ΠΕΡΔΙΚΚΑ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ: Το χρήμα

Η γέννηση, η εξέλιξη, ο δρόμος για το τέλος

Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ της μυκηναϊκής περιόδου, και η στενή σχέση μητρόπολης – αποικίας, δημιούργησαν μια οικονομική και ναυτική δραστηριότητα που ωρίμασε τον ελληνικό κόσμο. Ο συνδυασμός της διείσδυσης στο μυθικό κόσμο της Ανατολής με συγκρούσεις και πνευματικές εμπειρίες, άνοιξε νέους ορίζοντες στη νόηση.
Η επική ποιητική παράδοση καταγράφει τις κοινωνικές διεργασίες του αρχαϊκού ελληνισμού του 8ου με 6ον αιώνα π.Χ.
Ένας ποιητικός λόγος με συνεκτικότητα και λογική δομή προετοιμάζει το έδαφος για την σοβαρότητα και την ακρίβεια των φιλοσοφικών διανοημάτων που θα ακολουθήσουν.

ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ του 6ου αιώνα, αρθρώνεται ο φιλοσοφικός λόγος από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους. Οι «υλοζωιστές[1]» φιλόσοφοι, Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξαμένης, θα κάνουν την αρχή και θα καλύψουν όλη την προσωκρατική περίοδο με την φιλοσοφική σκέψη. Ακολουθούν, Ηράκλειτος, Παρμενίδης, Εμπεδοκλής, για να κλείσει ο κύκλος της προσωκρατικής διανόησης, με τον Λεύκιππο και τον ακραίο υλιστή Δημόκριτο.
«Οι προσωκρατικοί είναι μεγάλοι[2], διότι πρώτοι αυτοί στην Ιστορία της Φιλοσοφίας και της επιστημονικής σκέψης έθεσαν ερωτήματα και επιχείρησαν να εξηγήσουν τον κόσμο με επιχειρήματα βασισμένα στον ορθό λόγο και καθιέρωσαν την μέθοδο έρευνας των φυσικών φαινομένων, που άνοιξε το δρόμο προς τη νεώτερη και σύγχρονη επιστήμη[3]». Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι λοιπόν…

Η ΥΛΗ! Δεν ξέρουμε πως μας προέκυψε, είναι όμως το πρώτο πράμα που γνώρισε και μελέτησε ο άνθρωπος. Δεν ξέρουμε αν υπάρχει big – bang, ούτε θα το μάθουμε ποτέ. Είναι ένα επιστημονικό αίνιγμα!
Η σημερινή επιστήμη εξ ορισμού λέει, ότι μια υπόθεση τίθεται σε δημόσιο έλεγχο, και πρέπει να μπορεί το περιεχόμενό της να επαναληφθεί. Τότε και μόνο τότε, στέκει μια υπόθεση, ισχύει. Δεν μπορούμε με κανένα τρόπο να επαναλάβουμε, το big – bang, την αρχική παραγωγή ύλης. Δεν μπορεί να τεθεί τέτοιο θέμα.
Εδώ σταματά η επιστήμη!
Η Αρχή του Κόσμου δεν μπορεί να ξεφύγει από την φαντασία και τον Μύθο. Όσο κι αν ψάχνουμε για μποζόνιο, και όσο κι αν οι διάφορες θρησκείες, προσπαθούν να μας δώσουν κάποια εξήγηση. Δεν στέκουν επιστημονικά!
Δεν είναι ο Κόσμος φτιαγμένος για να εξυπηρετεί τον άνθρωπο [την ζωή], αλλά οι ζωντανοί οργανισμοί, που ξεπήδησαν από την ύλη, προσαρμόζονται σε ότι υπάρχει στο Κόσμο για να διαιωνίσουν το είδος τους. Ο Δαρβίνος τα εξηγεί πολύ καλά.

