VII
[7arg] Verba haec ex Atinia lege: “quod subruptum erit, eius rei aeterna auctoritas esto,” P. Nigidio et Q. Scaevolae visa esse non minus de praeterito furto quam de futuro cavisse.LEGIS veteris Atiniae verba sunt: “Quod subruptum erit, eius rei aeterna auctoritas esto.” [2] Quis aliud putet in hisce verbis quam de tempore tantum futuro legem loqui? [3] Sed Q. Scaevola patrem suum et Brutum et Manilium, viros adprime doctos, quaesisse ait dubitasseque utrumne in post facta modo furta lex valeret an etiam in ante facta; quoniam “subruptum erit” utrumque tempus videretur ostendere, tam praeteritum quam futurum.
[4] Itaque P. Nigidius, civitatis Romanae doctissimus, super dubitatione hac eorum scripsit in tertio vicesimo Grammaticorum Commentariorum. Atque ipse quoque idem putat, incertam esse temporis demonstrationem, [5] sed anguste perquam et obscure disserit, ut signa rerum ponere videas ad subsidium magis memoriae suae quam ad legentium disciplinam. [6] Videbatur tamen hoc dicere, suum verbum et “est” esse et “erit”; quando per sese ponuntur, habent atque retinent tempus suum, cum vero praeterito iunguntur, vim temporis sui amittunt et in praeteritum contendunt. [7] Cum enim dico: “in campo est” et “in comitio est,” tempus instans significo; item cum dico [p. 228] “in campo erit,” tempus futurum demonstro; at cum dico: “factum est,” “scriptum est,” “subruptum est,” quamquam “est” verbum temporis est praesentis, confunditur tamen cum praeterito et praesens esse desinit.
[8] “Sic igitur,” inquit, “etiam istud quod in lege est; si dividas separesque duo verba haec 'subruptum' et 'erit,' ut sic audias 'subruptum erit,' 1 tamquam 'certamen erit' aut ' sacrificium erit,' tum videbitur lex in postfuturum loqui; si vero copulate permixteque dictum intellegas, ut 'subruptum erit' non duo, sed unum verbum sit idque unitum 2 patiendi declinatione sit, Tum hoc verbo non minus praeteritum tempus ostenditur quam futurum.”
