasterčihodamižen kal't, izotopad 239 i 242 — α-čihodamižen i südäitukun spontanižen jagamižen kal't, plutonii-241 — α-, β-čihodamižen i südäitukun spontanižen jagamižen kal't, izotop 244 — α-, kaksitadud β-čihodamižen i südäitukun spontanižen jagamižen kal't, izotopad 243, 245..247 — β-čihodamižen kal't. Izotopad 228, 230..235 i 237 kändasoiš uranaks i neptunijaks, plutonii-229 — uranaks, plutonii-236 — uranan kahteks izotopaks i erasti erazvuiččikš elementoikš, izotopad 238..240, 242 — uranaks i erasti erazvuiččikš elementoikš, izotop 241 — americijaks, uranaks i harvoin erazvuiččikš elementoikš, plutonii-244 — uranaks, erazvuiččikš elementoikš i harvoin kürijaks, izotopad 243, 245..247 — americijaks (246 — sen izomäraks).

Himižed ičendad

Muigotandan aigan ližadub mülün 70 % i voib mureta konteinerad. Katase gidridan kerthel, sikš kaitas metallad inertižes atmosferas (päiči argonas, oz., azotan atmosferas). Gidrid i Pu₂O₃-hapanduz ičevirizudas il'mas honuzližel lämudel. Metall palab il'mas huldutamižen jäl'ghe. Muigotandmärad: +1..+7, tobjimalaz +4.

Kävutand

Ottas kävutamižhe plutonijad atomenergetikas poltuseks (PuO₂-hapanduz) i atomazegid tehtes (kritine mass — 11 kg, ²³⁹Pu). Pästtas elektrobatarejoid kosmosan i kardiostimulätoriden täht. Ottas kävutamižhe ühthesuladusikš ümbärdamha puhthan plutonijan allotropijan vajehtusid. Sadas sišpäi transplutonižid elementoid tedoidusen täht.

Tehtas kaiked plutonijad atomreaktoriš. Metallan üks' gramm maksoi 4 tuhad US$ vl 2010. Sadas uranaspäi kümnikoid tonnoid vodes, mail'man varad oliba 1239 tonnad vl 2003.

Irdkosketused

Plutonii Vikiaitas