ΑΥΤΟΣ Ο ΥΛΙΚΟΣ κόσμος, δεν έχει απεριόριστες δυνατότητες. Δεν υπάρχει καμιά δύναμη που να μπορεί να ικανοποιεί απεριόριστες ανθρώπινες [ζωικές] ανάγκες.
Σ’ αυτόν τον κόσμο, που ζούμε, από τότε που ο άνθρωπος στάθηκε όρθιος και λειτούργησε δημιουργικά ο εγκέφαλός του, ο άνθρωπος ψάχνει την ύλη, για να βελτιώσει την τροφή του, την κατοικία του, για να μεγαλώσει την διάρκεια της διασκέδασής του, της ζωής του. Καλλιέργεια τροφίμων, πιο αποτελεσματικό κυνήγι, εξημέρωση ζώων, για φύλακες [σκυλιά], για τροφή - ενδυμασία [πρόβατο], για μεταφορές [καμήλα, ελέφαντα], για δύναμη [άλογο].
Αργότερα για ενέργεια, χρησιμοποίησε τον αέρα, πρώτα – πρώτα σε πλεούμενα, μετά το νερό, σε μύλους και στην εποχή μας την μετατροπή της ύλης σε ενέργεια [σχάση του ατόμου - συγχώνευση πυρήνων].
Ο κόσμος εξελίσσεται… Προοδεύει όμως;

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΟΔΟΥ έννοια της προόδου, δεν υπάρχει την εποχή του Ομήρου, ενώ ο άνθρωπος εξελίσσεται! Η ιδέα της προόδου, αποκτά νόημα μόνο σε μια ιστορική κοινωνία Γιατί μόνο σε ιστορική κοινωνία μπορούμε να παρατηρήσουμε μια διαδικασία σταθερού μετασχηματισμού των τρόπων ζωής, που οφείλονται σε τεχνολογική εξέλιξη. Μόνο σε τέτοια περίοδο ο άνθρωπος μπορεί να αντιληφθεί μια «προφανή» πρόοδο. Στην ελληνική κουλτούρα, στο ιστορικό της στάδιο, θα υπάρξει μόνο σαν σπέρμα
Η εκπαίδευση, η εξασφάλιση της τροφής, ο τρόπος του πολέμου, η κατεργασία των μετάλλων, για παράδειγμα, παρουσιάζουν μεταβολές που αργότερα θα τις χαρακτηρίσουμε σαν πρόοδο.
Η διάρκεια των τεχνικών συστημάτων, είναι διαφορετική ανάλογα με τις περιόδους, εξελίσσονται με τον χρόνο.
Το σύστημα του κατεργασμένου λίθου διαρκεί εκ. χρόνια. Η παλαιολιθική περίοδος, διαρκεί δεκάδες χιλιάδες χρόνια, η αιγυπτιακή αρχαιότητα χιλιάδες χρόνια, η περίοδος της ελληνικής και ρωμαϊκής εκατοντάδες χρόνια …

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ περίοδος, ξεκινά με την ανταλλαγή σε είδος. Κάποια εποχή ανακάλυψαν, ότι δεν χρειάζεται να επιστρέφουν το στάρι που δανείστηκαν, και αντί γι’ αυτό, να ξεπληρώσουν την υποχρέωσή τους, με βόδι ή με μεταφορές, π.χ. που θα κάνει ο γάϊδαρός τους. Η ανταλλαγή σε είδος άρχισε
Οδύσσεια Α 179 [4] Η θεά Αθηνά μεταμφιεσμένη στον Τηλέμαχο:
«Μέντης το όνομά μου, γιος του
εμπειροπόλεμου Αγχιάλου-
Ο ίδιος τους θαλασσινούς Ταφίους κυβερνώ.
Εδώ μ’ ένα καράβι
και συντρόφους έφτασα, έτοιμος
Να ανοιχτώ στο μπλάβο πέλαγος,
πηγαίνοντας σε αλλόγλωσσους
Ανθρώπους, στην Τεμέσα.
Γυρεύω ν’ ανταλλάξω σίδηρο γυαλιστερό
που φέρνω, με χαλκό… .»
Γυρεύω ν’ ανταλλάξω σίδηρο γυαλιστερό που φέρνω, με χαλκό …Ή δίνω «καλοδουλεμένο σίδηρο, όπως λέει ο Όμηρος και ζητώ χαλκό! Ήμαστε κοντά στο μεγάλο βήμα! Πόσο θα διευκολυνόταν η ανταλλαγή, αν κάποιο υλικό, γινόταν μέτρο κάθε είδους… Έτσι οι αρχαίοι Έλληνες ανακάλυψαν το χρήμα. Το χρήμα από σίδηρο, από άργυρο, από χρυσό. Μεγάλη πρόοδος στην αρχαϊκή περίοδο: Το χρήμα,

