Kurthi i Sistemit X të Dritareve

nga Richard M. Stallman

Të përdoret apo jo copyleft-i? Kjo është një nga temat e mëdha të debatuara në bashkësinë e software-it të lirë. Ideja e copyleft-it është se zjarrin duhet ta luftojmë me zjarr—se duhet t’i përdorim të drejtat e kopjimit për të siguruar që kodi ynë të mbetet i lirë. GNU General Public License (GNU GPL) është një shembull licence të lirë.

Disa zhvillues software-i të lirë parapëlqejnë shpërndarje jo copyleft. Licencat jo copyleft, të tilla si licenca XFree86 dhe BSD bazohen në idenë që të mos i thuhet kurrë jo kujtdo—as dikujt që kërkon të përdorë punën tuaj si bazë për kufizimin e personave të tjerë. Lincencimi jo copyleft s’bën gjë të keqe, por humb mundësinë e mbrojtjes aktive të lirisë tonë për ndryshim dhe rishpërndarje software-i. Për këtë, na duhet copyleft.

Për shumë vjet, X Consortium qe kundërshtari kryesor i copyleft-it. Ushtroi si ndikim moral, ashtu edhe trysni për t’i shkurajuar zhvilluesit e software-it të lirë nga vendosja e programeve të tyre nën copyleft. Ushtroi ndikim moral duke sugjeruar se s’është mirë të thuhet jo. Trysninë e përdori përmes vendimit të tij sipas të cilit software-i nën copyleft s’mund të bëhej pjesë e X Distribution.

Pse adoptoi këtë politikë X Consortium-i? Kjo kishte të bënte me konceptin e tyre të suksesit. X Consortium e përkufizoi suksesin si popullaritet—më hollësisht, të bëheshin shoqëritë e kompjuterave të përdornin Sistemin X të Dritareve. Ky përkufizim ua la timonin shoqërive të kompjuterave: çfarëdo që donin, X Consortium-it i duhej t’i ndihmonte ta kishin.

Shoqëritë e kompjuterave normalisht shpërndajnë software pronësor. Ato donin që zhvilluesit e software-it të lirë të dhuronin punën e tyre për përdorim të tillë. Nëse do ta kishin kërkuar troç këtë, njerëzit do të qeshnin. Por X Consortium, përfaqësues i tyre, do të mund ta paraqiste këtë kërkesë si jo egoiste. “Bëhuni pjesë e jona duke ua dhuruar punën tuaj zhvilluesve të software-it pronësor”, thanë, duke lënë të mendohej se kjo është një formë fisnike vetësakrifikimi. “Bëhuni tok me ne në arritjen e popullaritetit”, thanë, duke lënë të mendohej se as që qe sakrificë.

Por problemi s’është vetësakrifikimi: hedhja tej e mbrojtjes që jep copyleft-i, i cili mbron lirinë e krejt bashkësisë, është sakrifikim i më shumë se vetvetes. Ata që i akorduan X Consortium-it gjëra pas kërkesës, ia besuan të ardhmen e bashkësisë dashamirësisë së X Consortium-it.

Ky besim u vendos atje ku s’duhej. Në vitin e vet të fundit, X Consortium-i bëri një plan të kufizojë hedhjen e ardhshme në qarkullim, X11R6.4, që të mos ishte software i lirë. Ata vendosën të fillojnë të thonë jo, jo vetëm zhvilluesve të software-it jo pronësor, por edhe bashkësisë tonë po ashtu.

Këtu ka një ironi. Nëse thatë po, kur X Consortium ju kërkoi të mos përdorni copyleft, e vinit X Consortium-in në një pozicion të aftë të licencojë dhe kufizojë versionin e vet të programit tuaj, tok me kodin për bazën e X-it.

X Consortium-i nuk shkoi më tej me këtë plan. Në vend të kësaj, u mbyll dhe zhvillimin e X-it ia shpërnguli grupit Open Group, stafi i të cilit tani po vazhdon sipas një plani të ngjashëm. Për t’u dhënë hakun, kur u kërkova ta hedhin X11R6.4 në qarkullim sipas GNU GPL-së, në paralel me licencën kufizuese që patën planifikuar, shfaqën vullnetin ta shohin këtë ide. (Qenë të vendosur për të qenë kundër ndenjes me kushtet e vjetër të shpërndarjeve X11.) Para se t’i thoshin po a jo këtij propozimi, kish dështuar për një arsye tjetër: grupi XFree86 ndoqi politikën e dikurshme të X Consortium-it dhe s’do të pranojë software nën copyleft.

