Лису
| Лису | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
1,1 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Қытай |
634 900 |
 Мьянма |
157 000 |
 Тайланд |
18 000 |
 Үндістан |
2 400 |
| Тілдері | |
| Діні | |
Лису — Қытайдың оңтүстігінде, Мьянманың іргелес аудандарында, Тайландта тұратын халық.[1] Олар Қытайдың оңтүстік-батысында 634,9 мың адам. (2000, халық санағы), Мьянманың солтүстік-шығысында 157 мың адам (2009), Таиландтың солтүстік-батысында 18 мың адам, және солтүстік-шығыс Үндістан 2,4 мың адам тұрады. Жалпы саны 1,1 миллион адамнан асады.[2]
Тілі және жазуы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Олар қытай-тибет отбасының тибет-мьянма тобының лису тілінде сөйлейді. Диалектілер: лису, кесопо, косопхо, липха, липхо, ну-чиан. Качинский және қытай тілдері де кең таралған.
Тарихта лисулар жазудың үш түрін қолданған. Түрлердің бірі батыс миссионерлері жасаған - алфавиттік, екінші түрі Вэйси уезінен шыққан лисулардың өздері жасаған силлабикалық - силлабикалық және Қытай Халық Республикасы құрылғаннан кейін латын графикасы негізінде жасалған жазу жүйесі күні бүгінге дейін қолданыста.[3]
Діні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Көбісі ежелгі анимистік нанымдарды сақталған. Бұрын лисулар арнайы діни қызметкерлер кастасы болған. XIX ғасырдың ортасынан бастап батыстық миссиялардың жұмысының нәтижесінде олардың арасында христиандық тарады және қазіргі уақытта Лисулардың шамамен 40% -ы христиандар.[4]
Кәсібі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дәстүрлі кәсібі – суармалы және таудағы егіншілік (күріш, жүгері, арпа, тары. Ертеде Лису тайпасы көшпелі өмір сүріп, аң аулаумен және азық-түлік жинаумен айналысқан. Алайда 19 ғасырда олар егіншілікпен және балық аулаумен айналыса бастады. Сонымен бірге олар Британ империясы мен Сиам корольдігінің отарлауына тап болды. 20 ғасырда Лисулар есірткі, адам саудасы және Тайланд үкіметінің кемсітуі сияқты жаңа қиындықтарға тап болды. Көптеген Лису қалаларға көшіп, күріш алқаптары мен зауыттарда жұмыс істеуге мәжбүр болды.[5]
Өмір салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Патрилинейлік рулар (Үндістанда чево, Қытайда зо) болды. Марқұмдар отбасылық зираттарға жерленді. Отбасы шағын, неке патрилокальды. Ажырасқан жағдайда әйелінің бастамасы бойынша мүлкі мен балалары күйеуінің үйінде қалды, күйеуінің бастамасы бойынша қыздар шешесінде, ұлдар әкесінде қалды. Кейбір жерлерде рулар арасында неке алмасу байқалады.
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дәстүрлі елді мекендері қыстақ түрінде, тауда – бөренелерден салынған жер үйлер, аңғарларда – қадаларда орналасқан қаңқалы үйлер.[6]
Дәстүрлі киімдері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Әдетте әйелдер тізеге дейінгі түрлі-түсті туника және көк, қара немесе жасыл шалбар киеді. Жеңдері мен манжеттер жіңішке көк, жасыл және сары жолақтармен кестеленген. Ерлер көбінесе ашық түсті кең шалбар және батыстық жейделер киеді.[7]
Дәстүрлі тағамдары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Ең көп таралған тағам - жүгері, күріш және тарыдан жасалған ботқа. Тағам қатты бұрышталған (қара бұрыш). Олар әдетте күніне екі рет тамақтанады. Суды, тамақты және т.б. сақтауға арналған ыдыстар бамбуктан жасалған. Астықты қақпағы бар ағаш шелектерде сақтайды. Сусындар шай мен жергілікті дәнді шарап. Шарап жүгеріден немесе тарыдан жасалады. Ашытқы дәнге салынады, ашытудан кейін сумен толтырылып, әлсіз шарап алынады.[8]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Лису халқы. Тексерілді, 18 қыркүйек 2024.
- ↑ Үлкен Ресей энциклопедиясы. Тексерілді, 18 қыркүйек 2024.
- ↑ Лису халқы. Тексерілді, 18 қыркүйек 2024.
- ↑ Лису. Тексерілді, 18 қыркүйек 2024.
- ↑ Ежелгі Лису тайпасы. Тексерілді, 18 қыркүйек 2024.
- ↑ Әлем халықтары/Лису. Тексерілді, 18 қыркүйек 2024.
- ↑ Лису халқы, Таиландтағы таулы тайпа. Тексерілді, 18 қыркүйек 2024.
- ↑ Лису. Тексерілді, 18 қыркүйек 2024.