ΣΕ ΜΕΡΙΚΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ, στη Δύση, κατέληξαν στο χαρτί ή σε λογιστικούς αριθμούς… Πέρα από την λειτουργία για ανταλλαγή, σήμερα το χρήμα, εκπληρώνει και δυο άλλες σημαντικές λειτουργίες: Αποτελεί μέτρο των αξιών, γιατί επιτρέπει τη σύγκριση μεταξύ ετερογενών ποσοτήτων αγαθών και υπηρεσιών, και μέσο αποταμίευσης, επιτρέποντας τη συσσώρευση αγοραστικής δύναμης [5].
Τα πρώτα νομίσματα κόπηκαν στα μέσα του 7ου αιώνα στις ελληνικές πόλεις της Ιωνίας στη Μ. Ασία ή στη Λυδία.. Ως τότε, για το μέτρημα των αξιών χρησιμοποιούνται τα ζώα. Στο Όμηρο, κοινό μέτρο αξίας είναι το βόδι. Τα χάλκινα όπλα του Διομήδη είναι κατά την αξία «εννεάβοια», ενώ του Γλαύκου «εκατόμβοια» [Ιλ - Ζ236]. Όποιος έχει πολλά βόδια ονομάζεται «πολυβούτης» [Ιλ – Ι 154,296], ενώ στον Ησίοδο [Έργα και ημέραι] συναντιέται η λέξη «αβούτης». Χαρακτηριστική είναι η λέξη Κεφάλαιο (Capital), που προέρχεται από τη συνήθεια της αρίθμησης των μεγάλων ζώων σε κεφαλές [capital].

ΤΟ ΤΕΧΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ της θερμοδυναμικής, της μηχανής με ατμό, διαρκεί όσο η ζωή του ανθρώπου… Από τις αρχές του 19ου αιώνα όμως, υπάρχει προσέγγιση επιστήμης και τεχνικής. Επιστήμη και τεχνική προέρχονται από το είναι και το γίγνεσθαι, που βασικά είναι αντίθετα.
Η βιομηχανική επανάσταση ανατρέπει αυτήν την αντίληψη και εγκαθιστά την έννοια της προόδου. Ο Καρτέσιος [ο διαφωτισμός], είναι ο πιλότος για την συνάντηση επιστήμης και τεχνικής που ξεπερνά την αντίθεση είναι και γίγνεσθαι, που συνιστά μια καθημερινή και συνηθισμένη πραγματικότητα, που στο εξής κινείται πάντοτε.
Η τεχνική καθίσταται τεχνολογία. Όσο το χρήμα ήταν υλικό, κεφαλές ζώων, σίδηρος, ασήμι ή χρυσός, ο πλούτος που μπορούσε να συσσωρευτεί ήταν περιορισμένος. Το πέρασμα της ανθρωπότητας σε χάρτινο χρήμα, που το επιτρέπει να είναι μέτρο αξιών και μέσο αποταμίευσης, αλλάζει την κατάσταση. Ο πλούτος που μπορεί να αποκτήσει κάποιος και η δύναμη που προκύπτει απ’ αυτόν, είναι απεριόριστη.

Η ΓΑΛΛΙΚΗ επανάσταση, δημιουργεί το ισχυρό κράτος που στηρίζεται σε μια διοίκηση στην οποία τα Grandes Ecoles παρέχουν τις επιστημονικές και τεχνικές ικανότητες. Αυτή η διοίκηση σχηματίζει μια δημόσια δύναμη, η οποία ενορχηστρώνει την εξέλιξη της τεχνολογίας. Μ’ αυτόν τον τρόπο, η πρόοδος καθίσταται υπόθεση του λαού, όλων. Αντιστρέφεται η κατάσταση. Δεν είναι μονοδιάστατη η επίδραση της ανάπτυξης της τεχνολογίας πάνω στο Κράτος αλλά και το κράτος – κυρίως -, επηρεάζει την εξέλιξη της τεχνολογίας. Κατά συνέπεια τα άτομα πρέπει να μετασχηματιστούν, και αυτό απαιτεί την δημιουργία όλο και καλύτερου δημόσιου σχολείου. Η μάθηση καθίσταται η πρώτη δύναμη προόδου [6]. Το ότι έτσι θα επιτευχθεί πρόοδος, δεν σημαίνει ότι όλοι θα δεχόμαστε τα αγαθά της προόδου κατά τον ίδιο τρόπο.
Η [τεχνολογική] πρόοδος ευνοεί πάνω απ’ όλα την αστική τάξη. Αυτό κατά τον Μαρξ δεν μπορεί να κρατήσει. Επειδή επιταχύνεται η διασπορά των τεχνολογιών, η επένδυση καθίσταται λιγότερο αποδοτική, το ποσοστό κέρδους βαδίζει για πτώση.
Έχουμε καπιταλιστική κρίση.