Në shtator të 1998-s, disa muaj pasi u hodh në qarkullim X11R6.4, me kushte jo të lira shpërndarjeje, Open Group e përmbysi vendimin e vet dhe e rihodhi në qarkullim sipas të njëjtës licencë të lirë jo copyleft që qe përdorur për X11R6.3. Kështu, Open Group pra në fund bëri atë që ishte e drejtë, por kjo nuk e ndryshon problemin e përgjithshëm.

Edhe nëse X Consortium dhe Open Group të mos kishin planifikuar kurrë të kufizonin X-in, do ta kishte bërë dikush tjetër. Software-i jo copyleft është i cenueshëm nga të tëra anët; i lejon kujtdo të krijojë një version jo të lirë mbizotërues, nëse do të investojë burime të mjaftueshme për të shtuar veçori goxha të rëndësishme duke përdorur kod pronësor. Përdoruesit që zgjedhin software bazuar në karakteristika teknike, në vend se në lirinë, mund të joshen lehtë te versioni jo i lirë, nga leverdia afatshkurtër.

X Consortium-i dhe Open Group-i s’mund të ushtrojë më ndikim moral duke thënë se është gabim të thuhet jo. Kjo do ta bëjë më të lehtë të vendosni ta kaloni nën copyleft software-in tuaj të lidhur me X-in.

Kur merreni me bazën e X-it, në programe të tillë si shërbyesi X, Xlib-i dhe Xt-i, ka një arsye praktike për të mos përdorur copyleft-in. Grupi X.org bën një punë të rëndësishme për bashkësinë me mirëmbajtjen e këtyre programeve dhe përfitimi nga vendosja nën copyleft i ndryshimeve tona do të ishte më pak se sa dëmi i bërë nga një degëzim në zhvillim. Ndaj është më mirë të punohet meta dhe të mos kalohen nën copyleft ndryshimet tona në këto programe. Po njësoj për mjete të tilla si xset dhe xrdb, të cilat janë pranë bazës së X-it dhe nuk kanë nevojë për përmirësime të mëdha. Të paktën e dimë që grupi X.org ka një përkushtim të palëkundur në zhvillimin e këtyre programeve si software i lirë.

Problemi është ndryshme për programe jashtë bazës së X-it: aplikacione, përgjegjës dritaresh dhe biblioteka dhe widget-e shtesë. S’ka arsye pse të mos vihen këto në copyleft dhe duhet t’i vëmë.

Në rast se dikush ndjen trysni të ushtruar nga kriteret për përfshirje në shpërndarjet e X-it, Projekti GNU Project do të marrë përsipër të publikojë paketa nën copyleft që funksionojnë me X-in. Nëse do të donit të vinit diçka nën copyleft dhe shqetësoheni se lënia jashtë e saj nga shpërndarja X do të pengojë popullaritetin e saj, ju lutemi, kërkonani ndihmë.

Në të njëjtën kohë, është më mirë të mos ndjejmë edhe aq nevojë për popullaritet. Kur një afarist ju josh me “më tepër popullaritet”, mund të provojë t’ju bindë se përdorimi që i bën programit tuaj është kyç për suksesin e tij. Mos i zini bese! Nëse programi juaj është i mirë, do të gjejë mjaft përdorues, sido të që jetë; s’ka pse të ndiheni i dëshpëruar për ndonjë përdorues të veçantë dhe do të jeni më i fortë, por të mos bëni ashtu. Mund të përfitoni një ndjenjë të papërshkrueshme gëzimi dhe lirie, duke iu përgjigjur “O merre, o lëre—pa më rrjepur lëkurën”. Shpesh afaristi do të kthejë rrugë dhe do ta pranojë programin me copyleft, pasi t’i zbuloni blofin.

Shokë, zhvillues të software-it të lirë, mos përsëritni gabimet e vjetra! Nëse nuk e vendosim software-in tonë nën copyleft, e vëmë të ardhmen e tij në mëshirën e cilitdo të pajisur me më shumë burime, se sa skrupuj. Me copyleft-in, mund të mbrojmë lirinë, jo thjesht për veten, por për tërë bashkësinë tonë.