epithalamion in Stellam et Violentillam
Unde sacro Latii sonuerunt carmine montes? [p. 16]
cui, Paean, nova plectra moves umeroque comanti
facundum suspendio ebur? procul ecce canoro
demigrant Helicone deae quatiuntque novena
5lampade solemnem thalamis coeuntibus ignem
et de Pieriis vocalem fontibus undam,
quas inter vultu petulans Elegea propinquat
celsior adsueto divasque hortatur et ambit
alternum fultura 1 pedem decimamque videri
10se cupit et medias fallit permixta sorores.
ipsa manu nuptam genetrix Aeneia duxit
lumina demissam et dulci probitate rubentem,
ipsa toros et sacra parat cinctuque 2 Latino
dissimulata deam crinem vultusque genasque
15temperat atque nova gestit minor ire marita.
Nosco diem causasque sacri: te concinit iste—
pande fores!—te. Stella, chorus; tibi Phoebus et Euhan
et de Maenalia volucer Tegeaticus umbra
serta ferunt, nec blandus Amor nec Gratia cessat
20amplexum niveos optatae coniugis artus
floribus innumeris et olenti spargere nimbo.
tu modo fronte rosas, violis modo lilia mixta
excipis et dominae niveis a vultibus obstas.
Ergo dies aderat Parcarum conditus albo
25vellere, quo Stellae Violentillaeque professus
ciamaretur hymen, cedant curaeque metusque,
cessent mendaces obliqui carminis astus, 3 4 [p. 18]
Fama tace: subiit leges et frena momordit
ille solutus amor: consumpta est fabula vulgi
30et narrata diu viderunt oscula cives.
tu tamen attonitus, quamvis data copia tantae
noctis, adhuc optas permissaque numine dextro
vota paves, pone, o dulcis, suspiria, vates,
pone: tua est. licet expositum per limen aperto
35ire, redire gradu: iam nusquam ianitor aut lex
aut pudor, amplexu tandem satiare petito—
contigit!—et duras pariter reminiscere noctes.
Digna quidem merces, et si tibi Iuno labores
Herculeos, Stygiis et si concurrere monstris
40Fata darent, si Cyaneos raperere per aestus.
hanc propter tanti Pisaea lege trementem
currere et Oenomai fremitus audire sequentis,
nec si Dardania pastor temerarius Ida
sedisses. haec dona forent, nec si alma per auras
45te potius prensum aveheret 5 Tithonia biga.
Sed quae causa toros inopinaque gaudia vati
attulit? hic mecum, dum fervent agmine postes
atriaque et multa pulsantur limina virga,
hic. Erato iocunda, doce. vacat apta movere
50colloquia et docti norunt audire penates.
Forte, serenati qua stat plaga lactea caeli,
alma Venus thalamo pulsa modo nocte iacebat
amplexu duro Getici resoluta mariti. 6 [p. 20]
fulcra torosque deae tenerum premit agmen Amorum;
55signa petunt qua ferre faces, quae pectora figi
imperet; an terris saevire an malit in undis,
an miscere deos an adhuc vexare Tonantem.
ipsi animus nondum nec cordi fixa voluntas,
fessa iacet stratis, ubi quondam conscia culpae
60Lemnia deprenso repserunt vincula lecto.
hic puer e turba volucrum, cui plurimus ignis
ore manuque levi numquam frustrata sagitta,
agmine de medio tenera sic dulce profatur
voce—pharetrati pressere silentia fratres.
65‘Scis ut, mater," ait " nulla mihi dextera segnis
militia; quemcumque hominum divumque dedisti,
uritur, at quondam lacrimis et supplice dextra
et votis precibusque virum concede moveri,
o genetrix: duro nec enim ex adamante creati,
70sed tua turba sumus, clarus de gente Latina
est iuvenis, quem patriciis maioribus ortum
nobilitas gavisa tulit praesagaque formae
protinus c nostro posuit cognomina caelo,
hunc egomet tota quondam—tibi dulce—pharetra
75improbus et densa trepidantem cuspide fixi.
quamvis Ausoniis multum gener ille petitus
matribus, edomui victum dominaeque potentis
ferre iugum et longos iussi sperare per annos,
ast illam summa leviter—sic namque iubebas—
80lampade parcentes et inerti strinximus arcu.
ex illo quantos iuvenis premat anxius ignes,
testis ego attonitus, quantum me nocte dieque [p. 22]
urgentem ferat, haud ulli vehementior umquam
incubui, genetrix, iterataque vulnera fodi.
85vidi ego et immiti cupidum decurrere campo
Hippomenes, nec sic meta pallebat in ipsa;
vidi et Abydeni iuvenis certantia remis
bracchia laudavique manus et saepe natanti
praeluxi: minor ille calor, quo saeva tepebant
90aequora: tu veteres, iuvenis, transgressus amores,
ipse ego te tantos stupui durasse per aestus
firmavique animos blandisque madentia plumis
lumina detersi. quotiens mihi questus Apollo,
sic vatem maerere suum! iam, mater, amatos
95indulge thalamos, noster comes ille piusque
signifer; armiferos poterat memorare labores
claraque facta virum et torrentes sanguine campos,
sed tibi plectra dedit mitisque incedere vates
maluit et nostra laurum subtexere myrto.