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ των τεχνολογικών μας ανακαλύψεων πάνω στη φύση, στις ζωές μας – βαρύνει στο εξής περισσότερο από τις καθαρά λεγόμενες πολιτικές αποφάσεις – υποχρεώνει να σκεφτούμε ένα καινούργιο τρόπο να παράγουμε. Οφείλουμε να ανακαλύψουμε μια «τεχνική δημοκρατία» που θα σέβεται την φύση. Είναι βασικές οι έννοιες «καλή χρήση της φύσης» [ η «πράσινη χημεία», εάν γίνεται συγκεκριμένη, βρίσκεται μέσα σ’ αυτό το πνεύμα], και «ορθολογισμός που στηρίζεται στη σκέψη»
«Η σύλληψη της προόδου, η οποία αποδείχτηκε τόσο αποτελεσματική κατά την διάρκεια δυο αιώνων, είναι σήμερα ξεπερασμένη. Η πίστη στην αυτόματη πρόοδο πρέπει να εγκαταλειφθεί. Οφείλουμε να προφυλάξουμε την έμπνευση και την μοντελοποίηση της δράσης μας. Το αξίωμα της προφύλαξης εγγράφεται τέλεια σ’ αυτήν την λογική [7]».

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΗ του 20ου αιώνα, η ιδέα της προόδου μετασχηματίστηκε σε θεωρία της εφεύρεσης. Όταν η βιομηχανική παραγωγή ξεπέρασε τις βασικές ανάγκες των πολιτών, γεννήθηκε η ανάγκη κατανάλωσης. Η ψυχολογία διαπίστωσε ότι για να κάνουμε ένα λαό να καταναλώνει πρέπει να απευθυνθούμε στο υποσυνείδητό του και όχι στη συνείδηση. Πρέπει λοιπόν με την βοήθεια του μάρκετινγκ να στραφούν οι επιθυμίες τους από την οικογένεια, το σπίτι, την γκόμενα, τις γνήσιες τέχνες, προς τα εμπορεύματα… Το μάρκετινγκ είναι μια συνιστώσα που αντιπαλεύει την πρόοδο.

ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ της δεκαετίας του 1970, οι συντηρητικοί δυτικοί αμφέβαλαν για την συνέχιση της δυτικής κυριαρχίας στη βιομηχανική παραγωγή. Η Ιαπωνία, η Κορέα είχαν δείξει τη δύναμή τους και τις προθέσεις τους.
Η συντηρητική Δύση, με την Margaret Thatcher και τον Reagan επικεφαλής, ασπάζονται τις αρχές του Σικάγου, εγκαταλείπουν τον βιομηχανικό καπιταλισμό και δένονται στην χρηματιστηριακή οικονομία. Το χρήμα και όχι η τεχνολογία είναι πλέον το μοτέρ ανάπτυξης = προόδου.
Αμφισβητείται η ρυθμιστική ικανότητα του κράτους ανάμεσα στα τεχνικά και κοινωνικά συστήματα. Στο εξής το μάρκετινγκ επιβάλει την υποταγή της κοινωνίας στη τεχνολογία.