100hic iuvenum lapsus suaque aut externa revolvit
vulnera; pro! quanta est Paphii reverentia, mater,
numinis: hic nostrae deflevit fata columbae.’
Finierat 1; tenera matris cervice pependit
blandus et admotis tepefecit pectora pennis,
105illa refert vultu non aspernata rogari:
‘grande quidem rarumque viris, quos ipsa probavi.
Pierius votum iuvenis cupit, hanc ego formae
egregium mirata decus, cui gloria patrum
et generis certabat honos, tellure cadentem
110excepi fovique sinu nec colla genasque 7 [p. 24]
contere nee pingui crinem deducere amomo
cessavit mea, nate, manus, mihi dulcis imago
prosiluit. celsae procul aspice frontis honores
suggestumque comae. Latias metire quid ultra
115emineat matres: quantum Latonia nymphas
virgo premit quantumque egomet Nereidas exsto.
haec et caeruleis mecum consurgere digna
fluctibus et nostra potuit considere concha;
et si flammigeras potuisset scandere sedes
120hasque intrare domos, ipsi erraretis, Amores.
huic quamvis census dederim largita beatos,
vincit opes animo, querimur iam Seras avaros
angustum spoliare nemus Clymenaeaque deesse
germina nec virides satis inlacrimare sorores,
125vellera Sidonio iam pauca rubescere tabo
raraque longaevis nivibus crystalla gelari.
huic Hermum fulvoque Tagum decurrere limo,
—nec satis ad cultus—huic Inda monilia Glaucum
Proteaque atque omnem Nereida quaerere iussi,
130hanc si Thessalicos vidisses, Phoebe, per agros
erraret secura Daphne, si in 8 litore Naxi
Theseum iuxta foret haec conspecta cubile,
Gnosida desertam profugus liquisset et Euhan.
quod nisi me longis placasset Iuno querelis,
135falsus huic pennas et cornua sumeret aethrae
rector, in hanc vero 9 cecidisset Iuppiter auro. 10 11 [p. 26]
sed dabitur iuveni, cui tu, mea summa potestas,
nate. cupis, thalami quamvis iuga ferre secundi
saepe neget maerens, ipsam iam cedere sensi
140inque vicem tepuisse viro.’
Sic fata levavit
sidereos artus thalamique egressa superbum
limen Amyclaeos ad frena citavit olores.
iungit Amor laetamque vehens per nubila matrem
geminato temone sedet, iam Thybridis arces
145Iliaeae: pandit nitidos domus alta penates
claraque gaudentes plauserunt limina cygni.
digna deae sedes, nitidis nee sordet ab astris.
hic Libycus Phrygiusque silex, hic dura Laconum
saxa virent. hic flexus onyx et concolor alto
150vena mari rupesque nitent. quis purpura saepe
Oebalis et Tyrii moderator livet aeni.
pendent innumeris fastigia nixa columnis,
robora Dalmatico lucent satiata metallo.
excludunt radios silvis demissa vetustis
155frigora, perspicui vivunt in marmore fontes.
nee servat natura vices: hic Sirius alget,
bruma tepet versumque domus sibi temperat annum.
Exsultat visu tectisque potentis alumnae
non secus alma Venus, quam si Paphon aequore ab alto
[p. 28]
160Idaliasque domos Erycinaque templa subiret.
tunc ipsam solo reclinem adfata cubili:
‘Quonam hic usque sopor vacuique modestia lecti,
o mihi Laurentes inter dilecta puellas?
quis morum fideique modus? numquamne virili
165summittere iugo? veniet iam tristior aetas.
exerce formam et fugientibus utere donis,
non ideo tibi tale decus vultusque superbos
meque dedi, viduos ut transmittare per annos
ceu non cara mihi. satis o nimiumque priores
170despexisse procos, etenim hic tibi sanguine toto
deditus unam omnes inter miratur amatque
nec formae nec stirpis egens, nam docta per urbem
carmina qui iuvenes, quae non didicere puellae?
hunc et bissenos—sic indulgentia pergat
175praesidis Ausonii—cernes attollere fasces
ante diem; certe iam nunc Cybeleia movit
limina et Euboicae carmen legit ille Sibyllae,
iamque parens Latius, cuius praenoscere mentem
fas mihi, purpureos habitus iuvenique curule
180indulgebit ebur Dacasque—haec 12 gloria maior—
exuvias laurosque dabit celebrare recentes.
ergo age, iunge toros atque otia deme iuventae,
quas ego non gentes, quae non face corda iugavi 2?
alituum pecudumque mihi durique ferarum
13
14
[p. 30]
185non renuere greges, ipsum in conubia terrae
aethera, eum pluviis rarescunt nubila, solvo,
sic rerum series mundique revertitur aetas,
unde novum Troiae decus ardentumque deorum
raptorem, Phrygio si non ego iuncta marito,
190Lydius unde meos iterasset Thybris Iulos?
quis septemgeminae posuisset moenia Romae
imperii Latiale caput, nisi Dardana furto
cepisset Martem, nee me prohibente, sacerdos?’