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ λοιπόν αγωνίζομαι ενάντια στην ύφεση; Η τεχνική είναι ένα γιατρικό [ένας συντελεστής προόδου] εάν έχει συνεισφορά στην εξέλιξη του ατόμου, ή είναι ένα δηλητήριο [συντελεστής ύφεσης] όταν βραχυκυκλώνει το άτομο, πράμα που πέτυχε η συντηρητική επανάσταση.
Η ύφεση είναι ο πραγματικός τρόπος ζωής πια. Για να ξεπεράσουμε αυτήν την κατάσταση, πρέπει να εγκαταλείψουμε το καταναλωτικό μοντέλο, να περάσουμε σε οικονομία συνεισφοράς, να ανακαλύψουμε και να φέρουμε στην εξουσία μια Δημόσια Δύναμη, ικανή να σχεδιάσει μακροχρόνια, που θα δώσει ένα καινούργιο μοίρασμα γνώσεων.
Πώς θα γίνει αυτό; Με μια μάθηση σε παγκόσμιο επίπεδο, που στηριγμένη σε υλιστικό ορθολογισμό, θα δώσει στην ανθρωπότητα τους πολίτες που με την συμμετοχή τους στα κοινά, θα δημιουργήσουν τη Δημόσια Δύναμη που θα είναι σε θέση να ανατρέψει τα καθεστώτα που θεμελιώνονται στην ψευτιά. Δεν είναι για αύριο. Οι αστοί αντιδρούν. Σε πολλά σχολεία μέσης εκπαίδευσης στην Αμερική ήδη επιβάλουν λογοκρισία. Στη φωτιά ο Δαρβίνος. Η Ελλάδα μικρή χώρα δεν μπορεί να ανατρέψει την παγκόσμια κατάσταση. Μπορούμε να ήμαστε όμως προετοιμασμένοι.

ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ ως τότε; Ζητάμε σαν πρώτη ανάγκη την όσο το δυνατόν πληρέστερη μόρφωση. Με τον πολιτικό οργανισμό που είναι πιο κοντά σ’ αυτήν την προοπτική, δημιουργούμε τα ισχυρά σχολεία, που θα μας δώσουν τα στελέχη, για μια Διοίκηση, που με την οικιοθελή συμμετοχή μας, θα αποκτήσει την ικανότητα να βγάλει την χώρα από τα σημερινά αδιέξοδα. Ο δρόμος είναι ανοιχτός για μια τέτοια προοπτική. Ο ΣυΡιζΑ είναι σήμερα η μόνη πολιτική δύναμη που μπορεί να παίξει αυτό το ρόλο.

[1] Υλοζωϊσμός: η διδασκαλία, σύμφωνα με την οποία, το φαινόμενο της ζωής και η ικανότητα «προς αίσθησιν» είναι συμφυείς ιδιότητες όλων των υλικών πραγμάτων μέσα στη φύση. [Φιλοσοφικό λεξικό Μ. Ρόζενταλ – Π. Γιούντιν]
[2] Η Φιλοσοφία κατά την αρχαιότητα, αναπτύχθηκε στην Ελλάδα, την Κίνα και την Ινδία. Στην Κίνα περισσότερο σαν ηθική σκέψη και όχι σαν ορθός λίγος για μελέτη του Κόσμου. Στην Ινδία αναπτύχθηκε μαζί με θρησκευτικό μυστικισμό.
[3] Βασ. Κύρκος Εισαγωγή στο «Δημόκριτος», εκδόσεις Ζήτρος, σ.15.
[4] Οδύσσεια ραψωδίες α-μ Μετάφραση Δ.Ν. Μαρωνίτης (γ’ έκδοση) εκδόσεις Καστανιώτη σ.19
[5] Έγιναν προσπάθειες να χρησιμοποιηθεί σαν Μέτρο ολοκληρωτικής υποταγής και εκμετάλλευσης, όπως θέλει να το χρησιμοποιήσει σήμερα η Γερμανία για κυριαρχία επί της Ευρώπης, έγιναν αλλά απέτυχαν, όπως θα αποτύχει και η Γερμανική προσπάθεια.
[6] «… η ακράδαντη πεποίθησή μας είναι ότι σ’ αυτόν τον τόπο εάν δεν επενδύσουμε στην έρευνα, τη γνώση, τις νέες τεχνολογίες, στον πνευματικό κόσμο, στους νέους επιστήμονες … δεν θα μπορέσουμε να βγούμε από την κρίση». Αλ. Τσίπρας, «Αυγή», 15.09.2012, σ.5
[7] La Recherche Cahier spécial No 420Vers une chimie durable ? p. 12.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 27 Σεπτεμβρίου 2012, αρ. φύλλου 659