His mulcet dictis tacitaeque 15 inspirat honorem 16
195conubii, redeunt animo iam dona precesque
et lacrimae vigilesque viri prope limina questus,
Asteris et vatis totam cantata per urbem,
Asteris ante dapes, nocte Asteris, Asteris ortu,
quantum non clamatus Hylas, iamque aspera coepit
200flectere corda libens et iam sibi dura videri.
Macte toris. Latios inter placidissime vates,
quod durum permensus iter coeptique labores 17
prendisti portus, nitidae 18 sic transfuga Pisae
amnis in externos longe flammatus amores
205flumina demerso trahit intemerata canali.
donec Sicanios tandem prolatus anhelo
19
20
21
22
[p. 32]
ore bibat fontes; miratur dulcia Nais
oscula nec credit pelago venisse maritum.
Quis tibi tunc alacri caelestum in munere claro,
210Stella, dies, quanto salierunt pectora voto,
dulcia cum dominae dexter conubia vultus
adnuit! ire polo nitidosque errare per axes
visus. Amyclaeis minus exsultavit harenis
pastor ad Idaeas Helena veniente carinas;
215Thessala nec talem viderunt Pelea Tempe,
cum Thetin Haemoniis Chiron accedere terris
erecto prospexit equo. quam longa morantur
sidera! quam segnis votis Aurora mariti!
At procul ut Stellae thalamos sensere parari
220Letous vatum pater et Semeleius Euhan,
hic movet Ortygia, movet hic rapida agmina Nysa.
huic Lycii montes gelidaeque umbracula Thymbrae
et Parnase, sonas 1; illi Pangaea resultant
Ismaraque et quondam genialis litora Naxi.
225tunc caras iniere fores comitique canoro
hic chelyn, hic flavam maculoso nebrida tergo,
hic thyrsos, hic plectra ferunt; hic enthea lauro
tempora, Minoa crinem premit ille corona.
Vixdum emissa dies, et iam socialia praesto
230omina, iam festa fervet domus utraque pompa.
fronde virent postes, effulgent compita flammis,
et pars immensae gaudet celeberrima Romae.
23
[p. 34]
omnis honos, cuncti veniunt ad limina fasces,
omnis plebeio teritur praetexta tumultu:
235hinc eques, hinc iuvenum coetu 24 stola mixta laborat.
felices utrosque vocant, sed in agmine, plures
invidere viro. iamdudum poste reclinis
quaerit Hymen thalamis intactum dicere carmen,
quo vatem mulcere queat, dat Iuno verenda
240vincula et insignit gemina 25 Concordia taeda.
hic fuit ille dies: noctem canat ipse maritus!
quantum nosse licet, sic victa sopore doloso
Martia fluminea posuit latus Ilia ripa;
non talis niveos tinxit 26 Lavinia vultus,
245cum Turno spectante rubet: non Claudia talis
respexit populos mota iam virgo carina.
Nunc opus. Aonidum comites tripodumque ministri,
diversis certare modis: eat enthea vittis
atque hederis redimita cohors, ut pollet ovanti
250quisque lyra. sed praecipui, qui nobile gressu
extremo fraudatis opus. date carmina festis
digna toris, hunc ipse Coo plaudente Philetas
Callimachusque senex Umbroque Propertius antro
ambissent laudare diem, nec tristis in ipsis
255Naso Tomis divesque foco lucente Tibullus.
Me certe non unus amor simplexque canendi
27
28
29
[p. 36]
causa trahit: tecum similes iunctaeque Camenae,
Stella, mihi, multumque pares bacchamur ad aras
et sociam doctis haurimus ab amnibus undam;
260at te nascentem gremio mea prima recepit
Parthenope, dulcisque solo tu gloria nostro
reptasti. nitidum consurgat ad aethera tellus
Eubois et pulchra tumeat Sebethos alumna;
nec sibi sulpureis Lucrinae Naides antris
265nec Pompeiani placeant magis otia Sarni.
Heia age, praeclaros Latio properate nepotes,
qui leges, qui castra regant,30 qui carmina ludant.
acceleret partu decimum bona Cynthia mensem,
sed parcat Lucina precor: tuque ipse parenti
270parce, puer, ne mollem uterum, ne stantia laedas
pectora; cumque tuos tacito natura recessu
formarit vultus, multum de patre decoris,
plus de matre feras, at tu, pulcherrima forma
Italidum, tandem merito possessa marito,
275vincla diu quaesita fove: sic damna decoris
nulla tibi; longae 31 viridis sic flore iuventae
perdurent vultus,-tardeque haec forma senescat.
32
33
[p. 38]
